Ходиса жойини куздан кечириш - Юриспруденция - Рефераты

Ходиса жойини куздан кечириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

149 KB

Ҳодиса жойини кўздан кечириш Режа: 1. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг умумий қоидалари 2. Ҳодиса жойини кўздан кечиришга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш тактикаси 3. Ҳодиса жойини кўздан кечириш натижасини қайд этиш

Жиноятни очиш ва жиноятчиларни фош этишда ўтказиладиган тергов ҳаракатлари ичида ҳодиса жойини кўздан кечириш алоҳида ўринни эгаллайди. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг аҳамияти бу тергов ҳаракатининг ўзига хос бўлган хусусиятлари билан боғлиқ. Терговчи воқеа содир этилган жойда ҳақиқатдан ҳам жиноят содир этилган ёки этилмаганлиги ҳолати ва унга сабаб бўлган ҳолатларни аниқлаш бўйича тергов ҳаракатлари ўтказади. Ҳодиса содир этилган жойда кўп ҳолларда моддий из ва бошқа ашёвий далил сифатида жиноятчининг излари қолади. Бу изларни ва бошқа ашёвий далилларни қидириб топиш ва уларни процессуал қонун асосида ишга қўшиш муҳим аҳамиятга эгадир. Ушбу ашёвий далиллар тўплангандан кейин терговчи содир этилган жиноятни очиш учун керакли маълумотларга эга бўлади. Ҳодиса содир этилган жойни кўздан кечиришда тўпланган ашёвий далиллар терговчига жиноятни очиш ва тергов ҳаракатларини олиб бориш имкониятини беради. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг хусусиятларидан яна бири, тергов ҳаракатини ўтказишда криминалистик техника воситаларини кенг миқёсда қўллашдир. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда киминалистик техникавий воситалардан фойдаланиш жиноятни ўз вақтида очиш учун ёрдам беради. Криминалистик техника воситалари кўзга кўринмайдиган изларни қидириб топишда муҳим аҳамиятга эгадир. Ҳодиса жойини кўздан кечириш, кўп жиноятларни тергашда дастлабки тергов ҳаракати ҳисобланиб, терговни тўғри ташкил этиш, версияларни тузиш ва уларни текшириш ҳамда лозим бўлган ҳолатларни аниқлашга имкон беради. Ҳодиса жойини кўздан кечириш ҳар бир тергалаётган жиноят иши бўйича ўзига хос хусусиятга эга. Терговчи ушбу хусусиятларга биноан ўтказилаётган тергов ҳаракатини содир этилган муайян ҳолатга қараб ҳал этади. Воқеа жойини кўздан кечиришда терговчидан бу соҳада маҳорат билан ўз вақтида тезкор-қидирув ҳаракатларини ўзаро ҳамкорликда амалга оширишликни талаб этади. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг умумий тактик қоидалари бор. Уларга кўра, кўздан кечириш объектив бўлиши керак. Терговчи жиноят иши билан боғлиқ бўлган ҳолатларни ҳар тарафлама ўрганиб, тўпланган материалларга объектив баҳо

бериши лозим. Терговчи иш билан боғлиқ бўлган айрим фактларни, ашёвий далилларни иккинчи даражали далил деб ҳисоблаши мумкин эмас. Ҳодиса жойини кўздан кечиришни кечиктирмасдан, ўз вақтида амалга ошириш керак. Терговчи жиноий ҳодиса содир этилганлиги тўғрисида хабар олгандан кейин дарҳол ҳодиса жойига етиб бориши лозим. Ҳодиса жойини кўздан кечиришга чиқишни кечиктириш, жиноий ҳодиса содир этилган ҳолат ва вазиятнинг ўзгариб кетишига олиб келиши мумкин. Баъзи жиноятлар бўйича ҳодиса жойидаги ҳолат узоқ муддатга сақланиб турмайди. Автотранспорт ҳодисаси, бахтсиз ҳодисалар бунга мисол бўла олади. Бундан ташқари ҳодиса жойига чиқишни кечиктириш жиноий ишдан манфаатдор бўлган шахслар томонидан ашёвий далилларнинг йўқотилиши ёки воқеа ҳолатининг ўзгартирилиб юборилишига олиб келиши, об-ҳаво ёмғир, қор ва бошқалар таъсирида баъзи излар йўқ бўлиб кетиши мумкин. Ноаниқ, тўлиқ бўлмаган фактик маълумотлар иш бўйича далил сифатида фойдаланилмайди. Ҳодиса жойини кўздан кечириш натижасида топилган ва аниқланган фактлар иш бўйича далил бўлиб ҳисобланиши мумкин. Терговчининг асосий вазифаси ушбу фактлардан жиноятни ўз вақтида очишда фойдаланишдан иборат. Кўздан кечиришнинг ўз вақтида ва тўлиқ ўтказилиши ҳодиса жойи ҳолатини тўлиқ текшириш ва бирорта ҳам ашёвий далилнинг назардан четда қолдирмасликни таъминлайди. Терговчи ҳодиса жойига чиқишдан олдин, содир этилган жиноятнинг характерини ҳисобга олган ҳолда ўзи ва холислардан ташқари, яна кимларни кўздан кечиришга жалб этиш масаласини ҳал этади. Жиноят процессуал кодекси 138-моддасида “Суриштирувчи ёки терговчи мурданинг ташқи кўринишини у топилган жойда холислар ва суд-тиббиёт соҳасидаги мутахассис шифокор иштирокида кўздан кечиради”, дейилган. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда мутахассисларни жалб этиш асосий эътиборни ўзига жалб этади. Терговчи кўздан кечиришни ўтказиш жараёнида жиноий ҳодиса турини ҳисобга олиб (ёнғин чиқиш билан боғлиқ бўлган, йўл-автотранспорт ҳодисалари ва ҳ.к.), тегишли мутахассисларни кўздан кечириш жойига таклиф этишни ташкил этади. Қоидага мувофиқ мутахассис терговчига ҳодиса жойини кўздан кечиришда ёрдам бериш учун

таклиф этилади. У кўздан кечириш иштирокчиси сифатида тегишли баённомани имзолайди. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда терговчи томонидан таклиф этиладиган мутахассислардан криминалист-эксперт ходимларга катта эътибор берилади, чунки бу мутахассислар жиноятни очишда катта ёрдам беради. Эксперт терговчининг топшириғига мувофиқ махсус услубларни қўллаб ҳодиса жойидаги излар ва бошқа ашёвий далилларни қидиради, аниқлайди, қайд этади ва кўчириб олади, ашёвий далилларни олиш ва жойлаш (упаковка қилиш)да зарур бўлган масалаларни ҳал қилишга ёрдам беради. Бироқ унинг роли техника воситаларини қўллаш билан чегараланиб қолмай, ҳодиса жойини кўздан кечиришда терговчига амалий ёрдам кўрсатиши мумкин. Криминалистлар ҳодиса жойини кўздан кечиришдаги ҳаракатлари терговчи ва тезкор-қидирув ходимларининг ҳаракатлари билан ўзаро мувофиқлаштирилган ҳолда олиб борилади. Кўп ҳолларда уларнинг берган фикрлари жиноятни очишда муҳим аҳамиятга эга бўлади. Масалан, мутахассис излар йўлакчасининг элементларини таҳлил қилиб, терговчига жиноятчининг ҳаракати, қандай юрганлиги, югурганлиги, бир жойда турганлиги тўғрисида муҳим маълумот бериши мумкин. Мутахассис берган барча таклиф ва тавсияларни терговчи мақсадга мувофиқ ва керакли деб ҳисоблаб, ундан фойдаланиши мумкин. ЖПКнинг 70-моддасига мувофиқ, мутахассис ўзининг қандай мақсадда чақирилганлигини билиши, ўзи иштирок этаётган процессуал ҳаракатларга оид иш материаллари билан танишиб чиқиши ва ўзи иштирок этаётган процессуал ҳаракатга оид бўлган арз ва мулоҳазаларни маълум қилиши мумкин. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг бошланиш босқичидаёқ эксперт мутахассис сифатида иштирок этган бўлса, кейинчалик у ушбу жиноят иши бўйича эксперт сифатида иштирок этиши масаласи муҳим аҳамиятга эга. ЖПКнинг 78-моддасига мувофиқ, ишда мутахассис сифатида иштирок этган шахс келгусида ушбу иш бўйича эксперт қилиб тайинланиши мумкин. Терговчи лозим деб топса, ҳодиса жойини кўздан кечиришда айбланувчини, гумон қилинувчини ҳам таклиф этади. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда жабрланувчи ва гувоҳ иштирок этишининг ўзига хос хусусияти бор. Улар ҳодиса содир

бўлган ҳолатни ўз кўзлари билан кўриб, идрок этиб, бўлган ҳодисани тўғри баён қилиб беришлари мумкин. Ҳатто улар ҳодиса жойини кўрсатиб, барча содир этилган ҳолатлар тўғрисида аниқроқ маълумот беради. 2 . Ҳодиса жойини кўздан кечиришга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш тактикаси Ҳодиса жойини кўздан кечириш ҳаракатининг натижали бўлиши учун терговчи пухта тайёргарлик кўриши лозим, бундай тайёргарлик кейинчалик ишни мувофаққиятли якунлаш имкониятини беради. Ҳодиса жойини кўздан кечиришга тайёргарлик кўриш икки босқичда амалга оширилади. Биринчиси, терговчининг ҳодиса жойига чиқишига қадар ўтказадиган тайёргарлик ҳаракатлари, иккинчиси, терговчининг ҳодиса жойига боргандан кейин ўтказадиган тайёргарлик ишлари. ЅОДИСА РЎЙ БЕРГАН ЖОЙНИ КЎЗДАН КЕЧИРИШ БОСЄИЧЛАРИ ТАЙЁРГАРЛИК АМАЛИЙ (ТАДЄИЄИЙ) ЯКУНИЙ Ѕодиса содир бўлган жойга боришдан олдин Умумий (статик) кўздан кечириш Баённома, схемалар, режаларни тузиш, изларни, ашёвийЅодиса содир бўлган жойга келгач Деталлаштириш (динамик) кўздан кечириш

Биринчи босқичда терговчи қуйидагиларни амалга оширади: 1) Ҳодиса жойидаги жабрланувчиларга ёрдам бериш чорасини кўриши, ҳодиса жойида тартиб ўрнатиш масалаларини ҳал этиши керак. Босқинчилик, талончилик, ўт қўйиш ва ҳ.к. жиноятларнинг содир этилиши тўғрисидаги хабарни олган терговчи, дарҳол ҳодиса жойини кўздан кечиришга чиқиши ва тезкор-қидирув ҳаракатларини ўтказишнинг тадбирларини кўриши лозим. 2) Терговчининг ҳодиса содир этилган жойга етиб боришига жуда қисқа муддат талаб этилса, ҳодиса жойида иштирок этиш учун терговчи ички ишлар органларига ҳодиса жойига зудлик билан етиб бориш тўғрисида хабар беради. Терговчининг ҳодиса содир бўлган жойга ўз вақтида етиб келишида масофанинг узоқлиги, транспорт воситаси бўлмаганлиги сабабли у милиция ходимларига тегишли кўрсатма бериши мумкин. Терговчи уларга қуйидаги топшириқларни беради: а) Ҳодиса жойини қўриқлаш, ҳеч кимни ҳодиса жойига киритмаслик; б) Ҳодиса жойидаги ашёвий далилларни қўриқлаш; ЅОДИСА РЎЙ БЕРГАН ЖОЙНИ КЎЗДАН КЕЧИРИШГА ТАЙЁРГАРЛИК БОСЄИЧИДА ТЕРГОВЧИ ТОМОНИДАН АМАЛГА ОШИРИЛАДИГАН ЅАРАКАТЛАР Ѕодиса содир бўлган жойга боришдан олдин Ѕодиса жойига келганда Ѕодиса характери, кўздан кечириш ўтказиладиган жойдаги аѕвол ва шароит тў¦рисида маълумотлар олиш Ѕодиса рўй берган жойни єўриєлаш чораларини кўриш Кўздан кечиришда иштирок этувчи шахслар доирасини аниєлаш Техник-криминалистик Жабрланганларга тезкор тиббий ёрдам кўрсатиш Жиноятчини « излар совимасдан » ушлаш чораларини кўриш Ѕодисадан биринчи бўлиб хабар топган шахсларни, гувоѕларни ва рўй берган воєеа ѕаєида маълумотга эга бўлган шахсларни сўраб- суриштириш Ѕодиса рўй берган жойдан бегона шахсларни четлаштириш Иштирокчиларга йўл-йўриє

в) Ҳодиса жойидан топилган изларни қайд этишда аҳамиятли бўлган ҳолатларни аниқлаш; г) Ҳодиса содир этилган вақтда ҳозир бўлган шахсларни аниқлаш ва терговчи етиб келгунга қадар бўлиб ўтган ҳолатларни улар орқали аниқлаш; д) Терговчи жиноят содир этилганлиги тўғрисида хабар олиши билан жиноятни содир этган шахс тўғрисида ҳам маълумот олса, дарҳол уни қидириб топиш тўғрисида милиция ходимларига топшириқ бериши лозим. е) Тергов чемоданини н г тўлиқлилигини текшириш. Терговчи ҳодиса жойига чиқишдан олдин тергов чемодани да барча асбоб- ускуналарнинг борлигини текшириб кўради. Кўп ҳолларда тергов чемоданида ҳодиса жойини кўздан кечириш учун зарур бўлган баъзи техникавий воситалар (зарядка қилинган фотокас с ета, дактилоплёнка ва пор о шоклар) бўлмаслиги мумкин. Шу боис тергов чемоданини етишмайдиган техника воситалари билан тўлдириш лозим. Зарур ҳолларда қўшимча қидирув техникавий воситаларни, масалан, металлдан ясалган предметларни қидириб топиш учун мўлжалланган техника воситаларини ҳозирлаши зарур. Терговчиларнинг ихтиёрида ги тергов чемодани қуйидаги бўлимлардан иборат: Биринчи бўлим излар билан ишлаш учун мўлжалланган бўлиб, бармоқ излари, оёқ излари, транспорт ва бузиш қуролларидан қоладиган изларни қидириб топишда, қайд этиш ва олишда фойдаланиладиган воситаларни ўз ичига олади. Бу бўлимда турли порошоклар, селикон пастаси, К-18, дактилоплёнкалар, гипс, дактилоскопик чётка каби техника воситалари бўлади . Иккинчи бўлимда баённома , турли схемалар, ҳодиса жойининг режасини тузиш учун зарур предметлар бўлади . Учинчи бўлим, ҳодиса жойидан топилган ашёвий далилларни суратга олиш, ўлчаш учун мўлжалланган воситалардан иборат. Тўртинчи бўлим, ашёвий далилларни қидириб топиш учун фойдаланадиган асбоб-ускуналар бўлими бўлиб, у нда металл предметларни қидириш, кўмилган мурдаларни топиш учун мўлжалланган, токни ўлчаш индикатори ва шу каби воситалар бўлади . Тергов чемоданида мавжуд бўлган бу техника воситалари ҳодиса жойини кўздан кечиришда ашёвий далилларни қидириб топиш ва олишда кенг кўламда фойдаланилади.

3 ) Ҳодиса жойига чиқ қ унга қадар терговчи мурдани ўликхонага олиб бориш , шунингдек, турли буюм лар, ашёвий далилларни олиб кетиш учун зарур бўлган транспорт воситасини ҳозирлаш чорасини кўриши, прокуратура , ички ишлар органлари билан ҳамкорлик қилиш и зарур. Терговчи ҳодиса жойига чиқгунга қадар бошқа тайёргарлик ишларини ҳам амалга ошириши лозим. Ҳодиса жойига боргандан кейин терговчига ҳодиса жойини кўздан кечиришга киришишдан олдин баъзи тайёргарлик ишларини ўтказишга тўғри келади. Жумладан, ҳодиса жойидаги излар, предметлар ва бошқа ашёвий далилларни қўриқлаш тўғрисида милиция ходимларига берилган тегишли топшириқларнинг бажарилганлигини текшириб кўриши, мабодо бу топшириқ бажарилмаган бўлса, терговчи бу масалани зудлик билан ҳал этиши лозим. Баъзи вақтларда ҳодиса жойини кўздан кечиришга киришишдан олдин ҳодиса жойидан топилган турли моддий излар ва бошқа ашёвий далилларни қўриқлаш, агар ёмғир, қор ёғаётган бўлса, уларнинг устини ёпиш чораларини кўриш, ҳодиса жойини кўздан кечириш иштирокчиларини ҳуқуқ ва мажбуриятлари билан таништириш, улар қаерда туриши ва қандай ҳаракатларни бажариши лозимлиги тўғрисида кўрсатма беради. Шу билан биргаликда терговчи ҳодиса жойида тўсатдан айбланувчи ёки гумон қилинувчининг пайдо бўлиб қолиши ва уларга ҳужум қилиб қолиш хавфининг ҳам олдини олиш чорасини кўриб қўйиши лозим бўлади. Ҳодиса жойини кўздан кечиришдан олдин тергов ҳаракати иштирокчиларига терговчининг рухсатисиз биронта ҳам ҳаракат қилмасликларини тушунтиради. Агар ҳодиса очиқ жойда юз берган бўлса, терговчи ҳодиса жойини кўздан кечиришга унинг чегарасини белгилаб олгандан кейин киришади. Кўздан кечириш с татик ва динамик услуб ларда амалга оширилади. Ҳодиса жойини статик усулда кўздан кечириш деганда, ҳодиса жойи тўлиқ ва айрим топилган ашёвий далиллар кўздан кечириш вақтида қандай ҳолат ва қандай кўринишда бўлса, уларни шу ҳолатда, ўзгартирмасдан кўздан кечирилади. Кўздан кечириш иштирокчилари ҳам ҳодиса ҳолатини ёки ашёвий далилларни дастлабки ҳолатини ўзгартириши мумкин эмас. Бу услуб ҳодиса жойидаги ашёвий далиллар ва изларнинг ўрни ва жойлашиши,

турли объектлар тавсифини (мурданинг умумий ҳолати, қон излари шакли ва ҳ.к.) қайд этиш имкониятини беради. Ҳодиса жойини динамик услуб асосида кўздан кечиришда ҳодиса жойи батафсилроқ текширилади. Масалан, квартирада содир этилган қотиллик жинояти бўйича бундай қисмларга бир ёки бир неча хоналарда жиноятчи бузиб кирган эшик, бузиш қуроли, мурда ва қон излари, қимматли буюм лар сақланган мебелларнинг синдириб очилган жойи, сигарета қол д иқлари, пол ёки эшик ва р о мларда қолдирилган оёқ ва қўл излари ҳисобланиши мумкин. Ҳодиса жойини кўздан кечириш да ҳар бир предмет-объект такроран текширилмаслиги учун аввал статик, сўнг динамик усул билан текширилиши ва ишга аҳамиятли бўлган бошқа предметлар эса назардан четда қолиб кетмаслиги лозим. Бундай хатоликларга йўл қўймаслик учун марказдан четга ёки четдан марказга ҳаракат қилиб кўздан кечиришни ўтказиш лозим. Агар ҳодиса жойида жиноятчи оч г ан сейф ва мурда мавжуд бўлса, кўздан кечиришни марказдан, яъни ўша объектлардан бошлаб кейин четга, атрофга қараб ҳаракат қилган маъқул ҳисобланади. Бундай вақтларда терговчи марказдан чеккага қараб ҳаракат қилганда, қандай излар иш учун аҳамиятли, қандай предметларни қидириб топиш зарурлигини билади. Агар ҳодиса жойининг маркази , масалан, ўғирлик содир этилган бинолар бўлса, бундай вақтларда кўздан кечиришни жиноятчининг кириш-чиқиш жойидан, транспорт воситасининг излари ва бузиш қуролларидан қолган изларни кўздан кечиришдан бошлаш маъқул. Ундан кейин бино эшигини бузишдан қолган изларни кўздан кечириш ва жиноятчилар ўғирлик содир этган жойга ўтиш ва уни кўздан кечириш мақсадга мувофиқ бўлади. Бундай вақтларда терговчи жиноятчиларнинг ҳодиса жойидаги ҳаракат қилиш навбатини аниқлаб олиш имконига эга бўлади. Терговчи бир издан кейингисига ўтиб, ҳодиса жойи марказига яқинлаша бориб, бўлган ашёвий далилларни йиғиб боради. Ҳодиса жойини кўздан кечиришни унга умумий тафсил беришдан бошлаш керак. Бунда жойдаги ҳолат: кириш-чиқиш йўллари очиқ-ёпиқлигига, бино ичидаги жиҳозлар қандай ҳолатда экани турганлигига аҳамият бериш лозим ва шу асосда жиноий ҳаракатни содир этилиши усуллари ҳақида маълумот олиш мумкин.

Баъзи вақтларда ҳодиса жойлари очиқ жойлар, чўл, одам яшамайдиган иморат бўлиши ҳам мумкин. Бундай ҳолатда ҳодиса жойи бирин-кетин кўздан кечирилади. Ҳодиса жойини кўздан кечириш чўзилмаслиги лозим. Бу ҳаракатлар ҳодиса жойини батафсил кўздан кечиришда амалга оширилади. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда терговчи воқеа жойини кўздан кечириш иштирокчилари ўртасида бажариладиган вазифаларни тақсимлаб олиши керак. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда унда иштирок этаётган тезкор ходимларга кечиктириб бўлмайдиган ва зудлик билан амалга оширилиши лозим бўлган топшириқлар ҳам бериши мумкин. Изқувар итдан фойдаланиш шулар жумласига киради. Унга ҳодиса жойидан қочиб кетаётган жиноятчини тутиб келтириш каби топишириқларни бериш мумкин. Ҳодиса жойини чегараси белгилангандан сўнг терговчи жойнинг умумий ҳолатини фотосуратга туширади ва ундан кейин ҳодиса жойини бевосита кўздан кечиришга ўтади. Ҳодиса жойини умумий кўздан кечириш билан бирга унинг айрим участкаларини ва ҳар бир объектни алоҳида-алоҳида кўздан кечириш керак. Ҳар бир ашёвий далилнинг қаерда турганлигини, топилган предметларни индивидуал хусусиятларини, ҳажмини, унинг ҳолатини шунга ўхшаш бўлган ўзига хос белгиларини аниқлаш лозим бўлади. Ҳодиса жойида турли излар қолган бўлиши мумкин. Кўздан кечиришда топилган барча излар, оёқ излари, қўл излари, бузиш қуролларидан қоладиган излар ва бошқа изларни баённомада қайд этиш лозим. Агар ҳодиса жойида битта из қолдирувчи объектдан бир-бирига ўхшаш бўлган бир қанча из қолдирилган бўлса (туфлидан, транспорт ғилдиракларидан ва ҳ.к.) ўзининг индивидуал белгилари билан аниқ кўриниб турган битта издан кўчирма нусха олинса етарли. Жиноят процессуал қонунида излар ашёвий далил сифатида кенг маънода талқин қилинади, ҳодиса жойидан топилган ҳар қандай из ҳозирги замон илмий-техникавий воситалар ёрдамида қайд этилиб, жиноятни очишда катта ёрдам беради. Илгаридан амалиётда маълум бўлган айрим ашёвий далилларни текшириш, жумладан, ҳужжатларни криминалистик техника асосида кўзга кўринмайдиган (инфрақизил, ультрабинафша) нурлар ёрдамида текшириш катта далилий аҳамиятга эгадир.

Қон излари, одам организмидан чиқадиган турли моддалар, мурдадаги ҳар хил излар жиноят иши бўйича ашёвий далил сифатида фойдаланилади. Ҳозир бундай излар физик, кимёвий, биологик ва техникавий восита ва методлар асосида текширилиб, қотиллик жиноятини ўз вақтида очишга, танадаги жароҳатларнинг даражасини аниқлашга катта ёрдам бермоқда. Масалан, ҳодиса жойидан топилган папирос, сигарет қолиқларидаги сўлакларни текшириш натижасида ҳодиса жойида жиноятчиларнинг қанча вақт бўлганлиги ва уларнинг сони тўғрисида бирон бир фикр юритилган бўлса, ҳозир эса ушбу папирос қолдиқларида мавжуд бўлган сўлакларни текшириш орқали қон гуруҳини ва ҳатто одамнинг жинсини ҳам аниқлаш мумкин. Ҳодиса жойида қолдирилган бармоқ изларини, айниқса кўзга кўринмайдиган изларни қидириб топиш усуллари ва техникавий воситалар, узлуксиз равишда такомиллаштирилиб борилмоқда. Ҳар қандай ноқулай шароитда ҳам бундай изларни қидириб топиш учун зарур воситалар тергов чемоданида мавжуддир. Шуни назарда тутиш лозимки, кўзга кўринмайдиган бармоқ изларини маълум вақт ўтиб кетганлиги сабабли порошоклар ёки йод буғи ёрдамида қидириб топиш анча қийинчилик туғдириши мумкин. Бундай вақтларда бармоқ изларини қидириб топиш ва қайд этишда аудитографик усулдан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Бу усулнинг моҳияти шундаки, кўзга кўринмайдиган бармоқ изи бор деб тахмин этилган предмет радиактив суюқлик ёрдамида ишланади. Бу суюқлик бармоқ изи бор бўлган жойга, из йўқ жойга нисбатан мустаҳкам ёпишади, ундан кейин бармоқ изи йўқ бўлган жойлардаги радиоактив суюқликлар олиб ташланади ва топилган бармоқ изи рентген плёнкасига кўчириб олинади. Аудитографик усулдан фойдаланиш айрим материалларда қолдирилган кўзга кўринмайдиган бармоқ изларини қидириб топиш ва қайд этишда сезиларли натижаларга эришиш имконини беради. Ҳозирги вақтда изларни қидириб топиш ва қайд этишда ҳар хил порошоклар, гипс, пластилин ва бошқа воситалардан кенг кўламда фойдаланилмоқда. Лекин бу воситалар ботиқ изларнинг микрорельфини ўзида яхши акс эттириш ҳусусиятига эга эмас. Бундай изларни қайд этишда ҳозир “К-18” селикон пастаси кенг қўлланилмоқда. Унинг ёрдамида ҳар қандай ноқулай шароитда ҳам издан яхши нусха олса бўлади.

“К-18” пастаси изга қуйилади ва қотгандан кейин издан олинади. Агар вертикал ҳолатда турган (эшик, девор ва ҳ.к.) объектлардан нусха олиш лозим бўлиб қолса, паста қуюқроқ равишда тайёрланиши лозим, чунки у тик турган объектдаги изга ёпиштирил ад и. “К” пастаси изларни қайд этишда қўлланиладиган энг қулай восита ҳисобланса - да, баъзи камчиликлардан ҳам х оли эмас. Унинг ёрдамида паст ҳароратли об-ҳаво шароитида излардан нусха олиб бўлмайди, чунки бундай шароитда у тез қотмайди. Шу сабабли қорда қолган излардан унинг ёрдамида нусха олиб бўлмайди. Криминалистик техникада паст темп е ратура шароитида ҳам нусха олиш учун мўлжалланган восита мавжуд. Бу техникавий мақсадларда ишлатиладиган селикон катализатор ( СКТН ) воситасидир. СКТН ҳам “К” пастасидек катализатор билан аралаштирилиб зарур қоришма тайёрланади. Агар қорда қолган издан нусха олиш зарур бўлса, қуюқроқ ҳолдаги қоришма тайёрланади, агар қумда қолган издан нусха олиш зарур бўлса суюқроқ қоришма тайёрланади ва изга қ ў йилади. Қуруқ цементда, унда, тупроқда қолган излардан нусхалар олишда бир оз қийинчилик туғилади. Бундай из бўлган объект билан бирга оли ш қийин , ундан нусха ҳам олиб бўлмайди. Бундай шароитларда перхлорвинил смоласи (елими)дан фойдаланиш тавсия этилган. Перхлорвинил смоласи оқ рангли порошок бўлиб, у ацетонда суюлтирилиб пул в иризатор ёрдамида изга сепилади, у қотгандан кейин кўчирилиб олинади. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда транспорт воситаларидан қоладиган изларни диққат билан кўздан кечириш лозим . Ҳ атто жуда майда ашёвий далиллар ҳам назардан четда қолмаслиги керак. Жумладан, ҳодиса жойидан топилган автомобилдан тушиб қолган бир томчи мой эмиссон спектрал анализ усулида олиб борилган текширув натижаси , ушбу мойнниг транспорт воситасининг қайси қисмига тегишли эканлигини ва ҳатто транспорт воситасининг шу мой билан тахминан неча километр юрганлигини ҳам аниқлашга имкон беради. Юқорида қайд этилган тавсиялар шуни кўрсатадики, ҳодиса жойидан изларни қидириб топиш ва олиш учун ҳозирги вақтда етарли даражада илмий-техникавий восита ва методлар мавжуд бўлиб , улардан самарали равишда фойдаланилмоқда. Табиийки , криминалистика техникасининг тез ривожланиб бориши, келажакда

ҳодиса жой и ни кўздан кечиришда қўлланилаётган илмий- техникавий воситалардан фақат экспертиза текширувини ўтказишда фойдаланилади. Бу техникавий воситалар бевосита ҳодиса жойида кўздан кечиришни ўтказиш жараёнида тезкор мақсадларда текшириш ўтказиш имкониятини бермайди. Шу боисдан ҳам янги илмий-техникавий воситалардан ҳодиса жойини кўздан кечиришни ўтказишда фойдаланишни ҳар қандай терговчилар томонидан ўтказиладиган оддий текширишлар, ўлчашлар билан биргаликда амалга оширилишини инобатга олиниши тақозо этилади. Изларни қайд этишда фойдаланиладиган янги техникавий воситалар ҳодиса жойини кўздан кечиришда терговчи томонидан бажариладиган вазифаларни амалга оширишга тўсқинлик қилмаслиги керак. Ҳодиса жойидан топилган оёқ излари муҳим ҳолатларни аниқлашга ёрдам бериши мумкин. Турар жойларда жиноятчиларнинг оёқларидан кўпинча юзаки излар ҳосил бўлади. Бундай излар жиноятчиларнинг ифлосланган пойабзалларидан қолади. Ҳодиса жойида жиноятчилардан кўп из қолдирилган бўлса, жиноят иштирокчиларининг сони тўғрисида фикр юритиш имкониятини беради. Ҳодиса жойида топилган битта о ёқ изи ҳам жиноятни ўз вақтида очиш учун фойдаланилади. Терговчи ҳодиса жойини кўздан кечиришда ҳодиса содир этилган жойни н г ҳар бир бўла г ини кўздан кечириш и лозим. Баъзи вақтларда жиноятчилар оёқ изларини кутилмаган жойларда (пештоқ ортида, ун қоп устида ва ҳ.к . ) қолдириши мумкин. Шуни эътиборга олиб , терговчи жиноятчининг воқеа жойидаги ҳаракат йўналишини аниқлаб олишга ҳаракат қилиб , унинг пойабзалидан қолган изларни қидириб топиши керак . Ҳодиса жойини диққат ва синчковлик билан кўздан кечирган терговчи жиноятчининг оёғидан қолдирилган изларни албатта топади. Ҳодиса жойида бир хил тагчармли пойабзалдан бир неча из қолдирилган бўлса, уларнинг яхши кўриниб турганларининг биттасидан гипслик нусха олинса етарли бўлади, агар турли таг чармли пойабзаллардан кўп сонли из қолдирилган бўлса, уларнинг ҳар биридан нусха олиниши лозим. Ҳодиса жойидан топилган оёқ изини ўлчаш асосида пойабзалнинг размерини , из қолдирган шахснинг жинсини, бўйини ва ҳаракат йўналишини аниқлаш мумкин.

Ҳодиса жойидан топилган оёқ излари ва излар йўлакчаси суратга олиниши ва баённомада унинг барча хусусиятлари қайд этилиши лозим. Излар йўлакчасини, айниқса қорда қолган изларни суратга олиш бир мунча қийинчилик туғдиради. Шунинг учун излар йўлакчасини тўлиқ қайд этиб, уларнинг миллиметрлик қоғоз д а чизмаси илова этилгани маъқул. Ҳодиса жойидан топилган изларни иложи бўлса из қабул қилиб олган предмет билан, қоғозда қолган кўзга аниқ кўриниб турган бармоқ изларини тўлиқ объект билан бирга олиниб ёки бузиш қуролидан и з мавжуд бўлган арралаб кесиб олинган тахта бўлакчаси, автомобил шинасининг протекторидан, кийимда қолган из ўша кийим билан бирга олиниб ишга тикиб қўйилади. Бироқ ҳамма вақт ҳам из қабул қилиб олган объектни из билан бирга ҳодиса жойидан олиш имконияти бўлмайди. Масалан, темир шкафда, қумда, деворларда қолган изларни қабул қилган объект билан бирга олиб бўлмайди. Бундай вақтларда терговчи юқорида айтиб ўтилган усулларни қўлла б улардан нусхалар кўчириб олади. Ҳамма вақт ҳам из ҳосил қилган объектнинг барча индивидуал белгиларини фотосуратда, нусхада, чизмада аниқ ифода эттириб бўлмайди. Шунинг учун из қабул қилган предметни из билан биргаликда олиб ишга қўшиб қўй иш маъқул ҳисобланади. Ҳодиса жойидан топилган ашёвий далиллар ва изларнинг далилий аҳамиятга эга эканлиги нуқтаи назаридан қаралганда, уларни ҳақиқатдан ҳам ҳодиса жойини кўздан кечиришда топилганлиги фактини исботловчи ҳужжат - ҳодиса жойини кўздан кечириш баённомаси ҳисобланади. Изларнинг ҳодиса жойидан олинганлик фактини исботловчи бошқа ҳолатларга излар ва ашёвий далилларни ҳодиса жойидан топилган кўчирма нусхаларга бирка қўйилиб, унинг процессуал жиҳатдан расмийлаштириш , яъни бирканинг терговчи ва холислар томонидан имзоланиши ва нусха олинган вақт кўрсатилиши киради. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг муҳим вазифаларидан бири негатив ҳолатларни аниқлаш ва қайд этиш ҳисобланади. Ҳодиса жойидаги негатив ҳолат деганда, икки турдаги факт тушунилади. Биринчидан, ҳодиса жойида бўлиши лозим бўлган, лекин уларнинг йўқлигидан далолат берувчи факт. Масалан, ҳодиса жойида осиб ўлдирилганлик белгилари мавжуд бўлган мурда топилди. Лекин мурда ёнида ип, арқон ёки осиб ўлдириш учун хизмат қилиши мумкин бўлган бирорта ҳам

предмет йўқлиги, ўғирлик содир этилган дўкон эшиги ёнида қулф ётибди, қулфнинг ҳал қ аси арра билан кесилган , лекин эшик олдида ҳеч қандай металл қириндиси йўқ ёки ҳодиса жойида кесиш қуролларидан ҳосил бўлган жароҳат мавжуд, ҳодиса жойида эса ҳеч қандай қон излари йўқ. Бундай ҳолат криминалистикада негатив ҳолат деб юритилади. Биринчи ҳолатда қотиллик жинояти бошқа жойда содир этилиб, мурдани у топилган жойга олиб келиб ташланган деган версия юритилиши мумкин, иккинчи ҳолатда эса ўғирлик жиноятининг содир этилиши бошқа жиноят белгилари ниқобланган, деган фикрга келиниши мумкин. Негатив ҳолатларнинг иккинчи тур ига бир-бири билан қарама-қарши бўлган ҳолатларнинг мавжудлик факти киради. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда барча негатив ҳолатлар аниқланиши ва баённомада қайд этилиши лозим. Улар кейинчалик жиноятни очишда ва жиноятнинг ниқобланишидан далолат берувчи аломатлар аниқланишида муҳим далил бўлиб хизмат қилиши мумкин. Баъзи вақтларда ҳодиса жойини кўздан кечиришда қотиллик жиноятининг содир этилганлигини кўрсатувчи белгилар, турли предметлар топилиши мумкин (масалан, қонли болта, қон изи бор кийим ва ҳ.к.). Терговчининг асосий вазифаси техникавий воситалар ёрдамида мурдани қидириб топишдан иборат. Ҳодиса жойидан мурданинг топилиши айрим хусусиятларга эга. Бундай хусусиятларга кўздан кечириш объектларини аниқлаш киради. Воқеа жойидан мурданинг топилишида кўздан кечириш объектлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: 1) мурда, унинг ҳолати ва кийими; 2) мурданинг ётган жойи; 3) мурда билан боғлиқ бўлган из ва ашёвий далиллар; 4) жиноят қуроллари. Мурданинг ташқи қиёфасини кўздан кечириш мутахассис иштирокида амалга оширилади. Мурдани кўздан кечиришни кечиктириш мумкин эмас, чунки мурданинг ўзида ҳам, воқеа жойида, изларда ҳам ўзгариш содир бўлиши мумкин. Воқеа жойини қўриқлаш чораси кўрилиши лозим, акс ҳолда ишдан манфаатдор бўлган айрим шахслар терговчи воқеа жойига етиб келгуни га ча мурдани бошқа жойга кўчир иши, кийимларини тўғрилаб қўйиши мумкин.

Мурдани ҳодиса жойида кўздан кечиришнинг тўлиқ ва ҳар тарафлама бўлишини таъмин л аш мақсадида амалиётда ишлаб чиқилган кўздан кечириш босқичларининг кетма-кетлик принципига риоя этилиши керак. 1 ) Кўздан кечиришни мурдани ётган жойини аниқлашдан бошлаш лозим. Мурдани ётган жойи, унинг атрофида мавжуд бўлган предметларга нисбатан қайд этилади. Яъни у хонада ётган жойини девордан, дераза ва эшикдан қанча масофада эка нлигини ўлчаш билан аниқланади ва қайд этилади. Агар мурда очиқ жойда ётган бўлса , унинг ётган жойи яқинроқ бўлган объектларга (кўприк, дарахт, девор ва ҳ.к.) нисбатан ўлчаш йўли билан аниқланади. 2 ) Мурдани кўздан кечиришнинг кейинги босқичи мурданинг ҳолатини ўрганиш ҳисобланади. Мурданинг ётган ҳолати жиноятни тергашда муҳим аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Мурданинг ҳолати деганда, унинг ётганлиги, осиғли қ турганлиги, ўтирганлиги ҳамда айрим қисмларининг ҳолати, яъни оёқ қўллари, калласи ва танасининг қандай ҳолатда эк анлиги тушунилади. 3 ) Мурдани кўздан кечириш да муҳим босқичлардан бири уни нг кийимини кўздан кечириш ва қайд этиш ҳисобланади. Мурдани кўздан кечириш ўтказилгандан кейин у суд-тиббий экспертизасини ўтказиш учун юборилади. Экспертиза ўтказилгандан кейин кийимлар терговчига қайтарилади. Лекин мурданинг кийимлари воқеа жойининг ўзидаёқ батафсил кўздан кечирил ади . Кийимлар кўздан кечирилаётганда кийимнинг барча предметлари (тугма, чўнтаклар ва ҳк.) ҳатто ички кийимлари ҳам диққат билан кўздан кечирилиши лозим. Кийимлар кўздан кечирилаётганда жиноятнинг содир этилиши билан боғлиқ бўлган барча ўзгаришлари (қон, сперма излари, турли доғлар) баённомада тўлиқ қайд этилиши шарт. Агар мурда даги кийимнинг айрим қисмлари юлиб олинган бўлса, жумладан, пиджагининг бир қўли йўқ бўлса, тугмаларидан айримлари бўлмаса, бу ҳолат баённомада қайд этилиши керак, чунки улар кейинчалик гумон қили нувчидан топилиб қолиши ҳам мумкин. 4. Мурдани ташқи кўздан кечириш, унинг умумий белгиларидан (жинси, ёши, бўйи, гавда тузилиши) ташқари жиноий ҳодиса билан боғлиқ бўлган махсус белгиларни (баданидаги кўкарган, кесилган, синган жароҳат белгилари, бузишдан қолган жароҳатлари ва бошқа аломатлар ни ) ҳам ўз ичига олади.

Юқорида қа й д этилганидек, мурда унинг ҳолати ва кийимини кўздан кечирилгандан кейин мурда ётган жой кўздан кечирилади. Мурда ётган жойнинг умумий ҳолати, воқеа жойининг тўлиқ х арактеристикаси ( аҳоли пункти, дам олиш боғининг аниқ қисми, к ў лнинг аниқ қирғоғи ва ҳ.к.) билан бирга мурда ётган жойнинг тўлиқ тас в ири (йўлнинг айрим қисми, чуқурлик жой, темир йўлнинг аниқ қисми ва ҳ.к) ҳам баённомада батафсил ёритилиши лозим. Бу ҳолатларнинг аниқ ифода этилиши жиноятни ўз вақтида очишга катта ёрдам беради. Баъзи вақтларда мурданинг ётган жойи иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларни аниқлашга ёрдам бериши ҳам мумкин. Масалан, мурдани темир йўл рельсининг ёнидан топилиши мурда кетаётган поезддан ташлаб юбор ил ган ёки одам вагондан йиқилиб тушиб ўлган ё худ қотиллик бошқа ерда содир этилиб, гўё жиноят юз бергандай кўрсатиш мақсадида темир йўл рельсига ташлаб кет ил ган деган версиялар юритишга сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам т ерг овчи мурда топилган жойни қотиллик жиноятини содир этганлигини кўрсатувчи барча ҳолатларга ва жиноят мурда топилган жойда эмас, бошқа жойда содир этилиб, бу ерга олиб келиб ташланганлигини кўрсатувчи ҳолатларга (қоннинг йўқлиги ва ҳ.к.) алоҳида эътибор бериши лозим. Мурда билан боғлиқ бўлган изларга қўл, оёқ, тиш ва тирноқ излари киради. Баъзи вақтларда жабрланувчи қаршилик кўрсатиш натижасида айбланувчининг баданида тиш ва тирноқ изларини қолдириши, аксинча қотил жабрланувчининг кийимида, танасида айрим излар (қон, сперма каби моддалар) қолдириши мумкин. Амалиётда мурданинг камар тугмасида қотилнинг бармоқ изи қолдирилганлиги, жабрланувчининг бармоқ изи айбланувчининг кўзойнагида қолдирганлик ҳолатлари бўлган. Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг умумий масалаларидан яна бири, қандай из ва ашёвий далилларни жиноятчи ҳодиса жойида қолдиради ва қандай из, предметлар, микрозаррачаларни ўзи билан олиб кетиши мумкин каби масалалар жиноятнинг содир этилиш хусусусиятларини ҳисобга олган ҳолда мурдани кўздан кечиришда ҳал этилиши мумкин. Агар жабрланувчи совуқ қурол билан етказилган жароҳат натижасида ўлган бўлса, жиноятчининг кийимида, пойабзалида қон излари қолиши мумкин. Агар қотиллик жиноятини содир этиш учун жиноятчи деворни ёки эшик ва

деразани бузиб кирган бўлса, жиноятчининг кийимида тупроқ ёки ойна синиқлари қолиши мумкин. Ҳодиса жойида бўлиши мумкин бўлган кўпчилик излар ва ашёвий далилларни жиноятчининг ўзида топиш, аксинча ундан ҳодиса жойида ҳам из ва ашёвий далиллар қолиши мумкин. Масалан, оёқ, қўл излари, жиноятни содир этишда фойдаланилган қуролларни, шахсий буюмларни (дастрўмол, папирос қолдиғи, тароқ, гугурт синиқлари ва ҳ.к) қолдириб кетиши мумкин. Мурдани кўздан кечиришда ҳодиса жойи ҳолатини диққат билан ўрганиш лозим бўлади. Воқеа жойи ҳолати деганда у ерда аниқланган барча ҳолатлар йиғиндиси тушунилади. Барча фактларни умумлаштирган ҳолда кўриб чиқиш терговчига иш бўйича янги фактларни аниқлашга ёрдам беради. Бу вазият ва ҳолатлар терговчининг профессионал маҳоратини намойиш этишида маълум бўлади. Ўқот ар қуролларни қўллаш туфайли қотиллик жинояти содир этилганлик белгилари аниқланган ҳолларда терговчи ҳодиса жойидан ўқ ва гилзаларни топиш чораларини кўриши лозим, заҳарланиб ўлганлик белгилари мавжуд бўлган ҳолатларда эса ҳодиса жойидан заҳарли моддаларнинг қолдиқлари, заҳарли модда олиб келинган идиш турли ўраш воситалари кабиларни топиш чораларини кўриш лозим. Терговчиниг асосий вазифаларидан бири ҳодиса жойини кўздан кечиришни тўлиқ ўтказиш ва уни н г натижаларидан самарали фойдаланиш ҳисобланади. Лекин тергов амалиётларида бу нга баъзан эришилмайди . Бунинг сабаби турлича: биринчидан, терговчининг етарли билимга ва тажрибага эга эмаслиги ва криминалистик техникавий воситалари билан тўлиқ таъминланмаганлиги, иккинчидан , об-ҳаво шароитининг ноқулайлиги, учинчидан , ҳодиса жойидан топилган далилларга аҳамият бермаслик ҳисобланади. Ҳ о диса жойини кўздан кечириш кечиктириб бўлмайдиган тергов ҳаракати ҳисобланади. Тергов кўпинча ушбу тергов ҳаракатидан бошланади. Баъзи вақтларда ҳодиса жойини кўздан кечириш ундан олдин ўтказилган оператив ҳаракатлар туфайли йиғилган маълумотлар дан фойдаланиб бажарилади . Ҳодиса жойини кўздан кечириш да терговчи томонидан тузиладиган версиялар алоҳида эътиборга молик дир . Терговчи ҳодиса жойида қатор версияларни юритиши мумкин, лекин бу

версияларнинг қайси бири объектив ҳақиқатни аниқлашда аҳамиятга эга эканлиги улар текшириб кўрилгандан кейин маълум бўлади. Версиялар аҳамиятига кўра текшириб кўрилади, яъни тузилган версияларнинг қайси бирини дастлаб текширишни терговчининг ўзи ҳал этади. Бу масалаларни ҳал этишда терговчи ўзида мавжуд бўлган далилий ашёларга асосланиб, жиноятни очишга эришиши мумкин. Терговчи қандай версия юритган бўлса, барчасини навбати билан текшириб кўриши лозим ва биронта ҳам версия текширилмасдан қолиши мумкин эмас. Версияларни текшириш бу воқеа жойини кўздан кечиришда терговчининг ушбу ҳодиса жойида ҳақиқатдан ҳам жиноят содир этилганлиги ёки этилмаганлигини аниқлашдан иборат. Қоидага биноан версиялар, терговчи томонидан ҳодиса жойини дастлаб кўздан кечиришни ўтказиш жараёнидаёқ тузилади. Бундай версиялар кейинчалик гувоҳларни сўроқ қилиш, суд- медицина экспертизасини тайинлаш каби тергов ҳаракатлари натижасида ҳам тузилади. Версияларни текшириб кўришда терговчи турли қарама- қаршиликларга дуч келиши мумкин, чунки версия терговчининг тахмини бўйича исботланиши ёки аксинча исботланмай қолиши ҳам мумкин. Версияни юритиш учун ҳодиса жойидаги конкрет ҳолат ва вазиятни инобатга олиш керак . Айниқса ўзини ўзи ўлдирганлик тўғрисида, ўт қўйиш, қотиллик жиноятларини тергаш бўйича ушбу ҳолатларни инобатга олиш зарур бўлади. Шу боисдан ҳам терговчи ҳодиса жойини кўздан кечиришда аниқ вазиятни ҳисобга олиб, ушбу воқеа жойи жиноят содир этилган вақтда қандай ҳолатда бўлганлигини кўз олдига келтириб тасаввур этиши лозим. 3 . Ҳодиса жойини кўздан кечириш натижасини қайд этиш Жиноят-процессуал кодексининг 90-92 моддаларида ҳодиса жойидан топилган далилларни баённомада қайд этиш тартиби кўрсатилган. Ушбу моддалар талаби асосида ёзилган баённомалар жиноят иши бўйича далил манбаи сифатида фойдаланилиши мумкин.

Баённомаларга тергов ва суд ҳаракатининг иштирокчилари тўғрисидаги маълумотлар, бу шахсларга ҳуқуқ ва мажбуриятлари тушунтирилганлиги, тергов ҳаракатининг ўтказилиши жойи ва вақти, шарт-шароитлари, жараёни ва натижалари, бунда топилган моддий излар тавсифи ва уларнинг иш учун аҳамиятли бўлган белгилари қайд этилиши лозим. Қоидага биноан ҳодиса жойини кўздан кечириш баённомаси ҳодиса жойини кўздан кечириш жараёнида ёки кўздан кечириш тугалланиши биланоқ тузилиши лозим. Баъзи вақтларда ҳодиса жойини кўздан кечириш баённомасини тузишда терговчи айрим хатоликларга ҳам йўл қўйиши эҳтимол. Шу сабабли терговчи ҳодиса жойини кўздан кечиришда барча кузатилган ҳолатларни ўзининг ён дафтарчасига хомаки ёзиб олса, баённомани тузишда муҳим аҳамиятга эга бўлган фактлар қисқача баён этилиши мумкин. Ҳодиса жойини кўздан кечириш баённомаси уч қисмдан иборат бўлиб: кириш, баёнот ва хулоса қисмларга бўлинади. Кириш қисмида ҳодиса жойини кўздан кечириш жойи ва вақти, уни ўтказиш бошланган ва тамом бўлган вақт, кўздан кечиришда иштирок этган шахсларнинг исми, фамилияси, холислар ва уларнниг уй манзиллари, кўздан кечиришда қандай ёруғликда ўтказилганлиги (табиий ва сунъий), об-ҳаво шароити ва ҳ.к. кўрсатилади. Баёнот қисмида ҳодиса жойини кўздан кечириш натижалари қайд этилади. Баённомада ҳодиса жойи қандай кетма-кетликда ўтказилган бўлса, шундай тарзда баённомада қайд этилиши лозим. Энг аввало кўздан кечириш ўтказилаётган жойга тўлиқ тавсиф берилади. Агар ҳодиса жойи турар жой ёки бино бўлса, уларнинг аниқ номи, (дам олиш хонаси, балкон, ётоқхона, омбор ва ҳ.к.), размери, жойлашган жойи (чердак, этаж, ертўла) эшик ва деразалар сони ва уларнинг қайси томонда жойлашганлиги, уларнинг умумий ҳолати кўрсатилади. Агар кўздан кечириш очиқ жой ва ҳудудларда ўтказилган бўлса, уларнинг ҳам характерли номлари (ўрмон, автотраспорт йўли ва ҳ.к.) ҳодиса жойининг мўлжал олиш хусусиятига эга бўлган объектга нисбатан жойлашган масофаси қайд этилади. Ҳодиса жойини кўздан кечириш баённомасида топилган барча объектларнинг қандай ҳолатда эканлиги, масалан, турар жойларда мебель, стол, стулларнинг умумий ҳолати, ишлаб чиқариш

корхоналарида асбоб-ускуна ва техникавий воситаларнинг, йўлларнинг умумий ҳолати (тош йўл, тупроқ йўл) батафсил ёзилиши керак. Ҳодиса жойидан топилган мурда, қон излари, шифт ва девордаги тешиклар, ўқ отиш қуроли, совуқ қуролларнинг тури, пичоқ ёки бошқа турдаги совуқ қуролларнинг узунлиги ўлчаниб баённомада аниқ қилиб ёзилиши шарт. Баённомаларнинг хулоса қисмида кўздан кечириш вақтида топилган ва иш бўйича далил сифатида олинган барча объектлар кўрсатилиши лозим, шунингдек, кўздан кечиришда фойдаланилган техникавий воситалар, турли чизмалар, схемалар, суратга олиш усуллари ҳам батафсил қайд этилади ва баённомага илова этилади. ЖПКнинг 91-моддасида далилларни қайд этишнинг ёрдамчи усуллари қайд этилган бўлиб, унда шундай дейилган: “Далилларни қайд этиш учун баённома тузиш билан бир қаторда овоз ёзиш, видеоёзув, кинотасвир, фотосуратга тушириш, қолиплар тайёрлаш, нусхалар олиш, режалар, схемалар тайёрлаш ва ахборотни акс эттиришнинг бошқа усуллари қўлланилиши мумкин... Суриштирувчи, терговчи, суд томонидан далилларни қайд этишнинг қандай усуллари қўллангани, фойдаланилган аппаратлар, асбоблар, ускуналар материалларнинг техникавий тавсифи келтирилиб, тегишлича тергов ҳаракати баённомаси ёки суд мажлиси баённомасида акс эттирилади”. Баённома кўздан кечиришнинг барча иштирокчилари томонидан имзоланади.

Похожие

Тинтув қилиш ва вокеа содир этилган жойни куздан кечириш психологияси

Жиноят иши юзасидан тергов харакатларини утказиш

Кўрсатувларни ҳодиса жойида текшириш тактикаси ( курсатувларни ходиса жойида текшириш тактикаси

Қотиллик жиноятларини тергов қилиш услубиёти ( Котиллик жиноятларини тергов килиш

Ўғрилик жиноятлари бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ва терговга қадар текширувни якунлаш