Ўғрилик жиноятининг жиноят-ҳуқуқий ва криминалистик тавсифи - Юриспруденция - Рефераты

Ўғрилик жиноятининг жиноят-ҳуқуқий ва криминалистик тавсифи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.4150390625 KB

Ўғрилик жиноятининг жиноят ҳуқуқий ва криминалистик тавсифи Режа: 1. Ўғрилик жиноятининг жиноят-ҳуқуқий тавсифи ва уни квалификация қилиш қоидалари 2. Ўғрилик жиноятини квалификация қилиш қоидалари

Ўғрилик жиноятининг жиноий-ҳуқуқий тавсифи . Ўғрилик деганда жабрланувчи ёки бошқа шахслар йўқлигида ёки улар бор бўлса-да, уларга билдирмасдан ўзганинг мол-мулкини яширинга талон- торож қилиш тушунилади. Ўғрилик жиноятининг объекти – ўзгалар мулки, объектив томони ўзганинг мулкини яширин равишда эгаллаб олиш ҳисобланади. Ўзганинг мулкини талон-торож қилиш қуйидаги иккита мезон асосида яширин деб топилади: 1) объектив мезон (қилмиш шоҳидларининг айбдор томонидан содир этилаётган жиноий қилмишнинг асл моҳиятини англамаслиги ёки ўзганинг мулкини яширин равишда эгаллаётган айбдорда кўзлаган жиноий қилмишининг хусусиятини англашга объектив имконият мавжуд эмаслиги); 2) субъектив мезон (айбдор ўзганинг мулкини яширин равишда эгаллаётганлиги ҳақида тасаввурга эга бўлиши). Шу нуқтаи назардан ўзганинг мулкини талон-торож қилиш қуйидаги ҳолларда содир этилган бўлса, яширин ҳисобланади: 1) содир этилаётган қилмишни ҳеч ким кузатиб турмаган бўлса ва қилмиш содир этилаётган жойда ҳеч ким бўлмаса; 2) мулк жабрланувчи ёки бошқа бегона шахсларга сездирмасдан олинган бўлса; 3) мулк олинишини кузатиб турувчи жабрланувчи ёки бошқа шахслар содир этилаётган қилмишнинг хусусияти ва аҳамиятини тушунмаган бўлса; 4) айбдорнинг қилмишини кузатиб турган жабрланувчи ёки бошқа шахслар содир этилаётган қилмишнинг хусусиятига тўғри баҳо берса ва тушунса-да, бироқ айбдор ушлаб олинмасдан, у ўзининг ҳаракатларини яширин содир этяпман деб тасаввур қилса; 5) айбдорнинг қилмишини кузатиб турувчи ва ўзининг мавжудлигини яширмаётган у ёки бу шахслар содир этилаётган қилмиш хусусиятига тўғри баҳо берса ва тушунса-да, бироқ улар айбдор учун бегона шахслар бўлмаса (яқин кишилар ёки қариндошлар).

Агар қилмишда айбдор ўзининг қариндошлари ёки танишларининг жим туриши, розилигини кўзда тутиб ёхуд имо-ишорали розилигини олиб, уларнинг кўз ўнгида ўзганинг мулкини олган бўлса, қилмиш яширин деб баҳоланади. Шу ўринда таъкидлаш жоизки, ухлаб ётган ёки ҳушидан кетган шахснинг мулкини ўғирлаш ҳам яширин талон-торож ҳисобланади. Мулкни очиқдан-очиқ ўғирлашни яширин равишда талон-торож қилишдан фарқлашда уни жабрланувчига қилинган зўрлик даражаси билан эмас, балки айбдор ҳаракатларининг хусусиятига кўра фарқлаш керак. Чунки аксарият ҳолларда айбдор ўзганинг мулкини жабрланувчига зўрлик ишлатилганидан сўнг олиб қўяди. Масалан, икки нафар шахс жабрланувчидан қасос олиш ниятида уни уриб дўппослаш пайтида жабрланувчи ҳушини йўқотгач, улардан бири жабрланувчининг қўлидаги соатини олиб кетади. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексига мувофиқ, ўғриликни жиноий жавобгарлик назарда тутилган топилмаларни ўзлаштириб олишдан фарқлаш керак. Ушбу масалани ҳал қилишда, биринчидан, «мулкка эгалик қилиш ҳолатлари» тушунчасини ҳамда иккинчидан, «йўқотилган мулк» ва «мулкдорнинг ёдидан чиққан мулк» ўртасидаги фарқни аниқлаш лозим. Агар йўловчи вокзалда оғир чемоданни муайян вақтга қаровсиз қолдириб, ошхонага ёки бошқа жойга бориб келган вақт мобайнида мазкур чемодан бегона шахслар томонидан эгалланган бўлса, шахснинг ҳаракатлари ўғрилик сифатида баҳоланиши керак. Ёддан чиққан мулк мулкдор учун аниқ жойда бўлади ва у мулкни қайтариш ёки ўша жойга қайтиб бориш имкониятига эга бўлади. Йўқотилган мулк – мулкдорга эгалик қилишнинг айнанлаштириш белгиларига эга бўлмаган ва мулкдор учун мулкнинг турган жойи номаълум бўлган мулкдир. Йўқотилган мулкни ўзлаштириб олиш жиноий жавобгарликни тақозо этмайди, бироқ мулкнинг эгаси фуқаровий-ҳуқуқий тартибда мулкни қайтариб олишни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлади.

Топиб олинган мулкни яшириш, Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 62-моддасига асосан, яъни топиб олинган ёки тасодифан қўлга тушиб қолган мулкнинг қиймати энг кам иш ҳақининг уч бараваридан ортиқ бўлган ўзганинг мол-мулкини яшириш каби маъмурий жавобгарликка сабаб бўлади. Ўзгалар мулкини ўғрилик билан эгаллаш қилмиши айбдорнинг бу мулкдан ўз хоҳишича фойдаланган ёки уни ишлатиш имкониятига эга бўлган вақтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан ўғрилик жинояти тўғри қасдда содир этилади. Жиноятнинг субъекти 14 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахсдир. Ўғрилик жиноятини квалификация қилиш қоидалари . А йбдор томонидан ўзганинг мулкини яширин талон-торож қилиш билан бошланган, лекин жабрланувчи ёки бошқа шахслар сезиб қолганига қарамай мулкка эгалик қилиш мақсадида уларнинг ҳаёти ва соғлиғи учун хавфли бўлмаган зўрлик ишлатиб ёхуд шундай зўрлик ишлатиш билан қўрқитиб қилинган ҳаракатлар талончилик деб; ҳужум қилинган, ҳаёти ёки соғлиғи учун хавфли зўрлик ишлатилган ёхуд шундай зўрлик ишлатиш билан қўрқитилганда эса босқинчилик деб тавсифланади. Зўрлик ишлатиш ҳаракатлари айбдор томонидан ўзганинг мулкини яширин равишда талон-торож қилиш тугаганидан кейин қўлга тушишдан қутулиш мақсадида содир этилган бўлса, бундай ҳаракат талончилик ёки босқинчилик ҳисобланмайди. Зўрлик ишлатишнинг хусусияти ва келиб чиққан оқибатларига қараб қилмишни ўғрилик деб, бошқа жиноятларнинг ҳам белгилари бўлганида жиноятлар мажмуи сифатида тавсифлаш лозим. Айбдор томонидан содир этилаётган воқеани тушуниб етиш қобилиятига эга бўлмаган (масалан, жуда кичик ёшдагилар, ақли норасолар, алкогол ёки наркотик моддалардан кучли мастлик даражасида бўлган ёки ухлаб қолган) шахсларнинг мулкини ўғирлаш ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилиш ҳисобаланади.

Ўғрилик: а) жабрланувчининг кийими, сумкаси ёки бошқа қўл юкидаги ашёга нисбатан (киссавурлик); б) анча миқдорда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; г) уй-жой, омборхона ёки бошқа хоналарга ғайриқонуний равишда кириб содир этилган бўлса, қилмиш Жиноят кодекси 169-моддаси иккинчи қисмининг тегишли бандлари билан квалификация қилинади. Жабрланувчининг эгнидаги кийим-кечаги, қўлида ёки бевосита ёнида бўлган сумка, чемодан ва бошқа анжомларидан содир этилган яширин талон-торож қилиш киссавурлик деб аталади ва Жиноят кодексининг 169- моддаси иккинчи қисмининг «а» банди билан квалификация қилинади. Ўғрилик анча (энг кам ойлик иш ҳақининг юз бараваридан уч юз бараваригача бўлган) миқдордаги мулкни талон-торож қилиш билан боғлиқ ҳолда содир этилган бўлса, Жиноят кодекси 169-моддаси иккинчи қисмининг «б» банди билан квалификация қилинади. Бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган ўғрилик ҳаракатлари Жиноят кодекси 169-моддаси иккинчи қисмининг «в» банди билан квалификация қилинади. Ўғрилик жинояти содир этишни олдиндан келишиб олган икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг ҳаракатлари бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган жиноят сифатида баҳоланади. Уй-жой, омборхона ёки бошқа биноларга ғайриқонуний равишда кирган ҳолда содир этилган ўғрилик Жиноят кодекси 169-моддаси иккинчи қисмининг «г» банди билан квалификация қилинади. Уй – жойга (бинога, ҳонага) ғайриқонуний кириш бирдан-бир мақсад бўлиб қолмасдан, балки айбдорнинг бойликлар сақланаётган жойга ўғрилик қилиш ниятида кириб боришининг усули ҳисобланади. Шу сабабли, шахсда уй-жойга ғайриқонуний кириш мақсади уй-жой, бино ёки бошқа хонага киришдан аввал пайдо бўлиши керак. Агар айбдор хонага бошқа сабаблар билан кириб, сўнгра ўзганинг мулкини ўғирлаш мақсади юз берган бўлса,

айбдорнинг ҳаракатлари Жиноят кодекси 169-моддаси иккинчи қисмининг «г» банди билан квалификация қилинмайди. Махсус мосламалар (илгак, қармоқ, магнит, сўриб олувчи резинка ичаклар, қисқич кабилар)дан фойдаланиб ўзганинг мулкини эгаллаш мазкур уй-жой, омборхона ва бошқа хонага содир этилган талонторожни квалификация қилиш белгисини ташкил этмайди. Ўғрилик: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) компьютер тизимига рухсатсиз кириб; в) кўп миқдорда; г) нефть қувурларида, газ қувурларида, нефть ва газ маҳсулотлари қувурларида содир этилган бўлса, қилмиш Жиноят кодекси 169-моддаси учинчи қисмининг тегишли бандлари билан квалификация қилинади. Ўғриликни такрорий деб баҳолаш учун ўғрилик жинояти турли вақтларда, шунингдек камида икки марта содир этилган бўлиши, айбдор ушбу жиноят учун аввал судланмаган бўлиши ҳамда ушбу жиноят учун жавобгарликка тортиш муддатлари ўтмаган бўлиши лозим. Агар шахс илгари содир этган жинояти учун қонуний тартибда жиноий жавобгарликдан озод қилинган бўлса ёки жавобгарлик муддати ўтиб кетган бўлса, қилмиш такроран содир этилган деб квалификация қилинмайди. Ўғрилик жиноятининг хавфли рецидивист томонидан содир этилиши шахс илгари ўғрилик жинояти учун ҳукм қилинганидан сўнг, ушбу жиноят учун судланганлик муддатлари ўтиб кетмасдан, қонунда белгиланган тартибда олиб ташланмай туриб яна ўғрилик жинояти содир этилганида келиб чиқади. Ўғрилик жиноятини такрорий ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган деб квалификация қилиш учун айбдор илгари тамом бўлган ўғрилик жинояти содир этилган ёки унга суиқасд қилган, жиноятнинг бажарувчиси ёки бошқа иштирокчиси бўлганлигининг аҳамияти йўқ. Компьютер тизимига рухсатсиз кириб, ўзганинг мулкини яширин талон-торож қилиш Жиноят кодекси 169-моддаси учинчи қисмининг «б» банди билан квалификация қилинади. Компьютер орқали ўғрилик содир

этилганда айбдор компьютер тизимига яширинча кириб, ундаги мол-мулкни ўзи ёки бошқа шахсларнинг номига ўтказади. Шунингдек, бу жиноятларни айбдор компьютер тизимига интернет тармоқлари орқали кириб содир этиши ҳам мумкин. Бу ҳаракатлар асосан яширинга содир этилади, шу сабабли ўғрилик сифатида баҳоланади. Ўғрилик кўп (энг кам ойлик иш ҳақининг уч юз бараваридан беш юз бараваригача бўлган) миқдордаги мулкни талон-торож қилиш билан боғлиқ ҳолда содир этилган бўлса, бундай қилмиш Жиноят кодекси 169-моддаси учинчи қисмининг «в» банди билан квалификация қилинади. Нефт, ва газ маҳсулотлари мамлакатимизнинг муҳим стратегик ресурси ҳисобланади. Улар талон-торож қилиниши давлатимизнинг иқтисодий салоҳиятига зарар етказади. Шу нуқтаи назардан, нефт ва газ маҳсулотлари қувурларида содир этилган ўғрилик Жиноят кодекси 169-моддаси учинчи қисмининг «г» банди билан квалификация қилинади. Нефт қувурлари деганда ишлов берилмаган нефтни қайта ишлаш учун муайян масофага етказишга мўлжалланган қувурлар тизими (иншоот) тушунилади. Нефт қувурлари таркибига қувур, насос қурилмалари станцияси ва нефт сақланадиган омборхона киради. Газ қувурлари деганда ёнувчан газни қазиб олинадиган жойдан узоқ масофага (юз ва минг км) ташиш учун мўлжалланган иншоотлар мажмуи тушунилади. Ўз хусусиятига кўра газ қувурлари қурилиш усулларига кўра, ерости, ерусти ва кўтарилган турларда бўлади. Нефт ва газ маҳсулотлари қувурлари деганда ишлов берилмаган нефт ва газни қайта ишлаш натижасида олинган маҳсулотларни истеъмолчига етказиб бериш учун мўлжалланган иншоотлар мажмуи тушунилади. Нефт ва газ маҳсулотлари этил авиабензини, автобензин, дизел ёқилғиси, мотор мойлари, табиий газ, газоконденсат ва бошқалар бўлиши мумкин. Одатда нефт ва газ қувурларида, нефт ва газ маҳсулотлари қувурларида содир этиладиган ўғрилик тегишли қувурлар орқали ташилаётган нефт, газ

ёки нефт ва газ маҳсулотлари қувурига ҳар қандай усулда ноқонуний уланиш орқали содир этилади. Шу билан бирга, ушбу жиноят нефт, газ ҳамда нефт ва газ маҳсулотларини тақсимлаш тармоғи, компрессор станцияларига тўғридан-тўғри ноқонуний уланиш йўли билан ҳам содир этилиши мумкин. Нефт қувурларида, газ қувурларида, нефт ва газ маҳсулотлари қувурларида содир этилган ўғрилик натижасида мазкур қувурлар яроқсиз ҳолга келса, бундай қилмиш Жиноят кодексининг 169-моддаси иккинчи қисмининг «г» банди ва 255 2 -моддасининг тегишли қисмлари мажмуи бўйича квалификация қилинади. Махсус транспорт воситалари ёки темир йўл цистерналари орқали ташилаётган нефт ва газ маҳсулотларига нисбатан содир этилган талон- торожлик умумий асосларда квалификация қилинади. Ўғрилик: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, қилмиш Жиноят кодекси 169-моддаси тўртинчи қисмининг тегишли бандлари билан квалификация қилинади. Ўғрилик жуда кўп (энг кам ойлик иш ҳақининг беш юз баравари ва ундан кўп бўлган) миқдордаги мулкни талон-торож қилиш билан боғлиқ ҳолда содир этилган бўлса, бундай қилмиш Жиноят кодекси 169-моддаси тўртинчи қисмининг «а» банди билан квалификация қилинади. Ўғрилик жинояти содир этилгунга қадар қонуний кучга кирган суд ҳукми билан ўта хавфли рецидивист деб топилган шахсларнинг ҳаракатлари, агар унинг ўта хавфли рецидивист деб топилганлик ҳолати қонунда белгиланган тартибда олиб ташланмаган бўлса, айбдорнинг қилмиши Жиноят кодекси 169-моддаси тўртинчи қисмининг «б» банди бўйича квалификация қилинади. Ўғрилик жинояти уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, қилмиш Жиноят кодекси 169-моддаси тўртинчи қисмининг «в» банди билан квалификация қилинади.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

Похожие

Ўғрилик жиноятининг криминалистик тавсифи

Ўғрилик жиноятларининг сабаб ва шарт-шароитлари

Жиноят таркиби квалификациянинг ҳуқуқий асоси

Тергов-тезкор гуруҳи таркибида терговчининг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги

Одил судловга қарши жиноятлар