Ўғрилик жиноятларининг сабаб ва шарт-шароитлари - Юриспруденция - Рефераты

Ўғрилик жиноятларининг сабаб ва шарт-шароитлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.626953125 KB

Ўғрилик жиноятларининг сабаб ва шарт шароитлари Режа: 1. Ўғрилик жиноятларининг сабаб ва шарт-шароитлари 2. Профилактика инспекторининг ўғрилик жиноятларининг олдини олиш бўйича вазифалари

Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларнинг турларидан бири ҳисобланган ўғрилик жинояти мулкий муносабатларга ва хусусий мулк ҳуқуқига жиддий хавф туғдиради. Сўнгги йилларда иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилиши натижасида ўзгалар мулкини талонторож қилиш билан боғлиқ жиноятларнинг ички тузилишида ҳам жиддий ўзгаришлар юз берди. Мулк шаклларининг хилма-хиллиги, иқтисодиётнинг бозор муносабатлари шароитида фаолият кўрсатиши, жаҳон иқтисодиётига қўшилиш айрим жиноятлар бўйича криминал вазиятнинг оғирлашишига олиб келди. Ўғрилик жиноятлари умумий жиноятчиликнинг катта қисмини (30,4%ни) ташкил этади. Мазкур жиноий қилмишлар оқибатида жисмоний ва юридик шахсларга жуда катта миқдорда моддий зарар етказилади. Ўғрилик жиноятларининг Тошкент шаҳрида содир этилиши статистикаси 2017 йилнинг 4 ойи мобайнида 14,5 фоизга ошган, уларнинг 20 фоизи фош этилмаган ва жиноятларнинг очилиш даражаси ўтган йилга нисбатан 6 фоизга тушиб кетган. Ушбу турдаги жиноятларни асосан эркаклар (89,1 %) содир этмоқда, аммо охирги икки йил давомида аёлларнинг ҳиссаси (10,9 %) ҳам ошган. Олий ва тўлиқсиз олий маълумотлилар 52,3%ни, ўртамахсус ва ўрта маълумотга эга шахслар ўртача 47,7% ни ташкил қилади. Мазкур турдаги жиноятларни содир этганларнинг 84,9 % ини 30 ва ундан катта ёшдагилар ташкил қилади. Чунончи, бу турдаги жиноятларни содир этишга мойиллик чўққиси 30– 50 ёш бўлиб, бу энг криминоген ёш ҳисобланади. Жумладан, 16–17 ёшдагилар 0,02 %, 18–25 ёшдагилар 4,0 %, 26–30 ёшдагилар 11,0 %, 31–35 ёшдагилар 20 %, 36–45 ёшдагилар 30 %, 46– 55 ёшдагилар 26,6 %, 56 ва ундан катта ёшдагилар 8,3 % ни ташкил қилади. Республикамизда содир этилган ўғрилик жиноятларининг таҳлили асосида тадқиқ қилинаётган жиноятни келтириб чиқарувчи омилларнинг бевосита ёки билвосита таъсир этишини инобатга олиб, уларни икки гуруҳга ажратиш мумкин:

а) билвосита (умумий) омилларга маънавий-маърифий; сиёсий, бошқарув-ташкилий; ижтимоий-иқтисодий омиллар кирса; б) талон-торожни келтириб чиқарувчи бевосита (махсус) омилларга ишсизлик, ўзи ва оиласини таъминлаш учун даромадларининг етишмаслиги; ноқонуний бойишга интилиш; микромуҳитнинг таъсири; қонунга ҳурматсизлик билан қараш; мулкларнинг етарли даражада ҳимояланмаганлиги; мулклар устидан назоратнинг сустлиги; талон- торожлик содир этилиши учун шароит яратилиши; мулкчилик шаклидан қатъи назар, корхона, ташкилот ва муассасаларда моддий бойликлар ва пул маблағлари ҳисоботининг нотўғри олиб борилиши киради. Мазкур сабаб ва шарт-шароитларни янада тўлароқ таҳлил қиладиган бўлсак, қуйидаги ҳолатлар намоён бўлади. Таъкидлаш жоизки, жамиятда юз бераётган ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар, кўплаб корхоналарнинг тугатилиши ишсизликнинг кўпайишига, ўқишни тугатганлар, армия сафидан бўшатилганлар, малакали мутахассислар ва малакасиз шахсларнинг ишсиз бўлиб қолиши, жиноий жазодан озод бўлиб келаётганларнинг иш билан таъминланмаётганлиги ўғрилик жиноятлари кўпайишининг энг асосий сабаблардан бири бўлиб қолмоқда. Ўғрилик жинояти учун жиноий жазога ҳукм қилинганларнинг 60,5 фоизи жиноят содир қилиш пайтида ҳеч қаерда ишламаганлиги буни тасдиқлайди. Ўғрилик жиноятини содир қилиш пайтида ишлаётганларнинг улуши атиги 39,5 фоизни ташкил қилган бўлса-да, улар ҳам оилали, кўп болали ва кам таъминланган оила аъзолари бўлган. Ҳозирги кунда вояга етмаганлар томонидан содир этилаётган ўғрилик жиноятлари умумий жиноятчиликнинг 2,8 фоизини ташкил қилгани ҳолда, ўғрилик жинояти учун судланганларнинг 6,2 фоизини ташкил қилаётганлиги ташвишли ҳолдир. Ўзгалар мулкини талон-торож қилишнинг ижтимоий-руҳий сабаблари эса, тарбиявий ишлардаги камчиликлар, ҳар бир фуқародан ва мансабдор шахслардан қонун талабларининг тўғри бажарилишини талаб қилишдаги

камчиликлар, судлар томонидан жиноят учун жазо тайинлашда ишнинг барча ҳолатлари ҳисобга олинмасдан йўл қўйилаётган хато ва камчиликлар, жавобгарлик ва жазодан асоссиз равишда озод қилишлар кишиларнинг руҳий ҳолатига таъсир қилмай қолмайди. Ўғрилик жиноятларининг олдини олишдаги умумижтимоий чоралар сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: – иқтисодиётда янги иш ўринлари ташкил этилиши, аҳоли банд- лигининг самарали тизимини яратиш ва такомиллаштириб бориш; – саноат ва ишлаб чиқаришни қайта жиҳозлаш ҳамда замонавий технология жараёнларини жорий этиш; – қишлоқ хўжалиги ва қайта ишлаш жараёнида комплекс меха- низациялаштирилган корхоналарни яратиш; – ишлаб чиқаришни ялпи техник жиҳозлашни йўлга қўйиш. Албатта, бу каби умумижтимоий чора-тадбирларни амалга ошириш, айтиб ўтилганидек, махсус профилактика чораларининг янада аниқ йўналишларда ва жадал бўлишини талаб этади. Шунга кўра, давлат амалга оширадиган махсус чора-тадбирларни қуйидаги бешта гуруҳга бўлиш мақсадга мувофиқдир: а) иқтисодий; б) ташкилий; в) техникавий; г) ҳуқуқий; д) тарбиявий чора-тадбирлар. Таъкидлаш жоизки, ушбу чора- тадбирларнинг ҳар бири мустақил бўлгани ҳолда, уларнинг самарадорлигини таъминлаш учун комплекс ҳолда ташкил этилиши даркор. Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш жиноятларининг келиб чиқишига қуйидаги омиллар таъсир қилади: 1. ташкилий-хўжалик омиллари; 2. иқтисодий сиёсатдаги камчиликлар, лозим даражадаги назорат тизимининг йўқлиги, ҳуқуқ ижодкорлиги фаолияти хўжалик 3. амалиётининг талабларига жавоб бермаслиги; ижтимоий-психологик омиллар; 4. ҳуқуқий тарбия ишларидаги камчиликлар, аҳоли, айниқса ўрта

5. бошқарув бўғини вакилларининг хўжалик соҳасидаги мураккаб вазифаларни янги иқтисодий мафкура негизида ечишга тайёр эмаслиги. Профилактика инспекторининг ўғрилик жиноятларининг олдини олиш бўйича вазифалари Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 343-моддасига кўра профилактика инспектори ўғрилик жинояти бўйича тергов ҳаракатларини олиб бораётган терговчининг ёзма кўрсатмаси ёки топшириғи асосида, содир этилган ўғриликнинг сабаб ва шароитларини аниқлаш (масалан, жабрланувчининг мулкини қаровсиз қолдирганлиги, мунтазам равишда тижорат ва хизмат сафарида бўлиши, қўриқлаш пультига уланмаганлиги ва ҳоказо), келгусида маъмурий ҳудудда ўғрилик жинояти содир этилишининг олдини олиш мақсадида тегишли профилактик тадбирлар ташкил этади. Масалан, маҳалла аҳолиси билан умумий профилактикани амалга оширади. Профилактика инспектори ўғриликнинг умумий профилактик чоратадбирларини ташкил қилиш ва ўтказиш жараёнида ички ишлар органлари соҳавий хизматлари, жумладан жиноят- қидирув, патрульпост, қўриқлаш, хорижга чиқиш ва кириш хизматлари, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи бошқа орган ва муассасалар ҳамда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари билан ҳамкорлик қилади. Профилактика инспектори ўғрилик жиноятининг умумий профилактикасини 2014 йил 14 май куни қабул қилинган «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (3-боб) талаблари асосида амалга оширади; жумладан, оммавий ахборот воситаларида чиқишлар қилиш, жойларда кенг жамоатчилик ўртасида маърузалар ўқиш, давра суҳбатлари, учрашувлар ташкил этиш, аҳоли гавжум жойларда ҳуқуқбузарликлар профилактикасига доир плакатлар, эълонлар жойлаштириш, видеороликлар намойиш қилиш, огоҳликка чақирувчи овозли матнни эшиттириш, шунингдек аҳоли гавжум жойларда киссавурликнинг олдини олиш мақсадида ҳамда ўғрилик содир

этилиши эҳтимоли бўлган жойлар атрофида патруллик йўналишлари ташкил этиш, кечаю кундуз маъмурий ҳудудни профилактик кўздан кечириш каби профилактик чоратадбирларни амалга ошириш орқали ташкил қилади. Ўғрилик жиноятининг махсус профилактикасини профилактика инспектори мазкур қонуннинг 4-боби талаблари асосида амалга оширади, жумладан, маъмурий ҳудудда ёки у ерда жойлашган алоҳида объектда ўғрилик жиноятларининг, уларни содир этувчи шахслар тоифаларининг кўпайиши ҳолларида, шунингдек жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига, шахс, жамият ва давлат мулкини талон-торож қилишга қаратилган хавф- хатарлар юзага келиши кучайганда, ўғриликнинг сабаблари ва содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф этиш, ғайриижтимоий хулқ-атворли, ўғрилик содир этишга мойил бўлган, ўғрилик содир этган шахсларни аниқлаш ҳамда уларга профилактик таъсир кўрсатиш мақсадида, ҳуқуқбузарликларнинг махсус профилактикаси чора-тадбирларини амалга ошириш бўйича ички ишлар органи ҲОО хизматига таклиф киритади. Профилактика инспектори ўғрилик жиноятининг махсус профилактикасини ўтказиши ҳақида фуқаролар йиғинини хабардор қилиши ҳамда ушбу тадбирларни амалга оширишга ички ишлар органларининг бошқа соҳавий хизматлари, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи орган ҳамда муассасаларнинг ходимларини ҳам жалб этиши мумкин. Профилактика инспектори ўзига бириктирилган маъмурий ҳудудда илгари судланган шахслар томонидан такроран жиноят содир этилишининг олдини олиш мақсадида, улар ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг махсус профилактикаси чора-тадбирларини Ички ишлар вазирлиги ҳамда ҳудудий ички ишлар бошқарма ва бўлимларининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари асосида «Назорат», «Ижро», «Тозалаш-Антитеррор» каби махсус ва тезкор профилактик тадбирлар доирасида амалга оширади. У илгари судланган шахслар ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг махсус профилактикаси чора-тадбирларини манзилли тарзда, ҳар бир шахснинг

ижтимоий хавфлилик ҳолати, у муқаддам содир этган ўғрилик жиноятининг таснифи, даражасини ҳисобга олган ҳолда самарали амалга ошириш учун ўзига бириктирилган маъмурий ҳудудда яшайдиган, илгари ўғрилик жинояти содир этганлиги учун судланган шахслар рўйхатини Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 13, 34, 78, 79, 80-моддалари асосида тоифаларга ажратган ҳолда юритади. Профилактика инспектори маъмурий ҳудудда содир этиладиган ўғрилик жиноятининг сабаблари ва шарт-шароитларини аниқлаш ҳамда бартараф этиш бўйича махсус профилактика тадбирларини ҳудудий ички ишлар органи ёки ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи орган ва муассасалар билан биргаликда ишлаб чиқилган махсус режа, дастур ва бошқа бошқарув қарорлари асосида, ички ишлар органларининг соҳавий хизматлари, шунингдек ҳуқуқбузарликларнинг махсус профилактикаси чора-тадбирларини амалга ошириш ваколатига эга субъектлар билан ҳамкорликда амалга оширади. Профилактика инспектори ҳуқуқбузарликларнинг ўғрилик жиноятининг якка тартибдаги профилактикасини Қонуннинг 5-боби талаблари асосида амалга оширади, жумладан, маъмурий ҳудудда ғайриижтимоий хулқ-атворли, ўғрилик жиноятини содир этишга мойил бўлган ва шу турдаги жиноятни содир этган шахсларнинг ҳисобини юритиш, уларга тарбиявий таъсир кўрсатиш орқали уларни ахлоқан тузатиш, уларда ижтимоий ҳаётга мос хулқ-атвор ва турмуш тарзини шакллантириш, шунингдек ўғрилик жиноятидан жабрланиш эҳтимоли юқори бўлган шахсларнинг ҳуқуқбузарлик қурбонига айланиш хавфи мавжудлиги, хавф туғдираётган ўғрилик жиноятларининг сабаблари ва содир этилишига имкон берган шарт-шароитлар, ҳуқуқбузарликларни содир этиш усули, шакли ва воситалари тўғрисида хабардор қилиш, уларни огоҳликка, ҳушёрликка чақириш ҳамда хавфсизликни таъминлаш мақсадида амалга оширади.

Профилактика инспектори ўғрилик жиноятининг виктимологик профилактикасини мазкур қонуннинг 6-боби талаблари асосида амалга оширади, жумладан, маъмурий ҳудудда фуқароларнинг ёки муайян шахсларнинг ўғрилик жиноятидан жабрланиш эҳтимолини камайтириш мақсадида, ўғрилик билан боғлиқ жиноятларнинг содир этилишида жабрланувчиларнинг тутган ўрнини ҳамда жабрланиш сабаблари ва бунга имкон берган шарт-шароитларни аниқлаб, бартараф этади. Шунингдек, аҳолига ва унинг алоҳида тоифаларига жабрланиш хавфини туғдираётган омиллар, ўғрилик ва бошқа турдаги ҳуқуқбузарликлар ҳақида маълумотлар бериш, бу борада уларни огоҳликка ва ҳушёрликка чақириш ҳамда хавфсизлик қоидаларига риоя этишга қаратилган тарғибот-ташвиқот ишларини ташкил этиш орқали амалга оширади. Ўғрилик жиноятининг виктимологик профилактикасини шартли равишда икки турга бўлиш мақсадга мувофиқ. Биринчиси профилактика инспектори олиб борадиган ўғрилик жиноятининг умумий виктимологик профилактик фаолияти бўлиб, мазкур йўналишда профилактика инспектори маъмурий ҳудудда ўғриликнинг кўп содир этилаётгани ёки ижтимоий хавфи ошиб бораётганлигини, муайян тоифадаги шахсларнинг ўғриликлардан жабрланиши кўрсаткичлари тобора ошаётганлиги билан криминоген вазият оғирлашган ҳолларда, мазкур турдаги жиноятларнинг олдини олиш мақсадида тарғиботташвиқот ёки бошқа турдаги профилактик чора- тадбирларни ўтказиш ва шу орқали фуқароларни огоҳликка, ҳушёрликка ва хавфсизлик қоидаларига тўлиқ риоя этишга чорлаш каби чора-табдирлар ўтказилади. Иккинчиси профилактика инспектори томонидан ўғрилик жиноятининг якка тартибдаги виктимологик профилактикаси маълум бир ҳуқуқбузарликлар бўйича муайян шахснинг ушбу турдаги жиноятдан жабрланиш эҳтимоли юқорилигини аниқлаш асосида, уни мавжуд хавф- хатардан огоҳ қилиш, ҳушёрликка чақириш ва хавфсизлик қоидаларига тўлиқ риоя этиш чора-тадбирларини ташкил этиш мақсадида амалга оширилади.

Ўғрилик жиноятининг виктимологик профилактикасини амалга оширишда профилактика инспектори ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи орган ва муассасалар, шунингдек фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фуқаролар билан ҳамкорлик қилади. Шунингдек, профилактика инспекторлари маъмурий ҳудудда қўриқлаш хизмати ходимлари билан қўриқлаш пультига уланишлари бўйича автотранспортни қаровсиз қолдирмасликлари ва бошқалар ҳақида аҳоли ўртасида тушунтириш ва тарғибот-ташвиқот ишлари олиб борадилар. Профилактика инспекторлари терговчининг кўрсатмаси ёки топшириғи бўйича маъмурий ҳудудда амалга оширилган профилактик тадбирлар ҳақида тўлиқ маълумотнома тайёрлайди.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

Похожие

Ўғрилик жиноятининг криминалистик тавсифи

Ўғрилик жиноятининг жиноят-ҳуқуқий ва криминалистик тавсифи

Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари

Ғаразли зўравонлик қотиллик ва террорчилик жиноятларини содир этувчи шахслар тоифаси

Одил судловга қарши жиноятлар