Одил судловга қарши жиноятлар - Юриспруденция - Рефераты

Одил судловга қарши жиноятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.1142578125 KB

Одил судловга қарши жиноятлар Режа: 1 . Айбсиз кишини жавобгарликка тортиш жиноятининг юридик таҳлили. 2 . Адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор чиқариш жиноятининг юридик таҳлили. 3. Суд ҳужжатини ижро этмаслик жиноятининг юридик таҳлили. 4. Банд солинган мулкни қонунга хилоф равишда тасарруф этиш жиноятининг юридик таҳлили. 5. Қонунга хилоф равишда ушлаб туриш ёки ҳибсга олиш жиноятининг юридик таҳлили. 6. Қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр- қимматни камситувчи муомала ҳамда жазо турларини қўллаш жиноятининг юридик таҳлили. 7. Тергов қилишга ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш жиноятининг юридик таҳлили. 8. Ёлғон хабар бериш жиноятининг юридик таҳлили. 9. Ёлғон гувоҳлик бериш жиноятининг юридик таҳлили. 10. Суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш жиноятининг юридик таҳлили. 11. Жиноят процессини юритиш қатнашчиларининг ўз зиммасидаги вазифани бажаришдан бўйин товлаши жиноятининг юридик таҳлили. 12. Жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш жиноятининг юридик таҳлили. 13. Жиноятни ҳисобга олишдан қасддан яшириш жиноятининг юридик таҳлили.

1. Айбсиз кишини жавобгарликка тортиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 230-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти суриштирув, дастлабки тергов босқичларида одил судловнинг манфаатларини амалга ошириш билан боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатлар ҳамда шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳисобланади. Объектив томондан жиноят айбсизлиги аён бўлган шахсни ижтимоий хавфли қилмишни содир этганликда айблаб жиноий жавобгарликка тортишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят фақат тўғри қасд билан содир этилиши мумкин, бу тўғрисида суриштирувчи, терговчи ва прокурор ўз ҳаракатлари бошидан ғайриқонунийлигини билиши, яъни жиноий жавобгарликка тортилаётган шахснинг айби йўқлигини билган бўлиши керак. Шахснинг жиноий жавобгарликка тортилишига сабаб бўлган ҳодисанинг йўқлиги ёки қилмишда жиноят таркиби мавжуд эмаслиги, жиноят бошқа шахс томонидан содир этилганлиги, жавобгарликка тортилган шахснинг айби исботланмаганлиги бу ерда аҳамият касб этмайди. Жиноятнинг субъекти фақат қонун билан шахсни айбланувчи сифатида жавобгарликка тортиш ҳуқуқи берилган шахслар – тааллуқлилигидан қатъи назар (прокуратура, МХХ, ИИВ) суриштирувчи, терговчи ёки прокурор бўлиши мумкин. ЖК 230-моддаси 2-қисмида айбсиз шахсни оғир ёки ўта оғир ижтимоий хавфли қилмишни содир этганликда айблаб, жиноий жавобгарликка тортганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. 2. Адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори ажрим ёки қарор чиқариш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 231-моддаси)

Жиноятнинг бевосита объекти одил судлов органларининг нормал фаолияти, суд ҳокимиятининг обрўйи, фуқароларининг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари, шунингдек, корхоналар, ташкилотлар, муассасаларнинг манфаатлари ҳисобланади. Жиноятнинг предмети судья томонидан қабул қилинадиган ҳуқуқий ҳужжатлар: ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд, яъни айбдор адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарорни қабул қилаётганида, ана шу қарорнинг адолатсиз эканлигини олдиндан англаганлиги ва буни хоҳлаганлиги билан тавсифланади. Жиноятнинг субъекти муайян иш юзасидан судьянинг одил судловни амалга ошириш ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга бўлган шахслардир. Судьялар, шунингдек, жиноят процессидаги халқ маслаҳатчилари бу шахслар сифатида гавдаланилади. Жиноятнинг махсус субъекти ёш чегараларига эга. Жиноят субъектлари 18 ёшга тўлган (ҳарбий судлар халқ маслаҳатчилари учун) ва 25 ёшга тўлган (умумий юрисдикция судлари халқ маслаҳатчилари, шунингдек, барча судларнинг судьялари учун) шахслар бўлиши мумкин. Адолатсиз ҳукм актининг чиқарилиши одам ўлимига ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келган ҳоллар билан боғлиқ ҳаракатлар ЖК 231- моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади. Одам ўлими адолатсиз суд ҳужжатининг чиқарилиши билан бевосита (масалан, айбсиз судланганга ўлим жазоси тайинлаш) ёхуд ушбу ҳолат билан билвосита боғлиқ бўлиши мумкин (масалан, ўзини ўзи ўлдириш натижасида). 3. Суд ҳужжатини ижро этмаслик жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 232-моддаси)

Жиноятнинг бевосита объекти суд идораларининг нормал фаолияти, суд ҳокимиятининг обрўйи, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ҳисобланади. Объектив томондан муайян ҳаракатларни содир этиш ёхуд уларни содир этишдан ўзини тийиш мажбуриятини юкловчи суд ҳужжатини бажаришдан бўйин товлашни маъмурий жазо қўлланилганидан кейин давом эттириш, шунингдек суд ҳужжатининг ижро этилишига тўсқинлик қилишида ифодаланади. ЖК 232-моддасида кўрсатилган жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор суд ҳукми, ҳал қилув қарори, ажрими, қарорини бажармаётганлигини ёхуд бажаришга тўсқинлик қилаётганлигини англайди ва бу ҳаракатларни амалга оширишни хоҳлайди. Бу ҳолатда мотив аҳамиятга эга бўлмайди, бу ғаразли ният, шахсий мафаатдорлик, нотўғри тушунилган хизмат манфаатлари, биродарлик туйғуси ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Жиноят субъекти фақат мансабдор шахслар – юборилган суд ҳужжатларини бажариш ваколати доирасига кирувчи ташкилот, корхона, муассасаларнинг раҳбарлари бўлиши мумкин. ЖКнинг 232-моддаси, 1- қисми суд ҳужжатини мансабдор шахс томонидан бажарилмаслиги учун жавобгарлик ўрнатган. Банд солинган мулк билан боғлиқ бўлган суд ҳужжатини мансабдор шахс томонидан қасддан бажарилмаслиги ёки бажарилишига тўсқинлик қилиш ҳаракатлари ЖКнинг 233-моддаси билан қамраб олинади ва бу ҳаракатларни қўшимча равишда ЖКнинг 232-моддаси билан тавсифлаш талаб қилинмайди. 4. Банд солинган мулкни қонунга хилоф равишда тасарруф этиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 233-моддаси)

Жиноятнинг бевосита объекти суд идораларининг нормал фаолияти ҳисобланади. Бу жиноятнинг қўшимча объекти айбдордан хатланган мол- мулк ҳисобидан қопланиши мумкин бўлган у ёки бу сумма фойдасига ундирилган давлат (агар сўз давлат даромади ёки мулкига айлантириш тўғрисида борса) ёки бошқа мулкдорлар ҳуқуқлари бўлади. Қонунга хилоф равишда ўзлаштириш, сарф қилиш, яшириш, нобуд қилиш ёки унга шикаст етказишда объект сифатида суд ва тергов органларининг нуфузи ҳам эътироф этилиши лозим. Мазкур жиноятнинг предмети банд солинган ва гаровга қолдирилган мол-мулкдир. Объектив томондан жиноят рўйхатга олинган ёки хатланган ёхуд гаров предмети бўлган мол-мулкни ўзлаштириш, сарф қилиш, яшириш, нобуд қилиш ёки унга шикаст етказишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри касд билан содир этилади. Айбдор мол-мулкни ўзлаштириш, сарф қилиш, яшириш, нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш билан боғлиқ ҳаракатларнинг ноқонунийлигини англайди ва уларни амалга оширишни хоҳлайди. Мол-мулк эҳтиётсизлик оқибатида нобуд қилинган ҳолатда, айбдорни ЖК 172-моддаси бўйича жавобгарликка тортиш масаласини қўйиш мумкин. Жиноят субъекти мол-мулк сақлашга топширилган ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс, шунингдек, унинг мулкдори, эгаси ёки оила аъзолари ва бошқалар бўлиши мумкин. ЖК 233-моддаси 2-қисми айбдор етказилган моддий зарарни уч баравар миқдорда қоплаган ҳолда, озодликдан маҳрум этиш жазосини қўллашни ман қилувчи рағбатлантирувчи нормани белгилаб беради. 5. Қонунга хилоф равишда ушлаб туриш ёки ҳибсга олиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 234-моддаси)

Жиноятнинг бевосита объекти суриштирув, дастлабки тергов, прокуратура ва суд идораларининг нормал фаолияти ва обрўйи, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ҳисобланади. ЖК 234-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони қонунга хилоф равишда ушлаб туришда, яъни шахс эркинлигини қисқа муддатга чеклашда ифодаланади. Жиноятнинг объектив томони фаол ҳаракат орқали содир этиладиган қилмиш сифатида баҳоланади. Мазкур жиноят объектив томонида назарда тутилган ушлаб туриш деганда жиноят – процессуал мажбурлов чораси назарда тутилади. Жиноят субъект и фақат махсус шахслар, яъни суриштирувчи, терговчи ёки прокурор бўлиши мумкин. Қонунга хилоф равишда ушлаб туриш мазкур ҳаракатларни амалга ошириш ваколатига эга бўлмаган мансабдор шахслар томонидан содир этилганда, уларнинг ҳаракати ЖК 206-моддаси билан ҳокимият ёки мансаб ваколатидан четга чиқиш деб квалификация қилинади. Таҳлил қилинаётган модданинг 2-қисмида қонунга хилоф равишда ҳибсга олиш ёки ҳибсда сақлаш учун жавобгарлик белгиланган. ЖК 234-моддаси 2-қисмининг объектив томони айбланувчи ёки гумонланувчига нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қонунга хилоф равишда танлашда ифодаланади, шунингдек, қонунда белгиланган муддатлардан ортиқ муддат ушлаб туриш учун тегишли асослар бўлмагани ҳолда шахсни қонунга хилоф равишда ҳибсда муддатидан ортиқ ушлаб туришда ифодаланади. 6. Қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр- қимматни камситувчи муомала ҳамда жазо турларини қўллаш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖКнинг 235 моддаси)

Жиноятнинг объекти одил судлов манфаати, адолатли суд муҳокамасининг таъминланиши, шу билан бирга “жиноят содир этган ҳар бир шахсга адолатли жазо берилиши ҳамда айби бўлмаган ҳар бир шахс жавобгарликка тортилмаслиги, ҳукм қилинмаслиги” ҳисобланади. Факультатив объект қийноққа солинган шахснинг ҳаёти ёки соғлиғи, унинг шаъни ва қадр-қимматидир. Объектив томондан жиноят бевосита қийноққа солиш, шафқатсиз, ғайриинсоний муомала ва жазо турларини қўллаш, шахснинг қадр- қимматини камситувчи муомала ва жазо турларини қўллаш ҳаракатлардан бирини содир этиш орқали амалга оширилади. Субъектив томондан шарҳланаётган жиноят тўғри қасднинг ва таркибнинг субъектив томонининг зарурий белгиси ҳисобланган махсус мақсаднинг мавжудлиги билан тавсифланади. Жиноят фақат махсус субеъкт: a) суриштирувчи; b) терговчи; c) прокурор ёки бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, жазони ижро этиш муассасалари ходимлари томонидан содир этилиши мумкин. Шарҳланаётган модданинг 2-қисми шарҳланаётган жиноятнинг квалификация қилинган турларини содир этганлик учун жавобгарликни назарда тутади. Квалификация қилиш белгилари сифатида қуйидагилар намоён бўлади: a) ҳаёт ёки соғлиқ учун хафли бўлган зўрликни қўллаган холда ёки шундай зўрликни қўллаш таҳдиди билан; b) миллий, ирқий, диний ёки ижтимоий камситиш замирига асосланган ҳар қандай сабаб бўйича; c) бир гуруҳ шахслар томонидан; d) такроран;

e) вояга етмаган шахсга ёки ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлга нисбатан содир этилганда. ЖК 235-моддаси 3-қисмида қийноқни ва бошқа ғайриинсоний ёки шафқатсиз, қадр-қимматни камситувчи муомала ва жазо турларини оддий ёки квалификация қилинган турларини қўллаганлик оқибатида баданга оғир шикаст етказилишига ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келган ҳаракатлар учун жавобгарлик назарда тутилган. 7 .Тергов қилишга ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 236-моддаси) Жиноятнинг объекти суд органларининг мустақиллиги ва обрўйи, суриштирув, тергов, прокуратура органларининг жиноий ишларни тергов қилиш ва (ёки) судларнинг жиноий, фуқаролик, хўжалик ёки маъмурий ишларни ҳал қилиш каби нормал фаолияти ҳисобланади. Объектив томондан жиноят ишнинг ҳар томонлама, тўла ва холисона ўрганилишига тўсқинлик қилиш мақсадида суриштирувчи, терговчи, прокурорга ёҳуд адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрими ёки қарор чиқарилишига эришиш мақсадида судьяга турли шаклда қонунга хилоф равишда таъсир ўтказишда ифодаланади. Субъектив томондан тергов қилиш ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш фақат тўғри қасддан содир этилади, яъни шахс ўз ҳаракатларининг ижтимоий хавфлилигини билади, қонунга зид ва адолатсиз қарор чиқарилишини хоҳлайди. Ушбу жиноятнинг мотиви шахсий манфаатдорлик, ғаразли ният ва бошқалар бўлиши мумкин. Субъектив томоннинг зарурий белгиси аралашиш қандай мақсад да содир этилганлиги ҳисобланади. Жиноят субъекти - ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс.

ЖК 236-модда 2-қисмида тергов қилиш ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш мансабдор шахс томонидан содир этилса, оғирроқ жавобгарликни келтириб чиқариши кўрсатилган. 8. Ёлғон хабар бериш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 237-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти одил судлов органларининг нормал фаолияти, фуқароларнинг қонун билан ҳимоя қилинадиган ҳуқуқ ва манфаатлари ҳисобланади. Объектив томондан жиноят била туриб, жиноят содир этилгани ҳақида ёлғон хабар беришда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Ёлғон хабар берган шахс ўзи маълум қилган маълумотларнинг ҳақиқатга тўғри келмаслигини яхши билиши лозим. Айбдор хабар қилинган ахборотни баҳолашда ҳақиқатдан ҳам адашган бўлса, уни шарҳланаётган модда бўйича жавобгарликка тортиб бўлмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, ақли расо ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. ЖК 237-моддаси 2-қисмида била туриб ёлғон хабар берганлик учун жавобгарликни оғирлаштирувчи қуйидаги ҳолатлар: 1) айбловнинг сунъий далилларини вужудга келтирган ҳолда, 2) ғаразгўйлик ниятларида, 3) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилганлиги учун жавобгарлик белгиланган. Айбловнинг сунъий далилларини вужудга келтириш деганда, жиноятга алоқаси бўлган далилларнинг сохталаштирилишини (сохта гувоҳлар, қандайдир ҳужжатлар, ёзувлар, фотосуратлар келтирилиши ва ҳ.к.ларни) тушуниш зарур. Мазкур модданинг 3-қисмида оғир оқибатларга сабаб бўлган ёлғон ҳабар берганлик учун жавобгарлик назарда тутилади.

Оғир оқибатлар деганда, ёлғон ҳабар бериш натижасида айбланган шахснинг оғир тан жароҳати олишини, ўзини ўзи ўлдиришини тушуниш зарур. 9. Ёлғон гувоҳлик бериш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 238-моддаси) Жиноятнинг объекти суриштирув, дастлабки тергов органлари ва суднинг нормал фаолияти юритиши ҳисобланади. Жиноятнинг факультатив объекти жиноят процессси иштирокчилари, шунингдек бошқа манфаатдор шахсларнинг қонуний манфаатлари, хавфсизлиги ва ҳуқуқлари ҳисобланади. ЖК 238-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан гувоҳнинг ёки жабрланувчининг била туриб, ёлғон кўрсатув беришида, экспертнинг била туриб нотўғри хулоса беришида, таржимоннинг бир тилдан иккинчи тилга била туриб нотўғри таржима қилишида ифодаланади. Жиноятнинг субъектив томони тўғри қасдда ифодаланади. Санаб ўтилган шахслар ўзлари бераётган кўрсатма, хулоса ёки таржима ҳақиқатга мос келмаслигини англайди ва уларни нотўғри маълумот сифатида суд ёхуд одил судловни амалга оширувчи бошқа органларга беришга ҳаракат қилади. Жиноят субъекти махсус бўлиб , ўн олти ёшга тўлган, қонун бўйича ишда гувоҳ, жабрланувчи, эксперт ёки таржимон сифатида қатнашиши мумкин бўлган шахс ҳисобланади. Ўн олти ёшга тўлмаганлар ва ишга гувоҳ ва жабрланувчи сифатида жалб қилинган шахслар мазкур жиноят субъекти ҳисобланмайди. Мазкур шахсларни шарҳланаётган жиноятнинг субъекти сифатида тан олишда, уларни ёлғон гувоҳлик берганлик учун жиноий жавобгарлик ҳақида огоҳлантирилганлик факти аҳамиятга эга эмас. Мазкур ҳолат маъмурий, фуқаролик ва хўжалик тартибидаги ишларни ҳал қилишда тўлалигича аҳамиятга эга. ЖК 238-моддаси 2-қисмининг объектив томони :

1) суриштирув олиб бориш, дастлабки тергов, ишни судда кўриш вақтида гувоҳ ёки жабрланувчининг ёлғон кўрсатув бериши ёки экспертнинг ёлғон хулоса бериши ёхуд таржимонни нотўғри таржима қилиши учун пора эвазига оғдириб олишдан; 2) уларга ёки уларнинг яқин қариндошларига руҳий ёки жисмоний тазйиқ ўтказиш орқали ёлғон гувоҳлик беришга мажбурлашдан иборатдир. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотивлари жиноятни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятни содир этишдан кўзланган мақсад – гувоҳ, жабрланувчи, экспертни ёлғон кўрсатув ёки хулоса беришга, таржимонни нотўғри таржима қилишга оғдиришдан иборатдир. 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс ЎзР ЖК 238-моддасининг 2-қисмида жавобгарлик белгиланган жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. ЖК 238-моддасининг 3-қисмида уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган ёлғон гувоҳлик учун жавобгарлик назарда тутилган. 10. Суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 239-моддаси) Жиноятнинг бевосита обьектини дастлабки тергов ва суриштирув орган-ларининг нормал фаолият юритишини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ташкил қилади. Объектив томондан дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш кўрилаётган иш шарт-шароитларини жабрланувчи, гувоҳ, ҳимоячи ёки бошқа терговчи, суриштирувчи ёки прокурор томонидан бундай маълумотни унинг рухсатисиз ошкор қилишга йўл қўйиб бўлмаслиги тўғрисида огоҳлантирилган бошқа шахс томонидан учинчи шахсларга оғзаки ёки ёзма равишда узатилишида ифодаланади.

Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан ёки эгри қасддан содир этилиши мумкин. Бу жиноят асоси – ўзининг хабардорлиги билан мақтаниш, ғаразли ёки бошқа шахсий манфаатлар бўлиши мумкин, улар квалификация қилишга таъсир этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, суриштирув, дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилса, жиноий жавобгарликка тортилиши ҳақида суриштирувчи, терговчи, прокурор томонидан огоҳлантирилган, ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Шунингдек, гувоҳ, жабрланувчи, фуқаролик даъвогари ёки жавобгари, адвокат, эксперт, мутахассис ва ҳ.к.лар ҳам жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. 11.Жиноят процессини юритиш қатнашчиларининг ўз зиммасидаги вазифани бажаришдан бўйин товлаши жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 240-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти суриштирув, дастлабки тергов органлари ва суднинг нормал фаолияти, фуқароларнинг қонуний манфаати ҳисобланади. Объектив томондан жиноят гувоҳ ёки жабрланувчининг суриштирув, дастлабки тергов жараёнида ёки судда гувоҳлик беришдан, ё бўлмаса экспертнинг хулоса беришни рад этиши ёки бу ишдан бўйин товлашидан иборат бўлади. Жиноят кодекси 240-моддасининг 2-қисмига мувофиқ , гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг яқин қариндошлари гувоҳлик кўрсатуви беришни рад этганлиги ёки бундан бўйин товлаганлиги учун жавобгарликка тортилмайдилар. 12. Жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш жиноятининг юридик таҳлили.

(ЎзР ЖК 241-моддаси) Жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яширишнинг бевосита объекти – мазмуни одил судловни амалга оширадиган суд, прокуратура, дастлабки тергов ёки суриштирув идораларининг бир меъёрдаги фаолиятидан иборат бўлган ижтимоий муносабатлар. Объектив томондан ЖК 241-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят тайёргарлик кўрилаётган ёки содир этилган оғир ёки ўта оғир жиноят ҳақида аниқ билгани ҳолда хабар бермасликдан иборатдир. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор унга қонун томонидан юклатилган бурчини – аниқ маълум бўлган, тайёрланаётган, содир этилган оғир ёки ўта оғир жиноят ҳақида хабар беришни – бажармаётганлигини билади ва шуни хоҳлайди. Ушбу жиноятнинг содир этилиш сабаблари турли бўлиши мумкин: бошқаларнинг ишига “аралашишни” хоҳламаслик; тахмин қилинган тажовуздан қўрқиш, ғаразгўйлик ва ҳоказо. Аммо улар қилмишни квалификация қилишга таъсир қилмайди, бироқ суд томонидан жазо тайинлашда ҳисобга олиниши мумкин. Таҳлил қилинаётган жиноятнинг субъекти ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Ўз хизмат вазифаларига кўра ўзларига маълум бўлган, тайёрланаётган ёки содир этилаётган жиноятлар ҳақида хабар беришга мажбур бўлган ва улар ҳақида хабар бермаётган мансабдор шахслар мансаб совуққонлиги ёки ҳокимият ҳаракатсизлиги учун жавобгарликка тортилади. ЖК 241-моддаси 2-қисми оғир ёки ўта оғир жиноятларни олдиндан ваъда бермасдан яшириш учун жавобгарликни назарда тутади. Яшириш объектив томондан айбланувчи жиноятчини, унинг жинояти изларини, оғир ёки ўта оғир жиноятни содир этишдаги восита ва қурол-яроғини ёхуд оғир ёки ўта оғир жиноятни содир этиш натижасида олинган буюм ва қимматбаҳо нарсаларни беркитишда ифодаланиши мумкин.

Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан тавсифланади. Шахс оғир ёки ўта оғир жиноятни яшираётганини билади ва буни хоҳлайди. Жиноятнинг мотиви турлича (ғаразгўйлик, жиноятчидан қўрқиш, одил судлов органларидан ўч олиш, яширилаётган шахс билан қариндошлик, яқин дўстлик муносбаатлари ва ҳоказолар) бўлиши мумкин. Аммо бу мотивлар жиноятни квалификация қилишда таъсир этмайди. Ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс яшириш субъекти бўлиши мумкин. ЎзР ЖК 31-моддаси 3-қисмига кўра “ Олдиндан ваъда бермаган ҳолда жиноят ҳақида хабар бермаганлик ёки жиноятни яширганлик учун гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг яқин қариндошлари жавобгарликка тортилмайди. ” “Яқин қариндошлар» тушунчаси ҳақида ЖК VIII бўлимига қаранг. Агар олддиндан ваъда бермаган ҳолда жиноятларнинг яшириш мансабдор шахс томонидан ўз хизмат ваколатларидан фойдаланган ҳолда содир этилса жиноятни ЖКнинг 241-моддаси ва 205-моддалари жами тариқасида квалификация қилиш лозим. 13. Жиноятларни рўйхатга олишдан қасддан бўйин товлаш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 241 1 -модда) Жиноят ишини қўзғатишга сабаб бўлувчи аризалар, хабарлар ва бошқа жиноят ҳақидаги маълумотларни тақдим этилиши ҳуқуқни муофаза қилувчи органларнинг бу маълумотларни синчиклаб ўрганиб чиқиш ва бу иш бўйича жиноят ишини қўзғатиш борасидаги масалани кўриб чиқишга йўналтиради. Жиноятларни рўйхатга олишни қасддан яшириш энг аввало, жиноятни очишда тўсиқ бўлади, фуқароларни одил судлов ишида қатнашиш

имкониятини чеклайди, унга бўлган ишончи сўнлиради, шу билан бирга жиноят содир этган шахсларни жазоланмай қолишига олиб келади. Шу билан боғлиқ равишда Ўзбекистон Республикаси қонун чиқарувчи органи ЖКга жиноятларни рўйхатга олишни қасддан яширганлик учун жавобгарликни ўрнатувчи янги норма - 241 1 –моддани қўшиш тўғрисида қонун қабул қилди. Жиноятнинг бевосита объекти- жиноят ҳақидаги аризалар, хабарлар ва бошқа маълумотларни қабул қилиш ва кўриб чиқишни белгилаб берувчи жиноят процессуал қонунчилиги билан ўрнатилган тартибни белгилаб берувчи ижтимоий муносабатлар. Жиноят – ҳуқуқий муҳофазанинг факультатив объекти сифатида бу ерда жиноий тажовузлардан муҳофазаланишга бўлган фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ўз ичига олувчи ижтимойи муносабатлар намоён бўлади. Жиноятнинг предмети бўлиб ариза (айбдорнинг аризаси ёки шахс аризаси), хабар (корхона, муассаса, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахсларнинг хабарлари, шунингдек ОАВларининг хабарлари), жиноят ишини қўзғатишга ваколатли бўлган давлат органлари ёки мансабдор шахслар томонидан бевосита аниқланган бошқа жиноят ҳақидаги маълумотлар ҳисобланади. ЖКнинг 241 1 – модданинг объектив томони жиноятни рўйхатга олишни яшириш, яъни тегишли мансабдор шахс ҳеч қандай асосларсиз аризани (хабарни) қабул қилишдан бош тортиш ёки рўйхатга олишни рад этишга қаратилган жиноий ҳаракатсизлигида намоён бўлади; жиноят ҳақидаги аниқланган маълумотларни йўқ қилиш; ариза, хабар ёки маълумотларни ўрганиб чиқмаслик, жиноят ишини қўзғатиш ҳақидаги масалани ҳал қилиш учун тегишли бўлган ва ўрганиб чиқиш зарур бўлган маълумотларни ўрганиб чиқмаслик ёки ушбу маълумотларни ўрганиб чиқиш натижалари бўйича жиноят ишини қўзғатишни рад этиш тўғрисидаги асосланмаган қарор чиқаришдан иборат ҳаракатдан иборат.

Жиноятнинг мотиви ва мақсади қилмишни квалификация қилишга таъсир қилмайди, фақатгина уни таъминлайди. 19-МАВЗУ: Жамоат хавфсизлигига қарши жиноятлар (1 соат) Режа: 1. Жиноий уюшма ташкил этиш жиноятининг юридик таҳлили. 2. Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жиноятининг юридик таҳлили. 3. Оммавий тартибсизликлар юридик тавсифи 4. Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш ёки тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. 5 Диний экстремистик, сепаратистик, фундаменталистик ёки бошқа тақиқланган ташкилотлар тузиш, уларга раҳбарлик қилиш, уларда иштирок этиш ҳамда диний мазмундаги материалларни қонунга хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, олиб кириш ёки тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. 6. Шахсни гаров сифатида тутқунликка олиш жиноятининг юридик таҳлили. 7. Контрабанда жинояти ва ўқотар қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш қурилмаларини қонунга хилоф равишда эгаллаш ҳамда мазкур моддаларни қонунга хилоф равишда эгалик қилиш жиноятларининг юридик тавсифи 8. Ўқотар қурол ёки ўқ-дориларни бепарволик билан сақлаш ва портлаш хавфи бўлган моддалар ёки пиротехника буюмларидан фойдаланиш қоидаларини бузиш ва Пиротехника буюмларининг қонунга хилоф муомаласи жиноятининг юридик таҳлили 9. Кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш ҳамда муомалага киритиш жиноятининг юридик таҳлили 10. Радиоактив моддалар билан муомалада бўлиш қоидаларни бузиш жиноятларининг тушунчаси, турлари ва юридик таҳлили

11. Ядро қурилмаларидан фойдаланиш қоидаларини бузиш 12. Бактериологик, кимёвий ва бошқа хил ялпи қирғин қуроллари билан муомалада бўлиш билан боғлиқ жиноятларнинг юридик тавсифи 13. Нефть қувурларини, газ қувурларини, нефть ва газ маҳсулотлари қувурларини яроқсиз ҳолатга келтириш жиноятларининг юридик тавсифи 14. Тадқиқот фаолиятини амалга оширишдахавфсизлик қоидаларини бузиш 15.Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларини бузиш жиноятларининг юридик тавсифи 16. Санитарияга оид қонун ҳужжатларини ёки эпидемияга қарши кураш қоидаларини бузиши жиноятларининг юридик тавсифи 17. Тоғ-кон, қурилиш ёки портлатиш ишлари хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятларининг юридик тавсифи 18. Ёнғин хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятларининг юридик тавсифи 1.1 Жиноий уюшма ташкил этиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 242-моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, тартиби, ҳокимият органларининг нормал фаолият кўрсатиши, фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғи бўлиши мумкин. ЖК 242-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан : 1) жиноий уюшма ёки унинг бўлинмаларини тузиш ёки уларга раҳбарлик қилишда;

2) уларнинг мавжуд бўлиши ва ишлаб туришини таъминлашга қаратилган фаолиятда ифодаланади. ЖК 242-моддаси 2-қисмининг объектив томони уюшган қуролли жиноий гуруҳни тузишда, шунингдек гуруҳга раҳбарлик қилишда ёки унда иштирок этишда ифодаланади. ЎзР ЖК 242-моддаси 2-қисмида икки ёки ундан ортиқ шахснинг биргаликда жиноий фаолият олиб бориш учун олдиндан бир гуруҳга бирлашиши уюшган гуруҳ деб топилади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва мақсади ҳар хил бўлиши мумкин, аммо улар жиноятни квалификация қилишга таъсир этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Жиноий уюшма таркибида жиноят содир этган (қотиллик, баданга шикаст етказиш, ўғирлик ва ҳоказолар) 14 ёшдан 16 ёшгача бўлган айбдор шахслар ана шу жиноятлари учун содир этилгани учун 14 ёшдан жавобгарлик назарда тутилган моддалар бўйича жавобгар бўлади. 2. Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни ошкорлаштириш (легаллаштириш) жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 243-моддаси) Мазкур жиноятнинг объекти республика иқтисодий фаолиятининг манфаатлари, жамоат хавфсизлиги ҳисобланади. Жиноий фаолият натижасида айбдор қўлга киритган пул маблағлари ёхуд бошқа мулк кўриб чиқилаётган жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан жиноят қуйидаги ҳаракатларда содир этилиши мумкин: жиноий фаолият натижасида олинган мулкни 1) ўтказиш; 2) айлантириш; 3) алмаштириш;

4) мулкнинг асл хусусиятини, манбаини, турган жойини, тасарруф этиш, ташилиш усулини, мулкка нисбатан ҳақиқий эгалик ҳуқуқининг ёки унинг кимга қарашлилигини яшириш ёки сир сақлаш, башарти бундай мулк жиноий фаолият натижасида олинган бўлса. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсад жиноятни квалификация қилишга таъсир этмайди. Аксарият ҳолларда, жиноят жиноий фаолиятдан олинган даромадларни ошкорлаштириш мақсадларида содир этилади. Ушбу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ва жиноий фаолият натижасида олинган даромадларни ошкорлаштиришда иштирок этган шахс ҳисобланади. 3. Оммавий тартибсизликлар жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 244-моддаси) Мазкур жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, жамоат тартиби, кишилар ҳаёти, соғлиғи, ўзганинг мулки ҳисобланади. Жиноят объектив томондан қуйидагилардан иборат: 1) қурол ёки қурол сифатида фойдаланиладиган бошқа нарсаларни ишлатиб ёхуд ишлатиш билан қўрқитиб шахсга нисбатан зўрлик ишлатиш, қирғин солиш, ўт қўйиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд қилиш, ҳокимият вакилига қаршилик кўрсатиш орқали содир этилган оммавий тартибсизликлардан; 2) оммавий тартибсизликларда фаол қатнашишдан. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади, содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсади жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди. Жиноятнинг мотиви миллатчилик, ҳокимиятни эгаллашга интилиш, ғараз, безорилик ва ҳоказолар бўлиши мумкин.

Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган оммавий тартибсизликларнинг ташкилотчилари ва фаол қатнашчиларигина ҳисобланади. Агар оммавий тартибсизликларнинг ташкилотчилари ёки фаол қатнаш-чилари 16 ёшга тўлмаган бўлса, бу ҳолда улар оммавий тартибсизликлар вақтида ўзлари содир этган муайян жиноятлари учун, масалан, одам ўлдириш, ўзгалар мулкини нобуд қилиш, зўрлаб номусга текканлик учун жавоб беришлари керак. 4. Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш ёки тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 244 1 -моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартиби ҳисобланади. Объектив томондан ЖК 244 1 -моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят икки хил кўринишда содир этилиши мумкин: 1) диний экстремизм, сепаратизм ва ақидапарастлик ғоялари асосида қирғин солишга ёки фуқароларни зўрлик билан кўчириб юборишга даъват этадиган ёхуд аҳоли орасида ваҳима туғдиришга қаратилган материалларни тайёрлаш; 2) ёки шу хилдаги материалларни тарқатиш мақсадида сақлаш. Объектив томондан шу модданинг 2-қисми диний экстремизм, сепаратизм ва ақидапарастлик ғоялари асосида қирғин солишга ёки фуқароларни зўрлик билан кўчириб юборишга даъват этадиган ёхуд аҳоли орасида ваҳима туғдиришга қаратилган маълумотлар ва материалларни ҳар қандай шаклда тарқатиш, шунингдек, фуқаролар тотувлигини бузиш, вазиятни беқарорлаштирувчи туҳматона уйдирмалар тарқатиш ҳамда жамиятда қарор топган ахлоқ қоидаларига ва жамоат

хавфсизлигига қарши қаратилган бошқа қилмишларни содир этиш мақсадида диндан фойдаланишдан иборатдир. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Кўзланган мақсад - диний экстремизм, сепаратизм, ақидапарастлик ғоялари мужассамлашган материалларни тарқатиш, қирғин солиш, фуқароларни зўрлик билан кўчириш, аҳоли орасида ваҳима туғдириш, фуқаролар тотувлигини бузиш, туҳматона, вазиятни беқарорлаштирувчи уйдирмалар, туҳмат тарқатиш жиноятнинг зарурий белгиси ҳисобланади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. ЖК 244 1 -моддаси 3-қисмида жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатлар: 1)олдиндан тил бириктириб ёки бир гуруҳ шахслар томонидан; 2) хизмат мавқеидан фойдаланиб; 3) диний ташкилотлардан, шунингдек чет эл давлатлари, ташкилотлари ва фуқароларидан олинган молиявий ёки бошқа моддий ёрдамдан фойдаланиб содир этилган жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш ёки тарқатганлик учун жавобгарлик белгиланган. 5. Диний экстремистик, сепаратистик, фундаменталистик ёки бошқа тақиқланган ташкилотлар тузиш, уларга раҳбарлик қилиш, уларда иштирок этиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 244 2— моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, жамоат тартиби ҳисобланади. Жиноят объектив томондан қуйидагиларда: 1) диний экстремистик, сепаратистик, фундаменталистик ёки бошқа тақиқланган ташкилотлар тузишда;

2) уларга раҳбарлик қилишда; 3) уларда иштирок этишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотивлари ва мақсади уни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Жиноят натижасида оғир оқибатларнинг келиб чиқиши жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолат ҳисобланади. (ЖК 242 2 -моддаси 2- қисми). Одамларнинг қурбон бўлиши, кўп сонли кишиларниг баданига оғир шикаст етказилиши оғир оқибатлар деб ҳисобланиши мумкин. Таҳлил этилаётган модданинг 3-қисмида мазкур жиноятни содир этганлик учун жавобгарликдан озод қилиш шартлари назарда тутилган. Бундай шартлар: 1) башарти шахс тақиқланган ташкилотлар мавжудлиги тўғрисида ўз ихтиёри билан хабар қилган бўлса; 2) жиноятни очишга ёрдам берган бўлса, шахсни жиноий жавобгарликдан озод этишни кўзда тутади. Айбдор шахснинг ҳар икки шартни бир йўла бажариши жавобгарликдан озод қилишнинг зарурий шарти ҳисобланади. 5.1 Диний мазмундаги материалларни қонунга хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, олиб кириш ёки тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 244 3 - моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, жамоат тартиби ҳисобланади.

Жиноят объектив Диний мазмундаги материалларни тарқатиш мақсадида қонунга хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кириш ёки тарқатишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотивлари ва мақсади уни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. 6. Шахсни гаров сифатида тутқунликка олиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 245-моддаси) Ушбу жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, жамоат тартиби, фуқароларнинг ҳаракат қилиш эркинлиги, уларнинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади. Объектив томондан жиноят икки хил кўринишда: 1) терроризм ёки товламачилик аломатлари бўлмагани ҳолда шахсни гаров сифатида тутқунликка олишда; 2) гаров сифатида тутқунликка олинган шахсни озод қилиш шарти билан давлат, халқаро ташкилот, жисмоний ёки юридик шахсдан бирон- бир ҳаракат содир этиш ёки бирон-бир ҳаракат содир этишдан ўзини тийиб туришни талаб қилиш мақсадида шахс ни гаров тариқасида тутқунликда ушлаб туришда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Содир этилиш мотивлари турлича бўлиши мумкин. Кўзланган мақсад давлат, халқаро ташкилотлар, жисмоний ёки юридик шахсни бирон-бир ҳаракатни содир этишга ёки содир этишдан тийилишга мажбурлашдан иборатдир. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин.

16 ёшга тўлмаган жиноятчилар шахсни гаров сифатида тутқунликка олган ҳолларда уларнинг қилмиши бошқа моддалар бўйича квалификация қилинади. Масалан, жиноят таркибининг белгиларидан келиб чиқиб, соғлиққа зарар етказиш деб, одам ўғрилаш ва ҳоказо деб баҳоланиши мумкин. Шу модданинг 2-қисмида: 1) вояга етмаган шахсга нисбатан; 2) икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан содир этилган; 3) оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлган шахсни гаров сифатида тутқунликка олганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган. Гаровга олинганларнинг баданига оғир шикаст етказилиши, уларнинг ўз жонига қасд қилиши, гаровга олинган кўпчиликка азоб берилиши, уларнинг қийноққа солиниши гаровга олиш ёки тутқунликда сақлашнинг оғир оқибатлари ҳисобланади. Гаровга олинган шахс ўлдирилса, айбдорнинг қилмиши Ўзбекистон Республикаси ЖК 97 ва 245-моддалари билан жиноятлар жами тариқасида квалификация қилинади. 7.1 Контрабанда жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 246-моддаси) Мазкур жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлардир. Қаттиқ таъсир қилувчи, заҳарли, заҳарловчи, радиоактив, порт ловчи моддалар, портлатиш қурилмалари, қурол-яроғ, ўқотар қуроллар, ўқ- дорилар, гиёвандлик воситалари, психотроп моддалар, диний экстремизм, сепаратизм, фундаментализмни тарғиб қилувчи материаллар, ядровий, кимёвий, биологик ва оммавий қирғин қуролларининг бошқа турлари, оммавий қирғин қуролларини яратишда фойдаланилиши мумкин бўлган

материал ва мосламалар контрабанда жиноятининг предмети бўлиши мумкин. Объектив томондан ЖК 246-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят қаттиқ таъсир қилувчи, заҳарли, заҳарловчи, радиоактив, портловчи моддалар, портлатиш қурилмалари, қурол-яроғ, ўқотар қуроллар ёки ўқ-дориларни ҳамда гиёвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ёхуд диний экстремизм, сепаратизм, фундаментализмни тарғиб қилувчи материалларни Ўзбекистон Республикасининг божхона чегараси орқали: 1) божхона назоратини четлаб; 2) божхона назоратидан яшириб; 3) божхона ҳужжатлари ёки воситаларга ўхшатиб ясалган ҳужжат ва воситалардан алдаш йўли билан фойдаланиб; 4) декларациясиз ёки бошқа номга ёзилган декларациядан фойдаланиб олиб ўтилишида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятни квалификация қилишда унинг содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсади аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Ушбу модданинг 2-қисмида ядровий, кимёвий, биологик ва оммавий қирғин қуролларининг бошқа турларини, шундай қуролларни яратишда фойдаланилиши мумкинлиги аён бўлган материал ва мосламаларни, шунингдек гиёвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни контрабанда қилиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Контрабанда қилинган гиёвандлик воситалари ва психотроп моддаларнинг миқдори ҳар бир алоҳида ҳолда тегишли давлат органининг хулосаси билан аниқланади.

7.2 Ўқотар қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш қурилмаларини қонунга хилоф равишда эгаллаш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 247-моддаси) Мазкур жиноятнинг объекти жамият хавфсизлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Ўқотар қуроллар, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ва портлатиш қурилмалари эса жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан ушбу модданинг 1-қисмида назарда тутилган жиноят ўқотар қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар, портлатиш қурилмаларини ўғрилик ва фирибгарлик йўли билан қонунга хилоф равишда эгаллашдан иборатдир. Мазкур модданинг 2-қисмида: 1) такроран; 2) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; 3) ўзлаштириш, растрата қилиш ёхуд мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш йўли билан; 4) айтиб ўтилган ашёларнинг талончилик йўли билан; 5) айтиб ўтилган ашёларнинг товламачилик йўли билан қўлга киритилган ҳолатлари учун жавобгарлик назарда тутилган. 247-модданинг 3-қисмида ана шу ашёлар 1) босқинчилик йўли билан; 2) ўта хавфли рецидивист томонидан; 3) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатлари учун жазо белгиланган. Субъектив томондан мазкур жиноят қасддан содир қилинади. Шахс ўқотар қуролни, ўқ-дориларни, портловчи моддаларни ўз тасарруфига ноқонуний киритаётганлигини англайди ва ушбу қилмишни хоҳлайди. Жиноятнинг субъекти – 14 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин.

7.3 Қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш қурилмаларига қонунга хилоф равишда эгалик қилиш жиноятининг юридик таҳлили. ЎзР ЖК 248-моддаси Ушбу жиноятнинг объекти қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ва портлатиш қурилмаларини сақлаш ва улар билан муомала қилиш хавфсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Таҳлил этилаётган жиноятнинг объектив томони тегишли рухсатномасиз ўқотар қурол, шунингдек ўқ-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш қурилмаларини тайёрлаш, олиш, олиб юриш, сақлаш ёхуд ўтказишдан иборатдир. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан ва ғаразли ният билан содир этилади. Айни вақтда айбдор ўзи олиб юрган, сақлаётган, қўлга киритаётган, олиб ўтаётган, ўтказаётган ашёлари ўқотар қурол, ўқ-дори, портловчи модда ва портлатиш қурилмаси, айтиб ўтилган ҳаракатларни бунга рухсатномаси бўлмагани ҳолда содир этилаётганини идрок этиши лозим. Айбдорнинг ғаразли нияти тегишли ашёларнинг соз, қўллаш учун яроқли ҳолатда эканлигини ёки фойдаланиш учун яроқли ҳолга келтириш мумкин бўлган даражадалигини қамраб олиши керак. Жиноятнинг субъекти жиноят содир этилган вақтда 16 ёшга тўлган шахслар бўлиши мумкин. Мазкур модданинг 2-қисмида ўқотар қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш қурилмаларини тайёрлаш, олиш, олиб юриш, олиб ўтиш ёки ўтказиш; жавобгарликни оғирлаштирувчи: такроран ёки ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилган ҳолатлар учун жавобгарлик назарда тутилади.

248-модданинг 3-қисмида ўқотар қурол, ўқ-дориларни, портловчи моддаларни ёки портлатиш қурилмаларини тарқатганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. ЖК 248-моддаси 4-қисмида «ушбу моддада назарда тутилган ашёларни ўз ихтиёри билан топширган шахс жавобгарликдан озод қилинади» деб белгилаб қўйилган. Шахс: 1) қурол топширилгунга қадар ундан жиноят содир этишда фойдаланилмаганлиги; 2) қонунга хилоф равишда сақланаётган ҳамма ўқотар қурол, ўқ-дорилар, портловчи моддалар, портлатиш қурилмалари топширилиши керак; 3) қонунга хилоф равишда сақланаётган ашёларни ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг бирон-бир талабисиз кўнгилли равишда, сақловчининг ўз хоҳиш-иродаси билан топшириши уни жиноий жавобгарликдан озод қилиш шартлари ҳисобланади. 8. Ўқотар қурол ёки ўқ-дориларни бепарволик билан сақлаш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 249-моддаси) Мазкур жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади. Кўриб чиқилаётган жиноятнинг объектив томони ўқотар қурол ёки унга мўлжалланган ўқ-дориларни бепарволик билан сақлаш одам ўлишига ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келишида ифодаланади. Ўқотар қурол ёки унга мўлжалланган ўқ-дориларга эгалик қилиш ҳуқуқи шахсни ЖК 249-моддаси бўйича жавобгарликка тортишнинг зарур белгиси ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят эҳтиётсизлик оқибатида, бепарволик натижасида содир этилади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ва қонуний асосларда ўқотар қурол ёки ўқ-дориларга эгалик қилувчи шахс ҳисобланади.

Айбдорнинг эгалигида бўлган ўқотар қурол ва унга мўлжалланган ўқ-дориларни бепарволик билан сақлаш натижасида ундан ўзга шахс фойдаланса ва одам ўлса ёхуд бошқа оғир оқибатлар рўй берса, қилмиш 249-модда билан квалификация қилиниб, Жиноят кодексининг бошқа моддаларини қўллаш талаб этилмайди. 8.2 Портлаш хавфи бўлган моддалар ёки пиротехника буюмларидан фойдаланиш қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 250-моддаси) Бу жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ёки соғлиғи ҳисобланади. Портловчи, тез алангаланувчи, ўювчи моддалар, пиротехника буюмлари жиноят предмети ҳисобланади. Объектив томондан жиноят портловчи, тез алангаланувчи, ўювчи моддаларни ёхуд пиротехника буюмларини: 1) сақлаш; 2) ҳисобга олиш; 3) фойдаланиш; 4) ташиш; 5) жўнатиш қоидаларини бузиш натижасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишидан иборатдир. Кўриб чиқилаётган жиноят моддий таркибли ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноятни квалификация қилишда унинг содир этилиш мотивлари ва кўзланган мақсади аҳамият касб этмайди. Шахсни ЖК 250-моддаси бўйича жавобгарликка тортиш учун портловчи моддалар ёки пиротехника буюмлари билан муомала қилиш қоидаларининг қайси банди бузилганлигини аниқлаш зарур. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин.

Мазкур модданинг 2-қисмида портловчи моддалар ёки пиротехника буюмлари билан муомала қилиш қоидаларининг бузилиши одам ўлишига, бошқа оғир оқибатларга олиб келганлиги учун жавобгарлик назарда тутилган. Бошқа оғир оқибатлар деганда, икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг баданига ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишини, экологик ҳалокат рўй бериши ва ҳоказоларни тушуниш зарур. 8.3 Пиротехника буюмларининг қонунга хилоф муомаласи жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 250 1 -моддаси) Бу жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ёки соғлиғи ҳисобланади. Пиротехника буюмлари жиноят предмети ҳисобланади. Объектив томондан Пиротехника буюмларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш, тайёрлаш, сақлаш, ташиш, жўнатиш, улардан фойдаланиш, худди шунингдек уларни қонунга хилоф равишда Ўзбекистон Республикасига олиб кириш (Ўзбекистон Республикасидан олиб чиқиш) ёки ўтказиш анча миқдорда содир этилишидан иборатдир. Кўриб чиқилаётган жиноят моддий таркибли ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноятни квалификация қилишда унинг содир этилиш мотивлари ва кўзланган мақсади аҳамият касб этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин.

9. Кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 251-моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади. Кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддалар жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан ушбу модданинг 1-қисмида назарда тутилган жиноят кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни ўғрилик ёки фирибгарлик йўли билан қонунга хилоф равишда эгаллашдан иборатдир. Мазкур модданинг 2-қисмида кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддани қонунга хилоф равишда эгаллаш: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) ўзлаштириш, растрата қилиш ёки мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш йўли билан; г) талончилик йўли билан; д) тамагирлик йўли билан содир этилгани учун жавобгарлик назарда тутилган. ЖКнинг 251-модда 3-қисмида кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш: а) босқинчилик йўли билан; б) кўп миқдорда; в) уюшган гуруҳ ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилгани учун жавобгарлик назарда тутилган. Юқорида айтиб ўтилган оғирлаштирувчи ҳолатларнинг барчасини ЎзР ЖК 237-моддаси таҳлил қилинганида кўриб чиққан эдик. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади.

Жиноятнинг содир этилиш мотивлари ва кўзланган мақсад ҳар хил бўлиши мумкин, аммо улар жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. 9.1 Кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни қонунга хилоф равишда муомалага киритиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 251 1 -моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади. Кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддалар жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан Гиёвандлик воситалари ёки психотроп моддалар ҳисобланмайдиган кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни ўтказиш мақсадида қонунга хилоф равишда тайёрлаш, қайта ишлаш, олиш, сақлаш, ташиш ёхуд жўнатиш, шунингдек уларни қонунга хилоф равишда ўтказишдан иборатдир. Мазкур модданинг 2-қисмида Ўша ҳаракатлар такроран ёки бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган бўлса Мазкур модданинг 3-қисмида ушбу модданин г биринчи қисмида назарда тутилган ҳаракатлар уюшган гуруҳ томонидан ёки кўп миқдорда содир этилган Мазкур модданинг 4-қисмида Кучли таъсир қилувчи ёки заҳарли моддаларни ишлаб чиқариш, олиш, сақлаш, ҳисобга олиш, бериш, ташиш ёхуд жўнатиш қоидаларни бузиш, агар бу эҳтиётсизлик орқасида уларнинг ўғирланишига ёки бошқа тарзда жиддий зарар етказилишига олиб келган бўлса, жавобгарлик назарда тутилган.

Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотивлари ва кўзланган мақсад ҳар хил бўлиши мумкин, аммо улар жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. 10. Радиоактив моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 252-моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади. Радиоактив материаллар, яъни радиоактив манбалар, ядро материаллари, радиоактив моддалар, радиоактив чиқиндилар жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан ЎзР ЖК 252-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят радиоактив материалларни қонунга хилоф равишда эгаллашдан иборатдир. Эгаллаш деганда, ҳар қандай кўринишдаги радиоактив материалларнинг ҳар қандай усул билан қўлга киритилишини тушуниш зарур. Радиоактив материаллар босқинчилик, товламачилик ва ҳоказо йўллар билан эгалланган ҳамда ана шу жиноятлар учун ЖК 252-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жазода оғирроқ бўлган жазо назарда тутилган бўлса, айбдорнинг қилмиши жиноятлар жами бўйича квалификация қилиниши зарур. Жиноят эгаллаш усулидан қатъи назар, радиоактив материаллар қўлга киритилган пайтдан эътиборан тугалланган деб эътироф этилади.

Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсади уни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Таҳлил қилинаётган модданинг 2-қисмида радиоактив материалларни: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) мансаб мавқеидан фойдаланган ҳолда эгаллаганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. Мазкур модданинг 3-қисмида радиоактив материалларни эгаллаш жазони оғирлаштирувчи ҳолатларда: а) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб; б) ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилиши учун жавобгарлик белгиланган. 10.1 Радиоактив материаллардан фойдаланиш қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 253-моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади. Жиноятнинг предмети радиоактив материаллар ҳисобланади. Объектив томондан жиноят радиоактив материалларни: 1) сақлаш; 2) ҳисобга олиш; 3) фойдаланиш; 4) ташиш; 5) жўнатиш ва улар билан муомалада бўлишнинг бошқа қоидаларини бузиш натижасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишидан иборатдир.

Ушбу модда бланкет диспозицияли бўлиб, ҳар бир алоҳида ҳолда радиоактив материаллар билан муомалада бўлиш қоидаларининг қайси банди бузилганлигини аниқлаш зарур. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. ЖК 253-моддаси 2-қисмида радиоактив моддалар билан муомалада бўлиш қоидаларининг бузилиши: 1) одам ўлимига; 2) бошқа оғир оқибатларга олиб келганлиги учун жавобгарлик назарда тутилган. 10.2 Радиоактив материаллардан қонунга хилоф равишда фойдаланиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 254-моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғидир. Радиоактив моддалар, ион нурлари тарқатувчи манбалар, ядро материаллари жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан жиноят радиоактив материаллар билан қонунга хилоф равишда муомалада бўлиш, яъни радиоактив материаллар (қурилмада ёки буюм таркибида ҳар қандай физик ҳолатда ёинки бошқа кўринишда турган ион нурлари тарқатувчи манбалар)га, радиоактив модда ёки ядро материалларига қонунга хилоф равишда:

1) эга бўлиш; 2) уларни сақлаш; 3) улардан фойдаланиш; 4) уларни бировга ўтказиш; 5) уларни бузиш натижасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва ундан кўзланган мақсади қилмишни квалификация қилишда аҳамият касб этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Мазкур модданинг 2-қисмида радиоактив моддалар билан қонунга хилоф равишда муомалада бўлиш: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатларга олиб келганлиги учун жавобарлик назарда тутилган. Бошқа оғир оқибатлар деганда, икки ёки ундан ортиқ шахснинг баданига ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилиши, атроф муҳитга зарар етказилиши, экологик фалокатни ва ҳоказоларни тушуниш зарур. Алоҳида олинган ҳар бир ҳолда суд содир этилган жиноятдаги иш ҳолатларини инобатга олиб, баданга етказилган бошқа оғир шикастлар таърифини беради. 11. Ядро қурилмаларидан фойдаланишқоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 255-моддаси) Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғидир. Ядро энергиясидан фойдаланиш билан боғлиқ объектлар сирасига ядро реактори жойлашган иншоотлар ва мажмуалар, шу жумладан атом станциялари, атом кемалари, космик кемалар ва учувчи аппаратлар ҳамда ядро материаллари ва радиоактив моддалар сақланадиган пунктлар, омборлар ва ҳоказолар киради.

Объектив томондан жиноят ядро энергияси билан боғлиқ объект - лардан фойдаланиш қоидаларининг бузилиши натижасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишида ифодаланади. Ушбу модда ҳам бланкет диспозицияли бўлиб, ҳар бир алоҳида ҳолда ядро энергияси билан боғлиқ объектлардан фойдаланиш қоидаларининг айнан қайси банди бузилганлигини аниқлаш зарурдир. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотив ва мақсадлари қилмишни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. 255-модданинг 2-қисмида ядро қурилмаларидан фойдаланиш қоидаларининг бузганлиги учун жавобгарлик назарда тутилган: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлган. 12. Бактериологик, кимёвий ва бошқа хил ялпи қирғин қуроллари турларини ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш, тўплаш, олиш, бировга ўтказиш, сақлаш, қонунга хилоф равишда эгаллаш ва улар билан бошқаҳаракатларни содир этиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 255 1 -моддаси) Жиноятнинг объекти инсоният хавфсизлиги ҳисобланади. Ялпи қирғин қуроллари жиноятнинг предмети ҳисобланади. Объектив томондан кўриб чиқилаётган жиноят бактериологик, кимёвий ва бошқа хил ялпи қирғин қуроллари турларини ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш, тўплаш, олиш, бировга ўтказиш, сақлаш, қонунга хилоф равишда эгаллаш ва улар билан бошқа ҳаракатларни содир этишдан иборатдир.

Мазкур модданинг диспозициясида назарда тутилган ҳар қандай ҳаракат содир этилган пайтдан эътиборан жиноят тугалланган, деб ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Уни квалификация қилишда жиноятнинг содир этилиш сабаблари ва ундан кўзланган мақсад аҳамиятга эга эмас. 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Мазкур модданинг 2-қисмида шу модданинг 1-қисмида айтиб ўтилган хатти-ҳаракатларнинг содир этилиши одам ўлишига, бош қа оғир оқибатларга сабаб бўлган оғирлаштирувчи ҳолатлар учун жавобгарлик назарда тутилган. 13. Нефть қувурларини, газ қувурларини, нефть ва газ маҳсулотлари қувурларини яроқсиз ҳолатга келтириш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖКнинг 255 2 -моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб истеъмолчиларни нефть, нефть маҳсулоти ва газ билан таъминлаш сохасидаги жамоат хавфсизлиги ва қўшимча бевосита объекти сифатида инсон хаёти ва

соғлиги, мулк, шунингдек корхона ва муассасаларнинг нормал иш фаолияти хисобланади. Жиноят предмети нефть қувурлари, газ қувурлари, нефть ва газ маҳсулотлари кувурлари, шунингдек технологик жиҳатдан улар билан боғлиқ бўлган объектлар, иншоотлар, алока, автоматика, сигнализация воситаларидир. Объектив томондан нефть қувурларини, газ қувурларини, нефть ва газ махсулотлари кувурларини, шунингдек технологик жихатдан улар билан боғлиқ бўлган объектларни, иншоотларни, алоқа, автоматика, сигнализация воситаларини бузиш, уларга шикаст етказиш ёки бошқа усул билан улардан фойдаланищ учун яроқсиз холатга келтириш харакатларида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят касддан содир этилади. Қилмишга нисбатан айбдорнинг рухий муносабати тўгри ёки эгри касд билан, ижтимоий хавфли окибатларга нисбатан эса ҳам қасд, ҳам эҳтиётсизлик шакллари билан ифодаланиши мумкин. Жиноят содир этишнинг мотив ва мақсадлари турлича бўлиб, улар қилмишнинг квалификациясига таъсир кўрсатмайди. Жиноят субъекти - 16 ёшга тўлган ақли расо, ҳар қандай жисмоний шахс ҳисобланади. 14. Тадқиқот фаолиятини амалга оширишдахавфсизлик қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 256-моддаси) Ушбу жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғидир. Жиноятнинг объектив томони илмий тадқиқот ёки синов тажриба фаолиятини амалга ошириш вақтида хавфсизлик қоидаларини бузиш

натижасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишида ифодаланади. Ушбу қилмиш моддий таркибли жиноят бўлиб, баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказиш тарзидаги оқибат юз берган пайтдан пайтдан эътиборан тугалланган деб ҳисобланади. ЖК 256-моддаси бланкет диспозиция ли бўлиб, шахсни мазкур модда бўйича жиноий жавобгарликка тортиш учун айбдор шахс илмий тадқиқот ёки синов тажриба фаолиятини амалга ошириш вақтида хавфсизлик қоидаларининг қайси бандини бузганлигини, бунинг оқибатида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилган ёки етказилмаганлиги аниқланиши лозим. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Мазкур модданинг 2-қисмида илмий тадқиқот олиб борилаётган вақтида хавфсизлик қоидаларининг бузилиши: 1) хавфсизлик қоидаларига риоя қилиниши учун масъул шахс томонидан содир этилган; 2) кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлган бўлиши керак. Эгаллаб турган лавозим ; мавқеига кўра (хавфсизлик бўйича муҳандис) ёхуд буйруққа мувофиқ илмий тадқиқот ёки синов тажрибаларини амалга ошириш вақтида хавфсизлик қоидаларига риоя қилиниши учун жавобгарлик зиммасига юкланган шахс хавфсизлик қоидаларига риоя қилиниши учун масъул шахс, деб ҳисобланади. ЖК 256-моддасининг 3-қисмида илмий тадқиқот фаолиятини амалга ошириш вақтида хавфсизлик қоидаларининг бузилиши: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлганлиги жавобгарликнинг оғирлаштирувчи ҳолати деб кўрсатилган ва уларни содир этганлик учун жазо белгиланган.

15. Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 257-моддаси) Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддасида; «ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир»», деб мустаҳкамлаб қўйилган. Ушбу жиноятнинг объекти мулкчилик шаклидан қатъи назар, корхоналар, муассасасалар, ташкилотларда ишлаётган шахсларнинг меҳнат шароитларини тартибга солувчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Корхоналар, муассасалар, ташкилотларда нафақат доимий ишлаётган шахслар, балки вақтинча ишлаётган шахслар ҳам жабрланувчи бўлишлари мумкин. Объектив томондан ЖК 257-моддаси 1-қисмида назарда тутилган ўртача оғир ёки оғир тан жароҳати етказилишига сабаб бўлган: 1) техника хавфсизлиги қоидаларининг; 2) саноат санитарияси қоидаларининг; 3) меҳнатни муҳофаза қилувчи бошқа қоидаларнинг бузилишидан иборатдир. Ушбу модда бланкет диспозицияли бўлиб, шахсни жиноий жавобгарликка тортиш учун айбдор шахс томонидан меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларининг қайси банди бузилганлигини аниқлаш зарур. Содир этилган қилмишнинг оқибати сифатида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилиши жиноятнинг зарурий белгиси ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик орқасида содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсади жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ва зиммасига хизмат мавқеига кўра техника хавфсизлиги, саноат санитарияси ёки меҳнатни

муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши бўйича ёхуд махсус фармойиш билан маълум иш участкасида меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги қоидаларига риоя этилиши ёки шу қоидаларнинг ижроси бўйича масъулият юкланган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари мазкур жиноят субъекти бўлмаган шахс томонидан бузилган ва ушбу модда диспозициясида кўрсатиб ўтилган оқибатлар келиб чиққан ҳолларда айбдорнинг қилмиши соғлиққа зарар етказганлик учун жавобгарликни назарда тутувчи модда билан квалификация қилиниши лозим. Мазкур модданинг 2-қисмида меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларининг бузилиши: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлган жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатлар учун жавобгарлик назарда тутилади. 16. Санитарияга оид қонун ҳужжатларини ёки эпидемияга қарши кураш қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 257 1 -моддаси) Ушбу модда Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 1 майдаги Қонуни билан Жиноят кодексига киритилган. Жиноятнинг объекти жамоат хавфсизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғидир. Объектив томондан жиноят одамларнинг оммавий касалланишига ёки заҳарланишига олиб келган: 1) санитарияга оид қонун ҳужжатларининг; 2) эпидемияга қарши кураш қоидаларининг бузилишида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Айбдор одамларнинг оммавий касалланишига ёки заҳарланишига олиб келувчи ҳаракатларни давлат идоралари фаолиятини ёки ижтимоий-сиёсий вазиятни беқарорлаштириш ёхуд Ўзбекистон

Республикаси иқтисодиётини издан чиқариш мақсадида содир этган ҳолларда, у ЎзР ЖК 161-моддаси (қўпорувчилик) бўйича жавобгарликка тортилади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс - лар бўлиши мумкин. Санитарияга оид қонун ҳужжатларининг ёки эпидемияга қарши кураш қоидаларининг бузилиши одам ўлишига сабаб бўлган ҳолларда, айбдорнинг ҳаракатлари кўриб чиқилаётган модданинг иккинчи қисми билан квалификация қилинади. Худди шундай қилмишлар одамларнинг ўлимига сабаб бўлса, айбдор ЎзР ЖК 257 1 -моддаси 3-қисми бўйича жиноий жавобгарликка тортилади. 17. Тоғ-кон, қурилиш ёки портлатиш ишлари хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 258-моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти жамоат хавфсизлиги, тоғ- кон, қурилиш ёки портлатиш хавфсизлиги қоидаларини ўрнатиш орқали мухофаза қилинадиган жамоат хавфсизлигидир. Одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи, ўзганинг мулки жиноятнинг қўшимча бевосита объекти хисобланади. Объектив томондан жиноят тоғ-кон, қурилиш ёки портлатиш ишларида хавфсизлик қоидаларининг бузилишидан иборат. Ушбу модданинг диспозицияси бланкет диспозицияси бўлиб, шахсни жиноий жавобгарликка тортиш учун тоғ-кон, қурилиш ёки портлатиш ишлари олиб бориш қоидаларининг қайси банди бузилганлигини аниқлаш зарур. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади.

Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Ушбу модданинг 2-қисмида тоғ-кон, қурилиш ёки портлатиш ишлари хавфсизлиги қоидаларининг бузилиши: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлган ҳоллар учун жавобгарлик назарда тутилган. 18 Ёнғин хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЎзР ЖК 259-моддаси) Жиноятнинг объекти ёнғин хавфсизлиги, яъни одамларнинг, жамият ва давлат мулкининг ёнғинларидан муҳофаза қилинганлик ҳолати ҳисобланади. Объектив томондан жиноят ёнғин хавфсизлиги қоидаларининг шу қоидалар бажарилиши учун масъул бўлган шахс томонидан бузилиши баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишига олиб келишида ифодаланади. Ёнғин хавфсизлиги қоидалари – ёнғинларнинг олдини олишга қаратилган талаблар, меъёрлар ва стандартларга риоя қилиш тартибини белгиловчи муайян қоидаларнинг мажмуидир.Таҳлил қилинаётган модда ҳам бланкет диспозицияли бўлиб, шахсни жиноий жавобгарликка тортиш учун ёнғин хавфсизлиги қоидаларининг қайси банди бузилганлигини, бунинг натижасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилганлигини аниқлаш зарур. Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик натижасида содир этилади. Жиноятнинг субъекти эгаллаб турган лавозимига кўра ёнғин хавфсизлиги қоидаларининг бажаралиши учун масъул бўлган ёхуд ана шу қоидаларининг бажаралиши учун масъул этиб тайинланган шахслар бўлиши мумкин.

259-модданинг 2-қисмида ёнғин хавфсизлиги қоидаларининг бузилиши: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлган ҳоллар учун жавобгарлик назарда тутилган. Бошқа оғир оқибаталар деганда икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг ўлимига сабаб бўлиш, икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг баданига оғир ёки ўртача оғир шикаст етказиш, жуда кўп миқдорда зиён етказиш ва шу кабилар тан олиниши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

Похожие

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар

Жамоат тартибига қарши жиноятлар

Иқтисодиёт асосларига қарши жиноятлар