Жамоат тартибига қарши жиноятлар - Юриспруденция - Рефераты

Жамоат тартибига қарши жиноятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.4931640625 KB

Жамоат тартибига қарши жиноятлар Режа: 1. Безорилик жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили 3. Қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни ташкил этиш ҳамда ўтказиш жиноятининг юридик таҳлили.

1. Безорилик жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили (ЖК 277-моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти жамоат тартибини таъминловчи муносабатлардир. Қўшимча бевосита объект – шахснинг, унинг соғлиғи, жисмоний дахлсизлиги, шаъни, қадр-қимматининг, шунингдек ўзганинг мулкининг хавфсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар. Жамоат тартиби – одамлар ўртасидаги муносабатларни, хавфсизлик ва фуқаролар тинчлигини таъминловчи, ўзгалар мулкини сақлаш, мулкчилик шаклидан қатъи назар, жамоат ва давлат ташкилотлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг бир меъёрда ишлашини таъминлашга қаратилган ахлоқ ва ҳуқуқ нормаларига асосланувчи тартиб. Объектив томондан безорилик жамиятда юриш-туриш қоидаларини қасддан менсимаслик, уриш-дўппослаш, баданга енгил шикаст етказиш ёки ўзганинг мулкига шикаст етказиш ёхуд нобуд қилиш натижасида анча миқдорда зарар етказишда акс этади. Судлар безорилик жинояти билан маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳисобланмиш майда безориликни бир-биридан фарқлашлари зарур. Майда безорилик тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 183-моддасида берилган бўлиб, унинг мазмунига кўра, ушбу ҳуқуқбузарлик жамоат жойларида уятли сўзлар айтиш ёки шундай сўзлар билан сўкиниш, беҳаё қилиқлар кўрсатиш ёхуд одамларга нисбатан ҳақоратомуз шилқимлик қилиш ҳамда жамоат тартиби ва фуқаролар осойишталигини бузиш каби жамиятда юриш-туриш қоидаларини очиқдан-очиқ менсимаслик ҳаракатларида ифодаланади. Бунда ЖК 277-моддасининг 1-қисмида назарда тутилган жиноий оқибатлар мавжуд бўлмаслиги керак. Гуруҳ томонидан содир этилган майда безориликни, башарти, уларнинг ҳаракатида ЖК 277-

моддасининг 1-қисми аломатлари бўлмаса, ЖК 277-моддаси 2- қисмининг "б" банди билан квалификация қилиш мумкин эмас. Жамиятда юриш-туриш қоидаларини бузиш билан уриш- дўппослаш ёки баданга енгил шикаст етказиш ёхуд ўзганинг мулкини нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш ўртасидаги алоқа безорилик объектив томонининг муқаррар белгиси ҳисобланади. ЖК 277-моддасининг 1-қисмида назарда тутилган ва уриш- дўппослаш, баданга енгил шикаст етказиш билан боғлиқ бўлган безорилик уриш-дўппослаш ёки баданга енгил шикаст етказиш амалга оширилган пайтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Ўзганинг мулкига шикаст етказиш ёки нобуд қилиш билан боғлиқ бўлган жамиятда юриш- туриш қоидаларини бузиш анча миқдорда зарар етказиш тарзидаги оқибатлар юз берган пайтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан безорилик тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор жамоат тартибини бузаётгани, уриб-дўппослаётгани, баданга шикаст етказаётгани ёки ўзганинг мулкини нобуд қилаётгани ёки унга шикаст етказаётганини англайди ва бу ҳаракатларни амалга оширишни истайди. Мазкур жиноятнинг мотиви безорилик, яъни жамиятга очиқдан- очиқ ҳурматсизлик мотиви бўлиб, у ўзини атрофдагиларга ғайриқонуний қарши қўйишда, ўзининг алоҳида шахсиятини намоён қилишда, дағал кучни намойиш этишда акс этади. Бунда жиноий ҳаракат қандай предметга қаратилганлиги ва у қайси ижтимоий муносабатлар тизимида амалга оширилаётганлиги аҳамиятга эга эмас. Жамиятга очиқдан-очиқ ҳурматсизлик деганда, умум эътироф этилган, ахлоқ, ҳукмрон одатлар, анъаналар билан мустаҳкамланган хулқ- атвор қоидалари ва меъёрларини намойишкорона менсимасликни тушуниш лозим. Безорилик нияти жиноий қилмишнинг ўзи, жамоат тартибини бузиш субъектга лаззат бахш этишини англатади.

Безориликнинг мақсади – дағал зўрлик ишлатиш йўли билан жабрланувчини эсанкиратиб қўйиш, унинг иродасини синдириш, уни ўз ҳукмига бўйсундириш. Ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс ЖК 277- моддаси 1-қисмида назарда тутилган безориликнинг субъекти ҳисобланади, кўриб чиқилаётган модданинг 2 ва 3-қисмлари бўйича эса ўн тўрт ёшга тўлган шахслар ҳам шундай субъект сифатида эътироф этилиши мумкин. ЖК 277-моддаси 2-қисмида : а) баданга ўртача оғир шикаст етказиб: б) бир гуруҳ шахслар томонидан; в) совуқ қурол ёки кишининг соғлиғи учун амалда шикаст етказиши мумкин бўлган нарсаларни (қурол сифатида) намойиш қилиб, уларни қўллаш билан қўрқитиб ёхуд қўллаб; г) ўз мазмунига кўра умум эътироф этган ахлоқ қоидаларини намойишкорона менсимасликда ифодаланувчи ўтакетган беҳаёлик билан; д) ёш бола, қария, ногирон ёки ожиз аҳволдаги шахсларни хўрлаб; е) кўп миқдорда зарар етказиб, бировнинг мулкини нобуд қилиб ёки унга шикаст етказиб содир этилган безорилик учун жиноий жавобгарлик назарда тутилган. Безорилик ҳаракатларини ЖК 277-моддаси 2-қисмининг “г” банди билан квалификация қилишда суд айбдорнинг айнан қайси ҳаракатлари ўтакетган беҳаёлик деб баҳоланаётганлигини ҳукмда кўрсатиши шарт. “ Безорилик ҳаракатлари ўтакетган беҳаёлик билан содир этилган деб топиш масаласини ҳал этиш чоғида суд ишнинг муайян ҳолатлари мажмуидан келиб чиқиши ҳамда содир этилган жиноятнинг хусусияти, вақти, жойи ва шарт-шароитларини инобатга олиши лозим”. Айбдорнинг қилмишини ЖК 277-моддаси 2-қисмининг “д” банди билан квалификация қилиш учун безорилик ҳаракатлари ёш болани,

қарияни, ногирон ёки ожиз аҳволдаги бошқа шахсларни хўрлаш шаклида содир этилган бўлиши керак. Жиноий ҳаракатни ЖК 277-моддаси 2-қисми “д” банди билан квалификация қилиш учун айбдор шахс жабрланувчининг ёш болалиги, қариялиги, ногиронлиги ёки ожиз аҳволда эканлигини англаб етган бўлиши талаб этилади. Кўп миқдорда зарар етказиш, бировнинг мулкини нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш билан боғлиқ ҳолда содир этилган безорилик ЖК 277-моддаси 2-қисмининг “е” банди билан қамраб олинади ва шунинг учун ҳам ушбу ҳолатни ЖК 173-моддаси билан қўшимча квалификация қилиш талаб этилмайди. Худди шунингдек, безорилик оқибатида ўзганинг мулкига шикаст етказиш ёки нобуд қилиш анча миқдорда зарар етказиш билан боғлиқ ҳолда содир этилган бўлса, қилмишни ЖК 277- моддасининг 1-қисми билан квалификация қилинишининг ўзи кифоядир. ЖК 277-моддаси 3-қисмида : а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) ўқотар қуролни намойиш қилиб, уни қўллаш билан қўрқитиб ёки қўллаб; в) оммавий тадбирлар ўтказилаётган вақтда; г) жамоат тартибини сақлаш вазифасини бажариб турган ҳокимият вакили ёки жамоатчилик вакилига ёхуд безорилик ҳаракатларининг олдини олиш чорасини кўрган бошқа фуқароларга қаршилик кўрсатиб содир этилган безорилик учун жиноий жавобгарлик назарда тутилган. Такроран ёки хавфли рецидивист томонидан жиноят содир этилиши ҳақида ЖК 247-моддаси ва 248-моддаси таҳлилига қаранг. Айбдорнинг ҳаракатини ЖК 277-моддаси 3-қисмининг “б” банди билан квалификация қилиш учун унинг безорилик ҳаракатлари давомида ўқотар қуролни намойиш қилганлиги фактининг ўзи етарлидир. Иш бўйича айбдор томонидан ўқотар қуролни қўллашга таҳдид қилинганлиги

ёки қўлланилганлиги ҳолатлари жазо тайинлашда эътиборга олиниши лозим. Бунда судлар шуни эътиборга олишлари лозимки, айбдорнинг ҳаракатини ЖК 277-моддаси 3-қисмининг “б” банди билан квалификация қилиш учун қурол жиноят содир этиш пайтида отишга яроқли деб топилган бўлиши шарт. Башарти, яро қ сиз бўлса, безорилик Ж К 277-моддаси 2- қ исмининг “ в ” банди билан квалификация қ илиниши лозим. Агар безорилик жиноятини содир этишда ишлатилган ёки намойиш этилган ўқотар қурол тегишли рухсатномасиз айбдорнинг эгалигида бўлган бўлса, қилмиш ЖК 248-моддаси билан ҳамқєўшимча квалификация қилинади. Оммавий тадбирлар пайтидаги безорилик оммавий тартибсизликларни келтириб чиқариш таҳдиди билан хавфлидир. Безорилик ҳаракатлари давомида айбдор жамоат тартибини сақлаш вазифасини бажариб турган ҳокимият ёки жамоатчилик вакилига ёхуд безорилик ҳаракатларининг олдини олиш (тўхтатиш) чорасини кўрган бошқа фуқароларга фаол қаршилик кўрсатса, шу жумладан уларга нисбатан ўртача оғир шикаст етказиш даражасида зўрлик ишлатса, бундай қилмиш ЖК 277-моддаси 3-қисмининг “г” банди билан тўлиқ қамраб олинади ва ЖКнинг бошқа моддалари билан қўшимча квалификация қилишни талаб этмайди. Маъмурий жавобгарликка сабаб бўладиган майда безорилик давомида жамоат тартибини сақлаш вазифасини бажариб турган ҳокимият ёки жамоатчилик вакилига ёхуд бундай ҳаракатларни тўхтатиш чорасини кўрган фуқарога нисбатан қаршилик кўрсатилса, бундай қилмиш ЖК 277-моддаси 3-қисмининг “г” банди билан квалификация қилиниши мумкин эмас. Бу ҳолда айбдорнинг ҳаракатлари, кўрсатилган қаршиликнинг хусусиятига қараб, ЖК Махсус қисмининг тегишли моддалари билан квалификация қилинади”

Бу ўринда шуни назарда тутиш керакки, суд айбдорнинг ҳаракатини мазкур модданинг муайян қисмидаги бир банддан ўша қисмдаги бошқа бандга қайта квалификация қилишга ҳақли эмас. Агар ЖК Махсус қисмининг муайян моддаларида ( ЖК 277- моддасидан бошқа) безорилик ўша жиноятни квалификация қилувчи алоҳида белги сифатида назарда тутилган бўлса, бу ҳолат қилмишни ЖК 277-моддаси билан қўшимча квалификация қилишни истисно этади (масалан, ЖК 104-моддаси 2-қисмининг “е” банди, 97-моддаси 2- қисмининг “л” банди). 2. Қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни ташкил этиш ҳамда ўтказиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278-моддаси) ЖК 278-моддасида назарда тутилган жиноятнинг асосий бевосита объекти жамоат тартибини, яъни социал жиҳатдан муҳим ижтимоий муносабатлар нормал фаолият кўрсатишини, аниқроқ айтганда, одамларнинг нормал ишлаш, ўқиш, дам олиш имкониятини таъминловчи муносабатлар, шунингдек қимор ўйинларини ташкил этиш ҳамда ўтказиш, қимор бизнеси ривожланиши салбий оқибатларининг олдини олиш борасидаги фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш соҳасидаги ижтимоий муносабатлардир. Қўшимча объект сифатида бу ерда Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий асослари, шунингдек жамиятнинг ахлоқий негизлари амал қилиши мумкин. ЖК 278-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан Қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни қонунга хилоф равишда ташкил этиш ёки ўтказиш, шу жумладан ана шундай ўйинлар учун қиморхоналар ташкил этиш ёки уларни сақлашда акс этади.

Қилмиш ЖК 278-моддаси 1-қисми билан квалификация қилиниши учун қ имор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни ташкил этиш ёки уларни ўтказиш қонунга хилоф бўлиши лозим. ЖК 278-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни қонунга хилоф равишда ташкил этиш ёки ўтказиш борасидаги ҳар қандай ҳаракатлар амалга оширилган пайтдан ёки ана шундай ўйинлар учун қиморхоналар ташкил этилган ёки уларни сақлашга қаратилган ҳаракатлар бажарилган пайтдан эътиборан тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни қонунга хилоф равишда ташкил этиш ёки ўтказиш, шу жумладан ана шундай ўйинлар учун қиморхоналар ташкил этиш ёки уларни сақлашга қаратилган ҳаракатларни амалга ошираётганини англайди ва буни истайди. Жиноятни содир этиш мотиви ва мақсади аксарият ҳолларда тамагирлик билан тавсифланади, лекин қилмишни квалификация қилиш учун аҳамиятга эга эмас. Ўн олти ёшга тўлган ўйинхоналарнинг ташкилотчилари, қимор ўйинларини ўтказиш учун масъул шахслар, шунингдек қиморхоналарнинг ташкилотчилари ёки уларни сақловчилар жиноят субъекти бўлиши мумкин. Ўйинчиларнинг ўзи ёки бошқа ташриф буюрувчилар, ўйинхоналар, қиморхоналарнинг ходимлари бу жиноят субъекти бўлиши мумкин эмас. ЖК 278-моддаси 2-қисмида : а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган қ имор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни қонунга хилоф равишда ташкил этиш ёки ўтказиш, шу жумладан ана шундай

ўйинлар учун қиморхоналар ташкил этиш ёки уларни сақлаш учун жавобгарлик белгиланган. ЖК 278-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони вояга етмаган шахсни қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларга жалб қилиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган айни шундай ҳаракатлар билан тавсифланади. Айни ҳолда фақат вояга етмаган шахс, яъни айбдор қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларга жалб қилган пайтгача ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсгина жиноятдан жабрланувчи бўлиши мумкин. ЖК 278-моддаси 3-қисми маъносида жалб қилиш деганда айбдорнинг вояга етмаган шахсни қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларда иштирок этишга бевосита ўйинчи сифатида жалб қилиш борасидаги изчил фаол ҳаракатлари тушунилиши лозим. Бундай вазиятда жалб қилиш одатда ўсмирда ўйнашга майл, кейинчалик эса – ўйинга руҳий қарамлик уйғотишга қаратилган ишонтириш йўли билан амалга оширилади. Жалб қилиш тушунчасининг мазмуни ва жалб қилиш усуллари ҳақида батафсилроқ ЖК 274-моддаси таҳлилига қаранг. Жалб қилиш вояга етмаган шахсда ўйнашга майл уйғотишга ёки уни бундай ҳаракатларни ўз хоҳиш-иродасига зид равишда бажаришга мажбурлашга қаратилган ҳаракатлар бошланган пайтдан эътиборан тугалланган жиноят деб эътироф этилади. Қилмиш ЖК 278-моддаси 3- қисми билан квалификация қилиниши учун жабрланувчи қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларда илгари иштирок этгани аҳамиятга эга эмас. Яна шуни ҳам ҳисобга олиш лозимки, кўриб чиқилаётган норма маъмурий преюдицияга эга, яъни шахс ЖК 278-моддаси 3-қисми бўйича жавобгарликка тортилиши учун у йил давомида шундай

ҳаракатлар учун ЎзМЖтК 191-моддаси (Қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинлар) бўйича жавобгарликка тортилган бўлиши лозим. Субъектив томондан вояга етмаган шахсни қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларга жалб қилиш тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор жабрланувчини ўйинга жалб қилаётганини англайди ва буни истайди. Жиноятни содир этиш мотиви ва мақсади қилмишни квалификация қилиш учун аҳамиятга эга эмас. Жиноят субъекти – вояга етмаган шахсни қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларга жалб қилаётган ўн олти ёшга тўлган шахс. ЖК 278-моддаси 4-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни ташкил этиш ёки ўтказиш учун телекоммуникация тармоқларида, шу жумладан Интернет жаҳон ахборот тармоғи провайдерлари томонидан хизматлар кўрсатиш, тегишли дастурий таъминотдан нусха кўпайтириш, уни кўпайтириш, тарқатиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган айни шундай ҳаракатларда акс этади. ЖК 278-моддаси 4-қисми маъносида телекоммуникация тармоқларида хизматлар кўрсатиш қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинлар ҳақида ахборотни фойдаланувчига етказиш борасидаги информацион фаолиятни (ахборот хизматлари), шунингдек почта жўнатмалари ёки электроалоқа хабарларини қабул қилиш, қайта ишлаш, узатиш ва етказиш борасидаги фаолиятни (алоқа хизматлари) амалга оширишдан иборат бўлиши мумкин. ЖК 278-моддаси 4-қисми маъносида тарқатиш ҳар қандай моддий шаклда гавдалантирилган дастурий таъминотдан фойдаланиш имкониятини номуайян доирадаги шахсларга беришга қаратилган ҳаракатлар содир этилишини англатади. Бунда тарқатиш усуллари турли-

туман (тармоқ усули, сотиш, ҳадя қилиш, ижарага бериш, қарзга бериш ва б.) бўлади ва қилмишни квалификация қилишда иккинчи даражали аҳамият касб этади. Дастурий таъминотни қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни ташкил этиш ёки ўтказиш учун тарқатиш мазкур ахборотни ҳеч бўлмаса битта шахс олган вақтдан эътиборан тугалланган жиноят деб эътироф этилади. ЖК 278-моддаси 4-қисми конструкцияси ҳам маъмурий преюдицияга эга. ЖК 278-моддаси 4-қисмида назарда тутилган жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилиш учун аҳамиятга эга эмас. Ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс мазкур жиноят субъекти

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

Похожие

Бошқарув тартибига қарши жиноятлар

Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар

Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятларни квалификация қилиш

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар