O`zbekistonda inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari - Юриспруденция - Рефераты

O`zbekistonda inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88 KB

www.arxiv.uz O`zbekistonda inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burc h lari Reja: 1. О `zbekiston Respublikasida sha x sning huquqiy holati va tushunchasi. 2. Fuqarolik tushunchasi va О `zbekiston Respublikasida fuqarolik. 3. О `zbekiston Respublikasida inson va fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquqlari, erkinliklari va burchlari, tizimi. 4 . О `zbekistonda inson huquqlari va erkinliklarining Konstitutsiyaviy kafolatlari.

www.arxiv.uz О `zbekiston Respublikasida sha x sning huquqiy holati va tushunchasi. Inson huquqlari negizida inson shaxsi qadriyati turadi. Odatda, inson huquqlarining uch b о `g`ini bir-biridan farqlanadi: fuqarolik va siyosiy huquqlari; yashash huquqi, qiynoqqa solishning ta`qiqlanishi, adolatli sudlov huquqi, shaxsiy hayotning dahlsizligi huquqi, fikr va s о `z erkinligi huquqi, uyushmalarga birlashish huquqi va boshqalar; iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar; bilim olish huquqi, mehnat qilish huquqi, ijtimoiy ta`minot olish huquqi, malakali tibbiy hizmatdan foydalanish va uchinchi b о `g`in huquqi, deb ataluvchilar (tinchlikka b о `lgan huquq, rivojlanishga b о `lgan huquq va h.k.). Mazkur qoida О `zbekiston qonun hujjatlarining butun bir tizimida mustahkamlab q о `yilgan. Unga k о `ra; fuqarolarning faqat ayrim qatlamlari nafaqa oluvchilar, nogironlar, talabalar, bolalar, urush va mehnat fahriylariga qonunga binoan biror bir imtiyozlar berilishi mumkin. Huquqiy davlat barpo etish k о `p jihatdan fuqarolarning siyosiy tafakkuri hamda madaniyat darajasiga bog`liq. Agar insonlar qonunlarni bilsalar va unga rioya qilsalar, yuksak e`tiqodli b о `lsalar, ular jamiyat a`zolarining huquq, erkinlik va majburiyatlarini hurmat qilib, ular manfaatlariga, huquq va erkinliklariga putur y etkazmaydilar, chunki jamiyatda barcha fuqarolar bir-biri bilan о `zaro aloqada b о `ladilar. Fuqaro agar faqat о `zining shaxsiy manfaatlarini ta`minlash uchun harakat qilsa yoki burchlarini unutib, shu bilan boshqalar manfaatiga ziyon y etkazsa, uning oqibati qonunsizlikka olib keladi. Aynan shuning uchun barcha fuqarolar bir-biriga hurmat bilan munosabatda b о `lsalar jamiyatda barqarorlik, tinchlik va yuksalish b о `ladi. Insonning jamiyatdagi holati haqida gap borganda, uning boyliklarini ishlab chiqarish hamda taqsimlashda, jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda qanday о `rin tutishi, uning hulq-atvori, hatti-harakatlari, qilmishlari, boshqa odamlar bilan о `zaro munosabatlari nazarda tutiladi. Insonning jamiyatdagi holati tegishli norma va qoidalar bilan belgilanadi. Sinfsiz jamiyatda odamlarning ahvoli, ularning hulq- atvori va bir-biri bilan munosabatlari an`analar, urf-odatlar, ahloqiy normalar bilan

www.arxiv.uz belgilangan, ularga rioya etish esa jamoatchilik fikri, oqsoqollar yoki ota- onalarning obr о `-e`tibori bilan ta`minlab turilgan. Shaxs huquqiy holatining muhim jihatlaridan biri - shu huquqiy holatni vujudga keltiradigan qoidalardir. Bu jamoatchilik manfaatlarini shaxsiy manfaatlar bilan birga q о `shishdan hamda huquq va burchlarning shunga asoslangan birligidan , huquq va burchlarning umumiyligidan, insonparvarlikdan iborat. Fuqarolar huquqiy holatining birligi haqida gapirganda shuni nazarda tutish kerakki, aholining ayrim guruhlari uchun ba`zi husussiyatlar fuqarolarning huquqlari va burchlarda , ularning kafolatlarida hamda ana shularning hammasini r о `yobga chiqarish tizimida namoyon b о `ladi. Masalan, hotin- qizlar, yoshlar nafaqah о `rlar , h о `jalik ishlarida va madaniyatning ayrim tarmoqlarida band b о `lgan shaxslar muayan imtiyozlar va afzalliklardan foydalanadilar. Kishining yoshi va sog`ligi uning о `ziga berilgan huquqlardan amalda foydalanishi va uz burchlarini bajarishda muhim ahamiyatga ega. Fuqarolik tushunchasi va О `zbekiston Respublikasida fuqarolik . Fuqarolik- deganda shaxsning ma`lum bir davlat bilan uzviy siyosiy-huquqiy munosabati tushuntirilib, bunda shaxsning (ma`lum) huquq va erkinliklari davlat tomonidan q о `riqlanadi, shuning uchun о `z navbatida shaxs ham jamiyat va davlat manfaatlaridan kelib chiqib, ma`lum majburiyatlarning bajarilishini о `z zimmasiga oladi. Mazkur munosabat insonning tug`ilganida yuzaga kelib, uning umri davomida saqlanib turadi. Ushbu bog`liqlik insonning tug`ilgan va yashayotgan hududi bilan cheklanmay, berilgan davlat hududining tashqarisida ham о `z kuchini y о `qotmaydi. fuqarolarning asosiy huquq, erkinliklari va majburiyatlari davlat tomonidan aniq ifodalab beriladi. Turli mamlakatlar fuqarolarining huquq va burchlari bir hil emas. Ular mamlakatning siyosiy, ijtimoiy iqtisodiy va madaniy darajasining ahvoliga bog`liq b о `ladi. Fuqarolik muayyan davlat bilan shaxs о `rtasidagi uzviy siyosiy, huquqiy munosabat ekanligini ifodalaydi. Ushbu munosabat shaxsga ham, davlatga ham

www.arxiv.uz ma`lum mas`uliyat yuklaydi. Har ikki tomon о `zaro hurmat asosida о `z oldilaridagi vazifalarni bajarishlari lozim. Shaxs va davlat munosabatlaridagi mavjud holat orqali davlat hokimiyati faoliyatiga va jamiyat a`zolarining siyosiy, huquqiy, madaniy darajasiga baho berish mumkin. Fuqarolik ma`lum shaxsning huquqiy holatini belgilash mezoni hisoblanadi. Fuqarolik asosida davlat va shaxs munosabatlari huquqiy tartibga solinadi Prezident Islom Karimov О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bir yilligi munosabati bilan qilgan ma`ruzasida shunday degan edi: "Shaxs О `zbekiston Respublikasi fuqaroligini qabul qilar ekan, bu bilan u Konstitutsiyamiz va Qonunlarimizda mustahkamlab q о `yilgan huquq va erkinliklarga ega b о `ladi. Shuningdek, u ma`lum burchlarni ham bajarishga majburdir. Tabiiyki, О `zbekiston davlati ham fuqarolarning manfaatlari va erkinliklarida himoya qilish majburiyatini о `z zimmasiga oladi." Konstitutsiya О `zbekiston Respublikasining butun hududida yagona fuqarolikni joriy etgan. Respublikamizning barcha fuqarolari о `zaro munosabatlarida teng huquqlilik tamoyiliga asoslanadilar. 1. О `zbekiston Respublikasi fuqaroligidan chiqish oqibatida; 2. О `zbekiston Respublikasi fuqaroligini y о `qotish oqibatida; 3. О `zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida nazarda tutilgan asoslarga binoan; 4. О `zbekiston Respublikasi fuqaroligining t о `htatilishi Qoraqalpog`iston Respublikasi fuqaroligining t о `htatilishiga sabab b о `lsa; 5.Ushbu Qonunda k о `zda tutilgan boshqa asoslarga binoan. Fuqarolik t о `g`risidagi qonunda О `zbekiston Respublikasi fuqaroligini y о `qotish asoslari ham belgilab q о `yilgan. О `zbekiston fuqaroligini y о `qotishga quyidagi holatlar sabab b о `ladi:shaxs chet davlatga harbiy hizmatga, havfsizlik hizmati va boshqaruvning boshqa idoralarigaishga kirganligi aniqlansa; agar chet elda doimiy yashovchi shaxs besh yil davomida uzurli sabablarsiz konsullik hisobida turmagan b о `lsa; agar О `zbekiston Respublikasi fuqaroligi yolg`on

www.arxiv.uz ma`lumotlar yoki sohta hujjatlarni taqdim etish natijasida olingan b о `lsa,sabablarga binoan, О `zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan О `zbekiston Respublikasi fuqaroligi y о `qotiladi. Fuqarolik t о `g`risidagi qonunda ota-onalarining fuqaroligi о `zgarganda bolalarining fuqaroligi masalalari ham keng yoritilgan. Xalqaro shartnomalar asosida fuqarolik qabul qilish va о `zgartirish. K о `pincha bunday holatlar tinchlik haqidagi shartnomalar, hududiy masalalar b о `yicha davlatlar о `rtasidagi kelishuvlar vaqtida q о `llaniladi va bir necha davlatlarning birlashishi bilan borliq holda yangi davlat tarkib topishi yoki bir davlat b о `linishi natijasida bir necha davlatlar tuzilishida, bir qism hududning bir davlatdan boshqa davlat tasarrufiga о `tishi (cessiya), shuningdek q о `shni davlatlar о `rtasida alohida hududlarning almashuvi natijasida amalga oshiriladi. Hududiy о `zgarishlar vaqtida k о `ngilli ravishda fuqarolik tanlash (optaciya), о `zgartirish (k о `chirish vaqtida), avtomatik tarzda fuqarolik о `zgarishi (transfert) b о `lishi mumkin. Transfert vaqtida bir davlatdan boshqa davlatga о `tayotgan hudud aholisi hohishidan qat`i nazar amalga oshiriladi. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi dunyodagi boshqa davlatlarning Konstitutsiyalari qatori inson va fuqarolarning asosiy huquqlari va burchlari t о `g`risidagi muhim qoidalarni mustahkamlaydi. Konstitutsiyaviy huquq, erkinlik va burchlarning yuridik hususiyatlari qatoriga, Konstitutsiyada mustahkamlangan har qanday qoida singari, ular oliy yuridik kuchga va о `zgartirishning mahsus tartibiga ega ekanligini, shuningdek uning asosida ishlab chiqiladigan boshqa qonunchilik uchun asosiy y о `nalishlarni belgilashini ta ` kidlash joiz. Inson huquq va erkinliklari har bir shaxsga taalluqli b о `lib, fuqarolarning huquq va erkinliklari esa faqat о `sha davlat fuqaroligiga ega b о `lgan shaxslargagina tegishlidir. 1) shaxsiy yoki inson huquqlari, ya`ni yashash huquqi, shaxsiy dahlsizlik va turar- joy dahlsizligi kabi huquq, erkinlik va burchlar;

www.arxiv.uz 2) davlat va jamiyatni boshqarishda ishtirok etish,ovoz berish, vatanni himoya qilish bilan bog`liq qator siyosiy huquq, erkinlik va burchlar; 3) mehnat qilish huquqi, mehnat erkinligi, mulk huquqi, soliq t о `lash burchi, ta`lim olish huquqi,ijod erkinligi va shu kabilar iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquq erkinlik va burchlar guruhini tashkil etadi. Aynan huddi shunday turkumlash asosida milliy qonunchilik tomonidan О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida huquq, erkinlik va burchlarning tizimi mustahkamlab q о `yilgan. О `zbekiston Respublikasida inson va fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquqlari, erkinliklari va burchlari, tizimi . Fuqarolarning – jamiyat va davlat oldidagi vazifalari, Konstitutsiyada yozilgan burchlari Konstitutsiyaviy burchlar deb ataladi. Burch shaxsning jamiyatga b о `lgan munosobatida namoyon b о `ladi. Burch – har bir shaxsning о `z vazifalarini t о `liq bajarishi, boshqalarga t о `g`ri munosabatlarda b о `lishidir, yoki boshqacha qilib aytganda burch – ado etilishi, bajarilishi majburiy b о `lgan vazifasidir. Burchlarni bajarish о `z – о `zidan qonuniylikni mustahkamlashda asosiy omil b о `lib hizmat qiladi. Jumladan Konstitutsiyamizning 47 – moddasida “ Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab quyilgan burchlarni bajaradilar” deb quyilgan. Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirok etish huquqi huquqiy-demokratik davlatning muhim belgilaridan biri b о `lib hisoblanadi. Shu sababli О `zbekiston Konstitutsiyasida fuqarolarning bunday siyosiy ahamiyatga molik huquqi alohida mustahkamlangan. О `zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda о `z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar (Konstitutsiyaning 32- moddasi) . Konstitutsiyaga binoan О`zbekiston Respublikasi fuqarolari vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar. Teng huquqlilik qonun tomonidan kafolatlangan. О`zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga hamda davlat hokimiyatining vakillik organlariga saylovlar umumiy, teng, yashirin ovoz

www.arxiv.uz berish va bevosita saylov huquqi asosida erkin amalga oshiriladi. 18 yoshga etgan О`zbekiston Respublikasi fuqarolari saylash huquqiga egadirlar. О`zbekiston Respublikasi fuqarolari passiv saylov huquqiga ham ega bо`lib, bu vakillik organlariga saylanish huquqidir. Saylov kuniga qadar 25 yoshga etgan har bir fuqaro Oliy vakillik organi — Oliy Majlisga deputat etib saylanishi mumkin. Davlat fuqarolarning huquq va qonuniy manfaatlarini ta`minlaydi va ularga jamiyat hayotida ishtirok etishlari uchun teng sharoitlar yaratib beradi. Davlat qonun orqali siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalarining faoliyati, ularni moliyalashtirish, rо`yhatdan о`tkazish, boshqa davlat organlari bilan bо`ladigan munosabatlarini tartibga soladi. Jamoat birlashmalari о `z ichki tuzilishi va faoliyatini shakllantirish masalalarini mustaqil hal qiladilar. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi fuqarolarga siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalariga birlashish huquqini Konstitutsiya va qonunlarga zid kelmagan holatlarda amalga oshirishlari mumkinligini belgilaydi. Fuqarolarning ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqi siyosiy ahamiyatga ega b о `lib, ular shu y о `l bilan ham davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda faol ishtirok etadilar. Shu bois О `zbekiston Konstitutsiyasi bu huquqni mahsus kafolatlaydi. Fuqarolar vakolatli davlat organlariga, ariza, taklif va shikoyat bilan murojaat etishi — bu ularning davlat va jamiyat boshqaruvida qatnashishining amaliy shaklidir. Bu huquqning mohiyati shundaki, fuqarolar vakolatli davlat organlariga, ariza, taklif va shikoyat bilan murojaat qilganlarida, ushbu organlarning rahbarlari fuqarolarning taklif va arizalarini albatta k о `rib chiqishlari shart. Ariza, taklif, shikoyatlarda tashkilot, muassasalar faoliyatini yahshilash bilan bir qatorda, ularning faoliyatidagi kamchiliklarni k о `rsatuvchi va davlat hayotiga oid ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-madaniy harakterdagi kamchiliklarni bartaraf etish y о `llari ham taklif etilishi mumkin. Bu fuqarolarning jamiyat ishlarini boshqarishda qatnashishining eng samarali usulidir. Ariza, taklif va shikoyatlar

www.arxiv.uz yozma shaklda hamda xalq deputatlari va mansabdor shaxslarning qabulida yuzaki ham b о `lishi mumkin. Shuningdek ariza, taklif va shikoyat gazeta, radio, televidenie orqali murojaat etish bilan ham ifodalanishi mumkin. Bu huquq birinchi о `rinda boshqaruv madaniyati darajasi, vakolatli davlat organlaridagi hodimlarning ongi va mas`uliyatiga bog`liq. Fuqarolarning ariza, taklif va shikoyatlari faktlarni yashirishni k о `zlamasligi hamda yolg`on ahborotlardan iborat b о `lmasligi kerak. Aks holda bunday harakatlar uchun О `zbekiston Respublikasi qonunchiligida mahsus javobgarliklar k о `zda tutilgan. Mulk huquqi har kimning о `ziga tegishli mol-mulkka о `z hohishiga k о `ra, о `z manfaatini k о `zlab egalik qilishi, foydalanishi va tasarruf etishini anglatadi. Konstitutsiyada hotin-qielar va erkaklar teng huquqliligining alohida ravishda mustahkamlanishi huquq va erkinliklarning Konstitutsiyaviy kafolatlaridandir. Konstitutsiyaning 46-modda. Hotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar. Demak, О `zbekiston fuqarolari jinsidan qat`i nazar ijtimoiy va siyosiy hayotda teng ishtirok etish huquqiga egadirlar. О `zbekistonda inson huquqlari va erkinliklarining Konstitutsiyaviy kafolatlari . Fuqaroning jamiyat va davlatdagi holatini belgilovchi huquqlar , erkinliklar va burchlar majmui shunday bir tizimni vujudga keltiradiki, bu tizimga birlik hamda ichki uyg`unlik hosdir. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi nafaqat fuqarolarning asosiy huquqlari va erkinliklarini, balki ularning burchlarini ham belgilaydi. Bular Konstitutsiyaning 47—52-moddalarida о `z ifodasini topgan. Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab q о `yilgan burchlarini bajaradilar. (Konstitutsiyaning47-moddasi). О `zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta`kidlaganidek "Insonning о `z huquq va burchlarini bilishi insonning Konstitutsiyaviy huquqlarining ta`minlanishini kafolatlaydi. Biz odamlardagi eski tuzum psihologiyasini о `zgartirishimiz va yangi huquqiy ongni shakllantirishimiz lozim, inson anglasinki, erkinlik - bu burch mas`uliyatidir". Konstitutsiyaga binoan О `zbekiston

www.arxiv.uz Respublikasi fuqarosi va davlat bir-biriga nisbatan b о `lgan huquqlari va burchlari bilan о `zaro bog`liqdir. Har bir fuqaro qonun oldida tengdir va boshqa fuqarolarning millati, tili, dini va e`tiqodini hurmat qilishi shart. Fuqaro о `z huquq va erkinliklaridan foydalanganida, uning harakatlari boshqa shaxs, davlat va jamiyat manfaatlariga ziyon y etkazmasligi lozim. Shu bois shaxs qonun doirasidan chiqmagan holda о `z huquq va erkinliklaridan foydalanishi lozim. Agarda shaxs qonundan tashqari hatti-harakat sodir etsa, u holda qonun tomonidan jazolanadi. Boshqa fuqarolarn i ng huquqlarini hurmat qilish, avvalo, fuqaro о `ziga tegishli burchlarini bajarish orqali kirishadigan huquqiy munosabatlarda: fuqarolik, uy-joy, oila-nikoh va boshqa munosabatlarda namoyon b о `ladi. Fuqarolarning Konstitutsiyaviy burchlarni bajarmasligi О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va jinoiy-huquqiy, fuqaroviy, ma`muriy-huquqiy javobgarlikni keltirib chiqarishi mumkin. О `zbekiston xalqining tari x iy, madaniy va ma`naviy boyliklarini, madaniy yodgorliklarni ehtiyot qilish va saqlash har bir fuqaroning burchidir. Fuqarolar О `zbekiston xalqining tarihiy, ma`naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar Konstitutsiyasining 49-moddasi.1992 yil 3 iyulda qabul qilingan "Mudofaa t о `g`risidagi"gi qonunning ahamiyati kattadir. Ushbu qonunning 11-moddasida belgilanganidek, " О `zbekiston Respublikasining hududiy yahlitligini, mustaqilligini himoya qilish respublika fuqarolarining Konstitutsiyaviy burchi hisoblanadi. Boshqa davlatlarning О `zbekistonda doimiy yashab turgan yoki vaqtincha turgan fuqarolari va fuqaroligi b о `lmagan shaxslar О `zbekiston Respublikasida harbiy hizmatga tayyorgarlik k о `rishga majbur emas. Fuqarolarning harbiy va muqobil hizmatini о `tashlarida О `zbekiston Respubliksining 1992 yil 3 iyulda qabul qilingan "Muqobil hizmat t о `g`risida"gi va "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy hizmat t о `g`risida"gi qonunlari huquqiy asos b о `lib hizmat qiladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. О `zbekiston milliy istiqlol, iktisod, siyosat,mafkura. Toshkent.,1996y 2. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan kolsin. Toshkent.,1996y 3. Karimov I.A. Bunyodkorlik y o` lidan. Toshkent.,1996y 4. Karimov I.A. Konstitutsiya haqida. Toshkent.,2001y 5. Rahmonqulov H. Fukarolik: erkinliklar, huquqlar, burchlar.Toshkent.,1993y 6. О `zbekistonning Yangi Qonunlari.Toshkent., 2000y 7. О `zbekiston Respublikasining fukarolik Kodeksi .Toshkent.,1996y 8. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaga sharhlar.Toshkent.,2001y 9. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini о `rganish.Toshkent.,2001y 10. О `zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy huquqi.Toshkent.,2002y 11. О `zbekistonda parlament taraqqiyotining yangi bosqichi.Toshkent.,2004y 12. О `zbekistonning yangi qonunlari. Toshkent., 2005y

Похожие

Inson va fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va ularning kafolatlari

O’zbekiston respublikasida inson va fuqarolar konstitutsiyaviy huquqlari, erkinliklari va burchlari tizimi

Fuqarolarning konstitutsiyaviy burchlari

Tadbirkorlarning huquqlari, burchlari, javobgarligi va huquqiy kafolatlari

O`zbekiston Respublikasida fuqarolik. Fuqarolarning konstitutsiyaviy burshlari