Мусулмон ҳуқуқи йўналишлари ва мазҳаблар - Юриспруденция - Рефераты

Мусулмон ҳуқуқи йўналишлари ва мазҳаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Мусулмон ҳуқуқи йўналишлари ва мазҳаблар Режа : 1.Исломнинг асосий йўналишлари: Суннийлик ва шиалик 2.Суннийлик оқими мазҳаблари: Ҳанафия мазҳаби, Моликия мазҳаби, Шофиъия мазҳаби, Ханбали я мазҳаби 3. Шиалик оқими хусусиятлари ва унинг мазҳаблари - Жафария мазҳаби - Исмоилия мазҳаби - Зайдия мазҳаби

Исломнинг асосий йўналишлари: Суннийлик ва шиалик Ислом дунёсининг икки йуналишга булиниш сабаби пайгамбаримиз М. (СА,В) (632 йил)нинг дунёдан утиши билан давлат хокимиятига булган кураш натижасида келиб чикди. Чунки мазкур дин тарқалган ҳ удуд д аги иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий курашнинг кучайиши, муайян динга эътиқод қилувчи турли халқларнинг ижтимоий манфаатлари ва маданий даражалари турлича бўлганлиги билан боғлиқдир. Суннийларнинг фикрича давлат хокимияти пайгамбар оиласига хос иш булмай, бутун мусулмонлар жамоасига боглик булган бир сиёсий хукукий масала хисобланади. Суннийларча, давлат рахбари мавжуд булмаган холатда, уни тайинлаш ва унга итоат килиш зарурий масала хисобланади. Суннийлик оқимига мансуб мазҳаблар имомлик масаласини, яъни давлат раҳбарлигига доир муаммони шариат қоидалари ва тарихий тажрибаларга таяниб ҳал қилишади. Суннийларча, ҳазрат Муҳаммад вафотидан кейин Абу Бакр, Умар, Усмон ва Али бутунлай ислом қоидаларига мос келадиган суратда Пайғамбар ўринбосари қилиб тайинланганлар. Халифалик Пайғамбар оиласига хос иш бўлмай, бутун мусулмонлар жамоасига боғлиқ бўлган бир сиёсий-ҳуқуқий масала ҳисобланади. Биз Абдулқохир Бағдодий (1037й) томонидан ёзилган шарҳ асосида ушбу мавзуни яратиш учун «Исломда ҳуқуқ» китобидан қисқартириб фойдаланамиз. 1.Имомлик (халифалик)нинг зарурлиги. Мусулмонлар учун ҳар доим барча томонидан итоат қилинадиган имом (давлат раҳарига)га зарурат бўлади. Имом уларнинг талабларини бажариб, қонуний жазоларни татбиқ этиб, ҳарибий фаолиятларни олиб боради. Бева қолган аёлларни турмушга чиқаради, қўлга киритилган ўлжаларни тақсимлайди.

2.Имом мавжуд бўлмаган ҳолатда, уни тайинлаш ва унга итоат қилиш зарурий масала ҳисобланади. Аммо шиа мазҳабига кўра имом мавжуд бўлмаган ҳолатда,ғойиб имомга итоат қилиш зарур бўлади. 3.Бир вақтнинг ўзида икки имом бўлиши мумкин эмас. Агар ўртада бирор дарё масофа бўлиб, икки томон бир-бирига қарши туриб ғалаба қозона олмаса, ўшанда иккита имом бўлиши мумкин. 4.Имом қурайш қабиласидан бўлади. Чунки Пайғамбар«Имомлар қурайшдан бўлади» деган эдилар. (Лекин кейинроқ буюк мутафаккиир ва муаррих Ибн Халдун (14-аср) имомнинг қурайшдан бўлиши шарт эмаслигини таъкидлаган). 5.Суннийлик назариётчилари имом бўлиш учун қўйидаги тўртта шартни ўртага қўядилар: Биринчи шарт: Шариат илмини пухта эгаллаб, ижтиҳод қилиш даражасига етган бўлсин. Иккинчи шарт: Олий аҳлоқ ва юксак фазилатлар эгаси бўлсин. Учинчи шарт: Ҳокимият ишлари бўйича етарли тажриба ва маълумотга, ҳарбий ишларни ташкил этиш қобилиятига эга бўлсин. Тўртинчи шарт: қурайш наслидан бўлсин (албатта, Ибн Халдун буфикрга қарши). 6. Шиалар ақидасига қарши ўлароқ, имом учун исмат (гунохдан бутунлай поклик) шарт эмас. 7.Мусулмонлар жамоаси ўз салоҳиятли намоёндалари орқали имомни сайлаб, ҳокимият тепасига кўтарадилар. 8.Пайғамбар вафотидан кейин унинг ўринбосари-хулофои рошидин ислом қонунига мувофиқ сайланадилар. 9.Имом ўз ваколати-вазифасини васият орқали бошқа бир салоҳиятли кишига топширса, мусулмон жамоаси унинг васиятини қабул қилишга мажбурдир. Суннийлик оқими, айтиб ўтганимиздек, тўрта асосий мазҳаб (Ҳанафий, Моликий, Шофиъий ва Ҳанбалий ҳуқуқ мактаблари)га бўлинади. Уларнинг

муштарак томонлари шундан иборатки, Қуръон, сунна, ижмо ва қиёсни асосий манба деб биладилар. Уларнинг фарқлари асосий масалалар бўйича қўйидагилардан иборат: Биринчидан, у ёки бу ҳуқуқий манбага кўпроқ эътибор бериш; ккинчидан, ҳар бир ҳуқуқий муаммони ўзига хос ва бошқаларга ўхшамайдиган услубда ҳал қилиш. Қўйида мазҳаблар ҳақида қисқача тўхталамиз. Ҳанафий мазҳаби. Мусулмон оммасига Имом Аъзам номи билан машҳур бўлган суннийлик оқимида ҳуқуқий мактабга асос солган Абу Ҳанифа Нўъмон ибн Собит 699 йил Куфа шаҳрида дунёга келдилар. У кишининг илмда беназир бўлганликлари туфайли «Имом Аъзам», яъни «улуғ имом», «катта имом» номи билан атайдилар. Буюк олим ўзининг ҳуқуқий мактабини яратишда қурони Карим , Сунна Ижмоъ,қиёс, саҳобаларнинг қавмларига асосланган. Ҳукмлар чиқаришда қиёс ва истеҳсонга бошқаларга кўра кўпроқ мурожаат қилдилар. Имом Аъзам кўплаб шогирдлар тайёрлаганлар. У кишининг шогирдлари бўлган Абу Юсуф Ёқуб (Бағдодлик, қозилар қозиси номи билан машҳур) ва Муҳаммад аш- Шайбоний ҳанафий мазҳабини ўзларининг билим ва тажрибалари билан янада ривожлантирганлар. Ҳанафий мазҳаби бошқа мазҳабларга нисбатан мусулмонлар учун қулай, қонун-қоидаларини ишлаб чиқариш жараёнида ҳалқларнинг урф- одатлари ва анъаналаридан келиб чиқилган. Бу мазҳаб орқали кишиларга Исломни ва шариат қонун-қоидаларини сода ва осон йўл билан тушунтиришга ҳаракат қилинади. Ҳанафий мазҳаби бўйича кўплаб фиқшунос олимлар йирик асарлар ёзиб, унда ҳанафий ҳуқуқи мактабидан келиб чиқиб, шариат қонун- қоидаларини тушунтириб берганлар. Ҳанафий мазҳабига доир энг машҳур ҳисобланган асарларга қуйидагиларни киритиш мумкин: Муҳаммад ибн ал

Хасан аш Шайонийнинг ( 850 й. Вафоти) «Кутуб зохирата-ар-ривоят», Абул-л-Фазлал- Марвазийнинг - ал Кофий, Шамсуддин ас Сарахсийнинг (1090 вафоти) ал- Мабсут, ал - Қудурийнинг (вафоти 1037 й), «Мухтасар» Қозихоннинг (вафоти 1196) «Фатво» Бурхонуддин Марғинонийнинг (вафоти 1197й) «Ҳидоя” асарларидир. Бу асарлар кишиларга шариатни ўрганишларида муҳим манба бўлиб хизмат қилган. Ҳозирги даврда ҳанафия мазҳаби Туркия, Ҳиндистон, Покистон, Бангладеш, Хитой, Марказий Осиё ва бошқа мамлакатлар орасида кенг тарқалган. Моликия мазҳаби Ушбу мазҳабга 713 йил Мадинада туғилиб, 795 йилда ўша ерда вафот этган имом Молик ибн Анас қадимий Мадина ҳуқуқий мактабига таяниб асос солган. Унинг машҳур «Ал-муватто» китоби моликия мазҳабининг асоси ҳисобланади. Ушбу китобга шарҳлар ҳам ёзилган. «Ар-Радду алал-қадария » , « Ал-Маунатул-Кубро » ҳам имом Молик асарлари ҳисобланади. Молик Мадинанинг машҳур олимларидан фиқҳни ўрганиб, улар қўллайдиган аҳли ҳадис услубини қабул қилди ва ўз шогирдларини ҳам Ушбу услубда тарбиялади. Мадина аҳли кўпчилигининг келишуви унинг назарида ҳукм чиқариш учун бир ҳадисга тенг эди. Негаки, у ушбу шаҳар аҳлини Пайғамбар ва унинг саҳобалари йўл-йўриқларини мукаммал билиб олган ва унга асосланиб амал қилиб келганлар деб эътибор берар эди. «Исломда ҳуқуқ« китобида таъкидланишича, имом Молик Мадина мактабини изоҳлашда ўзига хос амалиёт ва мантиқдан фойдаланиш билан мўътабар ривоятларни бир-бирига қўшиб ишлатишдек муайян услубга эга эди. Унинг илмий-ҳуқуқий тафаккури кўпинча, тўғри ва уйғунлашган бўлиб, кўзга ташланади. Моликия мазҳаби Ҳанафия мазҳаби каби урф-одатни тан олади. Моликия фақиҳларидан бўлмиш Алвон Ширезийнинг (1508 йилда вафот этган) айтишича, имкони борича урф-одатларни илоҳий қонунлар билан

уйғунлаштирш керак. Моликийлар «Масолиҳи-мурсала» деб аталмиш манфаат принципини қўшимча манба сифатида мусулмон ҳуқуқига киритганлар. Доктор Муҳаммад Юсуф Мусо «Ислом фиқҳи тарихи» асарида шундай ёзади: «Франция қонунчилиги ўзининг биринчи босқичларида ислом фиқиҳидан, айниқса, Молик ибн Анас мазҳабидан кўп нарсаларни олган эди. Ушбу мазҳаб мағриб мамлакатлари ва андалус (Испания)да тарқалган эди ». Ҳозирги кунда Моликия мазҳаби жанубий Миср, Фаластин, Судан, Эритрея, Сомали, Тунис, Ливия, Марокаш, Марказий ва ғарбий Африка, Гамбия, Нигерия, Кувайт, Бахрайн, Уммон каби давлатларда тарқалган бўлиб, Марокаш ва ал-Жазоир судларида Моликия мазҳаби асосида иш олиб борилса, Тунис судларида Моликия мазҳаби асосида ва Ҳанафия мазҳаблари тенг ҳуқуқли ҳисобланади. Шофиъий мазҳаби Шофиъий мактабининг асосчиси Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Идрис ибнАббос ибн Усмон ибн Шофиъ 767 йил ғазода туғилиб, 820 йилда Мисрда ҳаётдан кўз юмган. У киши Мака олимларида фиқҳ илмини ўрганганидан кейин Мадинага бориб, Молик ибн Анасдан фиқҳ илмини ўрганди. Молик вафотидан кейин Яманга ундан кейин Бағдодга сафар қилди. Шофиъ Ироқда истиқомат қилган чоғида Абу Ханифанинг шогирди Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбонийдан фиқҳ илми бўйича Ироқ аҳли йўналишини ўрганди. Шофиъ олган ўз таълимотларни қайтадан ишлаб чиқиб, уларга айрим ўзгартиришлар ҳамда қўшимчалар киритади ва ўзига хос услубни яратишга муваффақ бўлди. Унинг фиқиҳий услуби Қуръон, сунна, ижмо ва осорга таянади, қиёслаш, фатво бериш учун асос ҳисобланади. Фиқҳ бўйича унинг машҳур асари «Китобул-Умм» ва усулул фиқҳ бўйича «Ар-Рисола» асари шофиъий мазҳабининг асосий манбаи ҳисобланади. Шофиъ биринчи бўлиб усули фиқҳ қоидаларини тартибга

солган.Шофиъий ўзининг илк Мадина ҳуқуқий мактабининг бир аъзоси ҳисобласа ҳам, унинг назарияларида шаръий истидлол ўз ривожининг олий даражасига олиб борган. Пайғамбардан ривоят қилинган ҳадисларга чуқур ишончи унга бошқа бирор ҳадисни очиқ шаклда рад қилиш имконини бермайди. У фақат ривоятга қарши ривоят топилгандагина бундай имокниятга эга бўлади. «Исломда ҳуқуқ« китобида таъкидланишича, шофиъий хеч қандай истисносиз Пайғамбар сунналаридан бориш мақсадида асосий масалалар бўйича олимлар ижмоини рад қилди. Акс ҳолда усунна бўйича қадимги мактаблар анъаналарини қабул қилиши лозим бўларди. Шофиъий ижмо бўйича ўз назариясида ижмои умматга эътибор беради. Лекин кейинроқ Шофиъий мактабининг салоҳиятли вакиллари олимлар ижмоини қабул қилишга мажбур бўлдилар. Шофиъий Молик, Аҳмад ибн Ҳанбал, Суфён Саври каби аҳли ҳадисдан ҳисобланади. У: «Агар менинг мазҳабимда бирон-бир ҳадисга қарши бирон ҳукм топсангиз ўша ҳадисни менинг мазҳабим деб билгайсиз» деган эди. Айрим камчиликларга қарамасдан Шофиъий назарияси бир-бирига боғланган ҳолда бир олий мантиқий тизимдан иборат бўлган. Марказий Осиёда Шофиъий мазҳабининг йирик вакили Тошкентлик буюк олим Муҳаммад ибн Али ибн Исмоил ал-Қаффол аш-Шоший эди. Ҳанбалия мазҳаби Имом Абу Абдулло Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳанбал 780 йилда Бағдод шаҳрида туғилади 855 йилда вафот этади. У дастлаб Боғдодда таҳсил олади, кейнчалик Куфа, Басра, Макка, Мадина, Яман ва Жазоирга сафар қилади. Бағдодга қайтиб келиб имом Шофиъийдан дарс олади. Аҳмад ибн Ҳанбал умрининг катта қисмини ҳадисшуносликка бағишлайди. Аҳмад ибн Ҳанбал ўз даврида Имомул-мухаддисин (муҳаддислар имоми) сифатида тан олиниб, «ал-Муснад» китобини тасниф қилиш ниҳоятда муҳим ишга қўл урди. Айтишларича, у юз минг ҳадисни ёддан биларди.

Аҳмад ибн Ҳанбал ўзига хос фиқиҳий қарашларга эга эди ва улар билан бошқа мазҳаб талабдорларидан ажралиб турар эди. У ўз мазҳабида Қуръон, сунна, саҳобалар сўзари ва ижмога асосий эътиборни қаратиб, қатъий зарурат сезмаган ҳолатлардан ташқари қиёсдан фойдаланмаган. барча ҳадисларни, хатто хабари воҳид ва саҳобалар қавлини қиёсдан устун қўяди. Унинг «Муснад» китобида қирқ мингдан кўпроқ ҳадисни ўз ичига олган. Унинг издошларидан бири ибн Таймия (1263-1328) ижмони инкор этиб, қиёсга катта эътибор қаратди. Ҳанбалия мазҳаби раъй ва қиёсга ката эътибор қаратмаганлиги сабабли ўзи тарқалган минтақаларда барча ҳуқуқий муаммоларни одамларнинг манфаатини назарда тутган ҳолда ечиб бера олмади ва бошқа мазҳаблар каби кенг тарқалмади. «Исломда ҳуқуқ» китобида таъкидланганидек, 14-асрга келиб инқирозга учради. Шиалик оқимининг вужудга келиши ва хусусиятлари Шиалик исломдаги асосий йуналишлардан бири дир . Ў зининг тар қ алиши ва ижтимоий-сиёсий мо ҳ ияти жи ҳ атидан суннийликдан кейинги ў ринда туради. Ҳ озирги кунда жа ҳ ондаги мусулмонларнинг 10% шиаликка мансуб ҳ исобланади. Шиалик VII - аср ў рталарида Али ҳо к имияти тарафдорларидан иборат сиёсий гуру ҳ сифатида вужудга келган. Шиалик ҳ озирги ва қ тда Эронда ҳ укумрон эъти қ од ҳ исобланади. Шиалик оқимида қўйидаги ақида илгари сурилади: Имомат, яъни Пайғамбар ўринбосрлиги ёки ислом давлати раҳбарлиги Пайғамбар васиятига биноан фақатгина Пайғамбарнинг қизи Фотимадан туғилган Алининг эркак авлодларига хос бўлиб қолади. Ибн Халдун таъкидлашича, шиалар ақидасига биноан имоат масаласи ислом қоидаси ва диннинг асоси бўлгани учун уни белгилаш ҳамда тайинлаш ислом жамоасига топширилган эмас. Пайғамбар томнидан Ушбу ваколат умматга берилмаган. Ислом жамоаси учун имомни тайинлаш Пайғамбарга вожибдир.

Уларнинг фикрича, саҳобаларнинг афзали ва Пайғамбар томонидан биринчи халифа қилиб тайинлангани Али ибн Абу Толиб эди. Шиалар ақидасига биноан Имомлар оддий инсонлар жумласидан бўлмай, қўйидаги хусусиятларга эга бўладилар: Биринчидан, фақат Пайғамбарнинг қизи Фотимадан туғилган зотлар ва уларнинг болалари Пайғамбар оиласи ҳисобланиб, имомлик ваколатининг ҳақиқий ва қонуний эгаларидирлар. Иккинчидан, имом пайғамбар эмас. Аммо Пайғамбар билан оддий инсонлар ўртасида туради. Учинчидан, имом ҳар қандай гуноғдан пок бўлиб, хеч қачон гуноҳ ва хато қилиши мумкин эмас. Тўртинчидан, имом барча бўлиб ўтган ва қиёмат кунигача юз берадиган ишлардан илҳом орқали воқифдир. Бешинчидан, Қуръонни тафсир қилиш фақат имомга хосдир. Шунинг учун шиалар имоми суннийлар имомидан фарқли ўлароқ биринчи муаллим, ғайбни билувчи, пайғамбар билимларининг меросхўри бўлган зот хисобланади. Шиа мазҳабида имомлардан ривоят қилинмаган ҳадисларни қабул қилмайдилар. Шиа оқимида Жаъфария, Исмоилия ва Зайдия мазҳаблари мавжуд. Жаъфария мазҳаби Ушбу мазҳаб тарфдолари Алидан бошланиб, унинг авлодларидан бўлган 12 та имом борлигига ишонадилар. Шунинг учун улар «Исноашария» (12 имомлик) номи билан ҳам аталадилар. Уларнинг ақидасига биноан 12 имом туғилган бўлса ҳам, ҳозирча у «ғоиб», яъни намоён бўлмагандир. Бир куни у зоҳир бўлиб, барча дунё аҳлини адолат ва иймон сари йўллайди. Ушбу мазҳаб Эрон Ислом Республикасининг мазҳаби ҳисобланади. Жаъфарий мазҳабида «мутъа» никоҳни қонуний деб билади, лекин зайдий ва исмоилий мазҳабидагилар суннийлар каби уни ноқонуний деб

биладилар. Жаъфария Афғонистон, Покистон, Ҳиндистон, Ливан, Ироқ, Озарбайжонда тарқалган. Исмоилия мазҳаби Алидан бошлаб еттита имом борлигига ва еттинчи имом Исмоил, олтинчи имом Жаъфар Содиқнинг ўғли бўлиб, ҳозирча яширин эканлигига ишонадилар. Ушбу фирқа тарафдорлари фотимийлар раҳбарилигида Мисрни босиб олиб, Шимолий Африкада Фотимийлар давлатига асос солдилар (909- 1171) ва ўша ердан туриб Исмоилия мазҳабини Эрон, Хуросон ва бошқа жойларга тарқатишга уриндилар. Исмоилий мазҳабига мансуб Ботиний ва Қарматий фирқалари ислом пайдо бўлган илк экстремистик гуруҳлардан бўлиб, қурол ишлатиш ва тероризм йўли билан ҳокимиятга эришиш учун кураш олиб бориб, жуда кўп дин ва давлат арбобларини ўлдирганлар.Исмоилийлар Ҳиндистон, Покистон, Эрон, Афғонистон ва тоғли Бадахшонда яшайдилар. Зайдий мазҳаби Улар имомлар сонини камайтиради. Уларнинг фикрича, бешинчи имом Зайд ибн Али Зайнул-Обидин бўлиб, ундан кейинги келган имомлар хатоларга йўл қўйишган. Улар ҳуқуқий масалалр бўйича, сунъийларгаанча яқин бўлиб, Қуръон ва Суннадан кейин қиёсни шариат асослари деб биладилар, раъй, ижтиход ва истеҳсонни ҳуқуқий асос сифатида қабул қиладилар. Улар Абу Ҳанифага хайрихоҳлик билдирганлар. Яманда кенг тарқалган. Умуман олганда, мусулмон ҳуқуқининг ҳуқуқий ривожлантиришга ҳар бир мазҳаб ўзининг ҳуқуқий асослари билан ката ҳисса қўшган.

Мавзуга доир ҳуқуқий адабиётлар ва норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар : 1. А.Ш. Жузжоний. Ислом ҳуқуқшунослиги, Ханафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақхлари. "Тошкент ислом у ниверситети" нашриёти, 2002 йил. 1. А.Х.Саидов. Основы мусульманького права. Т, 1994 год "Адолат". 3.Қурьони Карим, таржима ва тафсир. Муаллифи Абдулазиз Мансур " Ш арқ"нашриёти матбаа акциядорлик компанияси босмахонаси. - Т,: 2004 йил 3. А.Жузжоний. Саидов А.Х. Шар қ ва инсон ҳуқуқлари. Т. 2002 2. А.Мўминов, Ҳ. Йўлдошев. Ва б. Диншунослик. Дарслик. Т.,”Меҳнат” 2004. 3. Ислом. Энциклопедия: А-Ҳ / З.Ҳуснутдинов таҳрири остида. – Тошкент: «ЎзМЭ» Давлат илмий нашриёти, 2004.

Похожие

Мусулмон ҳуқуқи манбалари

Мусулмон ҳуқуқи тизими соҳалари ва институтлари

Мусулмон ҳуқуқи фанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти

Ислом ҳуқуқининг асосий йўналишлари ва мазҳаблари (ҳуқуқий мактаблари)

Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи