Мусулмон ҳуқуқи тизими соҳалари ва институтлари - Юриспруденция - Рефераты

Мусулмон ҳуқуқи тизими соҳалари ва институтлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Мусулмон ҳуқуқи тизими : со ҳ алари ва институтлари Режа: 1.Мусулмон ҳуқуқи нормаси тушунчаси ва ўзига хос хусусиятлари. 2.Мусулмон ҳуқуқининг турли хил нормаларининг таснифи 3.Ислом ҳуқуқи тармоқларннинг таркиби ва таснифи 4. Мусулмон ҳуқуқи тизими қурилишининг принцип ва омиллари.

Мусулмон ҳуқуқи нормаси тушунчаси. Ислом ҳуқуқи бир–бирини тақозо этувчи икки хусусият: 1) диний келиб чиқиш; 2) юридик қоидалар ислом ақидалари (илоҳиёт), ахлоқ нормалари, ибодат қоидалари, умуман исломнинг диний нормалари билан узвий боғлиқлик билан тавсифланади. Ислом ҳуқуқи ҳозирги вақтда дунёнинг йирик ҳуқуқий тизимларидан бири бўлиб, одамлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг барча асосий жабҳаларини (оила, жамият, давлат) тартибга солувчи нормаларни ўз ичига олади. Ислом ҳуқуқи нормаларининг аксарияти илоҳий хусусиятга эга, демак боқий ва ўзгармас деб ҳисобланади. Шу боис назарий жиҳатдан улар давлатнинг норматив–ҳуқуқий ҳужжатлари билан алмаштирилган. Демак, шариат икки йуналишга бўлинади: 1.Диннинг тамойиллари (ақида) 2. Фиқҳ(конуншунослик). Фиқҳ арабча сўз бўлиб, англамоқ ва тушунмок маъносида ишлатилади. Инсон амалий жихатдан узининг фойдасига ёки зарарига булган нарсалар хакидаги шариат хукукларини билиб олиш Фикх илмидан иборат. Фикх илми Яъни ислом хукукшунослиги икки асосий кисмга булинади: Усулул-фикх. Асосий манбалардан хукмларни чикариб олиш йулларини белгилаб берувчи коидаларни билиб олишдир. Назариялар Фуруъул-фикх. Усулул-фикхда белгилаб берилган коида ва усуллар оркали асосий манбалардан чикариб олинган фаръий (амалий) хукмлар мажмуаси булиб, фикх илмининг тармоклари ёки сохаларини ташкил этади. Ислом ҳуқуқи нормаларини турлаш, соҳаларга бўлиш энг муаммоли масалалардан бири ҳисобланади.

Мусулмон ҳуқуқшунослари (фақиҳлар) ислом динининг асосий манбаларида (қуръон, Сунна, ижмоъ, қиёс) ҳамма саволларга жавоб мавжудлигидан келиб чиқадилар. Вазифа бу жавобни топишдангина иборатдир. Улар қуръон ва Суннада бевосита тартибга солинмаган масалаларни ҳал қилиш учун янги нормаларни келтириб чиқаришнинг ҳар хил усулларини ишлаб чиққанлар. Ислом ҳуқуқи ўз тарихий миссиясини бажаришга муваффақ булганининг сабаби шундаки, у Қуръон ва Суннанинг сон жиҳатидан унча кўп бўлмаган қоидаларигагина боғланмаган, балки уларга умумий тарзда, ўз ғоявий–назарий негизи сифатида суянган, муайян мазмунни фақиҳларнинг асарларидан олган. Шундай қилиб, қуйидаги хулосага келиш мумкин: Қуръон, Сунна ҳамда Муҳаммад Пайғамбар (САВ) сафдошлари муайян масала юзасидан чиқарган ҳукмлар билан бир қаторда, оқилона манбаларни ўз ичига олган ислом ҳуқуқий таълимоти юридик маънодаги ислом ҳуқуқининг мустақил ва етакчи манбаига айланган. Боз устига, амалдаги ислом ҳуқуқи нормаларининг асосий қисми ана шу таълимот доирасида яратилган. Ислом ҳуқуқининг таълимот кўринишида ишлаб чиқилиши уни тизимга солишни қийинлаштиргани ҳолда, унга муайян даражада мослашувчан бўлиш, ривожланиш учун имконият яратган, бунда мазкур жараёнда фақиҳларнинг роли ошиб борган. Ўз ривожланишининг дастлабки босқичларида ислом ҳуқуқий таълимоти асосан Қуръон ва Суннани талқин қилиш асосида муайян хулқ–атвор қоидаларини ишлаб чиқиш билан шуғулланган. Кейинроқ ислом ҳуқуқий таълимоти Қуръон ва Суннадан янги ҳуқуқий нормаларни келтириб чиқаришнинг оқилона усулларини қатъий тизимга солишга киришди. Орадан маълум вақт ўтгач, асосий эътиборни ислом ҳуқуқининг методологик ва умумназарий асосларини ишлаб чиқишга қаратди. Ислом ҳуқуқининг негизини казуистик метод ташкил этади. У "илм ал–фуруъ" ёки "масоил" (ишларни кўриб чиқиш) деб аталади. Гап шундаки,

ислом ҳуқуқининг ривожланиши умумий абстракт нормаларни таърифлаш, бир хулқ–атвор қоидасини бошқа қоида билан алмаштириш ёки муайян суд қарорларига умуммажбурий тус бериш йўлидан бормаган. Ислом ҳуқуқи таркибининг ўзига хос хусусияти шундаки, бир йўналишга мансуб ҳуқуқшуносларнинг қонунлаштирилган асарларида чиқарилган барча хулосалар, гарчи бир–бирига зид келиши мумкин бўлсада, тенг даражада ҳақиқий деб тан олинади. Диний–ҳуқуқий тизим сифатидаги Шариат доирасида эскирган, ҳатто тегишли янги ижтимоий муносабатларга мос келмайдиган нормаларни ҳам тўғридан–тўғри бекор қилишга назарий жиҳатдан йўл қўйилмаган. Шу шароитда ислом ҳуқуқи вақт ўтиши билан ҳар хил тарихий вазиятда юзага келган, аксарият ҳолларда расман белгилаб қўйилмаган кўплаб турли– туман нормалар мажмуига айланган. Бундай қоидалар қозилар ва муфтийлар учун мажбурий ҳисобланган, уларнинг вазифаси "шароит, жой ва вақтга қараб керакли нормани танлашдан иборат бўлган. Шуни таъкидлаш зарурки, ислом ҳуқуқи ҳакамлар керакли нормани танлаши учун кенг имконият яратган. Ислом ҳуқуқи нормаларини қонунчиликда мустахкамлашда кўплаб қарама–қарши қоидалар орасидан у ёки бу мусулмон мамлакатида ҳокимият тепасида турган ижтимоий–сиёсий кучларнинг манфаатларига кўпроқ мос келувчи қоидаларни танлаш имконияти ҳозиргача сақланиб қолгани бежиз эмас. Мусулмон ҳуқуқининг турли хил нормаларининг таснифи. Ислом ҳуқуқи нормаларини турлаш, соҳаларга бўлиш энг муаммоли масалалардан бири ҳисобланади. Ушбу масалаларга ёндашиш ва ҳал қилиш турли даврларда ҳар хил оқимга мансуб бўлган олимлар томонидан турлича бўлган. Ислом ҳуқуқшунослари ҳуқуқ нормаларини манбаларига қараб иккита катта гуруҳга бўладилар. Биринчи гуруҳ, Қуръони Карим ва ҳадислар

нормалари: ушбу гуруҳга мансуб нормалар энг ишончли, ҳақиқий нормалар сифатида қаралади. Иккинчи гуруҳ- ижмоъ, қиёс нормалари. Ислом ҳуқуқи ижтимоий тартибга солишнинг норматив ҳуқуқий тизими сифатида аста-секин шаклланиб борди. Ислом ҳуқуқининг ўзи билан бирга унинг тузилиши (структураси) ҳам янги элементлар билан бойиди. VIII асрдан эътиборан турли ислом ҳуқуқий мактабларининг шакллана бошланаши, XII асрга келиб ислом ҳуқуқий назариясининг тўла шаклланиши ушбу ҳуқуқ тизимини таркибий қисмларга бўлиш, унинг нормаларини турлаш масалаларига ҳам ўз таъсирини ўтказди. Амалиётда у ёки бу масалани ҳал қилишда асосий манбаларда тегишли қоида бўлмаса, масала ҳал қилинаётган ҳудудда ҳукумронлик қилаётган ҳуқуқ мактаби таълимотига, шу минтақада кенг тарқалган йирик ҳуқуқшунос олимларнинг асарларига таяниб ҳукм ёки қарор чиқариш қоидага айланди. Бу нормалар агар шариатнинг умумий қоидаларига зид келмаса ислом ҳуқуқининг тузилишига киритилар эди. Ислом ҳуқуқи тузилишини тавсифлашда унинг нормаларини таҳлил этиш муҳим аҳамиятга эга. Ислом ҳуқуқшунослиги ислом ҳуқуқи нормаларига шундай таъриф берадилар. Уларнинг фикрича, ислом ҳуқуқи нормаси бу эътиқод этувчилар учун бевосита Оллоҳ томонидан ваҳий юбориш йўли билан, ёки Оллоҳ иродасини йирик шариат пешволари томонидан шарҳлаш орқали чиқарилган хулосадан иборат. Ҳар қандай норма кўрсатиб ўтилган манбалардан бирига асосланиши лозим. Ислом ҳуқуқининг барча нормалари мазмунига кўра асосан икки гуруҳга ажратилади. Биринчи гуруҳга инсоннинг у ёки бу амалини баҳоловчи қоидалар киради. Шу нуқтаи назардан ислом ҳуқуқи барча амалларни беш тоифага ажратади: * мажбурий амаллар; * тавсия этиладиган амаллар; * рухсат этилган амаллар;

* ножоиз амаллар; * тақиқланган амаллар. Иккинчи гуруҳга муайян вазиятлардаги хулқ–атвор қоидаларини таърифловчи, шунингдек қилмишларни содир этиш шарт–шароити ва оқибатларини белгиловчи нормалар киради. Ислом ҳуқуқи тармоқларининг таркиби ва таснифи Ислом ҳуқуқи нормаларини тармоқларга бўлиш бошқа ҳуқуқий тизимлардан фарқли равишда унинг манбаларига боғлиқ эмас. Ислом ҳуқуқи тармоқларининг таснифи ислом ҳуқуқий таълимотида ишлаб чиқилган. Унинг асосий вазифаси индивидуал норматив қоидаларни тематик гуруҳлашдан иборат. Қатор тадқиқотчиларнинг фикрича, ислом ҳуқуқи тизими мусулмонлар ҳаётидаги 3 асосий соҳани ўз ичига олади: 1. мусулмонларнинг Оллоҳ билан муносабатларини 2. одамларнинг ўзаро муносабатларини 3. давлатлараро ёки конфессиялар (динлар) аро алоқаларни тартибга солувчи тамойиллар ва нормаларни Ислом ҳуқуқи нормаларини кодификациялаш асосида қабул қилинган йирик ҳуқуқий ҳужжат–Мажалланинг 1-моддасига кўра, ислом ҳуқуқи барча нормалари 2 турга бўлинади: -ибодат, яъни одамларнинг худога бўлган муносабатларини тартибга солувчи нормалар -одамларнинг ўзаро муносабатларини тартибга солувчи нормалар Ислом ҳуқуқи тармоқларининг таснифи ислом ҳуқуқий таълимотида ишлаб чиқилган. Ушбу таснифга кўра ислом ҳуқуқининг асосий тармоқларига қуйидагилар киради: - шахсий мақом ҳуқуқи (оила-никоҳ, мерос масалаларини ва уларга яқин бўлган айрим бошқа муносабатларни тартибга солади); - жиноят ҳуқуқи; - фуқаролик ҳуқуқи;

- «ҳокимият нормалари» (давлат ҳуқуқи, маъмурий ҳуқуқ ва молия ҳуқуқини қамраб олувчи нормалар). Бизнинг назаримизда, ислом ҳуқуқи бу кўп жиҳатдан хусусий ҳуқуқдир. У мулк, айирбошлаш, шахсий номулкий муносабатлардан келиб чиққан. Ислом ҳуқуқида замирида диний–ахлоқий тамойиллар ва мезонлар ётувчи хулқ–атвор қоидалари асосий ўрин эгаллайди. Шахсий мақом ҳуқуқи ислом ҳуқуқининг алоҳида ва энг ривожланган тармоғи ҳисобланиши қонуний бир ҳол бўлса керак. Айрим тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, ислом ҳуқуқининг аксарият нормалари казуал хусусиятга эга эканлиги унинг номукаммаллиги ёки яхши ривожланмаганидан далолат бермайди, балки аксинча, у «ҳозирги замон» қонунчилигига хос бўлган жиддий камчиликдан холи эканини кўрсатади. Бу камчилик шундан иборатки, «ҳозирги замон» қонунчилиги асосан бирхиллаштирилган ўта абстракт хулқ-атвор қоидаларини мустаҳкамлайди. Мусулмон ҳуқуқи тизими қурилишининг принцип ва омиллари . Айрим тадқиқотчилар фикрига кўра, ислом ҳуқуқининг аксарият нормалари казуал хусусиятга эга эканлиги унинг номукаммаллиги ёки яхши ривожланмаганидан далолат бермайди, балки аксинча. у “ҳозирги” замон қонунчилигига хос бўлган жиддий камчиликдан холи эканини кўрсатади. Бу камчилик шундан иборатки, "ҳозирги замон" қонунчилиги асосан бир хиллаштирилган ўта абстракт хулқ–атвор қоидаларини мустаҳкамлайди. Ундан фарқли ўлароқ, ислом ҳуқуқи ҳар бир низонинг алоҳида шароитда шахснинг ўзига хос хусусиятлари мумкин қадар тўлиқ ҳисобга олинишини кафолатлайди, кўпроқ адолатни таъминлайди. Ахир судья ишни кўриб чиқиш чоғиида кўплаб ҳар хил, баъзан қарама–қарши қоидалар орасидан энг мувофиқлигини танлаш ҳуқуқига эга бўлади. Нормалар тўқнашуви юз берган ҳолда у, одатда, мусулмон манфаатига кўпроқ мос келувчи нормани танлайди.

Нима бўлганда ҳам, ислом ҳуқуқи ўзига хос ҳуқуқий принциплар, конструкциялар ва тартибга солиш усулларига эга бўлган мустақил ҳуқуқий тизим (оила) ҳисобланади. Бу ҳуқуқий принциплар, конструкциялар ва тартибга солиш усулларидан турли ижтимоий–сиёсий шароитда фойдаланиш мумкин. Ислом ҳуқуқи – узоқ ривожланиш тарихига эга бўлган мураккаб ижтимоий ҳодиса. Ислом дини билан узвий боғланган ислом ҳуқуқи у билан чатишиб кетмаган ва мустақил ҳуқуқий тизим сифатида қаралиши мумкин. Ислом ҳуқуқини тадқиқ қилиш ҳуқуқшунослик учун нафақат тарихий, балки назарий аҳамиятга ҳам эгадир. Ислом ва ислом ҳуқуқи жамиятшуносликнинг кўпгина тармоқлари томонидан ўрганилади. Уларнинг ҳар бири бу муаммони ўз мақсадларига мувофиқ тадқиқ қилади. Табиийки, юридик фани ҳам ислом ҳуқуқини муайян нуқтаи назардан ўрганади.

Мавзуга доир ҳуқуқий адабиётлар ва норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар: 1. А.Р.Рахманов, А.Р.Рахманов. Ислом ҳуқуқи: Олий ўқув юртлари учун дарслик. – Т .: « ТДЮИ » нашриёти , 2007 2. Ҳ идоя. Комментарии мусульманского права. Под ред. А. Саидова.Т,1 "Ўзбекистон" 1994йил. 3. А. Ш . Жузжоний. Ислом ҳуқуқшунослиги, Ханафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақихлари. "Тошкент ислом университети" нашриёти, 2002 йил 4. А.Х.Саидов. Основы мусульманького права. Т, "Адолат" . 1994 год 5. 7. Бернард Дж.Вайсс. Дух мусульманского права. Усул ал-фикх./ Пер.с англ. – СПб.: «Издательство» «Диля», 2008. – 320. 6.Шарль Р. Мусульманское право. Пер. с франц. С.И.Волка. - Москва: Изд-во «Иностранная литератур а.19 59. 7. Садагдар М.И.Основы мусульманского права. - Москва: Изд-во Университета Дружб а народов им. П.Лумумбы, 1968.. 8 . "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида"ги қонун. Ўзбекистоннинг янги қонунлари№5-6"Адолат", Т:.1998, 89-111-б.

Похожие

Мусулмон ҳуқуқи манбалари

Мусулмон ҳуқуқи йўналишлари ва мазҳаблар

Мусулмон ҳуқуқи фанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти

Cайлов ҳуқуқи ва сайлов тизими

Фуқаролик процессуал ҳуқуқи фанининг предмети ва тизими