Мусулмон ҳуқуқи фанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти - Юриспруденция - Рефераты

Мусулмон ҳуқуқи фанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

Мусулмон ҳуқуқифанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти Режа: 1 . Мусулмон ҳуқуқи фан и нинг тушунчаси, предмети . 2. Мусулмон ҳуқуқи фанининг мақсади ва аҳамияти. 3. Мусулмон ҳуқуқини ўрганиш услублари

Мусулмон ҳуқуқи - шариат ўрта асрлардаги Шарқ цивилизациянинг жуда каттаходисаси ҳисобланади. Бу ҳуқуқий тизим Араб халифалиги доирасида вужудга келиб, расмийлашган ва аста -секин ҳалқаро аҳамият касб этиб борган. Унинг ривожланиш жараёни араб давлатчилигини VII-аср бошида (Муҳаммад салоллулоҳу алайҳи вассалам даврида) кичик патриархал диний жамоадан VIII-X асрларда(Уммавийлар ва Аббосийлар даврида) йирик империялардан бирига ўсиб ўтиши жараёни билан чамбарчас боғлиқ. Араб халифалиги қулагандан сўнг мусулмон ҳуқуқи нафақат ўзининг илгариги аҳамиятини йўқотди, балки янада тараққий этди, худди ўрта асрларда Европадаги рим ҳуқуқи сингари «иккинчи маротаба дунёга келди», ҳамда ўрта асрлардаги Осиё ва Африканинг у ёки бу даражада исломни қабул қилган қатор мамлакатлари (Миср, Ҳиндистон, Усмонийлар империяси ва бошқа кўпгина давлатлар)нинг амалдаги ҳуқуқида ҳам мусулмон ҳуқуқи араб истилосидан бошлаб то «қизил империя» ҳукмронлиги ўрнатилгунга қадар муҳим ўзгаришларсиз ҳаракатда бўлган. Мусулмон ҳуқуқи ўзидан олдинги Шарқ ҳуқуқий маданиятининг кўпгина элементларини, жумладан, исломга қадар Арабистонда ва араблар томонидан босиб олинган ҳудудларда ҳаракатда бўлган ҳуқуқий одатлар ва анъаналарни ҳам ўзида акс эттирди. Шариат энг бошидан қатъий диний ҳуқуқ сифатида вужудга келди ва ривожланди. У ислом илоҳиёти билан узвий қўшилиб кетди, унинг диний ахлоқий тасаввурларини мужассам этди. Ислом таълимоти бўйича диний қоидалар ягона Аллоҳ томонидан ўрнатилган тартиб ва қонунларнинг бир қисми бўлиб, улар билан бутун дунё бошқарилади. Айниқса дастлабки вақтларда умуман шариат ва хусусан фиқҳ ўзида фақат ҳуқуқий қоидаларни акс эттирибгина қолмай, диний таълимот ва аҳлоқни ҳам мужассам этган. Шариатда дин, аҳлоқ ва ҳуқуқнинг бундай қўшилиб кетганлиги, бир- биридан ажралмаганлиги, бўлинмаганлиги ўзига хос ифодасини шундай

топгна эдики, бунинг нормалари бир томондан ижтимоий (кишилик) муносабатларини тартибга солган, иккинчи томондан эса “мусулмонларнинг Аллоҳ билан муносабатлари”ни (ибодат қилишларини) белгиланган. Шариатнинг илоҳий тадбиқ этилиши ва диний-аҳлоқий асослари ҳуқуқни тушунишнинг, шунгдек, қонуний ва ноқонуний хатти-ҳаракатга баҳо беришнинг ўзига хослигида ўз аксини топган. Масалан: Ҳуқуқнинг ислом илоҳиёти билан чамбарчас боғлиқлиги шариатда ҳар бир мусулмон тамонидан содир этилиши лозим бўлган ёки мумкин бўлмаган хатти- ҳаракатларнинг аниқ кўрсатиб қўйилганлигида ўз ифодасини топган. Ш ариатда барча хатти-ҳаракатлар дастлаб икки турга - харом ва ҳалолга ажаратилади. Кейинчалик шариат шаклланиб тугалланган даврда бешта тоифа вужудгакелган. Булар: фарз - бажарилиши қатъий мажбурий хатти- ҳаракатлар; мандуб (суннат) - мажбурий эмас, лекин мақул, лозим деб ҳисобланган нормалар; мубоҳ ихтиёрий нормалар; макруҳ номаъқул нормалар; ҳаром қатъий равишда таъқиқланган хатти -ҳаракатлар. Булар ҳам ҳуқуқий, ҳам аҳлоқий-диний мазмунга эга бўлиб, мажбурловчи, тавсия қилувчи, йўл қўювчи, лекин жазо қўлланилмайдиган, таъқиқловчи ва жазога лойиқ (мустахиқ) характердадир. Шариат меъёрларининг илоҳийлиги, олдиндан белгилаб қўйилганлиги мусулмонлар иродасининг шариат доирасидаги эркинлиги ҳақидаги масаланинг жуда катта аҳамиятини белгилайди. Бу масалага дуч келган диний-фалсафий мактаблар турли мавқени эгаллаган. Масалан: шундай мактаблардан бири жабарийлар икки инсон иродаси эркинлигини бутунлай инкор этган. Улар инсон тақдирини худо мутлақ олдиндан белгилаб қўйган, ҳеч қандай ирода ва фаолият эркинлиги йўқ, улар фақат худода мавжуд, инсон эса ана шу фаолиятни ўзлаштириб олиш имкониятига эга деган таълимотни илгари сурган. Шариат учун айниқса, унинг ривожланишидаги дастлабки босқичларда, мусулмоннинг ҳуқуқларига эмас, балки унинг Аллоҳ олдидаги бурчларига эътибор бериш харакатерлидир. Шариатда мусулмонларнинг бундай мажбуриятларини ўрнатувчи нормалар жуда кўп бўлиб, улар мусулмоннинг

бутун ҳаётини (ҳар куни беш вақт намоз ўқишини, рўза тутиши, дафн маросимларига риоя қилиши ва ҳ.к. фаолиятини) белгилайди. Шариат нормаларинингўзига хос хусусияти айнан Ушбу нормаларнинг фақат мусулмонларга ва мусулмонлар ўртасидаги муносабатларга татбиқ қилинишида эканлиги ҳам тасодифий эмас. Илк ислом ва шариатга жамоа тузумидан ўсиб чиққан нормалар- қоидалар хосдир. Бундай нормаларда коллективчилик, рахимдилллик, майиб- мажруҳ ва бошқа ночор кишилар ҳақида ғамхўрлик элементлари сақланиб қолган эди. Бироқ албатта шариатда инсоннинг худо олдида ожизлиги ҳақидаги унга сўзсиз итоат этиши ҳақидаги тасаввурлар ҳам ўз ифодасини топган. Қуръони Каримда мусулмон учун сабр - тоқат ва мўминлик зарурлиги алоҳида таъкидланади: «Сабр қилинг, Аллоҳ сабр қилувчилар билан». Шу тариқа шариатда мусулмоннинг подшога ва давлат ҳокимиятига бўйсуниш мажбурияти мустаҳкамланган: «Аллоҳга бўйсунинг ва унинг элчисига ва ораларингиздаги ҳокимият эгаларига итоат этинг». Шариатнинг дастлаб ўта илоҳий-диний характерда бўлганлиги унинг ҳуқуқий тузилиши ва тушунчаларининг ўзига хослигини белгилаган, ақл- идрокка асосланган ҳуқуқ ижодкорлик фаолиятига тўсқинлик қилган. Бироқ, у VIII- IX- асрларда шариат патриархал жамоа ва қабилавий идрок қилиш доирасидан ташқари чиқиб, феодаллашаётган ижтимоий муносабатлар билан тўқнаш келган ва жуда кўп мусулмон илоҳиётчи ҳуқуқшуносларнинг фаол саъй-ҳаракатлари шарофати билан кўпроқ даражада ақл-идрокк асосланган ҳуқуқ сифатида намоён бўла бошлаган. Мусулмон ҳуқуқшунос олимлари шариатнинг асосий ва анъанавий қоидаларини сақлаб қолган ҳолда соф юридик табиатга эга бўлган кўпдан- кўп ҳуқуқий таълимотлар ва нормалар ишлаб чиқдилар. Ўрта асрлардаги, айниқса даслабки пайтлардаги, мусулмон ҳуқуқини тавсифловчи муҳим белгилардан бири унинг нисбатан яхлитлиги, бутунлигида эди.Унда якка худо-Аллоҳ ҳақидаги тасаввурлар билан бирга

универсал характерга эга бўлган ягона ҳуқуқий тартибот ҳақидаги ғоя ҳам ўрнатилган. Дарҳақиқат, Арабистон ярим оролида вужудга келган мусулмон ҳуқуқи давлатнинг чегаралари кенгайиб бориши билан кўпдан-кўп янги ҳудудларга тарқалган. Бироқ, мусулмон ҳуқуқи аввало ҳудудий эмас, диний, масжидларга оид принцип асосида майдонга чиққан. Ҳар бир мусулмон у қаерда, қайси мамлакатда бўлишидан қатъи назар, шариатга риоя қилиши, исломга содиқ қолиши лозим. Исломнинг аста-секин кенг тарқала бориши ва жаҳон динларидан бирига айланиши билан шариат ўзига хос жаҳон ҳуқуқий тизими бўлиб қолган. Шариатнинг ана шундай яхлит, бир бутун ҳуқуқий тизим сифатида майдонга чиқиши унинг ғарбий Европа мамлакатлари ҳуқуқидан фарқ қилувчи муҳим жиҳатларидандир. Маълумки, Ғарбий Европа мамлакатларида ҳуқуқ хилма-хиллиги, бир бутун, яхлит эмаслиги, ҳаракат доирасининг чекланиб қолганлиги, ички қарама-қаршиликлари ва бошқа жиҳатлари билан тавсифланади. Шариат диний ҳуқуқ сифатида Европа мамлакатларидаги каноник (диний, муқаддас, қатъийлашган, ўрнак бўлиб қолган) ҳуқуқдан ҳам фарқ қилиб, ижтимоий ва черков ҳаётининг фақат аниқ кўриниб турган соҳаларинигина эмас, балки кенг қамровли ва жуда кўп масалаларини ўз ичига олган ҳуқуқий тизим сифатида майдонга чиқади. Мусулмон ҳуқуқи шариат дастлаб, Осиё ва Африканинг бир қатор мамлакатларида ўрнатилаган бўлса, сўнгра вақт ўтиши билан унинг ҳаракат доираси Ўрта Осиё, Кавказ орти, Шимолий шунгдек, қисман Шарқий ва ғарбий Африкага, Жанубий-Шарқий Осиёдаги қатор мамлакатларга ҳам тарқалади. Бироқ ислом ва шариатнинг бунчалик шиддат билан ва кенг тарқалиши унда тобора маҳаллий хусусиятларнинг намоён бўлишига олиб келган. Бунинг натижасида алоҳида ҳуқуқий институтларни шарҳлаш ва муайян ҳуқуқий низоларни ҳал қилишда шариатда турли қарама- қаршиликлар турли ҳил ёндошувлар вужудга келган. Оқибатда эса исломда турли оқимлар, йўналишлар ва мазҳаблар пайдо бўлган.

Умуман олганда, ўрта асрларнинг меваси бўлган мусулмон ҳуқуқий тизими илоҳий қонун қоидалар ва ўзгартилмайдиган ўзига хос тартиблар асосда ривожлантирилганлигини эътиборга олиб, мусулмон ҳуқуқшунослиги узоқ даврлар мобайнида амалда эканлиги ва шу билан биргаликда кўплаб ҳуқуқ тизимлари учун манба сифатида хизмат қилган. Ислом – Арабистоннинг саҳро кенгликлари бағрида вужудга келган бўлиб, жаҳоннинг учта буюк динларидан биридир. Қолган икки дин– христианлик ва иудаизм. Уччала дин ҳам бир–бири билан узвий боғланган, чунки амалда улар айни бир Худони шарафлайди. Тарихий нуқтаи назардан ислом энг ёш дин ҳисобланади, лекин мусулмонлар ўз динини энг қадимги дин деб ҳисоблайдилар. Уларнинг фикрига кўра, ҳрйстианлик замирида ҳам, иудаизм замирида ҳам ислом дини ётади. Машҳур арабшунос олим, ислом дини бўйича йирик мутаҳассис, Қуръони Каримни рус тилига ўгирган инсон – академик И.Ю.Крачковский шундай деб ёзган эди: "Араблар тарих майдонида ислом дини билан бирга пайдо бўлган бўлсаларда, уларнинг муҳитида сезиларли даражадаги сиёсий ва маънавий жонланши бундан бир ярим аср олдин бошланган эди. У, бир томондан, аста–секин ислом динига замин ҳозирлаган диний масалаларга қизиқишнинг кучайишида, бошқа томондан эса, поезиянинг равнақида ўз аксини топган". Ҳозирги дунёда ислом динига 172 та мамлакатда яшовчи 1,3 млрд киши эьтиқод қилади.Мусулмонларнинг 2/3 қисмидан кўпроғи Осиё қатьасида қарийб 30% Африкада истиқоат қилади. Аҳолиси мусулмон бўлган 120 дан ортиқ мамлакатларнинг 40 дан зиёдида мусулмонлар мазкур мамлакат аҳолисининг кўпчилигини ташкил қилади: масалан, Индонезияда 210 млн, Покистонда – 150 млн, Бангладешда – 110млн, Нигерияда – 80 млн, эрон ва Туркияда – 65 млн, Мисрда – 60 млн, Марокаш ва Жазоирда – 30 млн, Ҳиндистонда – 140млн ҳамда Саудия Арабистонида – 17 млн дан ортиқ мусулмонлар истиқомат қилади.

Мусулмон (ислом динига эътиқод қилувчи) бўлиш ҳозирги вақтда албатта араб миллатига мансуб бўлишни назарда тутмайди. "Мусулмон" сўзи “ўзини Аллоҳга бағишлаган" деган маънони англатади. Ислом динига эътиқод рамзи қуйидаги икки калимада мужассамлашган: "Ла ила–ҳа илл– Аллоҳу Муҳаммад–ур–Расулуллоҳ" ("Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Муҳаммад Унинг Пайғамбаридир"). Бу икки асосий калимани мусулмонлар тил билан айтиб, дил билан тасдиқ этиши шарт қилинган. Уларни инсон тил билан айтсаю, дили билан тасдиқламаса, яъни ўзи ишонмаса, ундай киши исломда мунофиқ ҳисобланади. Муҳаммад Пайғамбар (САВ) ислом асосчиси деган олий рутбани доим ўзидан соқит этган ва қуйидаги оятга ишора қилган: “Айтинг (эй Муҳаммад), "Аллоҳга, бизга нозил қилинган нарсага (Қуръонга) ва Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва унинг уруғ-авлодларига нозил қилинган нарсаларга ва Мусо, Исо ҳамда барча пайғамбарларга Парвардигорлари томонидан берилган нарсаларга иймон келтирдик. У пайғамбарлардан бирортасини ажратиб қўймаймиз. Ва биз Унинг ўзигагина бўйинсунгувчилармиз", деб айтинг”. Диний тизим сифатидаги исломни ўрганишда мусулмон қонунларининг тизимга солинган мажмуаси – Шариат асосларини ўрганиш муҳим ўрин тутади.Ҳуқуқий нормаларни у ёки бу диний эътиқод билан асослаш барча замонларга хос бўлган ва анча кенг тарқалган ҳодисадир. Ислом ҳуқуқшунослиги ҳам бундан мустасно эмас. Ислом ҳуқуқи тадқиқотчилари одатда унинг қуйидаги икки ўзига хос ва ўзаро боғланган хусусиятига эътиборни қаратадилар: – диний келиб чиқиши ("Илоҳий табиати"); – юридик қоидалар ислом илоҳиёти, ахлоқ қоидалари, урф– одатлари ва умуман ислом диний меъёрлари билан узвий боғлиқлиги. Масалан, Й.Шаҳт ислом ҳуқуқига дин ва давлат дуализми хослигини таъкидлайди.

"Ислом (ўзаги "салама" – Аллоҳга итоат этиш) – бу аввало дин, сўнгра давлат ва ниҳоят, маданиятдир", деб ёзади Р.Шарль. Шарқ билимдони А.Массе ислом ҳуқуқида расм–русум масалалари ҳуқуқ нормалари билан муштарак эканлигини таъкидлайди. Н.Торнау исломда ҳуқуқи нормаларига ибодат қоидалари билан бирга фиқҳнинг бир–бирини тўлдирувчи икки қисми сифатида қаралишини таъкидлаб, Шундай деб ёзади: "Мусулмонларнинг фуқаролик қоидаларида ратио легис қай даражада баркамол бўлмасин, у мавжуд ва муҳтасар тарзда диний ақидаларга бўйсунишда ифодаланади". Ислом ҳуқуқи ҳозирги вақтда дунёнинг йирик ҳуқуқий тизимларидан бири бўлиб, одамлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг барча асосий жабҳаларини (оила, жамият, давлат) тартибга солувчи нормаларни ўз ичига олади. Ислом ҳуқуқи фанининг предмети - шариатни: одоб-аҳлоқ, маънавий ва ҳуқуқий нормаларни ва тамойилларни, ислом сиёсий-ҳуқуқий таълимотларни, айрим мамлакатлардаги мусулмон ҳуқуқи нормаларининг куллаш усулларини ёритиб беради. Ислом ҳуқуқи фанининг предметига ислом ҳуқуқининг вужудга келиши, ислом ҳуқуқи нормалари ва институтлари, юридик мактаблари ва уларнинг тузилиши, ислом ҳуқуқининг давлат ва жамият билан ўзаро муносабатлари йиғиндиси киради. Фанни ўқитилишининг мақсад ва аҳамияти "Мусулмон ҳуқуқи" фанини ўқитилишидан мақсад мусулмон ҳуқуқини исломча давлат ва ҳуқуқ ғоясининг инсониятнинг маънавий маданиятига кўшган ҳиссаси, умумжаҳон маданиятининг ажралмас бўлаги ва мустақил ҳуқуқий тизим сифатида ўрганишдан иборатдир. Ушбу мақсадларда мусулмон ҳуқуқи ўқув фани сифатида қуйидаги йўналишлар бўйича ўргатиш муҳим рол ўйнайди: -мусулмон ҳуқуқи - шариат назарияси ва тарихи, ислом ҳуқуқий ғоялари тарихи.

-мусулмон ҳуқуқи - ислом ҳаётининг муҳим элементи. -шарқ ҳуқуқий тизимларида мусулмон ҳуқуқи: тарихи ва бугуни. -мусулмон ҳуқуқи ва инсон ҳуқуқлари. -республикамиз ижтимоий-норматив ва маънавий маданиятида мусулмон ҳуқуқи. -ҳокимият ва бошқа сиёсий концепциялар хақидаги исломча қарашларнинг ҳуқуқий муаммолари. -бугунги кун мусулмон ҳуқуқи тузилмаси, шакли ва таркибидаги шариатнинг соҳавий муаммолари. "Мусулмон ҳуқуқи" фанининг вазифалари қуйидагилардан иборат: талабаларга шариат қадриятларини ҳурмат қилиш ва қадрлашни ўргатиш. "Мусулмон ҳуқуқи" фани талабаларда бизнинг халқимиз ва давлатимиз ҳаётининг ажралмас қисми бўлган мусулмон ҳуқуқига нисбатан чуқур ҳурмат ва эҳтиром ила тарбиялаш учун мўлжалланган. Ислом мамлакатлари сиёсати ва ҳуқуқига исломнинг таъсири каттадир. Ислом дини ўз ҳуқуқий тизими ва қонунчилигини ривожлантирар экан, Қуръон ва Суннага асосланган ҳолда анъанавий удумлардан фойдаланди. Шу маънодаки, уларнинг айримлари Қуръон оятлари ёки ҳадислар орқали бекор қилинди, айримларига ўзгартишлар киритилиб қабул қилинди ва баъзиларига қонуний тус берилди. Ислом ҳуқуқининг аҳамияти қиёсий нуқтаи назардан, шарқда ҳуқуқ ва давлатнинг келиб чиқиши, унинг шаклланиши ва ривожланишини очиб беради ва биз учун миллий давлатчилигимизни шакллантиришда ҳудудимизда ва инсонларимиз онгида ҳуқуқ ва давлатга нисбатан муносабатни ўрганишда хизмат қилади. Бизни ўраб турган мамлакатлар билан алоқаларни ўрнатишда сиёсий ҳуқуқий стратегияни белгилашга ёрдам беради. Ислом ҳуқуқини ривожлантиришда ва тарқатишда (уни кенг ёйилишида, тараққий этилишида) бизнинг буюк ватандошларимиз, йирик фақиҳ ва алломаларимиз ўз таълимотлари, яратган барҳаёт асарлари ва ишлаб чиққан

ҳуқуқий кодекслари билан унитилмас хизматлар қилиб келганлар.... Шунга биноан, уларни (ислом ҳуқуқини) ўрганиб, талқин қилиш ҳуқуқшунослик соҳаларида малака ошириш ва илмий тадқиқот ишларини олиб бориш учун, шунингдек, Ўзбекистон қонунчилик тизимини ривожлантириш ва қонунларни мукаммалроқ ишлаб чиқиш мақсадида фойдаланиш учун туганмас хазина ҳисобланади. Нима бўлганда ҳам, ислом ҳуқуқи ўзига хос ҳуқуқий принциплар, конструкциялар ва тартибга солиш усулларига эга бўлган мустақил ҳуқуқий тизим (оила) ҳисобланади. Бу ҳуқуқий принциплар, конструкциялар ва тартибга солиш усулларидан турли ижтимоий–сиёсий шароитда фойдаланиш мумкин. Ислом ҳуқуқи – узоқ ривожланиш тарихига эга бўлган мураккаб ижтимоий ҳодиса. Ислом дини билан узвий боғланган ислом ҳуқуқи у билан чатишиб кетмаган ва мустақил ҳуқуқий тизим сифатида қаралиши мумкин. Ислом ҳуқуқини тадқиқ қилиш ҳуқуқшунослик учун нафақат тарихий, балки назарий аҳамиятга ҳам эгадир. Ислом ва ислом ҳуқуқи жамиятшуносликнинг кўпгина тармоқлари томонидан ўрганилади. Уларнинг ҳар бири бу муаммони ўз мақсадларига мувофиқ тадқиқ қилади. Табиийки, юридик фани ҳам ислом ҳуқуқини муайян нуқтаи назардан ўрганади. Мусулмон ҳуқуқининг ўрганиш услублари Ислом қонунчилиги ва унинг асосий қисми бўлмиш ислом ҳуқуқи қуйидаги услубларда ўрганилади: Биринчиси: Илмий услуб. Ушбу услуб асосида фиқҳнинг туб моҳиятига этиб бориш учун унинг асосий манбалари, усулул–фиқҳ (ислом ҳуқуқи методологияси), фиқҳий мактаблар (мазҳаблар) юзага келишининг омиллари, фиқҳий ҳукмларнинг фалсафий томонларини очиб бериш билан бирга фуруъул–фиқҳ, яъни фиқҳий назарияларнинг амалий ҳаёт билан уйғунлашуви кўрсатиб ўтилади. Иккинчиси: Тарихий услуб асосида ислом ҳуқуқи юзага келиши, ўсиб ривожланиш босқичлари, турли мазҳаблар юзага келишининг объектив ва

субъектив омиллари тарихий фактларга асосланиб ўрганилади. Ислом ҳуқуқини тарихий услубда ўрганиш ушбу фанни аниқроқ англаб, тарих жараёнида тутган ўрнини ҳар томонлама кўрсатишга ёрдам беради. Учинчиси: қиёсий услуб. Ушбу услубдан мақсад, ислом ҳуқуқини бошқа ҳуқуқий тизимлар билан солиштириб ўрганиб, бир–биридан таъсирлангани ёки бир–бирига таъсир ўтказгани, шунингдек, ўхшаш ва қарама–қарши томонларини очиб беришдир. Ушбу соҳада мисрлик олим Саййид Абдулло Али Ҳусайн ёзган 4 жилдлик "Ал–Муқоранатут–ташриъийя байнал–қавонинил–вазъийя ват– ташриъил–исломий" ("Дунёвий қонунлар ва ислом шариатини (қонунларини) қиёсий қонуншунослик асосида ўрганиш") номли муҳим китоб, Абдулқодир Ўда битган икки жилдлик "Ат–Ташриъул–жиноий ал–исломий муқоранатан бил–қонунил–вазъий" (Ислом жиноий қонунларини вазъий қонунлар билан қиёсий ўрганиш") номли китоби, доктор Муҳаммад Жаъфарий Лангрудий ёзган "Ислом ҳуқуқида ҳуқуқий мактаблар", профессор А. Саидовнинг "Сравнительное правоведение" ("қиёсий ҳуқуқшунослик") китоби ва бошқа бир қатор асорлар катта аҳамиятга эгадир. Ислом мазҳаблари бўйича қиёсий ҳуқуқшунослик соҳасида ёзилган энг муҳим асар имом Марғинонийнинг "ал –Ҳидоя" асари ҳисобланади. Тўртинчиси: Жазмий(догматик) услуб. Ушбу услуб асосида ислом таьлимоти ва шариат замон ва макондан, яьни ижтимоий ва иқтисодий шароитдан ажратиб ўрганилади. Догматик услуб шариат ва ислом ҳуқуқини ҳақиқий ва ҳаётий мазмунидан узоқлаштириб, шахс жамиат ва давлатнинг барча фаолиятлари ҳамда хатти –ҳаракатини шариат вакиллари деб тан олинган кишилар назорати остига қўяди. Бунай қарашлар ислом ҳуқуқининг ривожланиш ва ҳаёт билан уйғунлашиш йўлини тўсиб қўяди. Айри ислом давлатларида чиқарилган қонунларга биноан парламент чиқарган қарорларни бир гуруҳ руҳоний намоёндалари назорат ва бекор қилиш салоҳиятига эгадирлар.

Бешинчиси: Мантиқий услуб. Ислом ҳуқуқини ислом динидаги асосий ғоя – ислом ақидалари билан боғлиқ ҳолда мантиқ асосида ўрганамиз. Масалан: “Жимлик – ризолик”.

Мавзуга доир ҳуқуқий адабиётлар ва норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар : 1. Каримов И.А. Оллоҳ қалбимизда, юрагимизда. Туркистон - пресс ахборот агентлиги мухбирининг саволларига берилган жавоблар. Ҳалқ сўзи, 1999 йил 6 март. 64-сон. 2. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизациялаш ва ислоҳ этишдир. Т, "Ўзбекистон", 2005 - 96 б.М 3. Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч. Тошкент “Маънавият” 2008 4. "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида" Ўзбекистоннинг янгиқонунлари№3. "Адолат", Т:.1992, 89-111-б. 5. Қуръони Карим (Таржима ва изоҳлар) муаллифи АлоуддинМансур. Т., "Чўлпон".1992. 6. Ҳидоя. Комментарии мусульманского права. Под.ред. А.Саидова. Т,1 "Ўзбекистон" 1994йил. 7. Ҳадислар. 1-4 томлар. Тошкент, 1995-1996 йиллар. 8. А.Ш. Жузжоний. Ислом ҳуқуқшунослиги, Ханафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақиҳлари."Тошкент ислом Университети" нашриёти, 2002 йил 9 . А.Х.Саидов. Основы мусульманького права. Т, 1994год "Адолат" . 10. Қурьони Карим, таржима ва тафсир. муаллифи Абдулазиз Мансур "Шарқ"нашриёти матбаа акциядорлик компанияси босмахонаси. - Т,: 2004 йил. 1 1 . Мухтасар.Т.., "Чўлпон" нашриёти босмахонаси Т,: 1994 йил 12. Бернард Дж.Вайсс. Дух мусульманского права. Усул ал-фикх./ Пер.с англ. – СПб.: «Издательство» «Диля», 2008. – 320.

Похожие

Рим ҳуқуқи фанининг предмети ва манбалари

Оила ҳуқуқи фанининг предмети ва вазифалари

Мусулмон ҳуқуқи манбалари

Мусулмон ҳуқуқи йўналишлари ва мазҳаблар

Қишлоқ хўжалик ҳуқуқи тушунчаси, предмети ва тизими