Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи - Юриспруденция - Рефераты

Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

178 KB

Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи Режа : 1. Ҳозирги замон дипломатик ва консуллик ҳуқуқ ининг умумий тавсифномаси 2 . Ташқи муносабат органлари 3.Дипломатик ваколатхоналар 4. Савдо ваколатхоналари 5. Халқаро ташкилотлар хузуридаги давлатларнинг доимий ваколатхоналари 6. БМТ хузуридаги доимий ваколатхона ходимларининг имтиёз ва имунитетлари. 7. Махсус миссиялар 8. Халқаро ташкилотларнинг имтиёз ва иммунитетлари 9. Консуллик ваколатхоналар

1.Ҳозирги замон дипломатик ва консуллик ҳуқуқ ининг умумий тавсифномаси “Дипломатия” атамаси юнонча “диплома” сўзидан келиб чиққан (кенг тарқалган “диплом” сўзи ҳам шундан келиб чиққан) бўлиб, Қадимги Юнонистонда тегишли ёзувлар бўлган қуш тахтачалар шундай деб аталарди. Давлатнинг чет элга жўнатилаётган вакилларига шундай тахтачалар бериб юбориларди. Дипломатия одатда, давлатнинг ташқи сиёсати мақсади ва вазифаларини тинч воситалар билан амалга ошириш, шунингдек давлат ва фуқароларининг хорижда ҳуқуқ ва манфаатларини муҳофаза қилиш бўйича унинг ташқи муносабат органлари расмий фаолияти билан белгиланади. Дипломатия ҳ ам давлатнинг таш қ и сиёсати сингари син фий характерга эга. Бироқ бир давлатнинг делега ц ияси ҳамиша бошқа бир ёки бир қ анча давлатларнинг дипломатияси билан муносабатда бўладики, бу давлатлар ў з синфий табиатига кўра , бир давлатга ў хшаш ёки ундан бо шқа ча бўлиши мумкин. Давлат таш қ и сиёсати ва дипломатиянинг тамойил ва методлари уларнинг синфий табиати ўзгармас бўлиб қо лгани ҳолда турли син фий табиатли давлатлар билан муносабатда турлича бўлиши мумкин. Давлатлар ўртасида сиёсий, иқтисодий, илмий-техникавий, маданий ва бо шқ а алоқаларнинг кенгайиши муносабати билан дипломатиянинг ҳаракат доирас и кенгайди. Бу ало қ алар ёл ғ из дипломатик воситалар ёрдами билан кенгаймаган та қ дирда ҳам мана шу масалалар билан му қ аррар шу ғ улланишига тўғри келади. Буларнинг ҳаммаси халқаро дипломатик тажриба олий даражадаги дипломатия (давлат ва ҳукуматлар бошлиқларининг учрашувлари ва кенгашлари), шунингдек ташқи ишлар вазирлари учрашувларининг салмоғи кескин ошишига олиб келади. Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи давлатлар ва халқapo ҳуқуқнинг бошқа субъектлари ўртасидаги муносабатлар тартибига тааллуқли тамойил ва нормаларни ўз ичига олувчи халқаро оммавий ҳуқуқнинг бир қисмидир.

Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи, асосан давлат ларнинг ташқи алоқалар органлари ходимларининг ҳуқуқий ахволи ва фаолиятини, шунингдек ҳукуматлараро ташкилотлар ва уларнинг ходимлари имтиёзлари ва иммунитети масалаларини мувофиқлаштиради. Дипломатик ва консуллик ҳуқуқи халқаро ҳуқуқнинг энг қадимги тармоқларидан биридир. Баъзида бошқа давлатларга юборилиб туриладиган элчилар институти жуда қадим замонлардаёқ пайдо бўлган. Айни пайтда дипломатик ҳуқуқнинг дастлабки кўринишлари, аввало элчилар дахлсизлиги тўғрисидаги нормалар пайдо бўлди. Дипломатик ҳуқуқ аста-секин, айниқса, XVI — XVIII асрларда Оврупода доимий дипломатия ваколатхоналари пайдо бўлиши билан ривожланиб борди. Қадимги Юнонистонда доимий консуллик институ ти, ўрта аср даврида, айниқса, тез ривож топган консуллик ҳуқуқи юзага келди. Ҳар бир давлат ўзининг катта ёки кичиклигидан қатъий назар, ўз хоҳишига кўра, элчи ёки вакил тайинлаши мумкин. Шунинг учун 1961 йилги дипломатик муносабатлар тўғрисидаги Вена Конвенциясида қайд этилган дипломатик вакилларнинг уч даражаси (элчилар, вакиллар, мухтор вакиллар) белгиланган. Кейинги ўн йилликлар даврида кўпгина янги давлатларнинг юзага келиши, халқаро ҳуқуқда халқаро ташкилотлар, ўз мустақиллиги учун курашаётган халқлар иродасини ифодаловчи озодлик ташкилотлари сингари янги субъектларнинг пайдо бўлиши муносабати би лан дипломатик ва консуллик ҳуқуқининг доираси анча кенгайди. Бу ва бошқа бир қатор жиҳатлар халқаро ҳуқуқнинг бу тармоғида янги тармоқчадар ташкил этилишига олиб келади. Иккинчи жаҳон урушигача дипломатик ва консуллик ҳуқуқи деярли фақат одатдаги нормалардан иборат эди. Умумий характердаги ягона халқаро битим 1815 йилг и Вена қарори (Вена иши) эди. Дипломатик вакиллар да - ражаси тўғрисидаги бу битимга 1818 йилги Аахен протоколида қў шимча

киритилганди. Бу регламент нормалари вақт ўтиши билан кенг э ътироф этилган нормаларга айлан и б кетганди. Иккинчи жаҳон урушидан кейин дипломатик ва консуллик ҳуқуқи ни кодификациялаш ва тобора ривожлантириш мак с адига хизмат қиладиган бир қатор халқаро Конвенциялар тузилди. Уларга: 1964 йили кучга кирган дипломатик муносабатлар тўғрисида 1961 йили қабул қ илинган Вена Конвенцияси, 1963 йилги консуллик муносабатлари тўғрисидаги Вена Конвенцияси, 1969 йилги махсус миссиялар тўғрисидаги Конвенция, халқаро му ҳ офаза им мун итетидан фойдаланувчи шахслар, шу жумладан дипломатик агентларга қарши жиноятларнинг олдини олиш ва шундай жиноят қилганларни жазолаш тўғрисида 1973 йили қабул қилинган Конвенция (1977 йили кучга кирган), давлатларнинг универсал характер даги халқаро ташкилотлар билан муносабатдаги вакиллиги тўғрисида 1975 йилда қ абул қилинган Вена Конвенцияси киради. Халқаро ташкилотларнинг имтиёзлари ва иммунитетлари тўғрисидаги тегишли қ оидалар одатда шу таш килотларнинг низомларида ифодаланади. БМТ ва ихтисослашган ташкилотларга нисбатан икки: БМТ имти ёзлари ва иммунитетлари тўғрисидаги 1946 йилги ( АҚШ у н и 1970 йили ратификация қилди) ва БМТ ихтисослаштирилган ташкилотлар имтиёзлари ва иммунитетлари тўғрисидаги 1947 йилги Конвенция мавжуд. Бундан таш қ ари БМТ ва ихтисослаштирилган ташкилотларнинг имтиёз ва иммунитетлари хусусида ўзлари жойлашган мамлакатлар давлатлари билан икки томонлама битимларга эга. Минтақавий ташкилотларнинг имтиёз ва им мунитетлари тўғрисидаги тегишли минтақавий шартномалар ҳам мавжуд. Консуллик алоқалари масалалари бўйича кўпгина икки томонлама К о нвенциялар бор. Улар кўп жиҳатда н 1963 йилги ҳар томонлама консуллик алоқалари тўғрисидаги Конвенциядан фарқ қилади. Кўпгина давлатларда дипломатик ва консуллик ваколатхоналари тўғрисидаги қонунлар мавжуд. Ў збекистон Республикасида бу масалалар хусусидаги асоси й қонун ҳужжатлари Ўзбекистон Республикасининг

Конституцияси, 1992 йил 2 июлдаги “ Ўзбекистон Республи касининг хорижий давлатларга дипломатик ваколатхона бошли қ ларини тайинлаш ва ча қ ириб олиш тартиб и тўғрисида ” ги ва “Дипломатик даражалар ва мартабаларини белгилаш тўғрисида”ги (1992) қонунлар Ўзбекистонда дипломатик хизматларини ташкил этишнинг ҳуқуқий асоларини ташкил этади. 2. Ташқи муносабатлар органлари Ташқи муносабатлар органлари—давлат ўзининг бошқа давлатлар ҳамда халқаро ташкилотлар билан алоқаларини амалга оширишга ёрдамлашувчи давлат органларидир. Уларнинг фаолияти ва ташқи муносабатларида ваколатининг ҳажми тўғрисидаги масалани ҳар бир давлат ўз қонунларида ҳал этади. Ташқи муносабатлар органлари ички давлат ва чет эл органларига бўлинади. Мазкур давлат ҳ удудида муқим жойлашган таш қ и алоқалар органлари ичк и давлат органлари ҳисобланади. Халқаро ҳ у қ уқ бундай органларнинг икки т у рини фарқлайди. Булар: барча масалалар бўйича давлат ваколатини амалга оширувчи; давлат ташқи алоқаларининг у ёки бу соҳаси бўйичагина унинг вакили бўлган органлардир. Биринчи гуруҳга давлат ва ҳукумат бошлиқлари, ташқи ишлар вазирлиги ва унинг бошлиқлари киради. Халқаро ҳу қ уққа биноан улар барча масалалар б ў йича (лавозим бўйича, яъни махсус ваколатларсиз) давлатнинг вакили ҳисобланади. Бироқ давлатларнинг ички ҳуқу и кўп мавзу жиҳатидан чеклашларни кўзда тутади. Шунингдек ички ҳуқуқда халқаро ҳуқуқий масалаларни чеклаш ҳам кўзда тутилади (чунончи, АҚШ Пре зидент и халқаро шартномаларни фақат Сенат розилиги билан ратификациялаши мумки н ). Таш қ и муносабатларни олиб борувчи ихтисослашган орган ташқи ишлар муа с сасасидир. А Қ Ш да бу муассаса давлат департаменти, Англияда — Форин Офис, Югославияда — ташқи ишлар бўйича давлат котиби, деб номланади.

Ташқи ишлар вазирлиги давлатнинг ташқи алоқалари масалалари билан муттасил шуғулланади. Бунда у ҳукумат кўрсатмаларига амал қилади. Вазирлик давлатнинг чет элдаги дипломатик ва консуллик ваколатхоналарига раҳбарлик қилади. Ташқи ишлар вазирлиги ҳузурида қоида тариқасида, ҳудудий бошқарма ёки бўлимлар ҳамда вазифавий бошқармалар ёки бўлимлар бор. Биринчиси — давлатларнинг муайян гуруҳи билан ало қ аларни йўлга қў йса, иккинчиси — қайднома ва бошқарма ёки бўлимлардир. Давлат ташқи алоқаларининг муайян соҳасидагина иш курувчи иккинчи турдаги ташқи" муносабатлар органларига ташқи савдо вазирлиги (шундай вазирлик бўлган давлатларда), шунингдек ички давлат қонунлари билан белгиланган до и рада бошқа вазирлик ва идоралар киради. Таш қи муносабатларнинг чет эл органларига дав латнинг дипломатик (элчихоналар ва миссиялар), консуллиқ савдо ва давлатларнинг халқаро. ташкилотлар ҳузуридаги доимий ваколатхоналари киради. Булар ташқи муносабатнинг доимий чет эл органларидир. Доимий органлардан ташқар и таш қ и муносабатнинг маросим тадбирларида иштирок этиш, музокаралар олиб бориш учун бошқа давлатларга жўнатилган махсус миссиялар, халқаро конференцияларда қатнашиш учун юбориладиган делегациялар ва бошқа муваққат органлари бўлади. 3. Дипломатик ваколатхоналар Дипломатик ваколатхона – бошқа давлат билан дипломатик муносабатларни амалга ошириш учун шу давлат ҳудудида жойлашган давлат органидир. Дипломатик ваколатхо н аларнинг икки тури, яъни элчихона ва миссия мавжуд. Элч и хонага фавқулодда ва мухтор элчи, миссияга эса элчи ёки доимий ишончлиг вакил бошчилик қилади. Ҳ озирги пайтда миссия тайинлаш тажрибаси камдан-кам қўлланилади.

Дипломатик ваколтахоналар икки давлат ўртасидаги келишувга биноан ташкил этилади. У давлатнинг барча масалалари бўйича вакил қилинган орган бўлиб, шу давлат номидан ўзи иш олиб бораётган давлат, шу е рдаги бошқа давлатлар дипломатик ваколатхоналари билан муносабатларга кириш иш и мумкин. Дипломатик ваколатхоналарнинг вазифалари халқаро ҳуқуқ в а давлатларнинг ички ҳуқуқи билан белгиланади. Ҳар бир давлатда шу давлат дипломатик ваколатхоналарининг вазифаларини тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар мавжуд. Албатта, бу нормалар халқаро ҳуқуқ доирасида йўл қўйилган даражада бўлади. Дипломатик муносабатлар тўғрисидаги 1961 йилгк Вена Конвенциясига биноан дипломатик ваколатхоналарнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: 1) аккредитация қилувчи давлатларнинг ваколатхона жойлашган давлатдаги ваколатлилиги; 2) аккредита ц ия қилувчи давлат ва унинг фуқаролари манфаатларини ваколатхона жойлашган давлатда халқаро ҳуқуқ йўл қўйган даражада ҳимоя қилиш; 3) ваколатхона жойлашган давлат ҳукумати билан музокаралар олиб бориш; 4) ваколатхона жойлашган давлатнинг сиёсий, и қт исодий ва маданий ҳаёти билан танишиб, улар ҳакдда ўз ҳукуматига а ҳ борот бериш; 5) аккредитация қилувчи давлат билан ваколатхона жойлашган давлат ўртасида дўстона муносабатларни ра ғ батлантириш ва уларнинг и қ тисодиёт, маданият ва санъат соҳасидаги ўзаро муносабатларни ривожлантириш . Кўрсатилган вазифалар билан бирга ҳозирги пайтда дипломатик ваколатхоналар тез-тез консуллик вазифаларини ҳам бажарадилар. Бундай хрлларда элчихоналар ва миссиялар ҳузуридаги консуллик бўлимлари ташкил этилган бўлади. Ваколатлилик ҳуқуқи. Халқаро ҳуқуққа биноан дипломатик вакил ўз давлатининг ваколатхона жойлашган давлатда барча масалалар бўйича,

шунингдек мазкур давлатдаги бошқа барча доимий вакилларга қараганда юқори нуфузли вакили ҳисобланади. Дипломатик вакилларнинг нуфуз ва даражалари XIX аср бошларида қатъий туркумларга бўлинмаган, катта-кичиклиги фарқланмаган. Бу кўпинча тортишувлар ва қарама-қаршиликларга олиб келган. 1815 йили Вена Конгрессида иш тартиби қабул қилинди. Унда дипломатик ваколатхоналар бошлиқларининг қуйидаги даражалари белгиланади: фавқулодда ва мухтор элчи, папа нунцияси; фавқулодда ва мухтор вакил ва интернунция; ишлар вакили, 1818 йили бўлиб ўтган Аахен Конгрессида бу даража фавқулодда ва мухтор вакилдан кейинги ўринда турувчи вазир-резидент билан тўлдирилади. Дипломатик ваколатхоналарнинг вазир-резидентидан ташқари санаб ўтилган барча лавозимлар шундан кейинги йилларда кўпчилик давлатлар томонидан қабул қилинди ва дипломатик ҳуқуқ ҳамда дипломатик муносабатлар тажрибасида умум эътироф этилган туркумга айланди. 1961 йилги дипломатик муносабатларга оид Вена Конвенцияси дипломатик ваколатхоналар бошлиқларини уч маротаба фарқлашнинг қарор топган тажрибасини мустаҳкамлади. Булар: элчи ва нунциялар; мухтор вакил ва интернунциялар, ишончли вакиллардир. Ҳозирги даврда ишончли вакиллар амалда деярли тайинланмайди, мухтор вакиллар эса камдан-кам тайинланади. Фақат буюк давлатларгина эмас, балки ҳар бир давлат элчилар даражасида дипломатик ваколатхоналар айирбошлаши мумкин. Бу давлатларнинг суверен тенглиги тамойилига мос келади. С ў нгги ў н йилликда фавқулодда ва мухтор элчи б и лан элчи орасида ҳу қ уқий фарқ қолмади. 1961 йилги Вена Конве н цияси қарор топган тажрибани ифодалаб, турли мартабадаги дипломатик вакиллар ўртасида мансаб ва этикетдаги фарқдан бошқа ҳеч қандай фарқ бўлмаслиги керак деб белгилаб қўйди. Дипломатия корпусида лавозим бўйича элчилар биринчи ўринда туради. Доимий ишлар вакили ўз қ ўли остидаги дипломатик ваколатхонасини ўз давлати ташқи ишлар вазирининг ваколатхона жойлашган мамлакат ташқи

ишлар вазири ҳузуридаги аккредитация қилинган доимий раҳбари сифатида бошқаради. Доимий дипломатик вакил йўқ булган ҳолатларда ваколатхона бошли қғ и вазифаларини муваққат ишлар вакили бажаради. Қоида тариқасида, дипломатик вакил мартабаси даражаси билан мос тушади. Бироқ, дипломатик вакил н инг мартабаси тўғрисидаги масала халқаро ҳуқуқ (ҳозирги вақтда Вена Конвенциясининг 14-моддаси) билан белгиланса, даража тўғрисидаги масала ҳар бир давлатнинг ички қонуни билан бошқарилади. Чунончи, гоҳи ўз давлатида амалда бўлган ички қоидаларга кўра мухтор вакил даражасига эга бўлган шахс элчи бўлади. Дипломатик вакилларни тайинлаш тартиби. Дипломатик вакилларни тайинлаш ички давлат қонунлари билан ҳам, халқаро ҳуқуқ мёъёрлари билан ҳам тартибга солинади. Ҳар бир давлатда дипломатик вакиллар белгилашнинг у ёки бу тартиби амал қилади. Хал қ аро ҳуқуққ а биноан дипломатик ваколатхона бошли ғ ини тайинлашдан олдин тегишли давлат ҳукуматидан тайинланаётган шахсни шундай вакил сифатида қабул қилишга розилик (агреман) сурайдилар. Агреман беришни рад. этиш бу ҳаракатни асослашни талаб қилмайди. Агреман олингандан кейин одатда матбуотда дипломатик вакил тайинланганлиги тў ғ рисида эълон берилади. Белгиланган жойга жунаб кетиш чоғида фавқулодда ва мухтор элчи ёки элчига ў з давлат и бошли ғ и томонидан имзоланиб, ваколатхона жойлашган давлат бошлиғига номланган ишонч ёрлиги берилади. Ишонч ёрли ғ ини унга эга бўлган шахсга ваколатхона жойлаш ган давлат билан бўладиган муносабатларда ў з давлатин и нг барча масалалари бўйича вакил бўлишига. «ишониш» с ў ралади. Дипломатик миссиянинг б о шланиши ва тугаши дипломатик алоқалар тўғрисидаги Вена Конвенциясида дипломатик ваколатхона бошлиғи ваколатхона жойлашга н давлатда амалда бўлган тажрибага боғлиқ ҳолда ўз вазифасини бажаришга киришган деб ҳисоблаши белгилаб қў йилган. Бу тартиб ишонч ёрлиғи топширилган дақиқадан бошлаб, ёки ишонч ёрлиғини

ваколатхона жойлашган давлат ташқи ишлар вазирлигига, тақдим этиш чоғидан бошлаб амалга ошади. Бир мамлакатда аккредитация қилинган дипломатик вакил унинг расмий вазифаси тугагунча шу даражада қо лади. Дипломатик вакил вазифаларининг тугаши: — аккредитация қилган давлат уни ча қ ириб олса; — ваколатхона жойлашган давлат томонидан вакил унинг ишончини йўқотган шахс деб эълон қилинса; — дипломатик муносабатлар узилса; — аккредитация қилган ва қабул қилган давлатлар ўртасида уруш келиб чиқса; — аккредитация қилган ёки ваколатхона жойлаш г ан давлатнинг халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида туга ш и содир бўлган ҳолларда юз беради. Ў з давлати ҳукумати томонидан дипломатик вакилнинг чақириб олиниши унинг вазифалари тугашининг э н г кўп тарқалган ҳолатидир. Бунда ваколатхона жойлашган давлат бошлиғига ча қ ириқ ёрли ғ и дипломатик вакил ёки унинг ўриндоши томонидан йўлланади. Ваколатхона жойлашган давлатлар томонидан дипломатик вакилни чақириб олиш талаби фақат фавқулодда ҳолатларда илгари сурилади ва бу юридик жи ҳ атдан агреманни қайтариб олишни билдиради. Бу талаб аккредитация қилган давлат томонидан рад этилиши мумкин эмас. Бироқ, аккредитация қилган давлат кў рсатилган талабда баён этилган сабаблар ўзи қў йилмаганлигини инкор этиш ва бундай талабга б ў йсуниб, ундан зарур хулосалар чи қ ариш ҳуқуқини сақлаб қо лади. Дипломатик вакилнинг ўриндошлиги. Бир давлатд аги дипломатик вакил айни бир пайтда бошқа бир ёки бир неча давлатларда ҳам, агар бунга эътироз бўлмаса, дипломатик вакил бўлиб туриши мумкин. Мабодо давлат бир ёки бир неча давлатларда ваколатхона бошли ғ и вазифасига бир кишини тайинласа, у ҳолда бу давлат ваколатхона бошлиғи муқим турмайдиган давлатларнинг ҳар бирида мувақ қ ат ишлар вакили бошчилигида дипломатик

ваколатхона таъсис этиши мумкин. Бироқ давлат бундай ваколатхонани таъсис этмаслиги ҳам мумкин. Бу ҳолда ўзаро муносабатлар дипломатик вакилнинг вақти-вақти билани келиб туриши орқали амалга оширилади. Ваколатхона бошли ғ и ёки дипломатия ходимининг исталган аъзоси аккредитация қилган давлатнинг исталган халқаро ташкилот хузуридаги вакили сифатида тайинланиши мумкин. Юқори к ў рсатилган ҳамма ҳолатларда бир шахс бир неча давлатда ўз давлатининг вакили сифатида иш кўради. Дипломатик ваколат зонасининг шундай ўриндошлиги ҳам мавжудки, унда бир шахс ваколатхона .жойлашган давлатда икки ёки ундан ортиқ давлат ва к или сифатида иш кўради. Лекин ваколатхона жойлашган давлат рози бўлсагина бу тажриба қ ў лланилади. Мутлақо аёнки, ишни қў шиб олиб бориш учун бундай тайинланишлар онда- сонда содир бўлади. 1961 йилги Вена Конвенциясига биноан дипломатик ваколатхона ходимлари дипломатиқ маъмурий техник ва хизмат кўрсатувчи ходимларга бўлинади. Дипломатик даражага эга шахсларга элчилар, вакиллар, маслаҳатчилар, савдо вакиллари ва уларнинг ўринбосарлари, махсус (ҳарбий, ҳарбий денгиз , ҳарбий ҳаво) атташе ва уларнинг ўринбосарлари, биринчи, иккинчи, учинчи котиблар, атташе, дипломатик ходимлар киради. 1961 йилги Вена Конвенциясида улар ваколатхона аъзолари деб номланган. Турли ваколатларда бир даражадаги ходимлар миқдори бир хил эмас, Мисол учун катта элчихонада маслаҳатчи элчи ёки, ҳатто, бир неча маслаҳатчи элч и : даражасига эга (маслаҳатчи вазифасини эгалловчи шахслар) бир неча маслаҳатчил а р, бир неча биринчи, иккинчи, учинчи котиблар, шунингдек атташелар бўлиши мумкин. Кичик элчихоналарда дипломатик мухтор элчи ва бир икки ходим билан чекланади. Маъмурий техник вазифани бажарувчи ходимларга идора мудирлари, х ис об - китобчилар, таржимонлар, иш юритувчилар, котиблар ва ваколатхонанинг бошқа ходимлари киради.

Хизмат кўрсатувчи ходимларга: ҳайдовчи, лифтчи, курьер, фаррошлар, шунинтдек ваколатхонага хизмат кўрсатувчи бошқа шахслар киради. 1961 йилги Вена Конвенцияси яна бир тоифа шахслар “ хусусий уй хизматчилари ”н и эслатиб ў тади. Бунда дипломатик ваколатхонага ходимларнинг уй хизматчилари вазифасини бажарувчи ша х слар кўзда тутилади. Улар аккредитация қилган . давлат хизматчилар и бўлмайди. Дипломатия ходимлари аслида аккредитация қилга н давлатлар фуқаролари бўлмо ғ и керак . Маҳаллий фуқаролар ёки учинчи мамлакат фуқаролари фақат ваколатхона жойлашган давлат розилиги билан дипломатик вазифага тайинлашлари мумкин. Бу чеклашлар ваколатхона ходимларининг бошқа тоифаси, шунингдек уй хизматчиларига тааллуқли эмас. Уй ходимлари, шунингдек уй хизматчилари таркибида рўй берган барча ўзгаришлар тўғрисида ваколатхона жойлашган давлат ташқи ишлар вазирига маълум қилиши зарур. Вена Конвенциясининг 11- моддасида: агар ваколатхона ходимлари миқдорини икки давлат ўртасида келишув бўлмаса, ваколатхона жойлашган давлат бу миқдорни ўз шароити ва мазкур ваколатхона эҳтиёжини ҳисобга олиб, мақсадга мувофиқ ва етарли деб ҳисобланган даражада сақланишини таклиф қилиши мумкин, дейилган. Давлатларнинг тенг ҳуқуқлилиги тамойилидан келиб чиқиб, кўпчилик давлатлар дипломатия ваколатхона ходимлари миқдори тўғрисидаги масалада келишмовчилик туғилган тақдирда бу масала аккредитация давлати билан ваколатхона жойлашган давлат ўртасида ўзаро шартлашувга мувофиқ ҳал этилиши керак деган қўшимча киритди. Ваколатхона жойлашган давлат исталган вақтда аккредитация қилган давлатга ваколатхона бошлиғи ёки дипломатик ёхуд ваколатхонанинг исталган ходими номақ бул эканлигини маълум қилиши мумкин. Ваколатхона жойлашган давлат бундай қарорни изохлашга мажбур эмас. Бу ҳолда аккредитация давлати мазкур шахсни чақириб олиши ёки унинг ваколатхонадаги вазифасини тугатиши зарур. Агар шундай қилинмаса,

ваколатхона жойлашган давлат бундай шахсни ваколатхона ходими деб ҳисобламаслиги мумкин. Дипломатия корпуси - муайян давлатда аккредитация қилинган дипломатик ваколатхоналар бошлиқларининг йиғиндисидир. Бу кенг маънода муайян давлатда аккредитация қилинган дипломатик ваколатхоналарнинг барча ходимлари, шунингдек уларнинг оила аъзоларини ҳам билдиради. Бироқ.биринчи кўринишдаги тушунчада ҳам, иккинчи кўринишдаги тушунчада ҳам дипломатия корпуси бирор бир ташкилотни билдирмайди. Дипломатия корпусининг фақат маросим масалалари (миллий тантаналарда қутлов) бўйича чиқишларига йўл қўйилади. Тегишли мамлакатда мартабаси бўйича юқори ва аккредитация қилинган вақти бўйича катта бўлган дипломатик вакил дипломатия корпусининг бошлиғи, яъни оқсоқоли ҳисобланади. Айрим католик мамлакатларда папанунцийи, дипломатик корпуснинг бошлиғи бўлади. Ташқи ишлар вазирлиги шу мамлакатда дипломатия корпусининг рўйхатини эълон қилади. Кўпгина мамлакатларнинг маҳаллий ҳукуматлари дипломатия корпуси аъзоларининг дипломатия ходими эканлигини исботлаш учун дипломатик ҳужжат беради. Дипломатия ваколатхоналарининг имтиёзлари ва иммунитетлари чет эл дипломатия ваколатхоналарига уларнинг бошлиқлари ва ходимларига халқаро ҳуқуққа биноан бериладиган ҳуқуқ ва имтиёзлардир. Дипломатик ваколатхона ўз давлатининг вакили сифатида белгиланган вазифани бажара олиши учун унинг фаолияти ваколатхона жойлашган давлат ҳукуматининг назоратидан ҳоли бўлмоғи даркор. Бу қадимги замонлардаёқ халқаро ҳуқуқда элчиларнинг дахлсизлиги институти пайдо бўлишига олиб келди. Давлатнинг бундай ўзига хос органи вазифасини амалга оширишнинг шарт-шароитларини таъминлаш зарурлиги унга алоҳида мақом бериш учун бош асос бўлди. Бироқ, шуни назарда тутиш керакки, элчихона давлатнинг вакили, бинобарин, у эга бўлган барча имтиёз ва иммунитетлар ҳам тенг ҳуқуқли ва суверен давлатлар муносабатини тартибга солувчи халқаро

ҳуқуқнинг асосий тамойилидан келиб чиқади. Дипломатик имтиёзлар ва иммунитетларнинг бу икки кўринишидаги табиати дипломатик муносабатлар тўғрисидаги Вена Конвенциясининг Преамбуласида қайд этилган. Унга ривожланган давлатларнинг таклифига биноан, шунингдек асосий дипломатик имтиёз ва иммунитетларининг бири сифатида дипломатик ваколатхоналарнинг характерига ишора ҳам қўшилди. Ҳозирги замон халқаро ҳуқуққа кўра дипломатик ваколатхона - давлат органи, унинг ходимлари эса — давлат муассасаси ходимларидир. Шунга кўра дипломатик имтиёз ва иммунитетлар икки туркумга: дипломатик ваколатхоналарнинг имтиёз ҳамда иммунитетлари ва ваколатхона ходимларининг шахсий имтиёз ва иммунитетларига бўлинади. Ваколатхона биноларининг дахлсизлиги. Ваколатхона биноларининг дахлсизлиги, аввало, ваколатхона жойлашган давлат маъмурлари бинога ваколатхона бошлиғининг розилигисиз кира олмасликларини билдиради. Ваколатхона жойлашган давлат ҳокимиятига биноларни ҳар қандай бостириб кириш ва зарар етказишлардан ҳимоя қилиш учун ҳамма зарур чораларни кўриш, ва колатхона тинчлигини ҳар қандай бузиш ёки унинг олдини олишдан иборат махсус мажбурият юклатилган бўлади. «Ваколатхона биноси» атамаси ваколатхона мақсадлари учун фойдаланаётган бино ёки унинг қисмини, шу жумладан, ваколатхона бошлиғи қароргоҳи ҳамда бу бино ёки унинг қисмига хизмат қилувчи ер майдонини билдиради. Бунда ер майдонлари кимнинг мулки эканлигининг аҳамияти йўқ. Ваколатхона биноси, унинг жиҳозлари ва ундаги мол-мулк, шунингдек ваколатхонанинг ҳаракат воситалари тинтув, мусодара, ҳибсга олиш ва ижро ҳаракатлари иммунитетга эга бўлади. Бироқ ваколатхона биносининг дахлсизлиги ундан фойдаланаётган давлат маъмурлари томонидан таъқиб қилинаётган шахслар учун бошпана сифатида фойдаланиш ҳуқуқини бермайди. Реакцион давлатлар тажрибасида содир бўлган бу тоифадаги ҳодисалар халқаро ҳуқуқни бузишдан бошқа нарса эмас.

Давлат хазинасига бўлган иммунитети. Ваколатхона бинолари — ҳам шахсий, ҳам ижарага олинадиган бинолар хизмат кўрсатишнинг аниқ турлари учун тўловлардан ташқари ҳамма давлат, туман ва муниципал солиқлар, тўловлар ва божлардан озод қилинади. Ваколатхона архивлари ва ҳ ужжатларинкнг дахлсизлиги. Архив ва ҳужжатлар қаерда жойлашганидан қатъий назар ҳамма вақт дахлсиздир. Ваколатхонада ало қ а воситалари эркинлиги. Вако латхона ў з ҳукумати ва аккредитация қилган давлатнинг бошқа ваколатхоналари ҳамда консулликлари билан бирга улар қаерда жойлашган бўлишидан қатъий назар ало қ а ўрнатиши маъ қ ул к ў рган бўлса, воситалардан, ҳатто дипломатик куръерлар, кодланган ёки шифрланган депешалардан фойдаланиши мумкин. Ваколатхонанинг барча расмий ёзишмалари дахлсиздир (одатдаги дипломатик курьерлардан ташқари 1961 йилги Вена Конвенцияси мува ққ ат дипломатик курьерлар тайинлашни ҳам назарда тутад и ). Улар фақат дипломатик почта ни манзилига етказиб бериш вақтигача иммунитетлардан фойдаланадилар. Ў з давлати герби ва байро ғ идан фойдаланиш ҳуқуқ и. Ваколатхона ва унинг бошлиғи аккредитация қилган давлат байроғи ва гербидан ваколатхона бинолари, шу жумладан ваколатхона бошлиғининг қароргоҳи ва унинг транспорт воситаларидан фойдаланиш ҳуқуқи берилади. Ходимлар дахлсизл и ги. Дипломатик ваколатхона бошли ғ и ва дипломатик ходимлар шахси (бундан буён дипломатлар) дахлсиздир. Улар бирса б и р усулда ҳибс г а олишдан ёки тутиб туришдан ҳолидирлар. Ваколатхона жойлашган давлат уларга ҳ урмат билан муносабатда бўлмо ғ и ва уларнинг шахсига, эркинлиги ва қадр- қимм атига б ирон - бир тарздаги дахлнинг олдини олиш учун керакли чоралар кўриши лозим. Ваколатхона жойлашган давлат маъмурларининг ў злари дипломатияга нисбатан ҳар қ андай таҳқир л аш ёки куч ишлатишдан тийилибгина қо лмай, унга нисбатан ҳар қ андай бошқа шахслар томонидан ҳам беҳурмат қилиш ва куч ишлатишдан ҳимоя қилишга мажбурдирлар.

Дипломат шахсининг дахлсизлиги унинг ваколатхона жойлашган давлат ҳудудига кириб келиши билан бошланади ва у бу ҳудуддан чиқиб кетгунича амалда бўлади. Тураржой дахлсизлиги. Дипломатик ваколатхона қароргоҳи (уй, ижарадаги, меҳмонхонадаги хона ва бошқалар), ваколатхона бинолари дипломатик дахлсизлик ва ҳимоядан тўлиқ фойдаланади. Шунингдек дипломатнинг ҳамма қоғоз ва ёзишмалари, мол-мулки, шунингдек ҳаракат воситаси ҳам дахлсизликдан фойдаланади. Ҳаракат воситаларининг дахлсизлиги уларни тўхтатиш, уларда тинтув ўтказиш тақиқланишини билдиради. Бироқ автомашина бошқариб бораётиб, кўча қоидасини бузган дипломат тўхтатилиши, унга қоидани бузганлиги кўрсатилиши мумкин. Судлов ҳуқуқида иммунитет. Дипломатлар ваколат хона жойлашган давлат жиноий судлов ҳуқуқидан, иммунитетдан, фойдаланадилар. Улар судлов ва тергов органлари дипломатларга нисбатан тергов бошлаш ҳақида талаб тушган тақдирда, бундай ишлар суд ҳукмига ҳавола этмаслигини эътироф этишлари керак. Дипломатлар, шунингдек фуқаро судлов ҳуқуқидан иммунитетга эгадирлар. Бунда ваколатхона жойлашган мамлакатда бўлган хусусий мулкка нисбатан мулк даъволари; дипломатик вакил жисмоний шахс сифатида иш кўрганда мерос даъволари; дипломатик вакил ваколатхона жойлашган давлатда ўз расмий вазифасидан ташқари амалга оширган ҳар қандай касб ёки савдо-сотиқ фаолиятига тааллуқли даволар бундан ҳоли. Агар дипломатнинг ўзи ваколатхона жойлашган давлат судига даъво уйғотса, бу билан у иш бўйича судловдан ҳолилик ҳуқуқидан ўзи воз кечади. Бундан ташқари, у қўзғатган иш билан боғлиқ муқобил даволарга муносабатда судлов иммунитети унга нисбатан ўз кучини caқламайди. Дипломатлар гувоҳ сифатида маълумот беришга мажбур эмас. Улар маъмурий судлов ҳуқуққa нисбатан ҳам иммунитетдан фойдаланадилар. Бу улар жарима тўлаш ёки бошқа маъмурий жазоларга мустақилликдан ҳоли эканликларини билдиради.

Автомобил ходисалари чоғида дипломатга жарима солиш ва зарарни ундириш тўғрисида судда унга қарши иш қўзғатиш мумкин эмас, Бироқ шундай ҳолларда ташқи ишлар вазирлиги орқали унга эътироз билдириши мумкин. Ташқи ишлар вазирлигининг қарор бўлими бундай эътирозни, келтирган зарарни қоплаш учун чора куришни сўраб тегишли элчихонага жунатиши мумкин. Давлат хазинасига бўлган иммунитет. Дипломатлар нисбий солидлар ва бошқа айрим тўловлардан ташқари барча шахсий ва мулкий, давлат, туман, муниципал солиқлар, тўловлар ва божлардан озод қилинади. Ваколатхона жойлашган давлат дилломатик вакил ва дипломатия ходимларининг характеридан қатъий назар барча меҳнат ва давлат мажбуриятларидан, ҳарбий мажбуриятлардан, реквизиция, контрибуция ва ҳарбий қўшинларидан озод қилиши керак Дипломатик ходимларнинг имтиёзлари . Ваколатхона жойлашган давлат ўзи қабул қилган қонун ва қоидаларга биноан дипломатларга ваколатхона эҳтиёжлари, ўзлари, шунингдек оила аъзолари фойдаланиши учун зарур буюмларни бож солиғи , солиқлар ва тўловларсиз олиб киришга руҳсат этади. Бунда фақат сақлаш, ташиш ва шунга ўхшаш хизматлар учун тўловлар ундирилади. Агар дипломатнинг шахсий юки олиб чиқиб кетиш ёки олиб киришда қонунда тақиқланган буюмлар бор, деб ўйлашга жиддий асос бўлмаса, у кўздан кечиришдан халос қилинади. Юқорида кўрсатилган имтиёзлар ва иммунитетлар, агар улар ваколатхона жойлашган давлат фуқаролари бўлмасалар, дипломатнинг оила аъзоларига ҳам берилади. Дипломатик ваколатхона бошлиғи бундан ташқари яна бир қатор имтиёзлардан ҳам фойдаланади. Буларга ваколатхона биноси ва ўз қароргоҳида, шунингдек ҳаракат воситаларида ўз давлати байроғини кўтариш, ваколатхона биносида диний расм-русумларни адо этиш учун махсус бинога эга бўлиш ҳуқуқи, маросим характеридаги бир қатор одатлар киради.

Ҳозирги пайтда дипломатик имтиёзлар ва иммунитетларни энг жиддий ва тез-тез бузиш ҳодисалари, ай рим давлатларда эса дипломатларни уғирлаб кетиш (одатда бу товон тўлашни талаб қилиш билан қўшилиб кетади) ва айрим, давлатлар дипломатларига нисбатан ирқий камситиш кўринишлари содир бўлмокда. Ҳозиргача дипломатия ваколатхоналари бошлиқлари ва ваколатхоналарнинг дипломатик ходимлари, улар билан бирга яшаб турган оила аъзолари шахсий имтиёзлар ва иммунитетлардан тўла ҳажмда фойдаланиб келдилар. Халқаро ҳуқyқ маъмурий-техник хизмат кўрсатувчи ходимларга имтиёз ва иммунитет беришни юкламайди. Шунга қарамай, одатда улар ҳам у ёки бу ҳажмда имтиёз ва иммунитетдан фойдаланадилар. 1961 йилги Вена Конвенциясига биноан дипломатик ваколатхонанинг маъмурий-техник ходимлари, аъзолари ва уларнинг бирга яшаб турган оила аъзолари, агар улар ваколатхона жойлашган давлат фуқароси бўлма салар ёки унда муқим яшаб турмасалар, шахсий дахлсизлик, уй-жой дахлсизлиги, жиноий судловдан иммунитет, солиқлар, тўловлар ва мажбуриятлар, шунингдек айрим бож имтиёзларидан фойдаланадилар. Мазкур ходимлар ёки уларнинг оила аъзолари хизмат вазифасини ўтаётган бўлсалар, фуқаролик ва маъмурий ҳуқуқий судловда ҳам иммунитетга эга бўлади. Хизмат кўрсатиш ходимлари Вена Конвенциясига мувофиқ ўз вазифаларини ижро этиш чоғида содир бўлган хатти-ҳаракатларга нисбатан иммунитетдан фойдаланадилар, солиқ, тўлов ва ўзлари олаётган иш ҳақидан бож тўлашдан озод қилинадилар. Ваколатхона ходимларининг уй хизматчилари, агар улар ваколатхона жойлашган давлат фуқаролари бўлмасалар ёки унда муқим яшамасалар, солиқ тўлаш ва ўз иш жойларида олаётган иш ҳақидан бож тўлашдан озод қилинади. Имтиёз ва иммунитетдан фойдаланаётган шахслар ваколатхона жойлашган давлат қонун ва қоидалари билан ҳисоблашмасликлари мумкин, деган маънони билдирмайди. Вена Конвенциясида махсус кўрсатилишича,

имтиёз иммунитетларга зиён етказилмаган ҳолда улардан фойдаланаётган ҳамма шахслар ваколатхона жойлашган давлат қонун ва қоидаларини ҳурматлашга мажбурдирлар. Улар, шунингдек бу давлатнинг ички ишларига ҳам аралашмасликлари лозим. Ваколатхона жойлашган мамлакат қонун ва қоидаларини бузганлик учун дипломатик жавобгарликка тортиш мумкин бўлмаса ҳам у шу мамлакат ҳукумати томонидан персона-нон-грата деб эълон қилиниши ва мамлакатни тарк этишга мажбур қилиниши мумкин. Вена Конвенциясига мувофиқ дипломатлар ваколатхона жойлашган давлатда шахсий бойлик орттириш мақсадида савдо-сотиқ фаолияти билан шуғулланишлари мумкин эмас. Имтиёз ва иммунитетларга эга бўлган ҳар бир шахс ваколатхона жойлашган давлат ҳудудига кириб келган вақтдан бошлаб, бу ҳудуддан чиқиб кетгунга қадар ҳатто ваколатхона жойлашган давлат билан аккредитация давлати ўртасида қуролли можаро юз берган тақдирда ҳам ундан фойдаланади. Ваколатхона ходими вазифасини бажараётган шахс томонидан хизмат устида содир қилинган ҳаракатларга нисбатан, агар бу шахс шу вазифаларни бажараётган тақдирда ҳам иммунитет сақланади. Бошқача қилиб айтганда, агар шу давлатда дипломатик имтиёзлар ва иммунитетдан фойдаланган шахс кейинчалик унинг ҳудудига шундай имтиёз ва иммунитетларга эга бўлмаган ҳолда қайтса, у вақтда бу шахс дипломатик ваколатхона ходими вазифасини бажариш чоғида содир қилган ҳаракатлари учун жавобгарликка тортилиши мумкин эмас. Бироқ шахс дипломатик ваколатхона ходими бўлиб турган пайтларда ўз хизмат вазифасидан ташқари ҳолатда содир қилган ҳаракатлари учун жавобгарликка тортилиши мумкин. Учинчи давлат ҳудудидан ўтиб бораётган дипломатлар ва уларнинг оила аъзолари шу давлат ҳудудидан ўтишни таъминлаш учун талаб қилиниши мумкин бўлган дахлсизлик ва бошқа иммунитетлардан фойдаланадилар.

Учинчи давлатлар ўзларининг ҳудудларидан ваколатхонанинг маъмурий-техник ходимлари ва хизмат кўрсатувчи ходимларининг ҳамда уларнинг оила аъзоларининг ўтиб кетишларига монелик қилмасликлари керак. 4. Савдо ваколатхоналари Савдо ваколатхонаси давлатнинг чет эл ташқи савдо соҳасидаги муносабатларида унинг вазифасини амалга оширувчи ваколатли органдир. У тегишли давлат билан битимга асосан тузилади. Савдо ваколатхоналари бўлмаган мамлакатлардаги элчихоналарда одатда савдо маслаҳатчилари ёки савдо атташелари бўлади. Улар ташқи савдо соҳасида муайян вазифаларни бажаради. Савдо ваколатхонаси (бинобарин, давлат) савдо ва колатхонаси томонидан тузилган ёки кафолатланган битимлар бўйича жавобгар бўлади. У чет эл судларида даъвогор сифатида чиқиши мумкин. Жавоб берувчи сифатида мазкур судларда фақат савдо ваколатхонаси то монидан тузилган ёки кафолатланган битимлардан келиб чиқадиган баҳслар бўйича маҳаллий судларга буйсундирилишига розилик берган давлатлардагина чиқиши мумкин. Бу қоидалар чет эл давлатлари билан тузилган кўплаб савдо шартномалари ва битимларида ўз ифодасини топиб, савдо ваколатхонасининг чет эл давлатидаги ҳуқуқий ҳолатини белгилайди. Қоида тариқасида савдо ваколатхонаси шу мамлакатдаги дипломатия ваколатхонасининг қисми эканлиги кўрсатилади. Шунга биноан: — савдо ваколатхонаси бинолари дипломати к ваколатхоналари бинолари каби дахлсиз; — савдо ваколатхонаси шифрланган ало қ а воситасидан фойдаланиш ҳуқуқ ига т эга; — у солиқ ва тўловлар т ў ламайди;

— савдо ваколатхонасининг муайян ба ҳ слари бўйича маҳаллий ҳуқуқий судловга буйсундирилишига розилик берганидан ташқари ҳолатларда суд иммунитетидан фойдаланади; — савдо вакили ва унинг икки ўринбосари барча дипломати к имтиёз ва иммунитетлардан фойдаланади; — савдо ваколатхонасининг бо шқ а ҳ амма ходимлари 1961 йилги Вена Конвенциясига биноан тегишлича маъмурий-техник ва хизмат қилувчи ходимлар иммунитетларидан фойдаланадилар. Иккинчи жаҳон урушидан кейин кўпгина йирик давлатлар, шунингдек ривожланаётган давлатлар ўз элчихонларида савдо маслаҳатчилари, савдо котиблари ва атташелари лавозимларини жорий эта бошладилар. Бу ходимларнинг аппарата кўпинча ваколатхонанинг савдо бўлими деб номланади. Улар савдо масалалари, кўпинча икки давлат ўртасидаги муносабатларда юзага келадиган бошқа иқтисодий масалалар билан шуғулланадилар. Бир қатор мамлакатларда бошқа ижтимоий муҳит қарор топган ва улар ташқисавдо устидан давлат монополиясига эга бўлмаганликлари сабабли уларнинг вакиллари вазифаси айрим давлатлар савдо ваколатхоналари ва савдо маслаҳатчилари (котиблар, атташелар) функциясидан жиддий фарқ қилади. Савдо маслаҳатчилари (котиблар, атташелар) ваколатхона жойлашган давлатнинг ташқи савдо вазирлиги ёки ташқи савдо билан шуғулланувчи бошқа вазирликлари билан доимий алоқада бўладилар, элчихона (миссия) дипломатик ходимлари таркибига кирадилар, савдо идорасининг ходимлари эса элчихона ходимлари ҳисобланадилар. Улар фойдаланадиган ҳуқуқий даража, имтиёз ва иммунитетларуларнинг мана шу мавқелари билан белгиланади.

5 Халқаро ташкилотлар ҳузуридаги давлатларнинг доимий ваколатхоналари Давлатларнинг халқаро ташкилотлари ҳузуридаги доимий ваколатхоналари нисбатан янги институт бўлиб, иккинчи жаҳон урушидан кейин халқаро ташкилотларнинг аҳамияти ўса боргани сари айникқа кенг тарқалди. Бундай ваколатхоналар аввало Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ҳузурида мавжуд. Кўпгина давлатлар БМТ ихтисослашган ташкилотлари ҳузурида доимий ваколатхоналарига эгадир. Улар кўпинча минтақавий ташкилотлар (мисол учун Оврупо иқтисодий ҳамжамияти) ҳузурида ҳам ташкил этилади. Умумий қоидага биноан фақат муайян халқаро ташкилотлар аъзоси бўлган давлатгина унинг ҳузурида ваколатхонага эга бўлиши мумкин. Ташкилот аъзоси бўлмаган давлатлар халқаро ташкилот қоидалари йўл қўйган тақдирдагина унинг ҳузурида кузатувчиларнинг доимий миссиясини сақлаши мумкин. Халқаро ташкилот ҳузуридаги доимий ваколатхона вазифасига уни тайин этган давлат вакиллигини таъминлаш ва ташкилотга нисбатан унинг манфаатларинн ҳимоя қилиш, у билан алоқа қилиб туриш, унинг фаолияти хусусида ўз ҳукуматига ахборотлар бериб туриш ва бошқалар киради. Халқаро ташкилотлар ҳузуридаги доимий ваколатхоналар, шунингдек кузатувчилар миссиялари давлат органлари сифатида муайян имтиёз ва иммунитетлардан фойдаланадилар. 6. БМТ ҳузуридаги доимий ваколатхона ходимларининг имтиёз ва иммунитетлари Давлатларнинг БМТ ҳузуридаги доимий ваколатхо налари умуман дипломатик имтиёз ва иммунитетлардан фойдаланадилар. Улар давлатнинг дипломатик ваколатхоналаридан кам бўлмаган ваколатли органлари ҳисобланади. Ўз вазифаларини бажаришлари учун БМТ ҳузуридаги доимий

ваколатхоналар каби ваколатхона жойлашган давлат маъмурларидан мустақил мақомига эҳтиёж сезади. Афсуски, 1946 йилги БМТ имтиёзлари ва иммунитетлари Конвенцияси ваколатхоналар хусусида мутлақо бирон-бир қоидани кўзда тутмайди, балки вакилларнигина (бу атама вакил, унинг икки вакилини, техник экспертлар ва котибларни ўз ичига олади) кўзда тутиб, улар учун хизмат вазифасини бажараётганларида шахсан ҳибсга олишларидан иммунитетини ва бошқа иммунитетларни, жумладан, вакил қароргоҳининг дахлсизлигини ўз ичига олади. БМТ ва AҚШ ўртасида 1947 йилги битим ҳам давлат органлари сифатидаги доимий ваколатхоналар тўғрисидаги махсус бирор бир қоида киритмайди, балки фақат доимий вакиллар ҳақида "сўз юритиб, дипломатик вакиллар фойдаланган дипломатик имтиёзлар ва иммунитетларнинг ҳаммасидан улар фойдаланишлари мумкинлиги ҳақида сўз юритади. Бу билан, албатта, доимий ваколатхона эга бўлган имтиёз ва иммунитетларга эга эканлиги назарда тутилади. 1946 йил Конвенциясига биноан Ташкилот аъзоларининг БМТ асосий ва ёрдамчи органлари ҳамда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти чақирадиган конференциялардаги вакилларига улар хизмат вазифасини бажа риб турган чоғларда шахсий қамоқ ва ушлаб туришлар дан иммунитет, расмий ҳаракатларга нисбатан суд иммунитети, қоғоз ва ҳужжатларнинг дахлсизлиги, курьерлар ва шифрдан фойдаланиш ҳуқуқи, солиқ иммунитетлари ва шунга ўхшаш имтиёз ва иммунитетлар берилади. Бинобарин, Конвенция қароргоҳи дахлсизл и ги ва тўла суд иммунитет и сингари муҳим иммунитетларни таъминлайди. Чамаси, БМТ ҳузуридаги доимий ваколатхоналар, бошлиқлари ва уларнинг вакиллари иммунитетларини шу тариқа чеклаш мутлақо асоссиздир. 1977 йилги БМТ билан АҚШ ўртасидаги битим давлатларнинг БМТ ҳузуридаги элчи ёки вакил даражасидаги доимий вакиллари, шунингдек БМТ Бош Котиби, АҚШ ҳукумати ва БМТ аъзоси бўлган тегишли давлат ўртасида

ўзларига нисбатан тегишли битимга эришилган доимий ваколатхоналарнинг ходимлари дипломатик иммунителардан ва имтиёзлардан тўла ҳажмда фойдаланишлари белгиланади. Шунга кўра кейинчалик давлатларнинг БМТ ҳузуридаги ваколатхоналари барча дипломатик ходимлари дипломатик имтиёз ва иммунитетларидан тўла ҳажмда фойдаланишлари тўғрисида шартлашиб олишга эришилди. Бу Конвенция 1978 йил 14 мартда Вена конференциясида қабул қилинди, бироқ ҳ али кучга киргани йўқ. Конвенция икки хусусиятга эга: 1) универсал характердаги халқаро ташкилотлар ҳузуридаги доимий ваколатхоналарнинг ходимларига имтиёз ва иммунитетлар беришнинг мавжуд тажрибасини анча ривожлантиради; 2) бу давлат органларининг ягона халқаро ҳуқуқий мақомини кўзда тутади. 1975 йилга Конвенция давлатларнинг универсал характердаги халқаро ташкилотлар ҳузуридаги доимий ваколатхбналари ва ваколатхоналарининг ҳуқуқ ий ма қоми , албатта халқаро ташкилотларнинг алоҳида мавқеини ҳисобга олган ҳолда , 1961 йилги Вена Конвенциясида кўзда тутилган дипломатия ваколатхоналари ва уларнинг ходимлари мақомига ў хшашдир. Бу шуб ҳ а с из, тўғри, чунки у ҳолда ҳам, бу ҳолда ҳ ам суверен давлатларнинг бошқа давлатлар ҳ удудидаги ваколатхоналари ҳ ақида гап бормоқда. Кўриб чиқилаётган Конвенциянинг у кучга киргандан кейинги самарадорлиги (бунинг учун 35 ратификация ёрлиғи тўпланиши талаб қилинади) ҳудудларда универсал халқаро ташкилотлар жойлашган давлатларнинг қанчаси уни ратификациялашига боғлиқ. 1977 йилги Конвенция доимий ваколатхоналар имтиёзлари ва иммунитетларини халқаро ташкилотлар ҳузуридаги кузатувчиларнинг доимий миссиясига ҳам ёяди. Шунингдек унда халқаро ташкилотлар органларида ва. халқаро ташкилотлар чақирган ёки улар раҳбарлигида чақирилган конференцияларда давлат делегацияларининт ҳуқуқий мақоми ҳам белгиланган. У хусусан, делегация раҳбари, бошқа делегатлар ва

делегациянинг бошқа аъзолари яшаш жойлари дахлсизлиги, уларнинг оила аъзоларининг дахлсизлиги, муносабат лар эркинлигини кўзда тутади. 7. Махсус миссиялар Бошқа давлатга унинг розилиги билан муайян масалалар бўйича музокаралар олиб бориш ёки бошқа аниқ вазифани бажариш учун юбориладиган муваққат миссия «Махсус миссия» деб номланади. Бошқача айтганда, махсус миссиялар икки томонлама муносабатларда у ёки бу вазифани бажарувчи давлат делегацияси (икки томонлама музокаралар, хилма-хил маросимлар, чунончи, давлат бошлиғининг вазифасини бажаришга киришишига бағишланган маросимлар, юбилейлар, дафн маросимида иштирок этувчилар) тушунилади. Кўп томонлама халқаро ташкилотларнинг органларига йўналган давлат делегациялари ҳам махсус мис сиялар қаторига киради. Махсус миссияларнинг ҳуқуқий аҳволи халқаро ҳуқуқнинг одатдаги нормалари билан белгиланади. 1969 йили БМТ Бош Ассамблеяси БМТ халқаро ҳуқуқ Комиссияси тайёрлаган махсус миссиялар тўғрисидаги Конвенцияни қабул қилди. Бу Конвенция асосан, одатдаги нормалар ёки бу соҳада қapop топган тажрибани қайд этади. Конвенция 1961 йилги дипломатик муносабатлар тўғрисидаги Вена Конвенциясида кўрсатилган дипломатия ваколатхоналари ва уларнинг ходимлари имтиёзлари ва иммунитетлари махсус миссиялар ва уларнинг ходимларига ҳам ёйилиши кераклигидан келиб чиқади. Махсус миссиялар тўғрисидаги Конвенцияда махсус миссия давлат бошлиғи, ҳукумат бошлиғи, ташқи ишлар вазири ёки олий мақсаддаги бошқа шахс томонидан бошқариладиган ҳолларни ёхуд бундай шахслар махсус миссияда қатнашганларида, улар, қабул қилувчи давлатда ёки учинчи давлатда улар учун халқаро ҳуқуқ тан олган афзалликлар, имтиёзлар ва иммунитетлардан фойдаланилиши изоҳланган.

8 Халқаро ташкилотларнинг имтиёз ва иммунитетлари Ҳукуматлараро халқаро ташкилотлар муайян давлатларнинг ҳудудларида жойлашиб, ўз вазифаларини нормал амалга ошириши учун муайян имтиёз ва иммунитетларга эҳтиёж сезади. Улар бу ташкилот жойлашган давлат маъмурларидан мустақиллиги таъминланиши учун зарур. Шунинг учун универсал халқаро ташкилотлар ҳам, минтақавий халқаро ташкилотлар ҳам имтиёз ва иммунитетлардан фойдаланади. Давлатларнинг ва ваколатли органларининг имтиёзлари ва иммунитетлари умумий ҳуқуқ томонидан барча давлатлар учун бир хил суверен тенглик асосида белгилаб қўйилади. Турли халқаро ташкилотларнинг имтиёзлари ва иммунитетлари, бундан фарқли ўлароқ, ҳажми, низомлари ва бир ёки бир нечта халқаро ташкилотларга оид тегишли халқаро шартномалар билан белгиланади. Турли халқаро ташкилотлар учун кўзда тутилган имтиёз ва иммунитетлар уларни тенглаштиришга бўлган тенденция амал қилиши бу шартномалар билан шубҳасиз, бир хил бўлмайди. Ташкилотнинг имтиёзлари ва иммунитетлари БМТ дипломатик ваколатхоналар каби имтиёз ва иммунитетларга эга. Бундан ташқари, айрим. қўшимча имтиёзлардан ҳам фойдаланади. Шу билан бирга БМТ имтиёзлари ва иммунитетларида унинг ўзига хос хусусияти ҳам акс этади. Бирлашган Миллатлар Ташкилотига бинолар, ёзишмалар, архивлар, хусусий мулк алоқалар эркинлиги (унга шифр ва курьерлардан фойдаланиш ҳам киради), солиқ ва бож тўловларидан озод қилиниши, эмблема ва байровда ҳуқуқ ва шунга ўхшаш дахлсизликлар берилади. БМТ Нью-Йоркдаги ўз ҳудудида хавфсизлик хизматига эга. Бироқ АҚШ судлари БМТ ҳудудида содир этилган жиноятларга нисбатан ҳуқуқий судловни амалга оширади. Шу билан бирга, АҚШ маъмурлари, унинг ҳудудида ҳеч қандай процессуал ҳаракатлар (тинтув, қамоққа олиш ва бошқалар)ни БМТ Бош котибининг розилигисиз бажара олмайди.

БМТ ва АҚШ ўртасидаги бу Ташкилот қароргоҳи тўғрисидаги битимга мос равишда АҚШ, давлатларнинг вакиллари, БМТ ходимлари ва бошқа расмий шахсларнинг БМТ ҳудудига киришлари ва ундан чиқишларига монелик қилмасликка мажбурдир. Улар, шунингдек БМТ ходимлари, экспертлар, давлатларнинг БМТ ҳузуридаги ваколатхоналари ходимларига АҚШга кириш учун визалар беришга мажбур. БМТ билан Швейцария ҳукумати ўртасидаги битимга биноан (1946 йил) БМТ Овруподаги бўлимининг Женевадаги қароргоҳи ҳам шундай ҳолатдадир. Юқорида кўрсатилган имтиёз ва иммунитётларнинг асосийлари, аввало, бинолар, ёзишмалар, архивлар, алоқа эркинлиги ва бошқа дахлсизликлар, шунингдек БМТнинг Нью-Йорк ва Женевадан ташқарида бўлган органлари доимий жойлашган ёки айрим мажлислар ўтказиладиган жойга ҳам берилади. БМТ ходимларининг имтиёзлари ва иммунитетлари. Дипломатик имтиёзлар ва иммунитетлар тўла ҳажмда БМТ ходимларининг нисбатан чекланган доирасига, хусусан, БМТ Бош котиби, унинг барча ўринбосарларига берилади. Шу жиҳатдан БМТ иқтисодий к о миссияларининг ижрочи котиблари Осиё, Лотин Америкаси, Африка учун Бош котиб ўринбосарларига тенглаш т ирилади. БМТнинг Ҳиндистон ва Покистон бўйича ва кили , Бош котибнинг Кипрдаги вакили, БМТнинг Кипр даги қўшинлари қўмондони ва БМТнинг қатор ходим лари Бош котиб ўринбосарларига тенглаштирилади. Дипломатик имтиёзлар ва иммунитетлар, шунингдек бу шахсларнинг рафиқалари ҳамда балоғатга етмаган болаларига ҳам берилади. БМТнинг 1946 йилги имтиёзлар ва иммунитетлар тўғрисидаги Қонвенцияси БМТнинг қолган барча ходимлари учун функционал иммунитетни кўзда тутади. Улар учлари хизмат вазифасини бажариб турганларида содир этган ҳаракатларига нисбатан маҳаллий ҳуқуқий

судловдан озод қилинадилар, солиқ иммунитетларидан ва бошқа айрим имтиёзлардан фойдаланадилар. Конвепцияга биноан БМТ учун миссияни бажараёт ган экспертларга бу вазифаларни бажариш учун зарур имтиёз ва иммунитетлар берилади. Ноҳукумат халқаро ташкилотларнинг аъзолари, БМТ органлари томонидан ахборот олиш учун, БМТ томонидан ташкил этиладиган кенгашлар , сим позиумлар ва бошқа мажлисларга чақириладиган шахслар ҳам шундай ҳолатда бўладилар. Ихтисослаштирилган ташкилотлар имтиёзлари ва иммунитетлари 1947 йилги Конвенцияга мувофиқ БМТ нинг ихтисослаштирилган ташкилотлари Бирлашган Миллатлар Ташкилоти фойдаланадиган иммунитет ва имтиёзлар: бинолар, ёзишмалар, архивлар иммунитетидан, шифрланган телеграммалардан фойдаланиш ҳуқуқдан, махсус курьерлардан, солиқ иммунитетлари ва бошқалардан фойдаланади. Халқаро ташкилотлар ходимларининг имтиёзлари ва иммунитетлари 1947 йилги Конвенция шуни кўзда тутадики, дипломатик имтиёз ва иммунитетлар ҳар бир ташкилотнинг олий ижрочи шахсига (бош директор, бош котиб), унинг рафиқаси ва балоғатга етмаган болаларига тўла ҳажмда берилади. Конвенциянинг айрим ихтисослаштирилган ташкилотларга тааллуқли иловалари, шунингдек ҳар бир ихтисослаштирилган ташкилот билан ташкилот жойлашган давлат ўртасида тузиладиган битимлар, одатда, бу имтиёз ва иммунитетларни бошқа бир қатор олий мартабали шахсларга ҳам берилишини кўзда тутади. Чунончи, халқаро меҳнат ташкилотига тааллуқли Iилoвaгa биноан БМТ Бош директоридан ташқари унинг ўринбосарлари ва ёрдамчилари (уларнинг рафиқалари ва балоғат ёшига етмаган болалари) кўзда тутилади. IV иловага кўра, ЮНЕСКО Бош директори билан бир қаторда Бош директор ўринбосари, унинг рафиқаси, балоғатга етмаган болалари ҳам имтиёз ва иммунитетлардан тўла ҳажмда фойдаланишлари кўзда тутилган.

ЮНЕСКО билан унинг жойлашган мамлакати — Франция ўртасида тузилган битим Франция ҳудудида ЮНЕСКОнинг бошқа бир қатор хизматчилари, уларнинг рафиқалари ва қарамоғларидаги болаларига дипломатик имтиёз ва иммунитетлар беради. Ихтисослаш тирилган ташкилотларнинг қолган ҳамма ходимлари БМТ ходимлари каби функционал иммунитетдан фойдаланадилар. 9. Консуллик ваколатхоналар Давлатлар дипломатик муносабатлар билан бирга бир-бирлари, билан консуллик муносабатларини ҳам олиб боради. Бунинг учун давлатлар ўртасидаги битишувга мувофиқ ташкил этиладиган консуллик ваколатхоналари алмашинилади. Консуллик муносабатлари ўзаро дипломатик муносабатлар ўрнатмаган давлатлар ўртасида ҳам ўрнатилиши мумкин. Дипломатик муносабатларнинг узилиши, аксинча, консуллик алоқалари бузилганлигини билдирмайди. Бир давлатнинг иккинчи давлат ҳудудидаги консуллик ваколатхоналари миқдори давлатлар ўртасида кон суллик муносабатлар ўрнатилган битимда белгиланади. Консуллик ваколатхоналарини консуллар бошқаради. Дипломатик вакиллардан фарқли равишда консуллар ўз давлатларининг ваколатхона жойлашган давлатдаги мухтор ваколатли вакиллари эмас. Улар ўз давлатларининг фақат муайян доирадаги масалалар бўйича вакили ҳисобланади. Айрим давлатлар штатли ва штат с из (фахрий) консуллар тайинлайди. Фахрий консуллар консуллик жойлашган мамлакат кишила ри дан кўпинча савдогарлар, адвокат ва бошқалар тайинланади, лекин улар тайин л о в чи мамлакат фуқаролари ҳам, учинч и давлат фуқароси ҳам бўлиши мумкин. Улар тайинловчи давлат хиз матчилари штатида турмай, маош олмайди. Лекин умумий қоидага кўра, бундай консулхона тўплайдиган кон суллик тушумлари фахрий консуллик даромадига қ ў шимча ривожлантиришга

к ў маклашиш; Бир қатор ривожланган мамлакатлар кўпинча штатли консулдан кўра, фахрий консул тайинлайди. Консуллик ваколатхоналарнин г вазифалари хилма-хилдир. 1963 йилги Консуллик муносабатлари тўғрисидаги Конвенция бу масалада амалдаги халқаро ҳу қ уқни ифо д алайди. Шу н га кўра, консулхонанинг асосий вазифалари: — ўз давлати, унинг фуқаролари, юридик шахслар манфаатларини муҳофаза ва ҳимоя қилиш; — кўрсатилган давлатлар ўртасида савдони рағбат лантириш ва иқтисодий, маданий ва илмий алоқаларни яхшилаш; — вакили бўлган давлат фуқароларига нисбатан маъмурий ва нотариал вазифанинг бажарилиши; — ўз мамлакати денгиз ва ҳаво флоти кемалари, шунингдек уларнинг экипажларига нисбатан вазифа ларини бажариш; — ўз округи иқтисодий, ҳуқуқий ва сиёсий ҳаётини кузатиб бориш ва ўз давлати ташқи ишлар идорасига бу масалалар бўйича ахборот бериб туриш ва бошқалардан иборат. Консулхона вазифаларини бажариш чоғида ўз давлати ҳуқуқи, шунингдек халқаро ҳуқуқ, аввало, ўз давлатининг ваколатхона жойлашган давлат билан халқаро шартномаларига таянади. Бунда консулхона фақат консуллик Конвенцияси билангина эмас, балки ҳуқуқий ёрдам тўғрисидаги шартномалар, ижтимоий таъминот, ҳаво, денгиз ва бошқа алоқалар тўғрисидаги шартномалар билан ҳам иш кўришига тўғри келади. Табиийки, консулхона ўз вазифасини ваколатхона жойлашган дав лат ҳуқуқларини ҳисобга олган ҳолда бажаради. Консулхоналар фақат ўз округларининг маҳаллий маъмурлари билан бевосита муносабатда бўлади, марказий ва бошқа округларнинг маъмурлари билан ўз мамлакатининг дипломатик ваколатхонаси орқали муносабатга киришади. Одатдаги консуллик ваколатхоналари ташқи ишлар идорасига, шунингдек дипломатик ваколатхонага.буйсунади. Конгуллар ўзларига юклатилган вазифаларни

амалга ошириш чоғида ваколатхо на жойлашган мамлакат суди ва бошқа органлари олдида ўз мамлакати фуқароси за юридик шахслари номидан консуллик Конвенциясида кўзда тутилган тартибга ва ваколатхона жойлашган давлат қонунларига биноан иш кўради. Коисулхонанинг муайян расмий ҳаракатларининг бажарилганлиги учун ўз фуқароларидан ҳам, чет эл фуқароларидан ҳам консуллик тўловлари ундирилади. Бундай тўловларга: визалар бериш, фуқароликка қабул қилиш тўғрисидаги илтимосномаларни расмийлаштириш; фуқаролик ҳолати рўйхатидан ўтказиш, ҳужжатларни қонунлаштириш ва нотариал тасдиқлаш; мерос ишлари бўйича тўловлар ва бошқалар киради Кўпинча давлатлар ўртасида жами ёки қисман қилинган ишлар учун консуллик тўловлари ундиришдан воз кечиш тўғрисида ўзаро битим тузилади. 1963 йилги Вена Конвенцияси бўйича консуллик мартабалар (клаослар) тўртга бўлинади. Булар бош кон сул, консул, вице-консул ва консул атентидир. Консуллик муассасаларнинг бошлиғи бўлмаган кон суллик мансабдор шахсларни турли номлар билан: консул ўринбосарлари, консул ёрдамчилари, проконсул деб атайдилар. Бош консул консулхона с и бошқаради. Консул ва ви це консул тегишлича консулхона ва вицеконсулхонани б ош қ аради ва ҳ оказо. Айрим мамлакатларда консуллик хизмати дипломатия хизматидан ажратилган ва бу хизмат ходимларига махсус даражалар берилади. 1963 йилги Конвенцияда к ў зда тутилганиде к консулхона ходимлари уч тоифага: 1) консуллик хизматида туриб, консуллик вазифала рини бажараётган консуллик мансабдор шахслар; 2) маъмурий-техник ишларни бажарувчи консуллик хизматчилари; 3) хизмат кўрсатувчи ходимларга б ў линади. Консуллик муносабатлари тажрибасида дипломатия ваколатхоналари таркибида консуллик бўлимлари ҳам ташкил этилган. Бу бўлимларни консул сифатида тан олинган ва шундан келиб чиқадиган барча оқибатларга дахлдор

мудирлар бошқаради. Дипломатик ваколатхона мудирига, умумий қоида тариқасида, патент ва экзекватура берилмайди, ваколатхона жойлашган мамлакат ҳукумати муаосасалари билан муносабатларда у худди дипломатия ваколатхонаси. ходими сифатида ҳаракат қилади. Консуллар юборувчи давлат томонидан тайинланади ва қ абул қилувчи давлат томонидан хизмат бурчини бажаришга қўйилади. Кўпгина давлатларга консуллик вакилларни тайинлаш, шунингдек чет эл консулларини қабул қилиш ташқиишлар идоралари ҳ уқуқи доирасига киради. Консулга консуллик патенти (унинг ваколатлигини тасдиқловчи гувоҳнома) берилади. Консулнинг мартабас и тайинланаётган давлат билан олдиндан келишиб олинади. Консуллик патенти одатда дипломатик каналлар орқали консул тайинланаётган давлат маъмурларига экзекватура (консул томонидан ўз вазифаларини бажаришга розилик) олиш учун юборилади. У алоҳида х ужжат тарзида ҳ ам, консуллик патентига тегишли ёзувлар қилиш йўли билан ҳам берилиши мумкин. Да в латларнинг кўпчилигида экзекватура ташқи ишлар идораси томонидан берилади. Экзекватура олиниши билан консул ўз вазифаларини бажаришга киришган ҳисобланиб, шу ондан бочилаб мазкур консуллик корпусида бошқа консулларга нисбатан катта-кичиклиги белгиланади. Одатда , ваколатхона жойлашган давлат маъмурлари (ташқи ишлар идораси) консулларга консуллик карточкалари беради. У мазкур шахс муайян давлат консули эканлигини ва халқаро ҳуқуқда асосан, имтиёзлар ва енгилликларга эга эканлигини билдиради. Консуллик ваколатхоналарининг фаолияти: 1) тайинловчи давлат уни чақириб олиши; 2) консулнинг персона нон-грата (нолойиқ шахс) деб эълон қилинишиг 3) агар консуллик округи ваколатхона жойлашган давлат суверенитетидан чиқса; 4) консуллик муассасаси ёпилса; 5) ж ў натган ва қабул қилган давлатлар ўртасида уруш чиқса тугатилади. Бунда консул ҳуқуматинин г кўрсатмасига биноан ў з ватандошларининг ҳуқуқларини мух о фаза қилишни учинчи дадлат консул игат топшириши мумкин.

Консуллик вакилнинг иш олиб борувчи райони консуллик округи дейилади. У икки давлат ўртасида бит и шувга биноан белгиланади. Консуллик округи ҳамиша консуллик патентида кўрсатилади. Давлат у чет эл консулларини қуйишига рози бўладиган районларни белгилаш ҳуқуқига эга. Шунингдек у ёки бу районда консулхона таъсис этишга розилик беришдан бош тортиши ҳам мумкин. Муайян аҳоли яшайдиган жойдаги барча консуллар йиғиндиси консуллик корпусини билдиради. У, асосан, маросим ва протокол аҳамиятига эга. Давлатда консул л ик округлари бир неча бўлганлиги учун консуллик корпуслари ҳам бир нечта бўлади. Консуллиқ корпусининг бошида о қ со қ ол туради. У мана шу консуллик округида даража бўйича катта ва экзекватурани энг олдин олган консулхона бошлиғи бўлади. Консулхона вазифаси н и бажариш учун ваколатхона жойлашган давлатда уларга бу шароитда ваколатхона жойлашган давлат маъмурларининг назоратида н ҳ оли бўладиган шароитлар яратилиши керак . Шу мақсадда консуллик ваколатхоналарига, уларн и нг бошл и қлари ва мансабдор шахсларига халқаро ҳ уқу қ а с осида тегишли ҳуқуқ лар, енгилликлар ва имтиёзлар берилади. Консуллик имтиёзлари ва иммунитетлари ҳ ам дипломатия имтиёзлари ва иммунитетларига ўхшаш давлатнинг чет эл органи сифатидаги консуллик в аколатхона с ининг имтиёзлари ва кммунитетлари; консуллик, мансабдор шахсларнинг ва хизматчиларнинг имтиёзлари ва иммунитетларидан иборат. 1963 ййлги консуллик муносабатлар тўғрисидаги Вена Конвенциясига биноан консуллик имтиёзлари ва им мунитетларига: консулхона биноларининг дахлсизлиги (ён ғ ин ва бошқа офатлардан истисно тарзида); хизмат архивлари ёзишмалари; консулхонага тегишли мол-мулк ва ҳаракат воситалари; тинтувлар, мусодаралар ва бошқа ижро хатти -ҳаракатларидан халосли к барча солиқ ва божлардан халосли к ў з давлати ҳукумати, дипломати к ваколатхоналари, консулхоналари билан муносабатлар эркинлигига эга.

Консуллик ваколатхоналарнинг консулхона биносига; консуллик муассасаси бошлиғи қароргоҳига ва хизмат вазифасини бажараётганида унинг ҳаракат воситаларига давлат байроғи ва гербини илиб қуйиш сингари фахрий имтиёзларига эга. 1963 йилги Вена Конвенцияси, аввало, консуллик мансабдор шахсларнинг имтиёзлари ва иммунитетларига уларнинг оғир жиноятлар қилиш ҳолларидан ташқари ҳолларда суд ҳукми чиқарилгунча ҳибсга олиш ва қамаш мумкин эмаслигини ифодаловчи шахсий дахлсизликни билдиради. Кейинги ҳолатдан бошқа вақтларда улар фақат қонун кучига кирган суд қарорларини амалга ошириш мақсадидагина қамалиши ёки шахсий эркинлигини чеклашнинг бошқа шаклларига дучор қилинишлари мумкин. Консуллик вазифасини бажариш чоғида содир этилган ҳаракатларга нисбатан ваколатхона жойлашган давлат суд ва маъмурий судловидан озод қилиниши Конвенцияда мансабдор шахслар учун ҳам, хизматчилар учун ҳам кўзда тутилади. Шахсий хатти-ҳаракатларга келганда, консулларга ваколатхона жойлашган давлат ҳуқуқий судлови қўлланилади. ҳамма консулхона ходимлари суд ёки маъмурий ишлар бўйича гувоҳ сифатида чақирилмоғи мумкин. Лекин улар ўзларининг консуллик фаолиятлари билан боғлиқ ёки унга тааллуқли ёзишмаларга алоқадор мақсалалар бўйича гувоҳлик беришга мажбур эмас. Консулхона ходимлари, хизмат кўрсатувчи ходимлардан ташқари, воситали солиқлар, шунингдек хизмат учун тўловлардан озод қилинади. 1963 йилги Консуллик Конвенцияси бўйича консуллик мансабдор шахслари ва уларнинг оила аъзолари божхона имтиёзлари борасида амалда дипломатларга тенглаштирнлади. Консуллик имтиёзлари ва иммунитетлари кўп жиҳатдан икки томонлама консуллик муиосабатлари ва ваколатхона жойлашган давлат ички ,кхжунларига боғлиқ. Бу кўпинча кўрсатилган имтиёз ва иммунитетларни анча кенгайтиришни кўзда тутади.

Ўзбекистон Республикасида консуллик хизматининг ҳуқуқий асоси бўлиб “Ўзбекистон Республикасининг Консуллик устави” ташкил этади. Консуллик устави 1963 йилги Консуллик мунособатлар тўғрисидаги Вена конвенцияси қоидалари асосида 1996 йил 29 августда қабул қилинди. Устав тўрт бўлим, ўн уч боб, 78-моддадан иборат. Биринчи бўлимда, Консуллик муассасаларини ва уларнинг фаолиятини ташкил этиш; Иккинчи бўлимда, Консуллик вазифалари ва уларни бажариш тартиби; Учинчи бўлимда, нотариал ҳаракатлар, консулнинг хужжатларини қонунлаштириш, консуллик йиғимлари; Тўртинчи бўлимда, имтиёзлар ҳамда иммунитетлар ва консул вазифасининг тугатилишининг мазмун моҳияти очиб берилган.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Хориж фукаролари томонидан ва уларга карши содир этилган жиноятлар тергови

Узбекистонда фукаролик ва унинг конституциявий асослари

Ўзбекистон давлати ва ҳуқуқи

Мусулмон ҳуқуқи йўналишлари ва мазҳаблар

Қўқон хонлиги давлати ва ҳуқуқи