Узбекистонда фукаролик ва унинг конституциявий асослари - Юриспруденция - Рефераты

Узбекистонда фукаролик ва унинг конституциявий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107 KB

Ўзбекистонда фуқаролик ва унинг конституциявий асослари Режа 1-. Фуқаролик тушунчаси 2-. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигининг ҳуқуқий асослари 3-. Фуқароликни қабул қилиш, ўзгартириш ва йўқотиш 4-. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига эга бўлиш ва фуқароликни йўқотиш асослари 5-. Ўзбекистон Республикасида фуқароликни тўхтатилиши 6-. Фуқаролик масалалари билан шуғулланувчи давлат идоралари 7-. Фуқароликка оид аризалар ва тақдимномаларни кўриб чиқиш тартиби

1-. Фуқаролик тушунчаси Фуқаролик деганда жисмоний шахснинг маълум бир давлат билан мустаҳкам ҳуқуқий боғланишига айтилади. Бунда фуқаронинг тегишли давлатга нисбатан ҳуқуқ ва бурчлари ҳамда унинг суверен давлат томонидан ҳимоя қилинишида ифодаланади. Мазкур ҳуқуқий алоқа инсоннинг туғилганида юзага келиб, унинг бутун умри давомида сақланиб қолади. Ушбу боғлиқлик инсоннинг туғилган ва яшаётган ҳудуд билан чекланмай, давлат ташқарисида ҳам ўз кучини йўқотмайди. Фуқаролар ҳуқуқи ва бурчларини давлат ўзи белгилаб беради. Турли мамлакатларда фуқароларнинг ҳуқуқ ва бурчлари бир хил эмас. Улар мамлакатнинг сиёсий, ижтимоий иқтисодий ва маданий даражасига боғлиқ. Илк бор "фуқаро" атамаси Француз революциясининг 1799- йилдаги "Инсон ва фуқаро ҳуқуқлари Декларацияси"да баён этилган. 1948-йилда БМТ томонидан қабул қилинган Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги Умумжаҳон Декларациясига биноан, ҳар бир киши табиий, ажралмас, дахлсиз ҳуқуқ ва эркинликларга эгадир. Барча давлат идоралари инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини олий ижтимоий қадриятлари, деб билиб, уларни таъминлашга ва муҳофаза қилишга мажбурдирлар. Ўзбекистон Конституциясининг 21-моддасига кўра Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ягона фуқаролик ўрнатилади. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги, унга қандай асосларда эга бўлганлигидан қатъи назар, ҳамма учун тенгдир. Қорақалпоғистон Республикасининг фуқароси айни вақтда Ўзбекистон Республикасининг фуқароси ҳисобланади. Фуқаро томонидан ҳуқуқларнинг амалга оширилиши бошқа кишиларнинг ҳуқуқларига зид бўлмаслиги лозим. Ҳар бир киши Конституцияда белгиланган вазифаларни бажаради, жамиятнинг нормал ривожланиши учун шу вазифалар бажарилиши зарур.

Конституциянинг қоидалари бевосита амал қилади ва барча давлат идоралари, мансабдор шахслар, жамоат ташкилотлари, фуқаролар томонидан ижро этилиши мажбурийдир. Конституцияда мустаҳкамлаб берилган барча ҳуқуқлар ва эркинликлар суд йўли билан ҳимоя қилиниши лозим. Шахс ва жамиятнинг ўзаро масъулияти - ҳуқуқий давлатнинг ажралмас белгисидир. Нодемократик давлатда фақат фуқаронинг давлат олдидаги масъулияти тан олинади. У гўё фуқарога ҳуқуқ ва эркинлик бераётгандай бўлади ва унинг мақомини тайинлайди. Ҳуқуқий давлатда эса бунинг аксини кўрамиз. Бу ерда давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фуқаролар қошида уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари учун масъуллиги масаласига эътибор қаратилади. Бу масъулият фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилишида айбдор бўлган мансабдор шахсларнинг жавобгарликка тортилишини таъминлайдиган ва кескин жазо чоралари кўрилишини кўзда тутадиган тегишли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар мавжуд бўлган шароитдагина амалий тус касб этади. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилмаслигининг муҳим кафолати конституциявий қоида бўлиб, унга биноан давлатнинг ҳокимият тузилмалари ҳар бир кишига унинг ҳуқуқ ва эркинликларига бевосита тегишли бўлган ҳужжатлар ва материаллар билан танишишни таъминлашга мажбур. Ҳуқуқий давлатда ҳар бир фуқаронинг ўз ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи тан олинади. 2. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигининг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши томонидан 1992- йил 2- июлда “Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги тўғрисида”ги Қонунида фуқаролик масалалари, унинг ҳуқуқий ҳолати қонун йўли билан мустаҳкамланган. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги шахс билан давлатнинг доимий сиёсий-ҳуқуқий алоқасини белгилайди бу алоқа уларнинг ўзаро ҳуқуқ ва бурчларида ифодаланади.

Ўзбекистон Республикасида ҳар бир киши фуқаро бўлиш ҳуқуқига эгадир. Ҳеч ким фуқароликдан ёки фуқароликни ўзгартириш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси ўз идоралари ва мансабдор шахслари орқали фуқаролар олдида масъулдирлар, фуқаро эса давлат олдида масъулдир. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ва унинг ташқарисида ўз фуқароларининг ҳуқуқ, эркинликларини ва манфаатларини ҳимоя қилади. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари фуқароликни олиш асосларидан қатъий назар барча учун тенгдир. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари келиб чиқишидан, ижтимоий ва мулкий ҳолатидан, ирқи, миллати, жинси, маълумоти, тили, дини, сиёсий ва бошқа эътиқодларидан, машғулотининг туридан ҳамда бошқа ҳолатлардан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар. Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг тенг ҳуқуқлилиги иқтисодий, сиёсий, ижтимоий ва маданий турмушнинг барча соҳаларида таъминланади. Қорақалпоғистон Республикасининг фуқароси айни бир пайтда Ўзбекистон Республикасининг ҳам фуқаросидир. Қуйидагилар Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари бўладилар: 1. Келиб чиқиши, ижтимоий ва мулкий ҳолатидан, ирқи ва миллатидан, жинси, маълумоти, тили, сиёсий қарашлари, диний эътиқодидан, машғулотининг тури ва савиясидан қатъий назар, ушбу Қонун кучга кирган вақтда Ўзбекистон Республикасида доимий яшаб турган, бошқа давлатларнинг фуқаролари бўлмаган ҳамда Ўзбекистон Республикасининг фуқароси бўлиш истагини билдирган шахслар: 2. Давлат йўлланмаси билан Ўзбекистон Республикасидан ташқарисида ишлаётган, ҳарбий хизматни ўтаётган ёки ўқиётган шахслар, агар улар Ўзбекистон Республикасининг ҳудудида туғилган бўлсалар ёки доимий яшаганликларини исбот қилган бўлсалар, бошқа давлатларнинг фуқаролари бўлсалар ва ушбу Қонун кучга кирганидан кейин кечи билан бир

йил ичида Ўзбекистон Республикасининг фуқароси бўлиш истагини билдирган бўлсалар: 3. Ўзбекистон Республикаси Қонунларига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг фуқаролигини олган шахслар. Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган эркак ёки аёлнинг чет эл фуқароси билан ёҳуд фуқаролиги бўлмаган шахс билан никоҳдан ўтиши, шунингдек бундай никоҳнинг бекор қилиниши эр ёки хотиннинг фуқаролигини тўхтатилишига олиб келмайди. Конституциянинг 22-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида ҳам, унинг ташқарисида ҳам ўз фуқароларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш ва уларга ҳомийлик кўрсатишни кафолатлайди. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида яшаб тургани ҳолда Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлмаган ва чет давлат фуқаролигига мансублигини исботлайдиган далиллари бўлмаган шахслар фуқаролиги бўлмаган шахслар деб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасида ҳар бир шахс фуқаро бўлиш ҳуқуқига эгадир. Ҳеч ким фуқароликдан ёки фуқароликни ўзгартириш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши мумкин эмас. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг бир йиллиги муносабати билан қилган маърузасида шундай деган эди: "Шахс Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини қабул қилар экан, бу билан у Конституциямиз ва қонунларимизда мустаҳкамлаб қўйилган ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлади. Шунингдек, у маълум бурчларни ҳам бажаришга мажбурдир. Табиийки, Ўзбекистон давлати ҳам фуқароларнинг манфаатлари ва эркинликларини Республика ҳудудида ва унинг ташқарисида ҳимоя қилиш мажбуриятини ўз зиммасига олади". 1 3. Фуқароликни қабул қилиш, ўзгартириш ва йўқотиш 1 .Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. Т.: "Шарқ", 1993, 9-бе т .

Фуқароликни қабул қилиш, ўзгартириш ва йўқотиш алоҳида давлатларнинг ички қонунчилиги – Конституциялар, фуқаролик қонунлари ва қонунчилик актлари асосида амалга оширилади. Фуқароликнинг юзага келиши (келиб чиқиши) натурализация йўли билан, халқаро шартнома асосида ва айрим ҳолларда - реинтеграция (тикланиш) орқали ва тақдим этиш йўли билан амалга оширилади. Фуқароликни қабул қилишнинг асосий йўли туғилиш орқали келиб чиқади, қолган барча усуллари кам учрайди. Сабаби кўп кишилар туғилиши билан фуқароликни қабул қилиб, ўз умри давомида уни ўзгартирмайди. Туғилиш бўйича фуқароликка эга бўлиш 2 та асосий шаклга эга: "Қон ҳуқуқи" ( jus sanguinus ) асосида чақалоқнинг фуқаролиги ота- онасининг фуқаролиги билан белгиланиб, туғилган жойига боғланмайди. Бу мақсадга Европанинг кўп мамлакатлари, жумладан - Австрия, Норвегия, Финландия, Италия ва бошқалар амал қилади. "Замин ҳуқуқи" (jus soli) асосига кўра, фуқаролик чақалоқнинг туғилган жойидан келиб чиқиб, унинг ота-онаси фуқаролиги билан боғлиқ бўлмайди. Масалан, Бразилия қонунчилигида белгиланишича, бу давлат ҳудудида туғилган ҳар бир шахс Бразилия фуқароси ҳисобланади. Фуқароликни қабул қилишнинг усулларидан бири натурализация (фуқароликни қабул қилиш) бўлиб, бу умуман фуқаролиги бўлмаган ёки бошқа давлат фуқароси бўлган шахс томонидан фуқаролик олинишидир. Натурализация тартибда фуқаролик қуйидаги ҳолларда қабул қилинади: а) фуқаролиги бўлмаган ёки фуқаролигини ўзгартирмоқчи бўлган шахс сўровномасига асосан; б) бир давлат фуқаросининг бошқа давлат фуқароси билан никоҳдан ўтиши асосида; в) фуқаролиги бўлмаган ёки бошқа давлат фуқароси бўлган болани фарзандликка олишда. Натурализация асосида фуқаролик бериш ёки рад этиш давлат томонидан ўрнатилган қоидалар билан белгиланади. Натурализация асосида

фуқароликни бериш якка тартибда ёки манфаатдор шахс (фарзандликка олишда) розилиги билан амалга ошади. Барча мамлакатларнинг қонунчилиги бир қатор чекланишларга эга бўлиб, улар асосида шахсларга сиёсий, ижтимоий, диний, миллий ва бошқа сабаблардан келиб чиққан ҳолда натурализацияда рад этилади. Кўпчилик давлатларда узоқ вақт хотин эрининг фуқаролигига қабул қилинди деган тушунча юқори ўринни эгаллаб келган. Ҳозирги пайтда кўпгина давлатлар қонунчилиги белгилашича, аёл чет эллик шахсга турмушга чиқаётиб, ўз фуқаролигини сақлаб қолиши ёки ўз истаги билан натурализация тартибида эрининг фуқаролигини қабул қилиши мумкин. Бу тартиб умумий жиҳатдан қабул қилиниб, турмушга чиққан аёлларнинг фуқаролиги ҳақидаги 1957 йилдаги Конвенцияда ҳамда аёлларни ҳар томонлама таъқиб этилишини бартараф этиш бўйича 1979 йил Конвенциясида белгилаб ўтилган. Реинтеграция (дастлабки фуқароликни тиклаш) кам учрайди. Қоида бўйича реинтеграция жараёнида соддалаштирилган тартибдаги фуқароликни қабул қилиш тартиби қўлланилади. Халқаро шартномалар асосида фуқаролик қабул қилиш ва ўзгартириш кўпинча бундай ҳолатлар тинчлик ҳақидаги шарт номалар, реатриация ҳақида келишувлар, ҳудудий масалалардаги келишувлар вақтида бўлади. Бу усул бир неча давлатларнинг бирлашиши билан боғлиқ ҳолда янги давлат таркиб топиши ёки бир давлат бўлиниши натижасида бир неча давлатлар тузилишида, бир қисм ҳудуднинг бир давлатда бошқа давлат тасарруфига ўтиши (цессия), шунингдек қўшни давлатлар ўртасида алоҳида ҳудудларнинг алмашуви чоғида амалга оширилади. Ҳудудий ўзгаришлар вақтида кўнгилли равишда фуқаролик танлаш (оптация), ўзгартириш (кўчириш вақтида), автоматик тарзда фуқароликнинг ўзгариши (трансферт) бўлиши мумкин. Трансферт вақтида бир давлатдан бошқа давлатга ўтаётган ҳудуд аҳолисининг, хоҳишидан қатъий назар, бир давлатдан иккинчисига ўтар эди. Трансферт кам учрайди.

Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг 1994 йил сентябридаги қарори билан Ўзбекистон Республикаси "Консуллик муносабатлари тўғрисидаги Вена Конвенциясига" қўшилди. Бу ҳужжатга асосан Ўзбекистон Республикаси консуллик ташкилотлари чет давлатларда Ўзбекистон фуқароларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлайди. 4. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига эга бўлиш ва фуқароликни йўқотиш асослари Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги қуйидаги ҳолларда олинади: 1) туғилганда; 2) Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига қабул қилиниши натижасида; 3) Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларида назарда тутилган асослар бўйича; 4) Фуқаролик тўғрисидаги Қонунда назарда тутилган бошқа асослар бўйича. Туғилган пайтида ота-онаси Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган бола, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ёҳуд Ўзбекистон Республикасидан ташқарида туғилган бўлишидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикаси фуқароси ҳисобланади. Ота-онасининг фуқаролиги ҳар хил бўлиб, улардан бири бола туғилган пайтида Ўзбекистон Республикасининг фуқароси бўлган қуйидаги ҳолларда бола Ўзбекистон Республикасининг фуқароси ҳисобланади. 1) агар у Ўзбекистон Республикаси ҳудудида туғилган бўлса: 2) агар у Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида туғилган бўлсаю, ота-онаси ёки уларнинг бири шу вақтда Ўзбекистон Республикасида доимий истиқомат жойига эга бўлса. Ота-онасининг фуқаролиги ҳар хил бўлиб, улардан бири бола туғилган пайтда Ўзбекистон Республикасининг фуқароси бўлган бўлса, агар бу вақтда

ота-она Ўзбекистондан ташқарида доимий яшаш жойига эга бўлган бўлсалар, Ўзбекистон Республикасидан ташқарида туғилган боланинг фуқаролиги ота- онасининг ёзма тарзда ифодаланган келишуви билан белгиланади. Ота-онасидан бири бола туғилган пайтда Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган, бошқаси эса фуқаролиги йўқ шахс бўлган ёҳуд номаълум бўлган тақдирда, бола қаерда туғилган бўлишидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикасининг фуқароси ҳисобланади. Онасининг фуқаролиги бўлмаган боланинг отаси белгиланиб, у Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлса, 14 ёшга етмаган бола, қаерда туғилган бўлишидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикасининг фуқароси ҳисобланади. Фуқаролиги бўлмаган, Ўзбекистон Республикасида доимий истиқомат жойига эга бўлган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси ҳудудида туғилган боласи Ўзбекистон Республикаси фуқароси ҳисобланади. Ота-онаси номаълум бўлган ва Ўзбекистон ҳудудида яшаётган бола Ўзбекистон Республикаси фуқароси ҳисобланади. Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар ўз илтимосларига кўра ушбу Қонунга биноан келиб чиқишидан, ирқи ва миллатидан, жинси, маълумоти, тилидан, динга муносабатидан, сиёсий ва бошқа эътиқодларидан қатъий назар Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига қабул қилиниши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролигига қабул қилиш шартлари қуйидагилардан иборат: 1) чет эл фуқаролигидан воз кечиш; 2) сўнгги беш йил давомида Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшаганлик. Ушбу қоида Ўзбекистон Республикасининг фуқароси бўлиш истагини билдирган шахсларга, башарти улар шу ерда туғилган ва ҳеч бўлмаса ота-онасидан бири, буваси ёки бувиси Ўзбекистон Республикаси ҳудудида туғилганлигини ва бошқа давлатларнинг фуқароси эмаслигини исботласа, тааллуқли бўлмайди; 3) қонуний тирикчилик манбааларининг мавжудлиги;

4) Ўзбекистон Республикасининг Конституциясини тан олиш ва бажариш. Бу талаблар алоҳида ҳоллардагина Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарорига биноан Ўзбекистон Республикаси олдида буюк хизматлари ёки фан, техника ва маданият соҳасида катта ютуқлари бўлган, шунингдек Ўзбекистон Республикасини қизиқтирадиган касб ёҳуд малакага эга бўлган айрим шахсларга нисбатан ҳисобга олинмаслиги мумкин. Агар шахс: Ўзбекистон Республикасининг конституциявий тузумини зўрлик ишлатиб ўзгартиришни ёқлаб чиқаётган бўлса; фаолияти Ўзбекистон Республикасининг конституциявий принципларига зид бўлган партиялар ва ўзга ташкилотларга аъзо бўлган бўлса; Ўзбекистон Республикасининг қонунларига мувофиқ озодлиқдан маҳрум этилган ва жазони ўтаётган бўлса, уни Ўзбекистон Республикасининг фуқаролигига қабул қилиш тўғрисидаги илтимономаси рад этилади. Илгари Ўзбекистон Республикасининг фуқароси бўлган шахс ўз илтимосига биноан ушбу Қонун талабларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига тикланиши мумкин. 5-§. Ўзбекистон Республикасида фуқароликни тўхтатилиши Ўзбекистон Республикаси фуқаролик қуйидаги ҳолларда тўхтатилади: 1. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиш оқибатида; 2. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини йўқотиш оқибатида; 3. Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларида назарда тутилган асосларга биноан; 4. Ушбу Қонунда кўзда тутилган бошқа асосларга биноан. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини тўхтатилиши Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролигининг тўхтатилишига сабаб бўлади.

Фуқаролик тўғрисидаги Қонунда белгиланган тартибда шахснинг илтимосномасига кўра Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишга руҳсат этилади. Агар Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишни илтимос қилувчи шахс давлат олдидаги мажбуриятларини ёки фуқароларнинг ёҳуд давлат ва жамоат ташкилотларининг муҳим манфаатлари билан боғлиқ мулкий мажбуриятларни бажармаган бўлса, унинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиши рад этилиши мумкин. Агар Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишни илтимос қилувчи шахс айбланувчи сифатида жиноий жавобгарликка тортилган ёҳуд унга нисбатан қонуний кучга кирган ва ижро этилиши зурур бўлган суд ҳукми бўлса ёки шахснинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиши Ўзбекистон Республикаси давлат хавфсизлиги манфаатларига зид бўлса, унинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишига йўл қўйилмайди. Қуйидаги ҳолларда Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги йўқотилади: 1) шахс чет давлатда ҳарбий хизматга, хавфсизлик хизмати идораларига, милицияга, адлия идораларига ёки давлат ҳокимияти ва бошқарувининг бошқа идораларига ишга кирганлиги натижасида; 2) агар чет элда доимий яшовчи шахс беш йил давомида узрли сабабларсиз консуллик ҳисобида турмаган бўлса; 3) агар Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги ёлғонлиги шак- шубҳасиз маълумотлар ёки соҳта хужжатларни тақдим этиш натижасида олинган бўлса. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони чиққан кундан бошлаб Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги йўқотилади. Ота- оналарининг фуқаролиги ўзгарганлиги натижасида уларнинг ҳар иккаласи Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига ўтганда ёки ҳар иккаласи Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиққанда, ўз навбатида уларнинг 14 ёшга тўлмаган болаларининг фуқаролиги ҳам ўзгаради. Агар боланинг ота-онасидан бири маълум бўлса, ана шу ота ёки онанинг фуқаролиги ўзгарганида 14 ёшга тўлмаган боланинг фуқаролиги ҳам

тегишли суратда ўзгаради. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида яшовчи боланинг ота-онаси ёки ёлғиз отаси ё онаси бўлмаса Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқсалар ва айни бир пайтда улар Ўзбекистон Республикаси фуқаролари васийликка ёки ҳомийликка олган боланинг тарбиясида иштирок этмасалар, ота-она, васий ёки ҳомийнинг илтимосига кўра бола Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини сақлаб қолади. Агар ота-онасидан бири Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланса, бошқаси чет эл фуқаролиги бўлмаган шахс бўлиб қолаверса, Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини олаётган ота ёки онанинг илтимосномасига кўра бола Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини олиши мумкин. Агар ота-онасидан бири Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланса, бошқаси эса фуқаролиги бўлмаган шахс бўлиб қолаверса, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида яшовчи бола Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланади. Агар ота-онасидан бири Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланса, бошқаси эса фуқаролиги шахс бўлиб қолаверса, Ўзбекистон Республикасидан ташқарида яшовчи бола Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини олаётган ота ёки онанинг илтимосига кўра Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини олиши мумкин. Агар ота-онасидан бири Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқса, бошқаси эса Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиб қолаверса, бола Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини сақлаб қолади. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқаётган ота ёки онанинг илтимосига кўра бундай боланинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишига рухсат этилиши мумкин. Чет эл фуқароси ёҳуд фуқаролиги бўлмаган шахс бўлиб, Ўзбекистон Республикаси фуқаролари томонидан фарзадликка олинаётган бола Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланади. Чет эл фуқароси бўлиб, бири Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган, бошқаси эса фуқаролиги

бўлмаган шахс бўлган эр-хотин томонидан фарзандликка олинаётган бола Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланади. Фуқаролиги бўлмаган, бири Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган эр-хотин томонидан фарзадликка олинаётган бола Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланади. Чет эл фуқароси бўлиб, бири Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган, бошқаси чет эл фуқароси бўлган эр-хотин томонидан фарзандликка олувчиларнинг келишувига кўра Ўзбекистон Республикаси фуқаросига айланади. Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган, чет эл фуқаролари томонидан фарзандлика олинган ёки бири Ўзбекистон Республикаси фуқароси, бошқаси чет эл фуқароси бўлган эр-хотин томонидан фарзадликка олинган бола Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини сақлаб қолади. Фарзандликка олувчиларнинг илтимосномасига кўра бундай боланинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишига рухсат берилиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган, болани фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан фарзандликка олинган ёки бири Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган, бошқаси фуқаролиги бўлмаган шахс бўлган эр-хотин томонидан фарзандликка олинган бола Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини сақлаб қолади Ота-оналарнинг фуқаролиги ўзгарган тақдирда, шунингдек болалар фарзандликка олинган тақдирда 14 ёшдан 18 ёшгача бўлган болаларнинг фуқаролиги Фуқаролик тўғрисидаги Қонуннинг 34-моддасида кўзда тутилган тартибда фақат болаларнинг розилиги билан ўзгартирилиши мумкин. 6-§. Фуқаролик масалалари билан шуғулланувчи давлат идоралари Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги тўғрисидаги ишларни юритувчи Ўзбекистон Республикасининг давлат идоралари қуйидагилардан иборат: Ўзбекистон Республикасининг Президенти; Ўзбекистон Республикасининг Ички ишлар вазирлиги;

Ўзбекистон Республикасининг Ташқи ишлар вазирлиги; Ўзбекистон Республикасининг дипломатия ваколатхоналари ва консуллик муассасалари. 2 Ўзбекистон Республикаси Президентининг фуқаролик масалаларига оид ваколатлари қуйидагилардан иборат: 1. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшовчи чет эл фуқаролари фуқаролиги бўлмаган шахсларни Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига қабул қилиш тўғрисида; 2. Чет элда яшаётган ажнабий фуқаролар ва фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикаси Президентига тегишли илтимоснома билан мурожаат этган тақдирда уларни Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига қабул қилиш тўғрисида; 3. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиш тўғрисида; 4. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини йўқотиш тўғрисида қарор қабул қилади. Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги ва унинг тегишли идораларига берилган ваколатлар: 1) Ўзбекистон Республикасида доимий яшовчи шахслардан Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги масалаларига оид аризаларни қабул қилади; 2) Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги масалаларига доир аризаларни асослаш мақсадида келтирилган далил ва ҳужжатларни текширади; 3) фуқаролик масалаларига доир аризани зарур ҳужжатлар билан бирга Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги фуқаролик масалалари бўйича комиссияга йўллайди; 4) чет элда доимий яшаб турган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига мансублигини аниқлайди; 2 Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Ахборотномаси.1992й. №9. 338-модда.

5) Чет элда доимий яшаб турган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини йўқотганлигини қайд этади; 6) Ўзбекистон Республикасининг чет элда доимий яшаб турган фуқароларини ҳисобга олади. Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси дипломатия ваколатхоналари ва консуллик муассасалари: 1) чет элларда доимий яшаб турган шахслардан Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги масалаларига оид ариазаларни қабул қилади; 2) Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги масалаларига доир аризани асослаш мақсадида келтирилган далил ва ҳужжатларни текширади; 3) фуқаролик масалаларига доир аризаларни зарур ҳужжатлар билан бирга Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Фуқаролик масалалари бўйича Комиссияга йўллайди; 4) чет элда доимий яшаб турган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига мансублигини аниқлайди; 5) чет элда доимий яшаб турган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини йўқотганлигини қайд этади; 6) Ўзбекистон Республикасининг чет элда доимий яшаб турган фуқароларини ҳисобга олади. 7-§. Фуқароликка оид аризалар ва тақдимномаларни кўриб чиқиш тартиби Фуқаролик масалаларига оид аризалар Ўзбекистон Республикаси Президенти номига ариза берувчиларнинг доимий истиқомат жойидаги ички ишлар идоралари орқали, чет элда доимий яшовчи шахслар томонидан эса Ўзбекистон Республикасининг тегишли дипломатик ваколатхоналари ёки консуллик муассасалари орқали топширилади. 3 Чет давлат фуқароси бўлган шахс ўз фуқаролигини ўзгартириш ниятида мазкур давлатнинг муносабатини кўрсатувчи ҳужжатни тақдим 3 Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги тўғрисидаги қонун. 23-модда

этиши шарт. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига олиш, Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига тиклаш ёки ундан чиқиш тўғрисидаги илтимосномалари аризачининг ёзма илтимосига биноан кўриб чиқилади. 18 ёшга тўлмаган шахслар ҳусусидаги илтимосномалар улар вакилларининг нотариал идоралар томонидан, чет элда эса Ўзбекистон Республикасининг тегишли дипломатик ваколатхонаси ёки консуллик муассасаси томонидан тасдиқланган қонуний вакилларининг илтимосига биноан кўриб чиқилади. 14 ёшдан 18 ёшгача бўлган болалар Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига олиш, Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига тиклаш ва ундан чиқариш тўғрисида ариза топшириш чоғида уларнинг розилиги бўлиши шарт. Бундай розилик ёзма баён этилиши ва натариал идоралар томонидан, чет элда эса Ўзбекистон Республикасининг тегишли дипломатик ваколатхонаси ёки консуллик муассасалари томонидан тасдиқланган бўлиши шарт. Вояга етмаган боланинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиши тўғрисида илтимоснома топширганда, башарти унинг ота-онасидан бири Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиб қоладиган бўлса, унинг ўз боласининг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқишига муносабати билдирилган аризаси ҳам тақдим этилиш керак. Бундай ариза н о тариус томонидан, чет элда эса Ўзбекистон Республикаси дипломатик ваколатхонаси ёки консуллик муассасаси томонидан тасдиқланган бўлиши шарт. Башарти ариза берувчи саводсизлиги ёки жисмоний камчиликлари сабабли аризани имзолай олмаса, унинг илтимосига биноан бошқа киши аризани имзолайди, бу ҳақда ички ишлар идораси, чет элда эса Ўзбекистон Республикаси тегишли дипломатик ваколатхонаси ёки консуллик муассасаси томонидан аризага ёзиб қўйилади. Шахснинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига мансублиги тўғрисидаги ариза унинг доимий истиқомат жойида ички ишлар идорасига, чет элда доимий яшайдиган шахс томонидан эса Ўзбекистон

Республикасининг тегишли дипломатик ваколатхонаси ёки консуллик муассасига берилади. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига мансубликни аниқлашда Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига мансублиги билан боғланаётган вазият бошланган пайтда амал қилиб турган Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси тузган халқаро шартномаларнинг қоидалари қўлланилади. Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги масалаларига оид аризалар ариза берувчи шахсан мурожаат этган тақдирда унинг доимий истиқомат жойидаги ички ишлар идоралари, чет элда доимий яшовчи шахсларга нисбатан эса Ўзбекистон Республикасининг тегишли дипломатия ваколатлари ёки консуллик муассасалари томонидан расмийлаштирилади. Узрли сабаблар бўлган тақдирда ички ишлар идоралари, тегишли димломатия ваколатхоналари ва консуллик муассасалари фуқаролик тўғрисидаги ҳужжатларни бошқа шахслар ёки почта орқали юборилган аризаларга мувофиқ расмийлаштиришлари шарт. Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги масалаларига оид аризалар берилганда давлат божи тўланади, унинг миқдори Ўзбекистон Республикаси қонунлари билан белгиланади. Фуқаролик масалаларига оид аризани расмийлаштираётган ички ишлар идораси ёки тегишли дипломатик ваколатхонаси ёҳуд консуллик муассасаси мазкур ариза юзасидан асосланган хулосасини чиқаради. Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги фуқаролик масалаларига оид аризалар ёки тақдимномалар юзасидан ўз хулосалари ҳамда бошқа зарур ҳужжатларни Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги фуқаролик масалалари комиссияси номига юборадилар. Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиш тўғрисидаги аризаларига оид хулосаларда ариза берувчининг давлат олдида бажарилмай қолган мажбуриятлари ёки унинг фуқаролар ёҳуд давлат ва бошқа жамоат ташкилотлари муҳим манфаатлари билан боғлиқ бўлган мулкий

мажбуриятлари ҳусусидаги, уни айбланувчи сифатида жиноий жавобгарликка тортиш ҳақидаги, ёҳуд унга нисбатан суднинг қонуний кучга кирган, ижро этилиши лозим бўлган ҳукми мавжудлиги ҳақидаги ё бўлмаса мазкур шахснинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигидан чиқиши Ўзбекистон Республикасининг давлат хавфсизлиги манфаатларига зидлиги тўғрисидаги маълумотлар ҳам хабар қилинади. Фуқаролик тўғрисидаги Қонуннинг 30-моддасида кўрсатилган фуқароликка оид масалаларни дастлабки тарзда кўриб чиқиш учун Ўзбекистон Республикаси Президенти фуқаролик масалалари комиссиясини тузади. Фуқаролик масалаларига оид аризалар ва тақдимномаларни кўриб чиқиш пайтида комиссия ариза берувчининг далилларини, тақдимноманинг мазмунини, давлат идоралари ва жамоат ташкилотларининг хулосаларини, бошқа ҳужжатларни ҳамда тегишли тарзда расмийлаштирилган гувоҳлар кўрсатмаларини атрофлича баҳолайди. Башарти, шахс Қорақалпоғистон Республикасига бориб яшамоқчи бўлса, комиссия Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг уни Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига қабул этиш ёки унинг фуқаролигини тиклаш мақсадга мувофиқ ёки мувофиқ эмаслиги тўғрисидаги, шу жумладан Республикада узга иш, турар жой ва бошқа қулайликлар бериш имконияти бор-йўқлиги ҳақидаги фикрни эътиборга олади. Комиссия ўз ихтиёридаги иш юзасидан материаллар ва ҳужжатларни тегишли давлат идоралари ва жамоат ташкилотларидан талаб қилиб олишга ҳақлидир, бу давлат идоралари ва жамоат ташкилотлари эса комиссия белгилаган муддатда зарур маълумотни тақдим этадилар. Комиссия ҳар бир ариза ёки тақдимнома юзасидан Ўзбекистон Республикаси Президентига таклифлар киритади. Комиссиянинг қарори баённома билан расмийлаштирилади, уни комиссиянинг мажлисида қатнашган барча аъзолари имзолайдилар. Фуқаролик масалалари юзасидан Ўзбекистон Республикаси Президенти фармон чиқаради. Агар формонда бошқа муддат белгиланган

бўлмаса, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони чиқарилган кундан бошлаб кучга киради. Фуқаролик масаласига оид такрорий ариза, қоида тариқасида, шу мақсадга оид аввалги қарордан кейин бир йил ўтгач кўриб чиқилади. Иш учун муҳим бўлган ҳамда ариза берувчига маълум бўлмаган ва маълум бўлиши мумкин бўлмаган вазиятлар вужудга келган тақдирда такрорий ариза илгарироқ ҳам кўриб чиқилиши мумкин. Фуқаролик масалаларига оид аризалар ёки тақдимномаларни кўриб чиқиш муддати бир йилдан ошмаслиги керак. Ўзбекистон Республикасида доимий яшовчи шахсларга нисбатан фуқаролик масалаларига оид қарорларнинг ижроси Ўзбекистон Республикаси Ишки ишлар вазирлиги ва унинг тегишли идоралари, фуқаролик ҳолатини қайд этиш бўлимлари, чет элда яшовчи шахсларга нисбатан эса Ўзбекистон Республикасининг Ташқи ишлар вазирлиги зиммасига, Ўзбекистон Республикасининг тегишли дипломатия ваколатхоналари ва консуллик муассасалари зиммасига юклатилади. Қонунда белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси фуқаролигини олган шахслар Ўзбекистон Республикасининг ички ишлар идоралари ёки дипломатик ваколатхоналари ёҳуд консуллик муассасалари томонидан Ўзбекистон Республикасининг фуқароси паспорти топширилади. 16 ёшга етмаган болаларнинг ҳужжатларига уларнинг Ўзбекистон Республикаси фуқаролигига мансублиги ёзиб қўйилади. Ўзбекистон Республикасида яшаб турган, лекин Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги тўхтатилган, бошқа давлат фуқароси бўлмаган шахслар ички ишлар идораси томонидан фуқаролиги бўлмаган шахсларга мўлжалланган истиқомат гувоҳномаси берилади. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролик масалаларига оид қарорлар ижроси Ўзбекистон Республикасининг Президенти ҳузуридаги фуқаролик масалалари комиссияси томонидан, шунингдек бошқа ваколатли идоралар томонидан ўз ҳуқуқлари доирасида назорат этилади.

Фуқаролик масалаларига оид аризаларни қабул қилишдан асоссиз бош тортганлик, аризани кўриб чиқиш муддатлари бузилганлик, шунингдек мансабдор шахсларнинг фуқаролик тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш тартибини ва фуқаролик масалаларига оид қарорларни ижро этиш тартибини бузадиган бошқа ноҳақ хатти-ҳаракатлари ҳусусида улар бўйсунадиган юқори мансабдор шахсга ёки судга қонунда белгиланган тартибда шикоят қилиниши мумкин. Чет элда Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари Ўзбекистон Республикасининг ҳимояси ва ҳомийлигидан фойдаланадилар. Ўзбекистон Республикаси, ўзининг дипломатик ваколатхоналари ва консуллик муассасалари, шунингдек уларнинг мансабдор шахслари Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг ўзлари борган мамлакат қонунлари билан, Ўзбекистон Республикаси ва унинг фуқароси борган давлат қатнашаётган шартномалар ҳамда халқаро одатлар билан бериб қўйилган ҳамма ҳуқуқлардан тўла фойдаланиш имкониятига эга бўлишлари учун чоралар қўришлари, уларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан муҳофаза қилинадиган манфаатларини қонунларда белгиланган тартибда ҳимоя қилишлари, зарур ҳолларда эса Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг бузилган ҳуқуқларини тиклаш чораларини кўришлари шарт. Башарти, Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, Ўзбекистон Республикасининг фуқароси чет давлатга топширилиши мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлган шахснинг чет давлат фуқаролигига мансублиги тан олинмайди. Алоҳида ҳолларда, хорижий давлат фуқаролари бўлмиш ватандошлар, агар улар ёки уларнинг ота-оналари, бувалари ёки бувилари бир вақтлар мавжуд тузум туфайли ватанни ташлаб кетишга мажбур бўлган бўлсалар, ўз илтимосларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори

билан Ўзбекистон Республикасининг фуқаролигига ҳам қабул қилинишлари мумкин. 4 Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги чет эл фуқароларининг ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари халқаро ҳуқуқ нормаларига мувофиқ таъминланади. Улар Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, қонунлари ва халқаро шартномалари билан белгиланган бурчларни адо этадилар. 4 Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Ахборотномаси.1992й. №9. 338-модда.

Похожие

Узбекистонда фукаролар бурчларининг конституциявий асослари ( Узбекистонда фукоролар бурчларининг конституциявий асослари

Узбекистонда жамоат бирлашмалари фаолиятининг конституциявий асослари

Узбекистонда молия ва пул-кредит тизимининг конституциявий асослари

Фукаролик хукуки асослари ( Фукаролик хукуки асослари

Узбекистонда инсон ва фукаролар ижтимоий ва иктисодий хукукларининг конституциявий асослари