Moddiy boyliklar, tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish bo'yicha buxgalteriya hisobini yuritishning xususiyatlari - Юриспруденция - Рефераты

Moddiy boyliklar, tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish bo'yicha buxgalteriya hisobini yuritishning xususiyatlari

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

112.5 KB

Moddiy boyliklar, tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish bo`yicha buxgalteriya hisobini yuritishning xususiyatlari Ishlab chiqarish jarayonining pirovard mahsuli bo`lib tayyor mahsulotlar hisoblanadi. Tayyor mahsulotlar - bu mazkur korxonada qaytadan ishlashni talab qilmaydigan, standartlar va texnik shartlariga to`liq javob beradigan, texnik nazorat bo`limi (TNB) yoki maxsus komissiya tomonidan qabul qilingan va korxona omboriga topshirilgan yoki buyurtmachi tomonidan qabul qshpshgan buyum va mahsulotlardir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar bozor talabini o`rgangan holda tuzilgan shartnomalarga, assortiment, son va sifat reja topshiriqlariga binoan, doimo ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini ko`paytirish, ularning assortimentini kengaytirish va sifatini oshirishga e`tibor berib mahsulot ishlab chiqaradilar. Bozor munosabatlari sharoitida asosiy e`tibor mol yuborish - shartnomalari bo`yicha mol sotishga qaratiladi, chunki bu korxona faoliyatining maqsadga muvofiqligini, uning samaradorligini aniqlovchi iqtisodiy ko`rsatkichlardan biri bo`lib hisoblanadi. Korxonaning hisob - kitob schetiga pul tushgan va tushmaganligidan qat`i nazar barcha yuklangan va jo`natilgan mahsulotlar realizatsiya hajmiga qo`shilishi mumkin. Shunday qilib, sotish jarayoni korxona xo`jalik mablag`lari-ning doiraviy aylanishini yakunlaydi. Bu o`z navbatida korxonaga davlat budjeti, ssudalar bo`yicha banklar, ishchi va xizmatchilar, mol yuboruvchilar oldidagi majburiyatlarni bajarish va ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash imkoniyatini beradi. Realizatsiya rejasini bajarmaslik aylanma mablag`lar aylanishini sekinlashiga, haridorlar oldida shartnoma vazifalarini bajarmaganligi uchun jarima to`lashga, to`lovlarni kechikishiga, korxonaning moliyaviy holatini yomonlashishiga olib keladi. Korxona realizatsiya hajmi bilan bir qatorda foyda summasini (hajmini) ham

rejalashtiradi. Chunki, mahsulotning sotish (shartnoma) narxi belgilanganda uning tarkibiga ma`lum summada yoki foizda foyda (daromad) summasi ham kiritiladi. Agar shartnoma (reja) bo`yicha sotishga tegishli mahsulotlar miqdorini shartnoma bahosiga ko`paytirsa, reja bo`yicha ularni sotish qiymati kelib chiqadi, foyda foiziga qarab esa reja foyda summasi hisoblab chiqiladi. Bu budjetga foydadan bo`nak ajratmasini to`lash uchun baza bo`lib hisoblanadi. Tayyor mahsulotlar harakatining sintetik hisobi 2810 «Om-bordagi tayyor mahsulot» schetida yuritilib, u mavjud tayyor mah-sulotlar va ularning harakati to`g`risidagi axborotni umumlashti-rish uchun tayinlangan. Bu schetning debetida omborga tushgan mahsulotlar, kreditida esa ombordan jo`natilgan mahsulotlar aks ettiriladi. Agar mahsulotlar harakatining joriy hisobi reja tannarxida yuritilsa, 2810 schetning debetida ikkita ko`rsatkich reja tannarxi va reja tannarxidan og`ishish summasi hisobga olinadi. Agar joriy hisobda korxonaning ulgurji baholari qo`llanilsa, 2810 schetning debetida quyidagi ko`rsatkichlar bo`ladi: ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatining korxona ulgurji bahosi va ulgurji baho qiymati bilan haqiqiy tannarxi orasidagi farqi. Maqsulot, ish va xizmatlar sotish hisobi 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromadlar», 9020 «Tovarlar sotishdan olingan daromadlar» va 9030 «Bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar» schetlarida yuritiladi. Mazkur schetlar tranzit bo`lib passiv schetlarga mansubdir. Bu schetlar tayyor mahsulotlar, tovarlar, bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlarni sotish jarayoni to`g`risidagi axborotni umumlashtirish uchun tayinlangan. Bu schetlarning kredit qoldiqlari moliyaviy natijani aniqlash maqsadida har oyning oxirida 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» schetiga o`tkazilib boriladi. Shuning uchun korxonalarning buxgalteriya hisobini tashkil qilish tizimida tayyor mahsulotlar ularni yuklash va sotish hisobi alohida o`rin tutib, uning vazifalari quyidagilardan iborat: - tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish, ularning zahiralari holati va omborlarda saqlanishi, bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlar ustidan uzluksiz

nazorat qilish; - yuklangan va jo`natilgan mahsulot (ish, xizmat) larni o`z vaqtida va to`g`ri hujjatlashtirish, haridorlar bilan olib boriladigan hisob - kitoblarni aniq tashkil etish; - sotilgan mahsulotlarning hajmi va assortimenti bo`yicha mol jo`natish shartnoma rejasini bajarilishi ustidan nazorat qilish; - sotilgan mahsulot uchun olingan summani mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan haqiqiy xarajatlarni, foyda summasini o`z vaqtida va aniq hisoblab chiqish. Bu vazifalarni bajarilishi korxonaning bir tekisda ishlashi, sotish va ombor xo`jaligini to`g`ri tashkil qilish, xo`jalik muomalalarini o`z vaqtida va to`g`ri hujjatlashtirishga bog`liq. 4-sonli BHMAning 7-bandiga binoan korxona aylanma mablag`i-ning tarkibiy qismi hisoblangan tayyor mahsulotlar eng kam bahoda baholanishi kerak: tannarxida yoki sof sotilish qiymatida. Tayyor mahsulotlarning haqiqiy tannarxini hisobot davri (oy, chorak, yil) tugagandan so`ng aniqlash mumkin. Lekin mahsulotlar-ning harakati har kuni sodir bo`ladi (qabul qilish, jo`natish, yuk-lash, sotish), shuning uchun joriy hisobda mahsulotni shartli bahoda baholash kerak. Tayyor mahsulotlar harakatining kundalik hisobi ishlab chiqarish reja tannarxida, yoki korxonaning shartnoma baho-larida, yoki hisob bahosi deb nomlanadigan chakana jo`natish baho-larida yuritiladi. Chunonchi, mahsulot birligining reja tannarxi korxonada ish-lab chiqiladi. U oy oxirida tayyor mahsulotlarning guruhlari bo`yi-cha og`ishish summasini yoki foizini hisoblash yo`li bilan haqiqiy tannarxga yetkazib qo`yiladi. Og`ishish summasi va foizi mahsulot-ning oy boshiga qoldig`i va uning oy davomidagi kirimiga qarab hisoblab chiqiladi. Og`ishishi tejalganligini yoki korxona tomoni- dan ortiqcha xarajatga yo`l qo`yilganligini ko`rsatadi va shuning uchun ishlab chiqarish jarayonidagi uning ish natijalarini ta`rif-laydi. Tayyor mahsulotlar qaysi schetlarda hisobga olingan bo`lsa, og`ishishlar ham shu schetlarda tejalgan bo`lsa qizil siyohda storno qilib, ortiqcha xarajat bo`lsa oddiy siyohda aks ettiriladi.

Og`ishish foizi va jo`natilgan mahsulotning reja tannarxi sotilgan va om-bordagi oy oxiriga qolgan mahsulotning haqiqiy tannarxini aniqlash imkonini beradi. Tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish sohasidan muomala sohasiga o`tish jarayoni quyidagi dastlabki hujjatlarda aks ettiriladi: qabul qilish — topshirish nakladnoylari, dalolatnomalar, rejalar, kartalar va b. Quyida qabul qilish-topshirish nakladnoyi-ning shakli keltiriladi. Tayyor mahsulotlarni yuklab jo`natish o`z ichiga ikkita hujjat-ni - omborga buyruq va jo`natish uchun nakladnoyni qamrab oladigan buyruq - nakladnoy bilan rasmiylashtiriladi. Omborga buyruqni haridorlar bilan tuzilgan sharnoma shartlariga asosan mol oluvchi-ning nomini, uning kodini, mahsulotning miqdori va assortimen-tini, jo`natish muddatini ko`rsatib tegishli xizmat bo`limiga yozib beradi.. Hujjat tegishli xizmat boshlig`i, omborchi va ekspeditor tomo-nidan imzolanadi. Buyruq - nakladnoy ikki nusxada tuzilib, birin-chisi tovar-transport nakladnoyiga binoan jo`natilgan o`rin miqdo-rini, yukning og`irligini va mol oluvchining bekatigacha mahsulotni yetkazib berish bo`yicha to`langan temir yo`l tarifi summasini ko`rsa-tish uchun ekspeditorga beriladi, ikkinchi nusxasi molni jo`nat-ganligi to`g`risida asos bo`lib omborchida qoladi. Unga binoan ombor hisobi kartochkasining «chiqim» grafasiga jo`natilgan mahsulotning miqdorini yozib qo`yadi va hujjat buxgalteriyaga topshiriladi. Ekspeditor mahsulotni transport tashkilotiga topshirib undan yukni qabul qilib olganligi to`g`risida kvitansiya oladi. Mahsulot jo`na-tilgandan keyingi kuni ekspeditor buyruq — nakladnoyni va tran-sport tashkilotining kvitansiyasini mol oluvchining nomiga to`lov talabnoma — topshiriq yoki boshqa hujjat yozish uchun buxgalteriyaga topshirishi shart. Shu bilan bir vaqtda schet — faktura ham yoziladi. To`lov talabnomasida jo`natilgan tovarning assortimenti, miq-dori, sotish (shartnoma) bahosi va qiymatiko`rsatiladi (bunday hol-da schet faktura to`lov talabnomasiga albatta ilova qilinishi kerak). Quyida schet - fakturani shaklini keltiramiz, To`lov talabnomasi mol oluvchining hisob - kitob schetidan schet - fakturaga asosan yuklab yuborilgan

mahsulot qiymatini o`tkazib berishi to`g`risida mol yuboruvchining bankka bergan buyrug`i bo`lib hisoblanadi. Schet - faktura yoki to`lov talabnomasininig alohida qatorida mol oluvchilar tomonidan to`lanadigan idish va o`rama qiymati, hamda temir yo`l tarifi ko`rsatiladi. Ayrim hollarda mol yuboruvchining to`laydigan temir yo`l tarifi to`lanmalar summasiga qo`shilishi mumkin, QQS summasi alohida qatorda ko`rsatiladi. Mol yuboruvchi bilan mol oluvchi o`rtasida tuziladigan shartnomada mol yuboruvchi mahsulotni qaysi joy (franko — joy) gacha yetkazib berish xarajatlarini o`z hisobiga olishi to`g`risida kelishib olinadi. Franko - joyni quyidagi turlari mavjud: - mol yuboruvchining franko - ombori bunda mol yuboruvchi korxona mahsulot yuborish bilan bog`liq bo`lgan barcha xarajatlar (ombordagi, temir yo`l bekatidagi, yuklash — tushirish ishlar qiymati, tashish qiymati va temir yo`l tarifi) to`lov — talabnomasiga qo`shiladi; - franko — yuklab jo`natish bekati — bunda mol yuboruvchi to`-lov - talabnomaga temir yo`l tarifini va mahsulotni vagonga yuklash xarajatlari summasini qo`shadi; - franko — vagon tayinlanish bekati — bunda mol yuboruvchi to`lov - talabnomaga faqat temir yo`l (yoki boshqa transport) tarifi summasini qo`shadi; - franko - tayinlanish bekati - bunda temir yo`l tarifi qo`shil-gan holda mahsulot jo`natish bilan bog`liq bo`lgan barcha xarajatlar-ni mol yuboruvchi to`laydi; , - franko — mol oluvchining ombori - bunda yuqorida ko`rsa-tilgan xarajatlar bilan bir qatorda mol yuboruvchi mol oluvchining bekatidagi va uning omboridagi tushirish — yuklash ishlari, uning omboriga olib borish va boshqa ishlar qiymatini to`laydi. O`zbekistonda to`lovning keng tarqalgan turi bo`lib franko - vagon tayinlanish bekati hisoblanadi. Mahsulotlarni bir me`yorda ishlab chiqarish haridorlarga mah-sulot jo`natish shartnoma majburiyatlarini, mahsulotni o`z vaqtida sotish, barcha hisob-kitob va

to`lovlarni bajarilishini ta`minlaydi. Shuning uchun ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar hisobi korxona buxgalteriyasining uzluksiz nazorati ostida turadi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning hujjatlari har kuni buxgalteriyaga tushadi va bu yerda ularning turlari bo`yicha miqdor natura hisobi yuritiladi. Oy tugagandan so`ng ishlab chiqarilgan mahsulotlarning jami reja, sotish narxi bo`yicha va haqiqiy tannarxi bo`yicha baholanadi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni haqiqiy tannarxi bilan reja tannarxini taqqoslab tejalganmi yoki ortiqcha xarajat qilinganmi, shunga qarab korxonaning ishlab chiqarish jarayonidagi ish natijasiga baho beriladi. Shu yerning o`zida mahsulotlar jo`natish (sotish, shartnoma) narxida ham baholanadi, bu esa mahsulotlar sotilgandan so`ng olinishi mumkin bo`lgan tushum va foydani aniqlash imkonini beradi. Ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxi 10/1 jurnal - orderining 2810 «Ombordagi tayyor mahsulot» schetini debeti va 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» schetini krediti bo`yicha aks ettiriladi. 2810 «Ombordagi tayyor mahsulot» scheti aktiv inventar scheti bo`lib, uning saldosi korxonaning ombordagi mahsulotlar koldig`i-ning haqiqiy tannarxini ko`rsatadi; debet oboroti — asosiy ishlab chiqarishdan qabul qilingan mahsulotlarning haqiqiy tannarxini, shuningdek mol oluvchilar tomonidan qaytarilgan mahsulotlar qiy-matini, kredit oboroti hisobot oyida yuklab jo`natilgan mahsulot-larning haqiqiy tannarxini ko`rsatadi. Tayyor mahsulotlar harakatini pul ko`rsatkichdagi hisobi 1b-«Tayyor buyumlar harakatining puldagi ifodasi» vedomostida yuritiladi. Quyida bu vedomostning shakli keltiriladi 16-«Tayyor buyumlar harakatining puldagi ifodasi» vedomostining I bo`limidan 2810 schetniig to`liq ma`lumotlari ta`rifini ikki bahoda — haqiqiy va hisob bahoda olamiz. Bu oy oxiriga bo`lgan tayyor mahsulotlarning umumiy hajmi-dagi haqiqiy xarajatlar salmog`ini (oy boshiga qoldiq plyus mah-sulotning kirimini ularning hksob bahosiga nisbati) topish uchum zarur. Agar shu foiz 100 ga teng bo`lsa, demak, haqiqiy xarajatlar rejaga teng ekan; agar foizi 100 dan kam bo`lsa, korxona mahsulot tannarxini pasaytirgani bo`ladi, natijada ushbu mahsulotni sotishdan u

rejadan ortiq foyda oladi; agar shu foizi 100 dan ortiq bo`lsa. Shu jami mahsulotlarni haqiqiy tannarxini ularning hisob (reja) tanarxiga bo`lgan foiz nisbati buxgalteriya tomonidan hisobot oyida yuklab jo`natilgan, haridorlar tomonidan qaytarilgan va oy oxiriga qolgan mahsulotlarning haqiqiy tannarxini hisoblash uchun foydalaniladi. Oy oxiriga qolgan mahsulotlar haqiqiy tan-narxini aniqlashning zaruriyati shundaki. uni bosh daftar bilan taqqoslash mumkin, omborlardagi qoldiqlarni hisobga olish daftari bilan esa hisob bahosidagi qoldiq taqqoslanadi. Tayyor mahsulotlarning ombordagi hisobi operativ –buxgalteriya usulida yuritiladi, ya`ni mahsulotlarning har bir nomenkla-tura nomeriga materiallarning ombor kartochka hisobi (17-M shakli) ochiladi. Tayyor mahsulotlarni kirimi va chiqimiga qarab omborchi hujjatlarga asosan kartochkalarga qiymatliklar miqdorini (kirim, chiqim) yozib qo`yadi va har bir yozuvdan keyin qoldig`i chiqariladi. O`tgan sutka ichida omborda yig`ilib qolgan hujjatlar (qabul qilish ~ topshirish nakladnoylari, buyruq -nakladnoylar, tovar - transport nakladnoylari) ni buxgalter har kuni qabul qilishi shart. Ombor hisobini to`g`ri yuritilishi buxgalterning ombor hisobi kartochkasiga qo`yilgan imzosi bilan tasdiqlanadi. Moddiy - javobgar shaxs ombor hisobi kartochkalariga asosan har oyda tayyor mahsulotlar nomenklaturalari, o`lchov birligi, miq-dorini ko`rsatib tayyor mahsulotlar qoldig`ini hisobga olish vedo-mostini to`ldiradi va uni buxgalteriyaga topshiradi. Buxgalteriyada hisob bahosi bo`yicha taksirovka qilinadi va buxgalteriya ma`lumot-lari (16-vedomostning I-bo`limi) bilan solishtiriladi. Yuklab jo`natilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlar — bular mahsulot va xizmatlar uchun to`lov hujjatlari, mol yuboruvchilar tomonidan bankka topshirilgan, lekin haridorlar tomonidan to`lanmagan summa. Oy oxirida yuklab jo`natilgan, lekin to`lov hujjatlari bankka topshirilmagan mahsulotlar balansda ombordagi tayyor mahsulotlar bilan birga aks ettiriladi va korxonanig aylanma mablag`lari tarkibida ko`rsatiladi.

Hisoblash usulida mol oluvchilarga mahsulot yuklab yuborilganda quyidagicha buxgalteriya yozuvi beriladi: 1. Sotilgan mahsulotning haqiqiy ishlab chiqarish tannarxiga D-t 9110 «Sotilgan mahsulotning tannarxi» scheti K-t 2810 «Ombordagi tayyor mahsulot» scheti 2. Yuklab jo`natilgan mahsulotning shartnoma (sotish) qiymatiga D-t 4010 “Haridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar” scheti K-t 9010 “Mahsulot sotishdan olingan daromadlar scheti” Yuklab jo`natilgan mahsulotlar harakatining hisobi 16-vedomostning II- bo`limida yuritiladi. Bu vedomostning ikkinchi bo`limida jo`natilgan, sotilgan mahsulotlar, material qiymatliklar, xizmatlar va haridorlar bilan hisoblashishlarning analitik va sintetik hisobi birlashgan. Jo`natilgan va sotilgan mahsulotlar analitik hisobi ularning natural ko`rinishdagi turlari bo`yicha yoki to`lov hujjatlari bo`yicha ikki bahoda - haqiqiy tannarxda va sotish narxida tashkil etiladi. Shuni ham aytish kerakki, oy boshiga va oy oxiriga to`lanmay qolgan, hisobot oyida jo`natilgan, haridorlar tomonidan qaytarilgan va sotilgan mahsulotlarning umumiy miqdori ham hisobga olinadi. Vedomostning II-bo`limini to`ldirish uchun oldingi oyning vedomosti (to`lanmagan mahsulotning oy boshiga qoldig`i), to`lov hujjatlari, hisobot oyida jo`natilgan mahsulotlarga buyruq - nakladnoylar, shuningdek korxonaning hisob-kitob schetidan olingan bankning ko`chirmalari asos bo`lib hisoblanadi. Mol oluvchi hisobidan chek bilan to`langan temir yo`l tarifi vedomostda alohida ko`rsatiladi, chunki u mahsulot sotish hajmiga kiritilmaydi. Mazkur vedomostning II-bo`limidan quyidagi ma`lumotlarni olish mumkin: oy davomida ombordan yuklab jo`natilgan mahsulotlarning assortimenti va qiymati bo`yicha miqdori; transport xarajatlari summasi; QQS summasi; schet — to`lov hujjatlari bo`yicha olishga tegishli summa; haridorlar bilan hisob - kitoblar holati; mahsulot uchun hisobot oyida tushgan summalar to`g`risidagi ma`lumotlar va transport xarajatlarini qoplanishi va x. k. Vedomostning ko`rsatkichlari katta operativ (tezkorlik) ahamiyatiga ega, chunki har kuni yuklab jo`natilgan, sotilgan

mahsulotlar hajmi to`g`risida ma`lumotlarga ega bo`ladi. Bundan tashqari, shartnoma majburiyatlarini bajarilishi ham nazorat qilinadi. 16-vedomostning III-bo`limida to`langan, hisobdan chiqarilgan, to`lanmagan va hisobdan chiqarilmagan summalar to`g`risidagi yig`ma ma`lumotlar aks ettiriladi. Quyida bu bo`limning shakli keltiriladi. III. To`langan, hisobdan chiqarilgan, to`lanmagan va hisobdan chiqarilmagan summalar bo`yicha yig`ma ma`lumotlar. A. Korrespondentlanuvchi schetlar bo`yicha-tanlanishi va hisob-dan chiqarilishi B. Mahsulotni qaytarilishi bilan bog`liq bo`lgan taqdim etilgan summalarni kamaytirish tartibidagi hisobdan chiqarishlar. V. Hisob guruhlari bo`yicha to`lanmagan va hisobdan chiqarilma-ganlar. Vedomostning III-bo`limi taqdim etilgan schetlar bo`yicha umumiy summasini ko`rsatib oy oxirida to`ldiriladi va u uch qismdan iboratdir: A- to`lanishi va hisobdan chiqarilishi; B- mahsulot qaytarilganligi uchun hisobdan chiqarilishi; V- to`lanmagan, hisobdan chiqarilmagan. Bu bo`lim 2810 va 9010 schetlarning krelit oborotlarini II-jurnal - orderida aks ettirilganligi va 2810 schet bo`yicha keyingi oyga qolgan qoldiqni to`g`ri hisoblab chiqilganining nazorati uchun xizmat qiladi. Mahsulotlarni sotish bir qancha xarajatlarni keltirib chiqa-radi. Mahsulot ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlardan farqli o`laroq mahsulotlarni sotish bilan bog`liq bo`lgan xarajat-lar tijorat xarajatlari deyiladi. Tijorat xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiradi: mol yuboruvchi korxona hisobidan preyskurantlarga yoki shartnoma shartiga binoan qilingan idish va joylash (qadoqlash va o`rash), (o`rash qog`ozlari, taxtachalar, kanoplar) xarajatlari; ulgurji baho franko - yuklab jo`natish bekati usulida (yuklash, yetkazib berish, tushirish) belgilangan hollarda mol yuboruvchi hisobidan mahsulot sotish bo`yicha qilinadigan transport xarajatlari;

korxonaning moliyaviy rejasida nazarda tutilgan mahsulot sotish bo`yicha boshqa (komission yig`im, mahsulotni tahlil qilish bo`yicha) xarajatlar. Tayyor mahsulotlar omborga qabul qilingandan keyin qadoqlan-gan va o`ralgan (upakovka) hollarda, idish xarajatlari tijorat xa-rajatlariga kiritiladi. Agar qadoqlash sexlarda mahsulotlarni omborga topshirishga qadar bajarilgan bo`lsa, idishlar qiymati mahsulotlarni ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladi. Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risidagi Nizom»ga binoan bu xarajatlar 9410 «Sotish xarajatlari» schetida hisobga olinadi. Bu schet tranzit bo`lib aktiv schetlarga mansub, oy boshiga unda qoldiq bo`lmaydi; debet oboroti mahsulotni jo`natish bilan bog`liq . bo`lgan xarajatlarni ko`rsatadi, kredit oboroti esa hisobot oyida foydani kamaytirishga o`tkazilgan summalarni ko`rsatadi. 9410- scheti bo`yicha ochilgan schetlarning analitik hisobi dsbet va kredit oborotlari bo`yicha hisobot oyi va yil boshidan jamlanib keluvchi xarajat summalarini moddalari bo`yicha ko`rsatgan holda 15- vedomostda yuritiladi Bu, o`z navbatida, mahsulot sotish xarajatlarini tahlil qilish va hisobot tuzishni osonlashtiradi. Bu schetlarning debet oborot summalari 1, 2, 7, 10/1- jurnal - orderlarda aks ettiriladi, kredit oborot summalari esa - 11- jurnal - orderda. Noishlab chiqarish xarajatlar har oyda to`liq summada quyidagi yozuv bilan moliyaviy natijalarga o`tkaziladi: D-t 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» K-t 9410- schet bo`yicha ochilgan tegishli schetlar Quyida sotish xarajatlarini schetlarda aks ettirish sxemasini keltiramiz. Balki quyidagi provodka bilan 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» schstida aks ettiriladi: D-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» jo`natilgan mahsulotlar uchun, aksiz solig`i va QQS summasi qo`shilgan holda, haridorlardan olinadigan jami summaga.

K-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» hisoblangan aksiz solig`i va KDS summasiga. K-t 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromad» mahsulot sotishdan tushadigan sof tushumga. 9010, 9020 va 9030 schetlarning kreditida aks ettirilgan summa oy oxirida 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» scheti bilan korrespondentlangan holda yopiladi. Hisoblash usulida, ya`ni mahsulotni topshirish (yuklab jo`na-tish), ish va xizmatlarni bajarish fakti sotildi deb hisoblanganda 4010 «Haridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti qo`llaniladi. Bu schet aktiv bo`lib, uning saldosi buyurtmachiga top-shirilgan mahsulotlar, ishlar, xizmatlarning to`lanmagan sotish qiymatini ko`rsatadi; debet oboroti hisobot oyida topshirilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlarning sotish qiymatini, kredit oboroti esa hisobot oyida haridorlar tomonidan to`langan summani ko`rsatadi. Mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan xo`jalik muomalalarining majmui sotish jarayoni deyiladi. Mahsulot sotish jarayonini rejalashtirish korxonani buyurtma bilan ta`minlashdan boshlanadi. Unga binoan ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish asosi bo`lgan nomenklatura bo`yicha reja tuziladi. Buyurtmalarda mahsulotlarning assortimenti, yuklab jo`natish muddati, miqdori va sifati, narxi, hisoblashish shakllari ko`rsatilgan bo`lib buyurtmachi va mol yuboruvchilar bilan kelishib olinadi. Mahsulot uchun pul haridorlardan hisob-kitob schetiga kelib tushgan sanada sotildi deb hisoblanadi (kassa usuli) yoki yuklab jo`natilgan, topshirilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar, xizmatlar uchun hujjatlar bankka topshirilgan sanada sotildi deb hisoblanadi (hisoblash usuli). Ikkala usulda ham sotilgan mahsulot (ish, xizmatlar) 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromadlar», 9020 «Tovarlar sotishdan olingan daromadlar», 9030 «Bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlardan olkngan daromadlar» schetlarida hisobga olinadi. Sotilgan tovarlarni qaytarilishi va haridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar 9040 «Sotilgan tovarlarning qaytarilishi» va 9050 «Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar» - schetlarida hisobga olinadi. Bu schetlarning xususiyatlari shundan

iboratki, ularning debeti va kreditida bir hajmda (miqdorda) gi sotilgan mahsulot (ish, xizmat) lar bir xil summada aks ettiriladi. 9010, 9020 va 9030 schetlarning kreditida 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti bilan korrespondentlashgan holda mahsulot (ish va xizmat) lar sotishdan tushadigan sof tushum aks ettiriladi. Bu schetlarda haridorlarga jo`natilgan mahsulot (ish va xizmat) lar bo`yicha hisoblangan aksiz solig`i va KDS summalari aks ettirilmaydi, Yuklab jo`natilgan va sotilgan mahsulotlarning schetlari bo`yicha sintetik hisobi 11- jurnal — orderida yuritiladi. Bu jurnal order 2810, 9410, 9010, 9020, 9030, 9210, 9220, 4010 - schetlarning kredit oborotlarini va 9010, 9020, 9030 - schetlarining analitik ma`lumotlarini yozish uchun tayinlangan. 11 - jurnal-order 15 va 16 - vedomostlarning analitik ma`lumotlariga asosan to`ldiriladi. Quyida 11- jurnal-orderining shakli keltiriladi. 11 - jurnal-order 2005 yil mart oyi uchun Qishloq xo`jalik mashinasozlik zavodi bo`yicha сўм Счётлар кредити Счётлар дебети___ 2810 9410 9010 9020 6410 Жами 2810 «Юкланган товарлар». 432800 432800 4010 «Харидорлар ва буюртмачилар- дан олинадиган счетлар» 2832 440108 442940 5010 «Миллий валютадаги пул маблағлари» 9600 565300 160972 735872 жами 432800 2832 449708 565300 160972 161612

Yuklab jo`natilgan mahsulotlar hajmidagi yil boshidan jamlanuvchi oborotlari haqiqiy tannarxni taqdim etilgan schetlar summasiga bo`lgai foiz nisbatini hisoblash uchun foydalaniladi. Bu nisbat 100% dan kam bo`lishi kerak, chunki u korxonaning mahsulot sotishdan tushgan tushumidagi haqiqiy xarajatlar ulushini ko`rsatadi. Qolgan qismi foyda ulushini ko`rsatadi. Qishloq xo`jalik mashinasozlik zavodi bo`yicha foiz nisbati 82,0 (2520000~x 100: 3068000), Demak, sotishdan tushgan tushumning qariyb 18% ini foyda tashkil etadi. Ushbu ko`rsatk reja bajarilishini tahlil qilishda, balki oy oxiriga qolgan yuklab jo`natilgan mahsulotlar, bajarilgan ish va xizmatlarning haqiqiy tannarxini hisoblashda katta ahamiyatga ega. Buning uchun barcha schetlar bo`yicha oy oxiriga to`lanmagan sotish qiymatidagi summani foiz nisbatiga ko`paytiriladi. Qishloq xo`jalik mashinasozlik zavodida haqiqiy tannarx bo`yicha qoldiq 90692 so`mga teng (110600 x 82,0 : 100). 11 - jurnal-orderning analitik ma`lumotlari bo`yicha foyda summasiga buxgalteriyada 15 - jurnal~orderga yozish uchun quyidagi korrespondentlanuvchi schstlarni ko`rsatib ma`lumotnoma (spravka) tuzadi: D-t 9010, 9020, 9030- schetlar K-t 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» Mol yuboruvchi korxonalar yuklab jo`natilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlari uchun hisoblash usulida hisob -kitob olib borganda, haridorlardan oldindan ma`lum (jo`natilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlarning qiymatidan kamida 15 foiz) miqdorida avans (bo`nak) summasini olishi mumkin. Olingan bo`naklarning sintetik hisobi 6310 «Haridorlar va buyurtmachilardan olingan bo`naklar» schetida yuritiladi. Bu schet moddiy qiymatliklarni yetkazib berish uchun yoki bajarilgan ishlar uchun olingan avanslar bo`yicha, shuningdek buyurtmachilar uchun bajarilgan qisman tayyor bo`lgan mahsulot va ishlarni to`lash bo`yicha olib boriladigan hisob - kitoblar to`g`risidagi axborotni umumlashtirish uchun tayinlangan. Olingan bo`naklar summasi, shuningdek qisman tayyor bo`lgan ishlar va

xizmatlar uchun olingan to`lanmalar, pul mablag`larini hisobga oladigan schetlar (5010, 5110, 5210) ning debeti va 6310 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo`naklar» schetining kreditida aks ettiriladi. To`la tayyor buyumlar, materiallar va bajarilgan ishlar uchun mol oluvchi (buyurtmachi)larga schetlar taqdim etilganda, ushlab qolinadigan (zachet qilinadigan) olingan bo`nak summalari va qisman tayyor bo`lgan mahsulot va ishlar bo`yicha olingan to`lanmalar 6310 - schetning debetida va 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» schetining kreditida aks ettiriladi. 6310 - schet bo`yicha analitik hisob har bir kreditor bo`yicha yuritiladi. Hisoblashish hujjatlarini taqdim etilishi (yuklab jo`natili-shi bilan maxsulot (ish va xizmat) lar sotildi degan usulni hisob siyosatida qabul qilgan korxonalar sotilgan mahsulotning puli haridorlar va buyurtmachilar tomonidan to`lanmagan taqdirda o`zini o`zi moliyalashga muhtoj bo`ladi. Bunday hollarda «Xarajatlar tarkibi to`g`risidagi Nizom»ga binoan korxonaning balans foydasi hisobidan aylanma mablag`larni to`ldirish manbai tarzida rezerv tashkil etish tartibi qabul qilingan. Shartnomada ko`rsatilgan muddat ichida to`lanmagan, tegishli kafolatlar bilan ta`minlanmagan debitor qarzlar dargumon qarzlar deb tan olinadi. Dargumon qarzlar rezervi har yili yillik hisobotni tuzishdan oldin o`tkaziladigan debitor qarzlar inventarizatsiyasi bo`yicha inventarizatsiya komissiyasining bayonnomasi bilan rasmiylashtirilgan va korxona rahbari tomonidan tasdiqlangan qaroriga asosan tashkil etiladi. Qarzlarni undirib olish muddatini o`tishiga yoki haridorni to`lash qobiliyatiga ega emasligini tan olish (yoki da`voni rad etish) to`g`risida arbitraj va sud organlarining qaroriga qarab mablag`lar hisobdan chiqariladi. Bunday muomalalarni hisobga olish uchun 4910 «Dargumon qarzlar rezervi» schetidan foydalaniladi. Bu schet kontraktiv bo`lib passiv schetiga mansub, uning kreditida rezervni tashkil etish muomalalari aks ettirilsa, debetida — undan foydalanilishi ko`rsatiladi. Muomalalar hisobi 11, 12, 15- jurnal - orderlarda va 16-vedomostda yuritiladi. 4910 «Dargumon qarzlar rezervi» schetining analitik hisobi rezerv tashkil

qilingan har bir dargumon qarz bo`yicha yuritiladi. Balansdan chiqarilgan (D-t 4910, K-t 4310, 4010, 4890 va b.) un-dirib olinmagan qarzlarni korxona hisobdan chiqargan sanadan boshlab 5 yil ichida, qarzdorlarning mulkiy holati o`zgargan taqdir-da qarzni undirib olish imkoniyati ustidan nazorat olib borish uchun, balansdan tashqaridagi 007 «To`lashga qobiliyatsiz debitorlar-ning zararga o`tkazilgan qarzi» schetida hisobga olib boriladi. Basharti oldin hisobdan chiqarilgan dargumon qarzlar undirib olinsa, korxona qabul qilingan summani operatsion daromadlar va tushumlar tarkibiga qabul qiladi (D-t 50, 51, 52- schetlar K-t 9390- scheti). Shu bilan birga balansdan tashqaridagi 007- schetdan ham chiqariladi. Mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar sotishdan tashqari barter muomalalari ham sodir bo`lishi mumkin. Oxirgi yillari korxonalar o`rtasida tovar almashish yoki barter asosida amalga oshiriladigan muomalalar ta`qiqlangan. Lekin, bizning fikrimizcha, bu muomalalarni qanday amalga oshirishni buxgalterlar bilishlari kerak. Tovar almashish muomalalari ham tovar — material qiymatliklarini oldi - sotdi shaklining biri bo`lib hisoblanadi. Bu muomalalarni amalga oshirishda narxlar o`rtacha bozor yoki qayd etilgan baholardan kam bo`lishi mumkin emas. Barter asosida amalga oshiriladigan muomalalar hisobi O`zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 1994 yil 14-iyuldagi 75- sonli xati bilan tartibga solinadi. Tovar almashish muomalalari hisobini tashkil etish mahsulot (ish va xizmat) lar sotishdan tushgan pulni aniqlash, ya`ni kassa usuli yoki hisoblash usuliga bog`liq. To`lanishiga qarab mahsulot (ish va xizmat) larni sotishdan tushgan pulni aniqlashda tovar almashish muomalalari buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda aks ettiriladi: tovar almashish muomalalari bo`yicha korxonaga kelib tushgan material qiymatlik (ish va xizmat) lar ishlab chiqarish zahiralari, tovarlar yoki boshqa schetlarning debeti va 6010, 6890- «Boshqa majburiyatlar» schetlarning

kreditida aks ettiriladi. Olingan materiallar o`rniga jo`natilgan mahsulot (ish, xizmat) lar qiymatiga 4010 «Haridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti debetlanadi 2810 «Ombordagi tayyor mahsulotlar» scheti kreditlanadi, shu bilan birga 6010 yoki 6890- schet debetlanib 9010- schet (yoki 9210, 9220- schetlar) kreditlanadi. Yuklab jo`natil-gan mahsulotning tannarxi yoki almashish tartibida berilgan boshqa buyumlar qiymati 9110-schetining debetiga yoziladi. Bu muomalalar bo`yicha aniqlangan moliyaviy natijalar 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» schetiga o`tkaziladi. Hisoblashish hujjatlarini taqdim etilishi (yuklab jo`natili-shi) bilan mahsulot (ish, xizmat)lar sotildi degan (hisoblash) usulida tovar almashish muomalalari hisobidan yuklab yuborilgan tovarlar va boshqa mulklar 4010 «Haridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» yoki 48 «Turli debitorlar qarzlarini hisobga olish schetlari» schetlarining debetida va mahsulot sotish (9010. 9210, 9220) schetlarining krsditida aks ettiriladi. Shu bilan birga 9110-9130 - schetlarining debetiga korxona tomonidan jo`natilgan mahsulot (ish va xizmat)lar, tovarlar va boshqa mulklarning tannar-xi yozilib, shu qiymatliklarni hisobga oladigan schetlar kreditla-nadi. Tovar almashish bo`yicha moliyaviy natija, odatdagidek, mahsu-lot sotish schetlaridan 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» Tovar almashish muomalalari bo`yicha kelib tushgan material qiymatliklar, tovarlar (ishlar va xizmatlar) ishlab chiqarish zahi-ralari, tovarlar va boshqa schetlarning debetiga va 6010 yoki 6890- schetning kreditiga yoziladi va shu bilan birga 6010 yoki 6890- schet debetlanib, 4010 yoki 4810- schet kreditlanadi. Tovar almashish muomalalari bilan bog`liq bo`lgan xarajatlar (ustama, tijorat xarajatlari, bojxona to`lovlari va boshqalar), shuningdek QQS, aksizlar naqd pulga va naqd pulsiz mahsulot sotish uchun belgilangan tartibda hisobga olinadi. Mahsulot, bajarilgan ish, xizmatlar sotish va tovaralmashishdan tashqari, konsignatsiya asosida ham muomalalar sodir bo`lishi mumkin. Konsignatsiya — bu bir tomon (konsignat) ning boshqa tomon

(konsignator)ga o`zini nomidan konsignatning xorijdagi omboridan tovarlarni sotish to`g`risidagi buyrug`idir. Bunday xizmatlarni bajarganligi uchun konsignator ma`lum miqdorda haq oladi. Tovarning mulkdori bo`lmagan, lekin o`z zimmasiga konsignatsiya savdosi buyrug`i vazifasini oladigan shaxsga beriladigan haqning miqdori va to`lash tartibi konsignatsiya shartnomasi bilan yoki sotiladigan tovarlar qiymatidan ma`lum foiz ko`rinishida, yoki (shartnomada ko`rsatilgan) minimal baho bilan sotish bahosi orasidagi farq ko`rinishida belgilanishi mumkin. Konsignatsiya shartnomasi bo`yicha xorijdan import qilingan tovarlar buxgalteriya hisobi moliya Vazirligi, Davlat soliq qo`mitasi makroekonomika va statistika Vazirligi, Markaziy bank tomonidan 2001 yil 7 noyabrda qabul qilingan «Buxgalteriya hisobi, statistika va boshqa hisobotda xorijiy valyuta muomalalarini aks ettirish tartibi to`g`risida «Nizom» bilan tartibga solinadi. Bunda yalpi daromadidan yagona soliq to`lovchi savdo korxonalari soliqlar ma`lumotlarini hisoblab chiqishda daromadlik darajasini va soliqqa tortish obyektini aniqlashda ham bojxona to`lovlari, aksizlar va QK,S summalarini yalpi daromaddan chiqarib tashlaydi. Konsignator tomonidan tovarlarni sotish uchun qabul qilib olganda tovarlar qiymati balansdan tashqari 004-«Komissiyaga qabul qilingan tovarlar» schetiga kirim qilinadi. Asosiy kod faoliyati bo`yicha daromad (foyda) dan ajratma va QQS to`lovchi korxonalarda konsignatsiya asosida amalga oshiriladigan muomalalar hisobi yalpi daromaddan va yagona soliq to`lovchi korxonalar hisobidan birmuncha farqlanadi. Asosiy kod faoliyati bo`yicha daromad (foyda) dan ajratma va QQS to`lovchi konsignator korxonalar balansida konsignatsiya tovarlarini sotish hisobi quyidagi yozuvlar bilan rasmiylashtiriladi: 1. Konsignatsiya tovarlari kelib tushganda hisoblangan QQS summasiga. D-t 4510 «Soliqlar bo`yicha bo`nak to`lovlar» scheti K-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti 2. To`langan QQS summasiga.

D-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti K-t 5110- «Hisob - kitob» scheti 3. Hisoblangan bojxona to`lovlari va aksiz solig`i. D-t 9439 «Boshqa operatsion xarajatlar» scheti K-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti 4. To`langan bojxona to`lovlari va aksiz soliqlari. D-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti K-t 5110- «Hisob - kitob» scheti 5. Shartnoma bahosida sotilgan tovarlar summasiga. D-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti K-t 9020 «Tovarlar sotishdan olinadigan daromadlar» scheti 6. Sotilgan sanasiga bo`lgan O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining rasmiy kursi bo`yicha tovar invoysi va YUBD bo`yicha konsignatsiya tovarlari qiymatiga va konsignantning daromadiga (agar bu shartnoma shartida nazarda tutilgan bo`lsa). D-t 9120 «Sotilgan tovarlar tannarxi» scheti K-t 6890 «Boshqa majburiyatlar» scheti Shu bilan birga sotilgan konsignatsiya tovarlari summasi 004 «Komissiyaga qabul qilingan tovarlar» balansdan tashqari schetidan chiqariladi. 7. Konsignatsion tovarlarni sotishdan tushgan summani kirimga olish. D-t 5110 «Hisob - kitob scheti» K-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti 8. Konsignatorning yalpi foyda summasiga. D-t 9020 «Tovarlarni sotishdan olingan daromadlar» scheti K-t 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» scheti 9. Sotilgan mahsulot hajmidan hisoblangan QQS summasiga. D-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti K-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti 10. Bojxonada to`langan "QQS summasi ushlab (zachst) qoliiganda. D-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti K-t 4510 «Soliqlar bo`yicha bo`nak to`lovlari" scheti

11. Budjetga o`tkazib berilgan QQS summasiga (farqiga). D-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti K-t 5110- «Hisob - kitob scheti» 12. Davr xarajatlarini (hisoblangan bojxona xarajatlari va aksiz soliqlari) hisobdan chiqarilishi. D-t 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» scheti K-t 9439 «Boshqa operatsion xarajatlar» scheti Yalpi daromaddan va yagona soliq to`lovchi konsignatorlar balansida konsignatsiya tovarlarini sotish hisobi quyidagi yozuvlar bilan rasmiylashtiriladi: 1. Hisoblangan KQS, bojxona to`lovlari va aksiz soliq summasiga. D-t 9439 «Boshqa operatsion xarajatlar» scheti K-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti 2. To`langan QQS, bojxona to`lovlari va aksiz soliq summasiga. D-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» scheti K-t 5110 «Hisob-kitob scheti» 3. Tovarlarni sotishdan tushgan yalpi tushum summasiga. D-t 5110 «Hisob-kitob scheti» K-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti` 4. Konsignatorning komisskya summasi qo`shilgan holda konsignatsiya tovarlari qiymatiga. D-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar» scheti K-t 9020 «Tovarlar sotishdan olinadigan daromadlar» scheti. 5. Sotish sanasiga bo`lgan Markaziy bank kursi bo`yicha konsignantning daromad summasiga va YUBD bo`yicha konsignatsiya tovar qiymatiga: D-t 9120 «Sotilgan tovarlar tannarxi» K-t 6890 «Boshqa majburiyatlar» Shu bilan birga sotilgan konsignatsiya tovarlar qiymati 004 «Komissiyaga qabul qilingan tovarlar» balansdan tashqari schetidan chiqariladi. 6. Konsignatorning yalpi daromad summasiga: D-t 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromadlar» K-t 9900 «Yakuniy moliyaviy natija»

7. Yalpi daromaddan olinadigan soliq summasi hisoblanganda: D-t 9810 «Daromad (foyda) solig`i bo`yicha xarajatlar» K-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» Ushbu hisoblangan soliq to`langanda: D-t 6410 «Budjetga to`lovlar bo`yicha qarzdorlik» K-t 5110 «Hisob-kitob scheti» 8. Davr xarajatlarini hisobdan chiqarilishi: D-t 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» K-t 9439 «Boshqa operatsion xarajatlar»

Адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент, 2003 . 2. И.А.Каримов “Ўзбекистон ХХI-аср бўсағасида хавфсизликка таҳдид барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари”. –Т.: Ўзбекистон, 1997 й. 3. И.А.Каримов “Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантириш-нинг асосий йўналишлари ”. –Т.: Ўзбекистон, 2002 й. 4. Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодекси. Т.; 2004 й. 5. У.Қайимов. Суд бухгалтерияси экспертизаси. Т.; 1993 й. 6. Б.Хошимов. Бухгалтерия ҳисоби назарияси. Т.; 2004 й. 7. Сотволдиев А., Иткин Ю. Замонавий бухгалтерия ҳисоби. – Т, 2002 й. 8. Бакаев А.С., Шнейдман Л.З. Учетная политика предприятия.- М.:Бухгалтерский учет, 1994. 9. Иткин Ю.М., Гадоев Э.Ф. Бухгалтерский учет в условиях риночной экономики Узбекистана (1,2 том). - Т.: 2000. 10. Бабаев Ю А. Теория бухгалтерского учета. - М.: ЮНИТИ, 2000. 11. www.akadmvd.uz

Похожие

Hisob yuritish jarayonining umumiy tavsifi

Ko`chmas mulkni sotish, korxonani sotish, ayirboshlash shartnomasi

Tadbirkorlik faoliyati uchun soliq undirishning huquqiy qoidalari

O`zbekiston Respublikasida moliyaviy xo`jalik nazorati va taftish o`tkazishning tashkil qilinishi

Mahsulot, bajarilgan ish, ko'rsatilgan xizmat sifatining davlat tomonidan tartibga solinishi