Миллий хавфсизлик хизмати ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида - Юриспруденция - Рефераты

Миллий хавфсизлик хизмати ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132 KB

Миллий хавфсизлик хизмати ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизматининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти. 2. Миллий хавфсизлик хизмати органларининг асосий вазифалари ва ваколатлари .

Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1991 йил 25 августдаги ва 26 сентябрдаги фармонлари асосида ташкил этилган. Вазирлар Маҳкамасининг 1991 йил 2 ноябрдаги 278-сон қарори билан Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида НИЗОМ қабул қилинган бўлиб, м азкур Низомга қуйидагиларга мувофиқ ўзгартиришлар киритилган ЎзР ВМ 24.11.1995 й. 442-сон Қарори, ЎзР ВМ 01.05.2002 й. 150-сон Қарори, ЎзР ВМ 26.05.2005 й. 135-сон Қарори. Ушбу Низомда : I. Умумий қоидалар II. Миллий хавфсизлик хизмати органларининг вазифалари ва ҳуқуқ доиралари III. Миллий хавфсизлик хизмати органлари фаолиятининг асосий принциплари IV. Ўзбекистон Республикасн Миллий хавфсизлик органларининг ҳуқуқлари V. Миллий хавфсизлик органларининг кадрлари ва уларнинг ҳуқуқий мавқеи VI. Миллий хавфсизлик хизмати органлари ходимларини ижтимоий ҳимоя қилиш белгиланган. Ўзбекистон Республикаси МХХ республика қўмитасининг ҳуқуқлари билан таъминланади ва Ўзбекистон Республикаси Президентига бўйсунади. МХХ ва унинг жойлардаги органлари хорижий давлатлар ва хорижий ташкилотлар махсус хизматларининг Ўзбекистонга қарши разведка- қўпорувчилик фаолияти билан кураш олиб борадилар, Ўзбекистон Республикасининг мустақиллигини, конституциявий тузумини, ҳудудий бутунлигини, иқтисодий, илмий-техникавий ва мудофаа қудратини ғайриқонуний тажовузлардан ҳимоя қилишни амалга оширади.

Ўзбекистон Республикаси МХХ ўзига юклатилган вазифаларни бажариш учун Қорақалпоғистон Республикасида, унинг давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари билан келишган ҳолда, вилоятларда, алоҳида шаҳарлар ва ноҳияларда ўзининг органларини тузади. Ўзбекистон Республикаси МХХ амалдаги буйруқлар ва кўрсатмаларга мувофиқ, агар улар Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига зид бўлмаса, оператив-қидирув ва бошқа хил хизмат фаолиятларини амалга оширади. МХХ Раиси ва унинг ўринбосарлари ўз ҳуқуқлари доирасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, амалдаги қонунлар, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, Олий Кенгашнинг ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари асосида ҳамда уларни бажариш мақсадида буйруқлар, кўрсатмалар иа йўриқномалар чиқарадилар. Хавфсизлик органлари ишини ташкил этиш масалаларини ҳал этиш учун таркибида Хизмат Раиси - Кенгаш раиси, унинг ўринбосарлари ва Хизматнинг бошқа раҳбар ходимлари бўлган Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизмати Кснгаши тузилади. Кенгаш аъзоларининг шахсий таркиби Ўзбекистон Республикаси Президеити билан келишган ҳолда Хизмат Раиси томонидан тасдиқланади. МХХ ва унинг жойлардаги органлари чет эл давлатлари ва ташкилотларининг Ўзбекистонга қарши қаратилган разведка-қўпорувчилик фаолиятларига қарши курашади, Ўзбекистон Республикасининг суверенитети, конституциявий тузуми, ҳудудий яхлитлиги, иқтисоди, илмий- техникавий ва мудофаа потенциалини ҳуқуққа хилоф тажовузлардан ҳимоя қилиш вазифасини бажаради. Ўзбекистон Республикасининг Миллий Хавфсизлик хизмати тўғрисидаги Низом МХХ фаолиятининг ҳуқуқий асоси бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси МХХ ўзига юклатилган вазифаларни бажариш учун давлат ҳокимияти органлари билан келишган ҳолда

Қорақалпоғистон Республикаси ўз органларини, вилоятларда ва алоҳида шаҳар ва туманларда бошқармаларини ташкил қилади. МХХ Ўзбекистон Республикаси ҳокимият ва бошқарув органлари фаолиятини душман кайфиятидаги давлатлар махсус хизматлари ва конституцияга қарши йўналтирилган ички кучларнинг жиноий тажовузлари таъсиридан самарали ҳимоя қилишни таъминлаш учун масъулдир ва Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси олдида мунтазам ҳисоб бериб туради. МХХни Ўзбекистон Республикаси Президентининг сўнгида Олий Мажлис томонидан тасдиқланадиган фармони асосида тайинланадиган Раис бошқаради. МХХ Раисининг биринчи ўринбосари ва ўринбосарлари МХХ Раиси тақдимига асосан Вазирлар Маҳкамаси қарори билан тайинланади. Ўзбекистон Республикаси МХХ Конституция ва қонунларга зид келмайдиган буйруқ ва кўрсатмаларга асосан тезкор қидирув ва бошқа хизмат фаолиятини амалга оширади. МХХ Раиси ва унинг ўринбосарлари ўз ваколатлари доирасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва амалдаги қонунлари, Президент Фармонлари, Олий Мажлис ва Вазирлар Маҳкамаси қарорларига асосан ва уларни ижро этиш мақсадида буйруқ, кўрсатма ва йўриқномалар қабул қилади. Хавфсизлик хизмати органлари фаолиятини ташкил қилиш масаласини ҳал қилиш учун МХХ Раиси — Ҳайъат Раиси, унинг ўринбосарлари ва бошқа раҳбар ходимлар таркибидан иборат Ҳайъат ташкил қилади. Ҳайъат аъзолари таркиби МХХ Раиси томонидан Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишилган ҳолда тасдиқланади. МХХнинг асосий вазифаси бўлиб Ўзбекистон Республикаси манфаатлари асосида разведка ва контрразведка фаолиятини амалга ошириш ва уюшган жиноятчиликка қарши курашиш ҳисобланади.

МХХ органлари уюшган жиноятчиликка ва терроризмга қарши кураш олиб боради, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва суверенитетини ҳар қандай тажовузлардан ҳимоясини таъминлайди, Ўзбекистон Республикасининг чет элдаги дипломатик, савдо ва бошқа расмий ваколатхоналари хавфсизлигини таъминлайди, зарур ҳолларда Ўзбекистон Республикаси фуқароларини чет элга чиқиш ва у ерда бўлиш ҳолларида хавфсизлигини таъминлаш чораларини кўради. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида дислоцирлашган Чегара қўшинлари билан ҳамкорликда давлат чегараси дахлсизлигини таъминлаш юзасидан чора-тадбирлар ўтказади. Бундан ташқари давлат сирларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда иштирок этади; корхона, муассаса ва ташкилотларга тижорат сирини сақлашда ёрдам кўрсатади. МХХ тўғрисидаги Низомда МХХ органлари тергов олиб бориши хавфсизлик органларига тегишли бўлган жиноятлар бўйича суриштирув ва дастлабки терговни амалга ошириши; ушбу жиноятларни содир этишда гумон қилинаётган шахсларни қидириш, бу жиноятларни содир этган шахслар рўйхатини юритиши белгилаб қўйилган. МХХ органлари Ўзбекистон Республикаси Президенти, давлат ҳокимияти ва бошқарувининг олий органлари қарорига асосан ички ишлар органлари билан бирга фуқароларни ҳимоя қилиш, алоқа ва транспорт воситалари объектларини қўриқлаш, аҳолининг турмушини таъминлаш, муҳим халқ хўжалиги ва ҳарбий объектларни, қонунийлик ва ҳуқуқий тартиботни сақлаш, оммавий тартибсизликларни, халқаро келишмовчиликларни олдини олиш, махсус шахсларнинг хавфсизлигини таъминлаш мақсадида биргаликда чоралар кўриш юзасидан давлат органлари билан ҳамкорлик қилади, ҳарбий ҳолат вақтида миллий хавфсизлик хизмати органларининг сафарбарлик тадбирларини таъминлайди, давлат сирларини қўриқлаш, божхона қоидалари, ўқ-дори ва қуролларни олиш ва сақлаш қоидалари масалаларига бағишланган давлат миқиёсидаги чора-тадбирларни ишлаб чиқишда иштирок этади.

Миллий хавфсизлик хизмати органлари фаолияти қонунийлик, барчанинг қонун олдида тенглиги, шахсни, унинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш, инсонпарварлик ва интернационализм принципларига асосланади. Миллий хавфсизлик органлари ўз фаолиятини фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига қатьий риоя қилган ҳолда амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси М иллий Х авфсизлик органлари зиммасига юклатилган вазифаларни бажариш учун : 1. Белгиланган тартибда ошкора ёки ошкор қилмаган ҳолда тезкор- қидирув тадбирларини ўтказади, шу жумладан, Ўзбекистон қонунчилигига асосан миллий хавфсизлик органлари томонидан тергов қилиниши лозим бўлган жиноятларни огоҳлантириш, аниқлаш, уларни очиш мақсадида техник воситалардан фойдаланади; қонунда кўрсатилган ҳолларда ва тартибда олинган далиллардан фойдаланади; 2. Фуқароларнинг розилиги асосида ошкора ёки ошкор қилмаган ҳолда уларнинг ёрдамларидан фойдаланади, шу билан бирга, фуқароларни ихтиёрий равишда хавфсизлик органларига штатсиз ишга қабул қилади; 3. Прокурор рухсати билан алоҳида шахсларнинг почта жўнатмаларини назорат қилади ва телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан фойдаланган ҳолда телефон сўзлашувларини эшитади, шунингдек, ушбу шахслар фойдаланадиган алоқанинг техник каналларидан жиноят содир этиш ва тайёргарлик кўриш ҳақида етарли маълумотлар бўлганда Ўзбекистон қонунчилигига асосан хавфсизлик органлари юритувига тегишли бўлган ишларни бу чораларни қўлланиши натижасида жиноят иши бўйича далил бўла оладиган хабарлар олиш мумкин бўлган ҳолларда маълумотлар олади 4. Ички ишлар органлари билан ҳамкорликда жиноятларни олдини олиш, аниқлаш ва очиш юзасидан тезкор-қидирув ишларини олиб боради. 5. Хавфсизликни таъминлаш тадбирларини ўтказишда ички ишлар органлари билан келишган ҳолда бу органларнинг куч ва воситаларини жалб қилади.

6. Назорат қилиш амалдаги қонунчилик бўйича ички ишлар органлари зиммасига юклатилган жиноятни содир этишда гумон қилиш учун етарли асослар бўлган ёки жиноят содир этган шахсларнинг уларнинг шахсини тасдиқловчи ҳужжатлари, шунингдек, текшириш учун зарур бўлган бошқа ҳужжатларни текширади. 7. Хизмат мақсадларида корхона, муасаса, ташкилот, жамоат бирлашмалари, кечиктириб бўладиган ҳолларда фуқароларга тегишли бўлган алоқа воситаларидан фойдаланади. 8. Кечиктириб бўлмайдиган ҳолларда жиноятларни олдини олиш, жиноят содир этишган ёки содир этишда гумон қилинаётган шахсларни кузатиш ва ушлаш, тезкор тиббий ёрдамга муҳтож шахсларга ёрдам кўрсатишда, шунингдек, воқеа ёки офат содир бўлган жойга етиб боришда корхона, муассаса, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва фуқароларга (чет давлатга тегишли дипломатик ваколатхона, консуллик ва бошқа муассасаларнинг транспорт воситаларидан ташқари) тегишли транспорт воситаларидан фойдаланади. 9. Қонунга асосан давлат хавфсизлик органлари юритувига тегишли бўлган жиноятларни бевосита олдини олишда, бундай жиноятларни содир этишда гумон қилинаётган шахсларни қидиришда, кечиктириб бўлмайдиган ҳолатларда хавфсизликка таҳдид солаётганда прокурордан бир сутка давомида рухсат олиш шарти билан куннинг исталган вақтида фуқароларга тегишли уйларга, корхона, муассаса ва ташкилотларга тегишли бино ва уларнинг ҳудудларига ҳеч қандай тўсиқларсиз киришга ва кўздан кечиришга ҳақли. 10. Ўзбекистон Республикаси юқори органлари қарорига асосан иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни аниқлаш тадбирларини ўтказади; бундай ҳолларда милиция ходимларига берилган ҳуқуқлардан фойдаланади. 11. Қонунга асосан миллий хавфсизлик органлари юритувига тегишли бўлган жиноятлар профилактикасини амалга оширади.

12. Қамоқда сақлаш эҳтиёт чораси қўлланилган шахсларни ва хавфсизлик органлари томонидан жиноят содир этишда гумон қилиб ушланган шахсларни, алоҳида ҳолларда эса прокурор санкцияси асосида ички ишлар органлари, прокурор ва судлар томонидан ушланган ва қамоққа олинган шахсларни, шунингдек, қонунда кўрсатилган ҳолларда маҳкумларни сақлаш учун тергов изоляторлари ва бошқа ушлаб туриш жойларига эга бўлади. 13. Ўз ваколатлари доирасида давлат сирларини, шунингдек, вазирликлар, давлат қўмиталари, муасасалари, корхона ва ташкилотлар, жамоат бирлашмалари, Ички ишлар вазирлигининг ички қўшинлари ва қонунда назарда тутилган ҳолларда Ўзбекистон Республикасининг бошқа ҳарбий муасасаларига тегишли бошқа масалаларнинг хавфсизлигини таъминланишини ташкил қилиш ва назорат қилишни амалга оширади; аниқланган камчиликларни бартараф этиш юзасидан тақдимномалар чиқаради, тегишли чоралар кўрилиши ва унинг ижроси ҳақида ички ишлар органларини хабардор қилишни талаб қилади. 14. Давлат қўмиталари, муасасалари, корхона ва ташкилотларидан ва жамоат бирлашмалари органларидан хавфсизликни таъминлаш борасидаги вазифасини бажариш учун белгиланган тартибда тасдиқлайди ва маълумотларни олади. 15. Хавфсизлик органларига тегишли тезкор, тергов ва бошқа маълумотларнинг давлат сақловни амалга оширади ва уларни ҳисобини юритиш, сақлаш ва фойдаланиш тартибини белгилайлади ва маълумотлар системасини яратади. Миллий хавфсизлик органлари сон миқдори тузилиши Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. МХХ Раиси бўлимларнинг функцияларини белгилайди ва Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик органлари штатини ва унинг вилоят органларидаги штатлар сони ва структурасини тасдиқлайди.

МХХ органлари мансабдор шахслари ҳуқуқлари Хизмат Раиси томонидан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси миллий хавфсизлик орган-ларида офицерлар таркиби аттестациядан ўтказилади. Навбатдаги ва навбатдан ташқари ҳарбий унвонларни бериш масаласини ҳал қилиш учун аттестация комиссияси ташкил этилади. Генераллар, офицерлар, прапоршиклар МХХда шартнома асосида ҳарбий хизматчилар кадрларда амалдаги заҳирада ёки МХХнинг заҳирада Мудофаа вазирлигидан рўйхатдан чиққан ҳолда бўладилар. Давлат миллий хавфсизлик органлари ходимларининг ижтимоий ҳимоясини кафолатлайди. Миллий хавфсизлик хизматида ҳарбий хизматни ўтаётганлар давлат бюджети ҳисобидан мажбурий шахсий ижтимоий суғурта қилинади. Тўланадиган суғурта миқдори Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Миллий хавфсизлик хизмати органларида ҳарбий хизматни ўтаётганларнинг мулкига етказилган зарар уларнинг хизмат вазифаси ёки бурчини бажариши билан боғлиқ ҳолда етказилган бўлса тўлиқ миқдорда қопланади. Миллий хавфсизлик хизмати органларининг асосий вазифалари ва ваколатлари . Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик органлари жосуслик жиноятини аниқлаш, олдини олиш, очиш ва келтириб чиқарувчи шарт- шароитларни бартараф қилиш, террористик фаолият, уюшган жиноятчилик, коррупция, наркотик воситалар ва куролларнинг ноқонуний обороти, контрабанда ва бошқа жиноятларни очиш ва аниқлаш, олдини олиш ва бартараф қилиш, қонун билан ўз ваколатлари доирасида суриштирув ва дастлабки терговни амалга ошириш, Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий тузумини зўрлик йўли билан қўлга киритишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган жамоат ташкилотлари, жиноятчи гуруҳлар, алоҳида шахслар ҳамда ноқонуний ҳарбий тузилмалар фаолиятини аниқлаш, очиш,

бартараф қилиш ва олдини олиш юзасидан тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширадилар. Тезкор қидирув фаолияти бу -қонун йўли билан тезкор-қидирув фаолиятини амалга ошириш учун махсус ҳуқуқ-ваколатлар берилган давлат органларининг тезкор бўлинмалари томонидан ўз ваколатлари доирасида ошкора ва хуфёна амалга ошириладиган фуқароларнинг соғлигини, ҳаётини, мулкини, ҳуқуқ ва эркинликларини, давлат ва жамиятни жиноий хуружлардан муҳофаза қилишга қаратилган тезкор қидирув тадбирларидир. Тезкор-қидирув фаолиятининг вазифаси қуйидагилардан иборат :  жиноятларни аниқлаш;  жиноятларни олдини олиш;  жиноятларни очиш ва айбдор шахсларни жиноий жавобгарликка тортиш;  шу билан бирга уни содир этишга тайёргарлик кўраётган ёки содир этаётган шахсларни аниқлаш;  суриштирув, тергов ва суд органларидан қочиб юрганлар, жиноий жавобгарликдан бош тортган шахсларни, бедарак йўқолган деб эълон қилинган шахсларни қидирувини амалга ошириш;  Ўзбекистон Республикасининг ҳарбий, иқтисодий ёки экологик хавфсизлигига тажовузни вужудга келтирувчи фаолиятлар ёки ҳолатлар ҳақида маълумотлар йиғиш.  Бундан ташқари, тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширувчи органлар ўз ваколатлари доирасида қуйидаги қарорларни қабул қилиш учун маълумотлар йиғиш ҳуқуқига эгадирлар:  давлат сирини ташкил этувчи маълумотларга рухсатномаси борлиги тўғрисида;  шахсларнинг соғлиги ва ҳаётига, шу билан бирга атроф мухитга юқори даражада хавф туғдирувчи объектлардан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган ишларга рухсатнома олиш ҳақида;

 тезкор-қидирув фаолиятида иштирок этишга рухсатнома олиш ҳақида ёки уни амалга ошириш натижасида олинган материаллардан фойдаланишга рухсатнома олиш ҳақида;  тезкор-қидирув тадбирларини ўтказишда ва тайёрлашда иштирок этган шахслар билан ҳамкорлик муносабатини ўрнатиш тўғрисида;  тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширувчи органлар хавфсизлигини таъминлаш масалалари тўғрисида;  хусусий детективлик ва қўриқчилик фаолияти билан шуғулланишга рухсатнома бериш тўғрисида. Ушбу қонун кўрсатмаларига мувофиқ тезкор қидирув фаолияти соҳасида назоратни амалга оширувчи прокурор ушбу фаолиятини қонун чегараларидан чиқмаслигини кузатиб бормоғи лозим. Шу ўринда прокурорлар қонун бўйича айнан қайси органлар томонидан тезкор–қидирув фаолиятини амалга ошириш ваколати бор лигини, қайси давлат органи шу ҳуқуққа эга эканлигини аниқлаб олишлари зарур. Бундай органларга: Ўзбекистон Республикаси Ички шлар органлари, Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик органлари , Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Солиқ, валютага оид жиноятлар ва жиноий даромадларни легаллаштиришга қарши курашиш Департаменти ҳамда унинг жойлардаги бўлинмалари, Ўзбекистон Республикаси давлат чегара хизмати органлари, Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона хизмати органлари киради. Миллий хавфсизлик органлари :  жосуслик жиноятини аниқлаш, олдини олиш, очиш ва келтириб чиқарувчи шарт-шароитларни бартараф қилиш;  террористик фаолият;  уюшган жиноятчилик;  коррупция;  наркотик воситалар ва куролларнинг ноқонуний обороти;

 контрабанда ва бошқа жиноятларни очиш ва аниқлаш, олдини олиш ва бартараф қилиш;  қонун билан ўз ваколатлари доирасида суриштирув ва дастлабки терговни амалга ошириш;  Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий тузумини зўрлик йўли билан қўлга киритишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган жамоат ташкилотлари, жиноятчи гуруҳлар, алоҳида шахслар ҳамда ноқонуний ҳарбий тузилмалар фаолиятини аниқлаш, очиш, бартараф қилиш ва олдини олиш юзасидан тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширадилар. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг “ Жиноятчиликка қарши кураш, унинг олдини олиш ҳамда суриштирув ва дастлабки тергов ўтказишда қонунларнинг аниқ бажарилиши устидан прокурор назоратини янада такомиллаштириш тўғрисида ” 2004 йил 9 декабр 31-сонли буйруғида:  “Тезкор-қидирув ва излов ишлари аҳволи ҳар олти ойда умумлаштирилиб, натижалари ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг мувофиқлаштирувчи кенгашларида муҳокама қилиниб, фаолиятнинг самарадорлигини оширишга қаратилган чора-тадбирлар белгиланиб, ижроси таъминлаб борилиши;  Диний экстремизм ва терроризмга қарши кураш, бу тоифадаги жиноятлар юзасидан тергов-тезкор фаолияти устидан прокурор назорати кучайтирилиши; Миллий хавфсизлик хизмати ва ички ишлар органлари билан бу борадаги ўзаро ҳамкорликнинг самарадорлиги оширилиши;  Диний экстремизм ва терроризм билан боғлиқ жиноятлар бўйича тергов-тезкор фаолиятни олиб боришда бундай ташкилотлар раҳнамолари ва аъзоларини, уларни молиявий ва ғоявий таъминот манбаларини, хорижий давлатлардаги диний экстремистик ташкилот ва гуруҳлар билан алоқалари ҳамда иш учун аҳамиятли бошқа ҳолатларни аннқлашга алоҳида эътибор қаратилиши;

 Номаълум сабабларга кўра узоқ муддат давомида яшаш жойидан чиқиб кетган шахсларни аниқлаш, ҳисобга олиш ва уларнинг диний экстремистик ва террористик оқимларга алоқадорлигини текшириш борасидаги мутасадди органлар билан ҳамкорликдаги ишлар кучайтирилсин ҳамда тегишли тартибда мунтазам назорат ўрнатилиши;  Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларни ушлаш, ҳибсга олиш ва жиноий жавобгарликка тортишда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида амалда бўлган қонунлар ва халқаро-ҳуқуқий ҳужжатларда назарда тутилган талабларга қатъий риоя қилинсин” деб талаб этади. Шунингдек ушбу буйруқда :  “Ички ишлар органлари ва миллий хавфсизлик хизмати терговчилари иш юритувидаги жиноят ишлари бўйича тергов ва қамоқда сақлаш муддатларини узайтириш ҳақидаги илтимосномалар юқори турувчи прокурорларга тегишли орган тергов бошқармаси ва бўлимлари бошлиқлари томонидан шахсан тақдим этилиши белгилаб қўйилиши;  Тергов ва айбланувчини қамоқда ушлаб туриш муддатларини 5 ойдан кўпроққа узайтириш ҳақида прокуратура, ички ишлар ва миллий хавфсизлик органлари терговчиларининг илтимосномалари Бош прокуратурага шахсан вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар, Ички ишлар вазирлиги, Миллий хавфсизлик хизмати тергов бошқармаларининг бошлиқлари томонидан тақдим этилиши;  Тергов ва қамоқда сақлаш муддатларини узайтирилганлиги ёки тергов тамомланганлиги ҳақида тергов ҳибсхоналарига зудлик билан хабар юборилиши таъминлансин.  Тергов ҳибсхоналарида сақланаётган маҳбусларнинг қамоқда ушлаб туришнинг қонунийлиги ҳар ойда камида бир марта текшириб борилиши;  Қонунда кўрсатилган қамоқ муддати тугаган ва муддат тегишли тартибда узайтирилмаган ҳолларда қамоқдаги шахс дарҳол озод қилинсин.

 Жиноят оқибатида етказилган моддий зарарни суриштирув ва дастлабки тергов жараёнида айбдор шахслардан ундиришга жиддий эътибор қаратилиши;  Жиноят ишлари бўйича дастлабки тергов давомида айбланувчилар томонидан етказилган моддий зарарни қоплаш мақсадида, энг аввало тинтув ўтказиш, уларга тегишли бўлган мол-мулкларни хатлаш, банкларда мавжуд жамғарма ва ҳисоб-рақамларидаги маблағларига банд солиш каби кечиктириб бўлмайдиган процессуал ҳаракатлар қонунда белгиланган тартибда амалга оширилиши;  Моддий зарар етказилиши билан боғлиқ жиноят ишларининг дастлабки тергови даврида қонунда белгиланган тартибда зарар миқдорини сифатли ва самарали тафтиш ўтказиш орқали тўлиқ аниқлаб, уларни қоплаш мақсадида айбланувчилардан ундирилган нақд пул маблағларини прокуратура органларининг депозит ҳисоб-рақамларига топшириш қатьий таъминлансин.  Жиноят ишининг айблов хулосасини тасдиқлашда терговнинг ҳар томонлама, тўлиқ ва ҳолисона ўтказилганлиги ва процессуал қонун талабларига қатъий риоя қилинганлигига жиддий эътибор қаратилиши;  Прокуратура, ички ишлар ва миллий хавфсизлик хизмати вилоят маҳкамаларининг терговчилари юритувидаги жиноят ишлари бўйича прокурор розилиги талаб этиладиган процессуал ҳужжатларни имзолаш, айблов хулосаларини тасдиқлаш вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари томонидан амалга оширилиши ҳақидаги тартибга қатъий риоя қилинсин” деб талаб этади. Жиноятларни ўз вақтида очиш ва уни тергов қилиш сифатини яхшилаш мақсадида, керакли ҳолларда тезкор қидирув фаолияти ҳақидаги маълумот ҳамда махфий ҳужжатларни ўрганиб чиқиш учун Ўзбекистон Республикаси «Прокуратура тўғрисида»ги Қонуннинг 32 моддасини 1-қисмида кўрсатилган прокурорларга берилган ваколатлардан тўлиқ фойдаланилган ҳолда оғир ва

ўта оғир жиноятларни очишда, доимий равишда ҳаракатда бўлган тезкор қидирув гуруҳидан кенг фойдаланилиб, бу гуруҳ фаолиятига раҳбарлик катта тажрибага эга бўлган юқори малакали ходимлар бошчилик қилмоқдалар. Жиноят натижасида етказилган моддий зарарни қоплаш, ундириш, шунингдек мусодара эҳтимолини таъминлаш чоралари кўрилади. Тергов сифати ҳамда тергов ва суриштирув устидан прокурор назоратини яхшилаш, тезкор қидирув самарадорлигини ошириш чоралари такомиллаштирилмоқда. Илмий техника воситалари, криминалистика соҳасидаги янги ютуқлар ва суд экспертизаларидан кенг кўламда фойдаланилиб, исботлашнинг манбааларидан ҳисобланган билвосита далиллар аҳамиятини сунъий чеклаб қўйиш ҳолларига барҳам берилмоқда. Жиноятларни очиш ва тергов қилишда қонунда кўрсатилган, жумладан далиллар тўплаш, уларни мустаҳкамлаш, баҳолашнинг барча усуллари имкониятлари ишга солинмоқда. Шаҳар-туман прокурорлари ИИБда юритилаётган тезкор қидирув ишларини (ОПД) бевосита ўрганиб, қидирув тадбирларини фаоллаштириш бўйича кўрсатмалар беришни мунтазам амалга ошириб борилмоқда. Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар транспорт, ҳарбий, прокуратура, шаҳар-туман ва уларга тенглаштирилган прокурорлар, тергов ва суриштирув органлари томонидан жиноят иши қўзғатишни рад қилиш, жиноят ишини тугатиш, тергов тўхтатиш ҳақида қабул қилинган қарорларнинг асослигини ўз вақтида текшириб, айбланувчиларнинг тергов ва суддан яшириниш ҳолларини олдини олиш, яширинганларни топиш ҳақидаги қонун талабларининг бажарилиши, ҳар бир жиноят иши бўйича терговнинг фаол ва малакали ўтказилиши таъминланмоқда. Қасддан одам ўлдириш, инсонларнинг қурбон бўлишига сабаб бўлган оммавий тартибсизлик, емирилиш, авария, портлашлар ва ўт кетишлар, шунингдек оғир оқибатларга олиб келган бошқа ҳолатлар бўйича воқеа жойига шахсан прокурор ўзи чиқиб, дастлабки босқичда бажарилиши лозим бўлган барча муҳим тергов-тезкор ҳаракатларининг бажарилишини тезкорлик билан амалга оширишмоқда.

Қайд этилган ҳолатлар, шунингдек, номусга тегиш, товламачилик, вояга етмаганларнинг ўз жонига қасд қилиш ва бедарак йўқолиши, кўп ва жуда кўп миқдорда гиёҳвандлик воситалари билан боғлиқ бўлган ғайриқонуний ҳаракатларини амалга ошириш, валюта ва бошқа моддий бойликларни жуда кўп миқдорда талон-тарож қилиш, чет эл фуқаросига, прокуратура ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа идоралар ходимларига нисбатан уларнинг хизмат фаолиятлари билан боғлиқ ҳолда содир қилинган жиноятлар юзасидан айбдорлар аниқланмаганлиги асослари билан тергов ҳаракатлари тўхтатилган ҳолларда қабул қилинган қарорларнинг қонунийлигини текшириш учун бундай жиноят ишлари зудлик билан вилоятлар ва уларга тенглаштирилган прокурорларга юборилмоқда. Жиноятлар тўғрисида ариза ва хабарларнинг кўриб чиқилишининг қонунийлиги, ўз вақтида жиноят иши қўзғатилиши устидан прокурор назоратининг таъсирчанлиги оширилмоқда. Ойида камида бир марта жиноятлар тўғрисидаги ариза ва хабарларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ҳамда ҳал қилишнинг қонунийлиги қўшимча манбалардан маълумот олган ҳолда солиштириш йўли билан текширилиб, жиноятларни ҳисобдан яширилганлик ҳолати юзасидан идоравий тартибда хизмат текшируви ўтказилмоқда. Қонунбузилишига йўл қўйган мансабдор шахсларнинг жавобгарлиги, шунингдек, жиноятларни қасддан яширган ходимларнинг жиноий жавобгарлик масаласи муҳим роль ўйнайди. Жиноятчилик аҳволи, унинг ўсиш, камайиш даражаси, жиноятларнинг очилиши каби ҳисобот маълумотлари сохталаштириш ҳолларига чек қўйилиши лозим. Маъмурий ва интизомий чоралар кўрилиши лозим бўлган, жиноят ҳисобланмайдиган ҳаракатларни жиноят тариқасида ҳисобга қўйишдек ғайриқонуний амалиётга барҳам бериш керак. Терговни ҳар томонлама, тўла ва ҳолисона бўлишини таъминлаш тўғрисидаги қонун талабларининг оғишмай бажарилишини, фуқароларнинг Конституция билан кафолатланган шахс ва турар жойлари дахлсизлигини,

айбланувчиларнинг ҳимоя ҳуқуқларини таъминлаш борасида прокурор, терговчи ва суриштирув органлари ходимларининг алоҳида масъулият билан ёндошувларини таъминлаш масаласи ва қонунни қасддан ҳар қандай чеклаб ўтишга, инсон ҳуқуқларининг бузилишига мутлоқо йўл қўйилмаслиги лозим. Жиноят содир қилганликда гумондор сифатида фуқароларни ушлаб туриш қонунийлиги устидан назорат кучайтирилиб, фуқароларни вақтинчалик ушлаш ҳибсхоналарида сақланишларининг қонунийлиги мунтазам равишда ҳар 10 кунда камида бир марта текширишмоқда. Оғир ва ўта оғир жиноятларни содир қилган ҳамда ҳавфли жиноятларни дуч келган асослар билан уларни очиқда қолдирилишининг олди олинмоғи лозим. Эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олишга санкция бериш учун мурожаат қилишда, айбланувчини қамоқда ушлаб туриш ва тергов муддатини узайтириш тўғрисидаги илтимоснома билан судга мурожаат қилиш масаласини ҳал қилишда прокурорлар жиноят иши материаллари билан танишиб, йиғилган далилларни чуқур ўрганиб, танқидий баҳо беришлари лозим. Қамоққа олиш учун судга санкция бериш учун илтимоснома билан чиқишдан олдин, зарурат туғилган ҳолларда гумон қилинувчи ва айбланувчиларни, вояга етмаганларни эса ҳар қандай ҳолларда ҳам шахсан сўроқ қилишлари керак Биринчи марта содир қилинган ва ижтимоий хавфли бўлмаган жиноятлар учун қамоққа олиш чорасини қўллаш масаласини алоҳида диққат билан кўриб чиқиб, айбланувчи ёки гумон қилинувчининг шахси, ёши, соғлиғи, оилавий аҳволи, меҳнатга муносабати ҳақидаги маълумотлар инобатга олиниши керак Вилоят прокуратураси, ички ишлар бошқармаси ва миллий хавфсизлик хизмати терговчилари иш юритувида бўлган жиноят ишлари бўйича қамоқда сақлаш эҳтиёт чорасини қўллашга вилоят прокурорлари ёки ўринбосарлари томонидан рухсат берилиши белгилаб қўйилиши лозим.

Барча прокуроролар жиноят ишлари юзасидан айблаш хулосасини тасдиқлашда терговни ҳар томонлама, тўла ва ҳолисона ўтказилганлигини, эълон қилинган айбнинг қанчалик асослантирилганлигини, процессуал қонун талабларига тўлиқ риоя қилинганлигини ниҳоятда диққат билан текшириши, қонун бузилганлиги аниқланган тақдирда тегишли чоралар кўриши керак бўлади. Ўлим жазоси қўлланилиши мумкин бўлган жиноят ишлари юзасидан айблаш хулосаси шахсан вилоят ва уларга тенглаштирилган прокурорлар томонидан тасдиқланиши керак. Прокурор ва судлар томонидан қўшимча терговга қайтарилган жиноят ишлари тергови устидан назорат кучайтирилиб, оқлов асосларисиз жиноят ишини тугатиш ниқоби остида, ғайриқонуний равишда фуқароларни ушлаш, қамоққа олиш ва жиноий жавобгарликка тортиш ҳолларини яшириб қолишга уринишларнинг кескин олдини олиш лозим. Ҳаракатдан тугатилган ҳар бир жиноят иши вилоятлар ва уларга тенглаштирилган прокуратуралар томонидан ўрганиб чиқилиб, қабул қилинган қарор асосли деб топилган тақдирда, бу ҳақдаги хулосани илова қилган ҳолда зудлик билан республика прокуратурасининг тегишли бошқарма ва бўлимларига юборишлари шарт. Чет эл фуқаросини ушлаш, ҳибсга олиш ва жиноий жавобгарликка тортишда, халқаро шартномаларда назарда тутилган талабларга қатъий риоя қилиниши белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида ушланган айбланувчини олиб келтириш (этап қилиш) ҳақидаги қарор Ўзбекистон Республикаси прокуратураси орқали юборилади. Ички ишлар органлари ва миллий хавфсизлик хизмати терговчилари қўзғатган ҳамда назорат қилувчи прокурорлар томонидан қувватланган илтимосномалар юқори турувчи прокурорларга ушбу тергов бўлими ва бошқармаларнинг бошлиқлари томонидан шахсан тақдим этиш мақсадга мувофиқ бўлади.

Тергов ва айбланувчини қамоқда ушлаб туриш муддатини 6 ойдан кўпроққа узайтириш ҳақида прокуратура, ички ишлар ва миллий хавфсизлик органлари терговчилари қўзғатган илтимосномалар, республика прокуратурасига шахсан вилоят ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ҳамда Ички ишлар вазирлиги, Миллий хавфсизлик хизмати тергов бошқармаларининг бошлиқлари томонидан тақдим этилиши қонун билан белгилаб қўйилган. Жиноят ишини тугатиш ёки тўхтатиш ҳақидаги қарорлар биринчи марта бекор қилинганда, назорат олиб борувчи прокурорлар томонидан қўшимча тергов муддати бир ой давомида белгиланади. Шу жиноят ишлари бўйича яна тугатиш ёки тўхтатиш ҳақидаги қарорлар бекор қилинган тақдирда, тергов муддатининг умумий асосларда узайтирилиши лозимлиги хусусидаги Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 351-моддаси талабларига қатъий амал қилиниши шарт. Тергов ва айбланувчиларни қамоқда ушлаб туриш муддатларининг узайтирилганлиги, тергов тамомланганлиги ҳақида терговчилар тергов изоляторига зудлик билан хабар беришлари шарт. Қуйидаги ҳолларда республика прокуратурасига ахборот юборилиши таъминланиши шарт:  -темир йўл, ҳаво ва сув транспортларида, саноат, қурилиш ҳамда қишлоқ хўжалигида рўй берган кишиларнинг нобуд бўлишига ёки кўп миқдорда моддий зарар етишига сабаб бўлган барча ҳалокатлар, емирилишлар ҳақида;  -жиддий зарар етказилишига сабаб бўлган портлашлар, ёнғинлар ва ёппасига тарқалган касалликлар ҳамда заҳарланишлар рўй берганлиги ҳақида;  -қуроллар, жангавор аслаҳалар, портловчи моддалар, ҳарбий техникалар, портлаш мосламалари ва бошқа анжомларнинг талон-торож қилинганлиги, шунингдек, бундай воситаларни қўллаш йўли билан содир этилган жиноятлар ҳақида;

 -гиёҳвандлик моддалари ёки психотроп воситаларни талон-торож қилганлиги, шунингдек гиёҳвандлик воситалари билан кўп миқдорда бизнесни амалга оширганлиги ҳақида;  -уюшган жиноий гуруҳлар томонидан содир этилган барча жиноятлар ҳақида;  -келиб чиқишидан қатъи назар, оммавий тартибсизликлар ҳақида;  -террорлик ва экстремистик фаолиятлар, ҳаво кемасини эгаллаш ёки бунга суиқасд қилиш, шахсни гаров сифатида тутқинликка олиш ҳолатлари ҳақида;  -прокуратура, суд, адлия, ички ишлар ва Миллий хавфсизлик хизмати органлари, аҳлоқ тузатиш муассасалари, Давлат солиқ қўмитаси ходимлари, шунингдек, ҳокимият ҳамда бошқарув органларининг масъул мансабдор шахслари томонидан содир этилган барча жиноятлар ҳақида;  -озодликдан маҳрум қилиш жойлари ва махсус тарбиявий муассасаларда содир бўлган оммавий тартибсизлик, итоатсизликлар, қуролли гуруҳ бўлиб қочиш ҳоллари, шунингдек, аҳлоқ тузатиш муассасалари ишларини издан чиқаришга қаратилган ва оғир оқибатларга олиб келган ҳаракатлар ҳақида;  -хорижий мамлакатлар дипломатик ваколатликлар билан боғлиқ жиноятлар, шунингдек чет эл фуқаролари томонидан ёки уларга нисбатан содир этилган жиноятлар ҳақида;  -тергов ўтказишда қонунсиз усулларнинг қўлланилганлиги, била туриб ғайриқонуний ушлаш, қамоққа олиш, асоссиз жиноий жавобгарликка тортиш ва бошқа йўллар билан қонунни қўпол равишда бузилганлиги ҳақида;  -қасддан одам ўлдириш ёки унга суиқасд қилиш;  -номусга тегиш ёки унга суиқасд қилиш;  -ўз-ўзини ўлдириш ва унга суиқасд қилиш;  -таъмагарлик мақсадида одам ўлдириш;  -ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари, ҳокимият ва бошқарув органлари ходимлари, назорат органлари, оммавий ахборот воситалари вакиллари,

сиёсий ва жамоат арбобларига нисбатан, уларнинг хизмат фаолияти билан боғлиқ ҳолларда содир этилган жиноятлар ҳақида;  -жуда кўп миқдорда талон-торож қилиш ҳақида;  -порахўрлик жинояти ҳақида;  -қалбаки пуллар тайёрлаш ва сотиш ҳақида;  -миллий, ирқий ёки диний низолар асосида содир этилган жиноятлар ҳақида.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000. 8. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди».

Похожие

Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона кўмитаси ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш

Жиноятчиликка қарши курашувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини мувофиқлаштириш

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкилий таъминлаш ва ишларни ташкил этиш тушунчаси

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси