Mеҳнат хавфсизлиги қоидаларининг жиноий тарзда бузилишларини тергов қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Mеҳнат хавфсизлиги қоидаларининг жиноий тарзда бузилишларини тергов қилиш

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

111.5 KB

M еҳнат хавфсизлиги қоидаларининг жиноий тарзда бузилишларини тергов қилиш Режа: 1. Ушбу турдаги жиноятларнинг криминалистик тавсифи 2. Жиноят ишини қўзғатиш. Тергов қилишнинг дастлабки босқичи 3. Кейинги тергов ҳаракатларининг ташкилий ва тактик хусусиятлари

Меҳнат хавфсизлиги қоидаларининг жинояткорона бузилишлари катта ижтимоий хавф туғдиради. Улар одамлар ўлимига сабаб бўлади, уларнинг соғлиғига зарар етказади, ишлаб чиқаришга моддий зиён келтиради. Мазкур жиноятнинг барча ҳолатларини ўз вақтида, тўлиқ ва холисона аниқлаш айбдорларни жавобгарликка тортиш учунгина эмас, балки шу турдаги жиноятлар содир этилишига имкон берган шароитларни бартараф этиш учун ҳам муҳимдир. Меҳнат шароитларининг хавфсизлигини техникадан фойдаланиш, саноат санитариясига оид умумий ва тармоқ қоидалари таъминлайди. Бундай қоидалар ҳукумат томонидан касаба уюшмалари ва вазирликлар (идоралар) билан биргаликда ишлаб чиқилади. Уларга риоя этилиши устидан назорат қилиш касаба уюшмалари қўмиталари, шунингдек махсус назорат органлари (“Саноаттехназорат”, “Энергоназорат”) зиммасига юклатилган. Санитария назоратини давлат санитария инспекцияси органлари, ёнғиндан сақлаш назоратини – ёнғиндан муҳофаза қилиш органлари амалга оширади. Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларининг одамлар билан бахтсиз ҳодисалар юз беришига ёки бошқа оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин бўлган бузилишлари жиноят деб топилади. Йўл қўйилган бузилишлар учун меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан назорат қилиш ва техника хавфсизлигини таъминлаш ўз вазифалари доирасига кирувчи мансабдор шахслар жавобгар бўладилар. Жиноят тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари жиноий тарзда бузилишларининг иккита турини назарда тутади: 1) соғлиққа зарар етказилишига сабаб бўлган бузилишлар; 2) одам ўлимига сабаб бўлган бузилишлар. Кон ишлари хавфсизлиги қоидалари бузилишлари, қурилиш ишларини бажариш қоидалари бузилишлари, портлаш хавфи бўлган корхоналарда ёки цехларда хавфсизлик қоидалари бузилишлари алоҳида турларини ташкил этади. Тергов қилиш услубиёти йўл қўйилган бузилиш турини ва у содир

этган муайян шароитларни ҳисобга олиб белгиланади. Бузилиш сабабларини уч гуруҳга бўлиш мумкин: техникавий, ташкилий, санитариявий. Биринчи гуруҳга агрегатлар, машиналар, жиҳозлар, асбоб-ускуналарнинг конструктив хусусиятлари ва нуқсонлари; иккинчисига - ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этишдаги камчиликлар; учинчисига – санитария-гигиена тусидаги камчиликлар (бинолар ичининг ахлат босганлиги, етарлича ёритилмаганлиги ва ҳ.к.) киради. Кўрсатиб ўтилган сабаблар камдан-кам ҳолларда алоҳида-алоҳида учрайди. Одатда улар ўзаро алоқадор, бир-бири билан боғлиқдир. Чунончи, бузилишларнинг санитарияга хос сабаблари юзага келишига кўпинча ташкилий камчиликлар сабаб бўлади. Жароҳатланиш ҳоллари жабрланувчининг ўз бепарволиги ва бошқа қоидабузарликлари оқибати бўлиши мумкин. Меҳнат хавфсизлиги қоидаларининг жиноий тарзда бузилишларини тергов қилишда жиноят процессуал қонунида кўрсатилган барча ҳолатлар исботланиши керак бўлади. Қуйидагиларни мумкин қадар тўлиқ аниқлаш муҳим: 1) ҳодиса содир бўлган жой (корхона, цех, участка, уларнинг аниқ жойлашуви); 2) ҳодиса содир бўлган вақт (сана, соат, минут, иш ёки дам олиш вақти ва ҳ.к.); 3) ҳодиса келиб чиқиш механизми (ҳодиса манбаи, унинг ҳолати, ривожланиш жараёни бошланишидан то энг юқори нуқтасигача ва натижа, жароҳатланиш механизми ва ҳ.к.); 4) юзага келган (ёки юз бериши мумкин бўлган) оқибатларнинг (одамлар соғлиғига зиён, моддий зарар, ишлаб чиқариш манфаатларига зарар) хусусияти; 5) лаб чиқариш ишлар хусусияти, технологияси, уларнинг белгиланган нормаларига мувофиқлиги; 6) жабрланувчининг шахси (ихтисоси-малакаси, иш стажи, ҳодиса вақтида қандай аҳволдалиги, меҳнат интизомига, техника хавфсизлиги қоидаларига муносабати); 7) меҳнатни муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги муайян қоидалари бузилишларининг аниқ далиллари; 8) бахтсиз ҳодисанинг сабаблари; 9) бузилиш ва юзага келган натижа ўртасидаги сабабий боғланиш (ҳодисанинг аниқ сабаблари, улар учун

жавобгар шахслар, уларнинг жиноий оқибатларга олиб келган ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлигининг аниқ далиллари, жабрланувчи айбининг даражаси, жабрланган ходим ва бехатар меҳнат шарт-шароитларини яратишга масъул мансабдор шахснинг ҳар иккисини айби борлиги; 10) текширилаётган объектда ва умуман корхонада меҳнатни муҳофаза қилишнинг аҳволи ҳамда унинг хавфсизлиги қоидаларига риоя этилиши; 11) тегишли мансабдор шахслар жавобгарлиги даражаси ва хусусиятига таъсир кўрсатадиган, шу жумладан айбини енгиллаштирадиган ва оғирлаштирадиган ҳолатлар. Барча ҳолларда терговчи жиноий тарзда бузилишлар содир этилишига кўмаклашган сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш чораларини кўриши шарт. Мазкур тоифадаги ишларни тергов қилиш анча мураккаб. Ҳодиса жойини кўздан кечириш, экспертизалар тайинлаш, ҳужжатлар билан ишлаш ўта қийинчилик туғдиради. Жиноят ишларини қўзғатишни асоссиз рад этиш ва уларни асоссиз равишда тугатиш ҳоллари терговни қийинлаштиради. Ҳодиса жойини кўздан кечириш, экспертиза тайинлаш, ҳужжатлар билан танишиш ўта қийинчилик туғдиради, тергов қилиш муддатларининг чўзилиб кетиши, унинг режасизлиги, пойма-пойлиги, ҳодиса жойини камдан-кам ва кечикиб кўздан кечириш, ҳодиса механизмининг техник масалаларини инкор қилиш, суд-техника экспертизалари имкониятларидан ва мутахассислар ёрдамидан етарлича фойдаланмаслиги терговнинг одатий хатоликлари ҳисобланади. 2- § Жиноят ишини қўзғатиш. Тергов қилишнинг дастлабки босқичи Кўпинча жиноят ишини қўзғатишга касаба уюшмалари ташкилотлари, махсус назорат органлари, бахтсиз ҳодиса содир бўлган корхона маъмуриятининг хабарлари сабаб бўлади. Мавжуд норматив ҳужжатларга мувофиқ гуруҳли, ўлим билан тугаган

ва бошқа оғир оқибатларга келган ҳодисалар дарҳол касаба уюшмасининг техник инспектори томонидан, «Саноатконтехназорат» назорати остидаги объектларда эса – шу органларнинг инспектори томонидан текширилмоғи лозим. Текширишда маъмуриятнинг, касаба уюшмаси ва юқори хўжалик органининг вакиллари иштирок этишлари керак. Алоҳида ҳолларда, техник инспектор дарҳол етиб келишининг имконияти бўлмаганда, текшириш комиссияси, касаба уюшмаси қўмитаси ва корхона маъмурияти томонидан амалга оширилади. Бундан қатъи назар, корхона раҳбари ҳодиса ҳақида прокуратура органларига дарҳол хабар қилиши шарт. Текшириш материаллари (бахтсиз ҳодиса тўғрисидаги далолатнома, техник инспекторнинг хулосаси, кўздан кечиришларнинг баённомалари, гувоҳлардан, жабрланувчидан сўраб фикр тўплаш баённомалари ва ҳ.к.) ҳодиса содир бўлган пайтдан эътиборан 7 кундан кечиктирмай тергов органларига юборилади. Жиноят ишини қўзғатиш ва уни процессуал тергов қилиш юқорида кўрсатиб ўтилган текшириш билан боғлиқ эмас. Процессуал тергов, илгариги текширишдан қатъи назар, техник инспекторнинг ва бошқа назорат органлари вакилларининг ҳаракатлари билан бир вақтда ўтказилиши лозим. Ҳужжатларни текшириб чиқиш, сўроқлар ўтказиш, зарурий эксперт текширувларини амалга ошириш кўриб чиқилаётган турдаги жиноятларни тергов қилишнинг асосий таркибий қисмлари ҳисобланади. Бу ҳаракатларнинг барчаси ўзаро боғлиқ ва бир-бирини тақозо этади. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришдан олдин ва кўздан кечириш жараёнида терговчи ҳаракатларининг йўналиши, хусусияти ва мақсади ишни қўзғатишда иккита эҳтимол тутилган вазият мавжудлигига боғлиқ бўлади: 1) ҳодиса тўғрисидаги хабар бахтсиз ҳодисадан сўнг дарҳол келган бўлади; 2) хабар қанчадир вақт ўтгандан кейин келган бўлади. Биринчи ҳолда терговчи ҳодиса содир бўлган жойни дарҳол кўздан кечириши керак, иккинчисида – олдинги текшириш натижалари билан

танишишдан бошлаш лозим. Бироқ иккала ҳолда ҳам ҳодиса жойини кўздан кечириш – бажарилиши шарт бўлган ҳаракатдир. Афсуски, амалиётчи ходимлар кўпинча мазкур қоидани инкор этиб, бахтсиз ҳодиса моддий из қолдирмайди, қанчадир вақтдан сўнг кўздан кечириш беҳуда, техник инспектор ўтказган кўздан кечириш, тергов кўздан кечиришнинг ўрнига ўтиши мумкин деб ҳисоблайдилар. Албатта, ҳодиса содир бўлган вазиятни узоқ вақт ўзгаришсиз сақлаб туриш қийин, ишлаб чиқариш шароитида эса, баъзан иложи ҳам йўқ. Бой берилган вақт эса, шубҳасиз, салбий омилдир. Бироқ, шундай ҳолларда ҳам кўздан кечириш зарур. Моддий изларнинг ҳаммаси ҳамиша ҳам йўқолиб кетавермайди. Кўздан кечириш натижалари жабрланувчининг, айбланувчининг, гувоҳларнинг кўрсатувларини тўғри баҳолаш учун зарурдир. Кўздан кечириш пайтида ҳодисанинг ҳақиқий ҳолатлари яширишга уринишларни пайқаб қолиниши мумкин. Масалан, электр токини улаш ва узиб қўйиш мосламасида унинг дастаси алмаштирилиши, ҳаракатланувчи механизмларда янги тўсиқлар пайдо бўлиши мумкин. Салбий ҳолатлар иш учун муҳим аҳамиятга эга. Лекин улар одатда – кўздан кечириш натижасида аниқланади. Ниҳоят, назорат қилувчи органнинг техник инспектори амалга оширган кўздан кечириш қуйидаги сабабларга кўра терговчи кўздан кечиришининг ўрнини боса олмайди: 1) биринчи ҳолдаги кўздан кечиришда унинг холисоналигини кафолотловчи процессуал талабларга риоя этилмаган бўлади; 2) бу кўздан кечиришнинг субъектлари кўздан кечиришнинг техник воситалари ва тактик усулларидан, унинг натижаларини қайд этиб қўйиш усулларидан фойдаланиш борасида етарлича малакага эга бўлмайдилар; 3) назорат органининг вакили бахтсиз ҳодиса содир бўлган корхона устидан назорат қилиш вазифасини бажариши боис нохолис бўлиши мумкин. Корхона маъмуриятининг вакилларида янада кўпроқ манфаатдорлик ва нохолислик намоён бўлиши мумкин. Кўздан кечиришни кечиктириб бўлмаслиги боис, унга ҳар тарафлама

пухта тайёргарлик кўриш шарт. Кўздан кечириш бошлангунга қадар гувоҳларни топиш, уларнинг ёрдамида ҳодисанинг асосий жиҳатларини аниқлаштириш, шунингдек ҳодиса жойида қандай ўзгартиришлар қилинганини, уларни ким, қачон ва қандай мақсадда амалга оширганини албатта аниқлаш зарур. Кўздан кечиришдан олдин унинг чегаралари, кетма-кетлиги, тугунлари (қисмлари, узеллари) белгилаб олинади. Бунда услубий тавсиялардан, тергов тажрибасидан фойдаланилади. Охиргиси, масалан, қайси агрегат ёки дастгоҳда ишлаш пайтида бахтсизлик содир бўлган бўлса, фақат ўша агрегат ёки дастгоҳни эмас, балки ишлаб чиқаришда у билан боғлиқ бўлган участкаларни ҳам кўздан кечириш кераклигидан далолат беради. Бу участкаларга бутун устахонани, цехни ва бошқа шу сингариларни қўшиб кўздан кечириш чегараларини янада кенгайтириш зарур бўлиши мумкин. Масалан, электр токи уриши бир жойда юз бериши мумкин, бахтсиз ҳодиса сабабини эса электр энергияси тақсимланадиган энергия узелини ёки электр узатиш тизимини кўздан кечиргандагина аниқлашга эришилади. Кўздан кечириш иштирокчилари тўғрисидаги масала ҳам унинг бошланишидан олдин ҳал қилиниши керак. Унда мутахассислар иштирок этишини таъминлаш айниқса муҳимдир. Ҳодисанинг моддий изларини топиш, қайд этиб қўйиш ва олишга уларнинг кўмаклашиши кўздан кечиришнинг самарали бўлишини кучайтиради. Бироқ ҳар доим мутахассисларнинг етарлича билимга эгалиги ва холислигига, уларнинг ишнинг натижасидан манфаатдорлигига ишонч ҳосил қилиш зарур. Кўздан кечиришда иштирок этишга жабрланувчилар, гувоҳлар ва техника хавфсизлиги қоидаларини бузган мансабдор шахслар жалб этилиши мумкин. Кўздан кечириш иштирокчиларининг сони тўғрисидаги масалани ҳал этишда шуни эсда тутиш керакки, ортиқча одамлар ёрдам бермайди, аксинча, одатда, кўздан кечиришга ҳалал беради. Кўздан кечириш усули кўздан кечириш чегарасига боғлиқ бўлади. Ҳодиса содир бўлган жой катта бўлганда у айрим участкаларга – тугунларга

(узелларга) бўлинади. Кўздан кечиришни марказий тугундан бошлаш мақсадга мувофиқдир. Агар ҳодиса содир бўлган жойда мурда ётган бўлса, кўздан кечириш ундан бошланади. Кўздан кечириш жараёнида қуйидагилар текшириб чиқилади: 1) қайси агрегат ёки дастгоҳда ишлаш пайтида бахтсиз ҳодиса юз берган бўлса, ўша агрегат ёки дастгоҳ; 2) мазкур агрегат ёки дастгоҳ билан техник жиҳатдан боғлиқ кабеллар, трансмиссиялар, транспортёрлар, ўлчов ва қайд этувчи асбоблар ҳамда объектлар; 3) ишловдан ўтказилаётган хомашё ва ярим тайёр маҳсулотлар; 4) жабрланувчи ва у билан биргаликда ишлаган шахслар фойдаланган асбоблар ва ҳимоя воситалари (кўзойнаклар, қўлқоплар ва ҳ.к); 5) ҳодиса жойида қолдирган моддий излар (механизмлар деталларининг синиқлари, кийим-кечак парчалари ва ҳ.к.); 6) мурда, агар у ҳодиса жойида ётган бўлса. Кўздан кечириш жараёнида ва унинг натижаларини таҳлил қилишда терговчи қуйидаги, яъни: 1) текширилаётган ҳодисанинг сабаблари нима (қозоннинг портлаши, краннинг қулаб тушиши ва ҳ.к.) 2) меҳнатни муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги қоидалари бузилганми? 3) ана шу бузилишлар нималардан иборат бўлган, уларга ким йўл қўйган; 4) тергов қилинаётган ҳодисанинг оқибатлари қандай, қилмиш ва жиноий натижа (ўлим, майиб бўлиш ва ҳ.к.) ўртасида сабабий боғланиш борми деган саволларга жавоб топишга ҳаракат қилиш керак. Агар кўздан кечириш ўз вақтида, тўлиқ ва холисона ўтказилса, мазкур саволларнинг барчасига ёки бир қисмига жавоб олинади. Ҳужжатларни кўздан кечиришда, ҳодиса юзасидан қуйидагилар синчиклаб ўрганиб чиқилиши керак: 1) бахтсиз ҳодиса ҳақидаги далолатнома; 2) назорат қилувчи орган вакили (техник инспектор, “Саноатконтехназорат” вакили ва ҳ.к.) нинг хулосаси; 3) бахтсиз ҳодиса юз берган корхонада амалда бўлган меҳнатни муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги қоидалари; 4) мазкур участка, цех, устахона ва ҳ.к. меҳнатни

муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги қоидаларига риоя этилиши учун масъул шахслар тўғрисидаги буйруқдан кўчирма; 5) даволаш муассасасининг жабрланувчига етказилган шикастлар хусусияти ва даражаси тўғрисидаги маълумотномаси; 6)техника хавфсизлиги ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши учун масъул шахснинг тушунтириши. Бахтсиз ҳодиса тўғрисидаги далолатнома алоҳида криминалистик аҳамиятга эга. Унда ҳодиса содир бўлган жой ва вақт, жабрланувчининг шахси, бахтсиз ҳодисанинг ҳолатлари ва сабаблари, уларни бартараф этишга қаратилган чора-тадбирлар тўғрисида тергов учун жуда муҳим маълумотлар мавжуд бўлиши мумкин. Бироқ далолатноманинг мазмунини тўғри деб қабул қилмаслик керак, уни ҳар доим синчиклаб текшириш керак бўлади. Кўпинча тергов қилишнинг бошланғич ҳужжати бўлувчи техник инспекторнинг хулосаси ҳам танқидий назар билан текширишни талаб қилади. Тўғри, у экспертнинг хулосаси ўрнини босмайди, лекин ҳодисанинг техник ҳолатларини ўрганиб чиқишда, шу ҳолатлар тўғрисида айбланувчини, жабрланувчини, гувоҳларни сўроқ қилишда ҳамда суд-техника экспертизасини тайинлашда муҳим роль ўйнаши мумкин. Тергов қилиш жараёнида бошқа материаллар: ходимларга техника хавфсизлиги бўйича берилган йўл-йўриқлар қайд этилган журналлар, мазкур агрегат, қурилма, механизмда ишлаш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар, синовларга доир журналлар, техник паспортлар, технология хариталари сингарилар ҳам текширилиши мумкин. Жабрланувчини ва гувоҳларни сўроқ қилиш мазкур тоифадаги ишлар бўйича дастлабки тергов ҳаракатлари ҳисобланади. Бу бир қатор ҳолатлар билан боғлиқ. Жабрланувчи ва гувоҳларга одатда, содир бўлган ҳодисанинг барча тафсилотлари маълум бўлади. Уларнинг ҳодиса рўй бергандан сўнг дарҳол берган кўрсатувлари кўпинча ишончлироқ бўлади – уларда кейинги таассуротлар, манфаатдор шахсларнинг эҳтимол тутилган тазъйиқи ва кўрсатувларнинг тўғри бўлишига таъсир этадиган бошқа омиллар акс этмаган бўлади. Бундан ташқари, терговчи бундай шахсларнинг

кўрсатувларига эга бўлмаса, улар биладиган ҳолатларни бошқа манбалар ёрдамида аниқлай олмайди. Жабрланувчини сўроқ қилиш, шубҳасиз, унинг соғлиғини ҳисобга олиб, зарар етказадиган тарзда олиб борилиши мумкин эмас. Жабрланувчининг аҳволига қараб уни сўроқ қилиш ҳодиса жойида, уйида, терговчининг хонасида ёки даволаш муассасасида ўтказилади. Охирги ҳолда фақат даволовчи врачнинг рухсати билан сўроқ қилиш мумкин. Ана шу сўроқда ҳодисанинг барча ҳолатлари, унинг сабабларини жабрланувчи қандай баҳолаши батафсил аниқлаштирилиши керак. Шунингдек, жабрланувчининг малакаси. Унинг касбий тайёргарлиги, техника хавфсизлиги қоидалари билан таништирилган-таништирилмагани, ўқитилгани, йўриқномалардан хабардорлиги, у ишлаган ускунанинг созлиги, муҳофаза мосламалари мавжудлиги, улардан фойдаланилган- фойдаланилмагани, бахтсиз ҳодиса олдидан улар қанчалик яроқли бўлгани тўғрисидаги маълумотлар аниқлаштирилади. Жабрланувчи ишлаб чиқариш операциялари бажарилган вазиятни тўғри идрок этишига ҳалал берадиган касалликларга (эшитиш, кўриш қобилиятининг сустлиги ва ҳ.к.) чалинган- чалинмаганини аниқлаш муҳимдир. Бахтсиз ҳодисанинг гувоҳларини сўроқ қилишда энг муҳими, улардан тергов қилинаётган ҳодисанинг ўзларига маълум криминалистик аҳамиятга эга бўлган ҳолатлари тўғрисида имкони борича кўпроқ маълумотлар олишдан иборат. Мазкур шахслар ҳодиса пайтида қайси жойда турганлиги, бахтсиз ҳодиса сабаблари, корхонада меҳнатни муҳофаза қилишнинг аҳволи, ишлаб чиқариш операцияларининг ўзига хослиги, жабрланувчи билан ўзаро муносабатлари, у билан меҳнат жараёнидаги ўзаро алоқалари, жабрланувчининг малакаси, у бажарган иш тўғрисида; ишлаш пайтида бахтсиз ҳодиса содир бўлган дастгоҳ, агрегат, бошқа механизмнинг ҳолати тўғрисида; асбобларнинг, муҳофаза воситаларининг ҳолати, техника хавфсизлиги бўйича йўл-йўриқ бериш ўтказилган вақт ва уни ўтказиш тартиби, илгари юз берган техника хавфсизлиги бузилиш ҳоллари тўғрисида

сўроқ қилинади. Терговчи кўпинча ўз ихтиёридаги дастлабки материаллар асосида тергов қилишни режалаштиришга киришади. Хусусан, техник инспектор ёки корхона маъмуриятининг текшириш материалларида одатда ҳодиса сабаблари ва унинг айбдорлари ҳақида дастлабки маълумотлар бўлади. Бироқ бу хулосалар терговчининг мустақиллигини чеклаб қўймаслиги керак. Терговчи уларга танқид кўзи билан қараб, ҳодиса хусусида ўз версияларини олға суришга ҳақли. Агарда терговчи бундай материалларга эга бўлмаса, тергов қилиш режаси шошилинч тергов ҳаракатлари ўтказилиб, бунда олинган натижалар пухта таҳлил қилингандан кейингина тузилиши мумкин. Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларининг жиноий тарзда бузилишларини тергов қилишда асосий версиялар жиноятнинг объектив томонини аниқлаш билан боғлиқ, яъни: 1) бузилишнинг сабаблари ва унинг натижаларини; 2) бузилишлар юзага келишига бевосита сабаблар ва шарт- шароитларни ойдинлаштириш билан боғлиқ бўлади. Жиноят субъекти, яъни бахтсиз ҳодисага олиб келган бузилишларда айбдор шахс тўғрисидаги версияларнинг аҳамияти ҳам кам эмас. Версиялар ҳодиса ҳолатларини тўлиқ, ҳар тарафлама ва холисона текшириш учун зарур бўлган тафсилотлар билан боғлиқдир. Режалаштириш асосини, шубҳасиз, меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларининг бузилишлари ва бунда айбдор шахслар хусусидаги версиялар ташкил этади. Бу хилдаги асосий версиялар тахминан қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: 1)етарлича малакага эга бўлмаган ҳамда техника хавфсизлиги бўйича йўл-йўриқ берилмаган шахсни ишга қўйишдан иборат; содир бўлган бахтсиз ҳодиса йўл қўйилган бузилиш билан сабабий боғланишга эга; 2) ҳодиса йўл қўйилган бузилишлар билан боғлиқ бўлмаган; фойдаланилган ускуналарнинг техник нуқсонлари бахтсиз ҳодисага бевосита сабаб бўлган; 3) техника хавфсизлиги қоидалари бузилмаган; бахтсиз ҳодиса жабрланувчининг ўз эҳтиётсизлиги туфайли содир бўлган. Бироқ баъзан ҳодиса аёндек туюлганда пайдо бўладиган битта версияга кўр-кўрона

эргашмаслик керак. Кўпинча бир қатор ўзаро боғлиқ сабаблар мавжуд бўлиб, уларни тўла очиш ва тергов қилинаётган ҳодисанинг асосий сабабини аниқлаш зарур бўлади. Кейинги тергов ҳаракатларининг ташкилий ва тактик хусусиятлари Жабрланувчилар ва гувоҳларни сўроқ қилишдан ташқари терговнинг иккинчи босқичида терговга далил бўлувчи аҳамиятга молик маълумотларни бериши мумкин бўлган бошқа шахслар сўроқ қилинади. Шу шахслар қаторида биринчи навбатда жабрланувчининг у билан битта участкада ишлаган, лекин бахтсиз ҳодиса гувоҳи бўлмаган ҳамкасблари сўроқ қилинади. Улар бажарилган ишларнинг хусусияти ҳақида, технологияга, техника хавфсизлиги қоидалари ва йўриқномаларга риоя этилган-этилмагани, мавжуд қоидаларга риоя этилиши устидан назоратнинг аҳволи хусусида, шунингдек, жабрланувчининг шахси, унинг малакаси ва тажрибаси бажарилган ишлар хусусиятига мувофиқлиги ҳақида сўроқ қилинадилар. Бахтсиз ҳодиса содир бўлган участка, смена, цех, ишлаб чиқариш раҳбарлари сўроқ қилинишлари керак. Улардан меҳнат жараёни қандай ташкил этилгани, жабрланувчига ишни ким томонидан буюрилгани, бахтсиз ҳодиса юз берган пайтда улар қаерда тургани, уларни қачон, ким ва қай тарзда ходимларга таништиргани, мазкур қоидаларга қандай риоя этилгани, уларнинг бажарилиши учун ким масъул эканлиги, хавфсизлик қоидаларига амалда риоя этиб келинганми, агар улар бузилган бўлса, нима туфайли бузилгани аниқлаштирилади. Техника хавфсизлиги қоидалари жиноий тарзда бузилгани тўғрисидаги ишларни тергов қилишда фаолияти бахтсиз ҳодиса билан боғлиқ бўлинмалар ва хизматларнинг раҳбарлари (бош электрик, бош технолог ва ҳ.к.)ни сўроқдан четда қолдириб бўлмайди. Умуман корхона бўйича ва унинг айрим бўлинмаларида техника хавфсизлиги учун масъул шахслар ҳам сўроқ

қилинади. Улардан бахтсиз ҳодисанинг сабаблари ҳақидаги, бахтсиз ҳодиса муносабати билан ва меҳнатни муҳофаза қилишни кучайтириш учун кўрилган чоралар ҳақидаги маълумотлар аниқланади. Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан назоратни бевосита амалга оширувчи шахслар ва корхонанинг бошқа ходимлари ҳам кўриб чиқилаётган тоифадаги ишлар бўйича гувоҳлар қаторида бўлишлари мумкин. Биринчи гуруҳга техника хавфсизлиги хизмати ходимлари, касаба уюшмаларининг меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича комиссия аъзолари, касаба уюшмалари вилоят қўмиталарининг техник инспекторлари, давлат назорат органлари («Энергоназорат», “Саноатконтехназорат” ва ҳ.к)нинг ходимлари киради. Кўрсатиб ўтилган мансабдор шахслар муайян бахтсиз ҳодиса билан боғлиқ ҳолатларни тушунтириб беришларигина эмас, балки мазкур корхонадаги меҳнатни муҳофаза қилишнинг аҳволи ва илгари йўл қўйилган бузилишлар, шу муносабат билан кўрилган чоралар, уларнинг натижалари ҳақида ҳам маълумот беришлари мумкин. Мазкур ходимлардан шу корхонада амалда бўлган қоидалар, идоравий текшириш материалларидаги ноаниқликлар, ишлаб чиқаришни ташкил этиш хусусиятлари ва бошқа шу сингарилар ҳақида тушунтиришлар олиниши мумкин. Бухгалтерия ходимларидан мазкур корхонада меҳнатни муҳофаза қилишга ажратилган маблағлар ҳақида, уларнинг сарфланиши, меҳнатни муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги режасини амалга оширишнинг молиявий-моддий имкониятлари ҳақида маълумот олиш мумкин. Бундан ташқари, гувоҳлар тариқасида ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган шахслар (жабрланувчининг қариндошлари, танишлари) ҳам сўроқ қилиниши мумкин. Меҳнат шароитидаги ноқулайликлар, техника хавфсизлиги қоидаларининг бузилишлари, етарлича тайёргарликсиз, малакасиз, йўл-йўриқлар берилмасдан ишни бажаришни топшириш ҳоллари ҳақида уларга жабрланувчи сўзлаган бўлиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларининг жиноий тарзда

бузилишлари тўғрисидаги жиноят ишларини тергов қилиш жараёнида терговчи кўпинча мутахассислар ёрдамига таянишига, суд-техника, суд- тиббиёт ва тиббий-меҳнат экспертизалари тайинлашига тўғри келади. Суд-техника экспертизалари махсус билимлар талаб қилинадиган мураккаб техник масалаларини ҳал қилиш зарур бўлганда ўтказилади. Идоравий текшириш материалларида ва техник инспектор хулосасида етарлича ҳамда холисона маълумотлар бор бўлса, суд-техника экспертизаси тайинланмаслиги мумкин. Бироқ юқорида кўрсатиб ўтилган хулосалар бўлса ҳам, айниқса айбланувчи уларга рози бўлмаганда ёки бу хулосалар бир-бирига зид бўлганда ҳам суд-техника экспертизаси ўтказилади. Суд-техника экспертизаси ваколатлари жумласига барча ишлаб чиқариш масалаларини ва бахтсиз ҳодиса билан боғлиқ техник масалаларни текшириш ва ҳал қилиш киради. Бу масалаларнинг аниқ рўйхатини бериш қийин. Уларнинг таркиби бахтсиз ҳодиса юз берган корхона ишлаб чиқариш фаолиятининг хусусиятларига, тергов қилинаётган ҳодисанинг ўзига хос хусусиятларига, бошқа омилларга боғлиқ бўлади. Амалиётда суд-техника экспертизаси олдига, қоида тариқасида, қуйидаги саволлар қўйилади: 1) мазкур ҳодисанинг сабаблари қандай (техникавий ва ташкилий); 2) тегишли дастгоҳ, агрегат, механизм ва бошқаларнинг техник ҳолати қандай; 3) мазкур ҳолда техника хавфсизлиги, саноат санитарияси қоидалари ва меҳнатни муҳофаза қилишнинг бошқа саноат санитарияси қоидалари ва меҳнатни муҳофаза қилишнинг бошқа қоидалари бузилганми; 4) агар бузилиш мавжуд бўлса, у аниқ нимадан иборат бўлган, унинг ҳодиса билан сабабий боғланиши борми; 5) йўл қўйилган бузилишлар юзага келишига нима ёрдам берган; 6) қандай чора-тадбирлар мазкур ҳодисанинг олдини олиши мумкин эди? Техник экспертлар ўнлаб махсус масалаларни ҳал қиладиган ишлар учрайди. Бироқ текширилаётган ҳодисанинг бевосита сабаби тўғрисидаги масала ҳар доим улардан энг муҳими ҳисобланади.

Ҳал қилиниши бир қанча билим соҳаларининг мутахассисларини жалб этишни талаб қиладиган масалалар пайдо бўлганда комплекс экспертиза тайинланади. Экспертлар тариқасида ихтисослашуви бўйича турдош корхоналарнинг мутахассислари, олий ва ўрта махсус ўқув юртлари, илмий-тадқиқот муассасаларининг ходимлари таклиф қилинишлари мумкин. Эксперт эга бўлиши шарт асосий фазилат – бу унинг техника соҳасида махсус билимларга ва ишлаб чиқариш фаолияти тажрибасига эга бўлишидир. Давлат ва касаба уюшмалари назорат қилувчи органларининг мутахассислари ҳам эксперт сифатида жалб қилиниши мумкин. Лекин улар мазкур корхонани назорат қилмаган ёки унга хизмат кўрсатмаган, шунингдек идоравий текширишда иштирок этмаган – холис бўлишлари керак.

Похожие

Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик ҳолларини тергов қилиш

Порахўрликни тергов қилиш услублари

Экология жиноятларини тергов қилиш

Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш

Kонтрабанда жиноятларини тергов қилиш