Экология жиноятларини тергов қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Экология жиноятларини тергов қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87 KB

Экология жиноятларини тергов қилиш Режа: 1. Экология соҳасидаги жиноятларнинг оқибатлари 2. Жиноят ишини қўзғатиш 3. Жиноят моҳиятини исботлаш

Ҳозирги шароитда экологик муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш долзарб вазифа бўлиб қолмоқда. Тупроқ, ер ости бойликлари, ҳаво, сув муҳити, ўсимлик ва ҳайвонот оламига жуда катта зарар етказиб келаётган экологик жиноятларга қарши самарали курашиш муҳим аҳамиятга эга. Экологик жиноятлар терговининг самарадорлиги, энг аввало, терговчининг мазкур корхона ва тозалаш иншооти ишлашини ташкил этишнинг ўзига хос томонларини билишига боғлиқ. Бу жиноятларнинг барчаси тергов услуби нуқтаи назаридан бир хил кўринишга эга ва ўз криминалистик белгиларига кўра, яъни содир этилиш тарзи, механизми ва шарт-шароити, содир этган шахс ва келтирган зарар характери жиҳатдан бир-бирига жуда ўхшашдир. Мазкур тоифадаги ижтимоий хавфли хатти-ҳаракатларни тергов қилиш ва очиш экологик жиноятлар қолдирган типик моддий изларда криминалистик аломатлар бутунлай аниқ намоён бўлиши ва уйғунлигига боғлиқ. Масалан, табиий муҳитнинг ифлосланиши турли кимёвий воситалардан фойдаланиш, энергетик иссиқлик, шовқин, тебраниш, радиация тарзида ҳаддан зиёд тарқалиши атроф-муҳит таркибий қисмини биологик ва физик тузилмалар ва сифат жиҳатдан жиддий оғишларга олиб келади. Тупроқ ва ер ости бойликлари, дарё, кўллар, сув омборлари, каналлар, сув ҳавзалари, сизот сувлари, музликлар ва ҳоказолар асосан саноат, транспорт, коммунал хўжаликлар ва бошқа корхоналардан чиққан тозаланмаган ва зарарсизлантирилмаган оқовалардан ифлосланади. Ҳаво бўшлиғи эса асосан қора ва рангли металлургия корхоналари, кимёвий, энергетик, нефтни қайта ишлаш саноати томонидан норматив ҳужжатларда белгиланган ва рухсат этилган концентрация (РЭК)дан юқори миқдорда чиқариладиган углевод оксиди, олтингугурт, қўрғошин, азот оксидлари, симоб, водород сульфиди ва бошқа жонли мавжудот учун хавфли бўлган моддалардан ифлосланади.

Экологик зарар келтирадиган қилмишларни аниқлашда қуйидагиларга эътиборни қаратиш керак: 1) мазкур ҳудудда мавжуд чиқинди чиқарадиган табиатни ифлослайдиган манбалар ишлаб чиқариш корхоналари қанча эканлиги; 2) чиқиндининг РЭКдан юқорилиги, уларнинг миқдори, ифлосланишнинг давомийлиги, вужудга келган экологик хавфлилик даражаси; 3) тозаланмаган ва зарарсизлантирилмаган оқовалар, ташландиқ ва чиқиндиларни сув ҳавзалари ва атмосферага чиқариш сабаблари; 4) атмосфера ва сув муҳитини ифлослашда айбдорлар, айниқса нотўғри кўрсатмаси туфайли ҳалокатли оқибатларга сабаб бўлган шахслар; 5) жиноий оқибатларга олиб келган хатти-ҳаракатлар, уларнинг юз берган ва давом этган вақти, зарарли оқибатларни бартараф этиш имкониятлари ва бошқаларни белгилаб олиш муҳим аҳамиятга эга. Бир қатор ҳолатларда давлат органларининг санитария назорати ва бошқа инспекция ходимларининг талаблари, йўл-йўриқ ва кўрсатмаларини бажармаслик, тозалаш иншоотларини қуриш ёҳуд таъмирлашдан бош тортиш натижасида ҳаво ва сувлар ифлосланмоқда. Бунда кўрсатмаларни бажармаслик сабаблари ва важларини белгилаш, корхона раҳбари ёҳуд бевосита ижрочилар айбини аниқлаб олиш зарур. Тергов ишлари мукаммаллигини таъминлаш учун жиноят содир этишга олиб келган енгиллаштирувчи ва оғирлаштирувчи вазият бўйича айбланувчиларни шарт- шароитларини аниқлаш лозим. Ишлаб чиқаришни ташкил этиш, технологик режим талабларига риоя қилиш тозалаш иншоотлари, чанг ва турли газларни тутиб қоладиган қурилмаларни ўрганишда муҳим ўрин тутади. 2-§. Жиноят ишини қўзғатиш Экологик жиноят тўғрисида иш сув-техника назорати, балиқчилик назорати, санитария-эпидемология станцияси органлари, корхона маъмурияти, жамоат бирлашмалари, оммавий ахборот воситалари, алоҳида фуқаролар ахборотларига асосланиб қўзғатилади. Экологик жиноят бевосита ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган

ходимлари томонидан аниқланиши ҳам мумкин. Дастлабки текширишда жиноят иши қўзғатишга асос бўладиган ҳолатларни аниқлаш, сув ҳавзалари, тупроқ ёҳуд ҳаво қанчалик ифлосланаётганлиги, бу ифлосланишнинг характери ва ҳажми, уларнинг одамлар соғлигига, ҳайвонот дунёсига, қишлоқ хўжалиги, балиқчилик хўжаликлари ёки бошқа ишлаб чиқаришларга келтирадиган зарарини белгилаб олиш керак. Мавжуд жиноят белгиларини текшириш учун қўшимча материаллар талаб қилиш ва тушунтириш хатлари олиш мумкин. Жумладан, жиноят иши қўзғатишга оид хулоса чиқаришга қуйидаги таҳлиллар асос бўлиши мумкин: 1) сув ресурсларини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланиш қоидалари, балиқ заҳираларини муҳофаза қилиш ёки табиат муҳофазасига оид бошқа норматив қоидалар бузилганлиги тўғрисида ҳужжатлар; 2) одамлар томонидан тупроқ, сув ресурслари, балиқ заҳиралари, ҳайвонот ва ўсимлик дунёсига етказилган зарар ёҳуд атмосфера ҳавоси ифлослангани тўғрисида ҳужжат; 3) оқова сув, тупроқ, ҳаводан олинган намуна таҳлилига оид ҳужжат; 4) шоҳидларнинг хабари ёки тушунтириш хати, шунингдек ўз хатти- ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан экологик зарарли оқибатларга олиб келган шахснинг кўрсатувлари. Тўпланган ахборот ва маълумотларни текшириш мақсадида жиноят иши қўзғатганга қадар ҳодиса рўй берган жойларни кўздан кечириш лозим. Терговнинг дастлабки босқичида ифлосланиш механизми ва манбаига нисбатан турли фаразлар олға сурилади. Бунда объектни ифлослаётган чиқиндилар, моддалар ва ташландиқларнинг тури, табиатни муҳофаза қилиш қоидаларининг бузилиш сабаблари, уларга риоя қилмаган мансабдор ва бошқа шахслар иштироки ўрганилади. Фаразни олға суриш жиноят иши қўзғатиш вақтида вужудга келган вазиятга боғлиқ. Қоидага кўра вазиятнинг учта тури мавжуд: а) сув манбалари, тупроқ ва атмосфера ҳавоси ифлосланганлик факти

маълум; б) содир этилган қоидабузарликлар одамлар саломатлиги, ҳайвонот ва ўсимлик дунёси, балиқ заҳираларига зарар келтиргани очиқ-ойдин кўриниб турибди; в) илгари йўл қўйилган экологик жиноят белгиларини кўрсатувчи материаллар мавжуд. Шунга мувофиқ терговчи олдида турган вазифаларидан келиб чиқиб иш бўйича тергов йўналиши, бу ҳаракатларнинг биринчи навбатдаги тадбирлари белгилаб олинади. Энг аввало, жиноий хатти-ҳаракатнинг келиб чиқиш сабаблари ва экологик объектлар ифлосланишининг интенсивлиги аниқланади. Бунинг учун қуйидагиларни бажариш зарур: - воқеа содир бўлган жой ва тозалаш иншоотларини кўздан кечириш; - атроф муҳитни ифлосланишига олиб келган ишлаб чиқариш жараёни билан танишиш; - ифлослаётган манбаларни бартараф этиш чорасини кўриш; - экологик қоидани бузганликда айбли шахс, жабр кўрганлар, гувоҳларни сўроқ қилиш; - ифлосланишнинг технологик жараёнини кўрсатадиган ҳужжатларни олиб қўйиш, ички бошқарув назоратининг ҳолати, экологик назоратни амалга оширадиган инспекция ва органларнинг маълумотлари; - ифлосланганлик даражасини таҳлил этиш учун тупроқ, сув ва ҳаводан намуналар олиш; - тиббий, биологик, кимёвий, ихтиологик ва бошқа экспертизаларни белгилаш. Бўлиб ўтган ҳодиса тўғрисида ахборот олиш учун тергов ҳаракатларини тезкор-қидирув тадбирлари билан қўшиб олиб бориш тавсия этилади. Милиция ходимларига топшириқ бериб, унда тозаланмаган ва зарарсизлантирилмаган оқова сувни ташлаганларни кўрган гувоҳларни билиб

олиш, атрофдаги жойларни текшириб чиқиш йўли билан моддий далилларни аниқлаш, ҳаракатдаги воситалар (автомашина, кема ва ҳоказо)ни тўхтатиш, жойларни айланиб чиқиш ва изидан кузатиб бориш йўли билан ифлосланган жойдан яширинганларни аниқлаш керак. 3-§. Жиноят моҳиятини исботлаш Атроф муҳит ифлосланганлик факти ва даражасини исботлаш учун то ифлосланганга қадар тупроқ, сув объекти ва атмосфера ҳавосининг ҳолати (кимёвий таркиби, баъзи моддалар бўйича РЭМ, маҳаллий табиий шароитлар), рўй берган ҳодисалар ва уларнинг салбий оқибатларини бартараф этиш ва ифлослашни тўхтатиш юзасидан кўрилган чоралар тўғрисида ахборотга эга бўлиш керак. Шунингдек, юқорида тилга олинган объектларни ифлосланишига йўл очадиган вазиятни (тозалаш қурилмалари носоз, ишлаб чиқаришнинг технологик талабларига риоя қилмаслик, чиқинди ва ташландиқларни зарарсизлантириш ва тозалаш жараёнининг бузилиши, саноат, коммунал-маиший хўжаликлардан чиқадиган оқовалар тозаланишни таъминловчи қурилмалар бир меъёрда ишламаслиги, назоратининг сусайиб кетганлиги) аниқлаш ҳам мақсадга мувофиқ. Терговнинг охиригача кутиб ўтирмай терговчи жиноятни келиб чиқишига йўл очган аниқ сабаб ва шароитларни белгилаши, уни бартараф этиш имкониятларини ўрганиши ва олдини олиш тўғрисида тегишли органларга тақдимот киритиши шарт. Экологик жамиятларни тергов қилишда ҳақиқий ҳолатни тез, тўла ва самарали аниқлаб олиш керак. Тергов ҳаракатларига таъсир кўрсатадиган бир қатор ўзига хос тактик йўналишлар мавжуд. Воқеа рўй берган жойни кўздан кечириш жараёнида ифлосланган сув ҳавзаси, ер участкаси, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига дуч келиш мумкин. Бунда ифлосланиш характери, унинг бошланиши, ривожланиши ва жадаллашиш даражаси аниқланади. Сув ва ер нефть маҳсулотлари билан ифлосланганда юзада юпқа қатлам ҳосил бўлади, у ички қатламга ўтиши,

тупроқ шимиб олган бўлиши мумкин. Натижада ифлосланган ер ва сувнинг физик хоссаси ўзгаради (ялтирайди, ҳид чиқаради, ранги ўзгаради). Атмосфера ҳавоси ифлосланганда зарарли чанг-тузон ва турли газларни шамол йўналиши бўйича ўз манбаларидан узоқларга олиб кетади. Ифлосланган ҳаво турли даражада флора ва фауналарга ҳам таъсир кўрсатади. Ифлосланган жойда ўзига хос томонларни исботлаш учун текшириш ишларига турли мутахассислар – тегишли ишлаб чиқариш тармоқлари, санитария-эпидемиология, сув муҳофазаси, балиқ муҳофазаси ва бошқалар билан шуғулланадиган ходимларни жалб этиш керак. Бундан мақсад илмий методлар ва махсус асбоблар, қурилмалар ва бошқа техник воситалардан фойдаланиб, олинган ахборот ва намуналар тўла-тўкис аниқлиги таъминланади. Ифлосланган жойни кўздан кечирганда кўп ҳолларда марказдан бошлаб кейин четга чиқилади., яъни ифлослаш манбаидан тозалаш иншоотига, сув тўпланадиган жойга, сўнгра чиқиндилар тўкиладиган ва кўмиладиган яқин ҳудудга ўтиш, хуллас спирал бўйича ҳаракат қилиш мақсадга мувофиқдир. Шундай қилиб, фақат ифлосланаётган манбанигина эмас, балки чиқиндилар, ташландиқлар, ўлган балиқ ва бошқа ҳайвонлар тўпланиб қолган участкаларни ҳам ўрганиш имконияти яратилади. Бу участкалардаги сув, тупроқ, ўсимлик ва ҳаводан намуналар олинади. Видеога олиш, сурат га тушириш, шунингдек ифлосланиш манбаи, унинг қолдиқлари, излари ва намуна олинган участкаларнинг чизмаси кўздан кечириш баённомасига илова қилинади. Ҳужжатларни таҳлил қилиш муҳим аҳамиятга эга. Улар сув ҳавзалари, тупроқ ва ҳавони зарарлаётган далил лар, шунингдек фауналарнинг қирилиб кетиши, ўрмон ва бошқа ўсимликларнинг йўқолиши тўғрисида маълумотлар беради. Экологик ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги энг қимматли маълумотлар қуйидагиларни ўз ичига олади:

1) саноат объектлари қурилиши, қайта қуриш ва таъмирлаш лойиҳаси, тозалаш, фил ь трлаш ва сув тўплаш иншоотларини қабул қилинганлиги тўғрисидаги ҳужжат; 2) саноат, коммунал хўжалиги ва бошқа объектлардан чиқадиган чиқиндилар ҳисобини юритиш, уларнинг сони, кимёвий таркиби ва концентрациясига оид ҳужжат; 3) саноат объектлари, канализация ва тозалаш иншоотларини кўриш, таъминлаш ва фойдаланиш тартибига оид инструкция ва бошқа норматив ҳужжатлар; 4) ишлаб чиқариш чиқиндиларини ташиш тўғрисида ҳужжатлар; 5) чиқиндиларни текшириш ва лаборатория текширувига оид ҳужжатлар; 6) санитария-эпидемиология станцияси, давлат ўт ўчириш назорати, давлат балиқчилик назорати ва бошқа инспекцияларнинг сув ҳавзалари, тупроқ, ҳавони ифлослантириш фактларига оид ҳужжатлари ва кўрсатмалари. Ҳужжатлар билан танишув орқали, баъзи мансабдор шахслар ваколати, ҳужжатларнинг талабларига риоя этиш даражаси тўғрисида хулоса қилиш мумкин. Бу ижтимоий хавфли хатти-ҳаракатларни ифодалайдиган ва жиноят ишига тиркаб қўядиган асосий ҳужжатлар даражасини аниқлаш имкониятини беради. Ҳужжатларни уларнинг тўла-тўкислиги ва мантиқийлиги нуқтаи назаридан ҳам, тузатиш ва қўшимча киритиш имкониятларини техник- криминалистик воситаларни жорий этиш орқали аниқлаш билан ҳам чуқур ўрганиш зарур. Ҳужжатлар билан танишиб чиқиш натижасида аниқланган фактлардан сўроқ қилишда, экспертиза тайинлашда ва бошқа тергов ҳаракатларини ўтказишда фойдаланиш мумкин. Терговчи воқеа содир бўлган жойга оид ҳужжатларни ўрганиш жараёнида суд экспертизасини тайинлаш тўғрисидаги масалани ҳал қилиб,

зарур ҳужжатларни тайёрлаб қўйиши керак. Шунингдек, сув ҳавзалари, тупроқ ва атмосфера ҳавосининг ифлосланганлигига қадар ва ундан кейинги ҳолатини кўрсатадиган ашёвий далиллар ва олинган намуналарга эга бўлиши зарур. Экспертиза ифлосланган макон, унинг вақти, давомийлиги, жадаллашуви ва келиб чиқиш сабаблари, тозалаш иншоотидаги камчиликлар, атроф муҳитни муҳофаза қилишда йўл қўйилган хатоларни белгилашга ёрдам беради. Мазкур тоифадаги ишлар бўйича қуйидаги экспертиза турлари ўтказилади: - суд-тибби ёт экспертизаси – одамлар вафот этган ёки заҳарланганлиги сабабларини белгилаш, чиқинди ва ташландиқлар (қурум, кўл, чанг, газ, турли суюқликлар ва моддаларнинг) одам соғлиғига хавфлилик даражаси, уларнинг таъсир кўрсатиш механизми, оқибатларини бартараф этиш чораларини кўриш ва ҳоказолар учун; - суд-ветеринария экспертизаси – ҳайвонларнинг ўлиш ва касалланиш сабабларини, сув, тупроқ ва ҳаво ифлосланишининг ҳайвонлар ҳаётига таъсирини аниқлаш учун; - ихтиологик экспертиза – балиқларнинг ўлиш сабаблари, унга сабаб бўлган моддаларни аниқлаш учун; - кимёвий экспертиза – сув ҳавзалари, тупроқ ва атмосфера ҳавосини ифлословчи моддалар таркиби, концентрацияси, манбаларини аниқлаш учун; - технологик экспертиза – сув ҳавзалари, тупроқ ва ҳавони ифлословчи технологик жараёнда йўл қўйилган қоидабузарликни, саноат оқоваларини тозалаш, суюқлик ва газ чиқиндиларини зарарсизлантириш қоидаларига риоя қилмаслик сабабларини аниқлаш учун; - техник экспертиза – тозалаш иншоотлари, чанг ва газларни тутиб қоладиган қурилмаларни ишдан чиқиши, тузатилмаслиги сабаблари, уларни бартараф этиш имкониятларини аниқлаш учун. Баъзан бошқа турдаги экспертизаларни (гидротехник, иқтисодий, бухгалтерияга оид), шунингдек комплекс экспертиза (тиббий-биологик,

техник-санитария, кимёвий-ветеринария ва бошқа)ларни белгилаш зарур бўлади. Экологик жиноятлар тўғрисидаги ишлар бўйича гувоҳларнинг кўрсатмалари муҳим далиллар манбаи ҳисобланади. Амалда мазкур иш бўйича гувоҳ сифатида бир неча гуруҳдаги гувоҳлар бўлиши мумкин: 1) ифлосланиш фактлари ва зарарли оқибатларга оид маълумотларни берадиган гувоҳлар. Улар орасида турли инспекциялар ва назорат органлари мансабдорлари ва оддий фуқаролар бўлиши мумкин; 2) тозаланмаган ва зарарсизлантирилмаган саноат, коммунал ва бошқа чиқиндиларни сув ҳавзалари ва ҳавога чиқарилганлигини бевосита кузатган гувоҳлар; ифлослантираётган манбаларни биладиган шахслар. Улар асосан, тозалаш иншоотларида ишловчи ходимлар бўлиб, ўзларининг камчиликларини яшириш ва саноат объекти раҳбари билан муносабатни бузмаслик учун ифлосланиш вазиятларини сир тутишга ҳаракат қилади; 3) тозалаш иншоотларидан нотўғри фойдаланиш сабаблари ва баъзи шахсларнинг нотўғри берган кўрсатмаси туфайли сув ҳавзаси, тупроқ ва атмосфера ҳавосининг ифлосланиши ҳақида хабардор бўлган шахслар. Сўроқ қилиш йўли билан ифлосланишгача бўлган вазият, тозалаш иншоотларининг аввалги ҳолати, технология қоидасига масъул шахснинг фаолияти ва кўрсатмалари, илгари қандай ифлосланиш фактлари кузатилгани каби масалалар аниқлаб олинади. Кўп ҳолларда оқова сувлар, зарарли моддалар, газларни ташлаш, ифлосланиш оқибатларига барҳам бериш ва экологик жиноятни содир этишга олиб келадиган вазиятни бартараф этишга йўналтирилган бошқа тадбирлар юзасидан гувоҳлар муҳим кўрсатувлар бериши мумкин. Гумон қилинган ва айбланаётганларни сўроқ қилиш самарадорлигини таъминлаш учун, қоидага кўра, содир этилган жиноят иши юзасидан ишончли далиллар йиғилган бўлиши керак. Уларни сўроқ қилиш тактикаси сўроқ қилинувчини ўз айбини инкор этиши бемаъни эканлигига ишонтирадиган маълумотларнинг мантиқий таҳлилига асосланган бўлиши

керак. Бундай тоифадаги ишлар бўйича айбланувчилар ўз айбини бошқаларга, айниқса, бўйсунувчиларга тўнкашга мойил бўладилар, тажрибалари етишмаганликлари, норматив ҳужжатлар талабларини бузиш хавфлилигини билмаганликларини рўкач қиладилар. Баъзан улар ўз айбларини тан олиб уни юмшатишга ҳаракат қиладилар, зарарли оқибатларни инкор этадилар ёки унчалик эмас деб ҳисоблайдилар, баъзан ишлаб чиқариш манфаати учун шундай қилганликлари, юқори лавозим шахс кўрсатмалари мавжудлигини пеш қиладилар. Экологик жиноят тўғрисидаги ишлар бўйича айбланувчи шахслар махсус билимга, профессионал тажрибага эга эканлигини эътиборга олиб, терговчи сўроққа жиддий тайёргарлик кўриши ва норматив материалларни ўрганиши, корхона ва унинг тозалаш иншоотлари фаолиятининг ўзига хос томонлари, жиноят иши материалларини билиб олиши, мутахассислар билан маслаҳатлашиши зарур. Терговчи айбланувчини сўроқ қилаётганда унинг шахси, профессионал стажи, зарарли чиқиндиларни қаерга ва қанча ташлашга оид кўрсатма беришда нималарга асосланганлиги тўғрисида маълумотларга эга бўлиши керак. Мазкур иш бўйича айбланувчи кўрсатмасини экспертиза хулосаси ва бошқа маълумотлар билан таққослаб кўриш керак. Айбланувчини сўроқ қилиш жараёнида ва бошқа тергов ҳаракатларини мазкур жиноий қилмишни содир этиш сабаблари ва шароитларини белгилашга алоҳида аҳамият бериш керак: бу ишлаб чиқаришни ташкил этишда ва фаолият кўрсатишидаги нуқсонлар, табиий ресурсларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишда баъзи мансабдор шахсларнинг эътиборсизлиги, тозалаш иншоотлари иши бўйича назоратнинг йўқлиги, техник воситалар ва транспорт билан ёмон таъминланганлиги, баъзи бир ишлаб чиқариш жараёнларида ҳисоб ишларини юритиш, чиқиндилар сақлаш ва уларни ҳисобга олиб бориш ва бошқалар талабга жавоб бермайди. Терговчи мутахассислар ёрдамида худди шундай жиноий хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш чораларини кўришга мажбур.

Похожие

Kонтрабанда жиноятларини тергов қилиш

Қотиллик жиноятларини тергов қилиш услубиёти ( Котиллик жиноятларини тергов килиш

Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергов қилиш

Давлат ва жамоат мулкини мансабдор шахслар томонидан талон-тарож қилиш жиноятларини тергов қилиш

Ўт қўйиш ( Ут куйиш ) ва ёнғин (енгин) хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятларини тергов қилиш