Порахўрликни тергов қилиш услублари - Юриспруденция - Рефераты

Порахўрликни тергов қилиш услублари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58 KB

П орахўрликни тергов қилиш услуб лари Режа: 1. Порахўрликнинг криминалистик тавсифи 2. Типик тергов вазиятлари, версиялари ва терговни режалаштириш 3. Дастлабки ва кейинги тергов ҳаракатлари

Порахўрлик ҳар доим мансабдор шахснинг хизмат вазифаларини ўз ғаразли мақсадлари йўлида суиистеъмол қилиши билан боғлиқ ва кўпгина ҳолларда яширинча, гувоҳларсиз юз беради. Порахўрликда жиноят субъектларининг одатий алоқа схемаси қуйидагича: пора берувчи – пора олувчи, баъзан эса, пора берувчи – воситачи – пора олувчидан иборат. Масалан, савдо соҳасидаги порахўрликда пора олувчининг бир неча воситачи билан алоқаси одатийдир. Бунда воситачилар мустақил, баъзан эса ўзаро хизмат билан боғлиқ бўладилар. Воситачи ўзининг улушини олган ҳолда жиноятни сир тутишга ҳаракат қилади ва одатда порахўрлик ташаббускорининг ишончли одами бўлади. Бу алоқа бажарилиши жараёни ниҳоятда сир сақланади. Порахўрлар пора берувчи жиноят устида қўлга тушганда қандай баҳона тўқишини аввалдан тайёрлаб қўяди. Жиноятни беркитишнинг турли усуллари бор: «совға қилиш», «қарз бериш», корхонанинг штатига ишчи, ходим сифатида қабул қилиш ва маош тўлаш ёки моддий рағбатлантириш ва ҳоказо. Порахўрликнинг натижаси ҳар доим ҳам моддий қайд қилинмайди. Аммо бир қатор вазиятларда жиноятга алоқадор шахсларнинг бармоқ излари пора предметида, ўрамда қолади, баъзан эса порахўрликнинг бошқа излари ҳам сақланиб қолади (товар чеклари, этикеткалар, пул, қимматбаҳо нарсалар, жиноятчиларнинг шахсий ёзувлари ва бошқалар). Порахўрлик кўпгина ҳолларда давлат ёки жамоат мулкини талон- тарож қилиш, хизмат ваколатларини суиистеъмол қилиш ва бошқа жиноятлар билан боғлиқ. Порахўрликнинг криминал тавсифи жиноят содир этишнинг қуйидаги типик ҳолатлари билан боғлиқ: а)пора берувчининг

манфаатларини кўзловчи ноқонуний ҳаракатлар билан боғлиқ порахўрлик; б) пора берувчининг манфаатларини кўзловчи қонуний ҳаракатлар билан боғлиқ порахўрлик, масалан: уй-жой ёки бирор маблағ олишни тезлаштириш мақсадида; в) воситачиларсиз пора бериш ва олиш; г) воситачилар ёрдамида пора бериш ва олиш; д) тамагирлик йўли билан пора олиш; е) тамагирликсиз пора олиш. 2 -§ . Типик тергов вазиятлари, версиялари ва терговни режалаштириш Порахўрлик ҳақидаги жиноят иши жамоатчилик, мансабдор шахслар вакилларининг маълумотларига кўра, фуқароларнинг аризалари, матбуотдаги хабарлар ва милиция органларининг тезкор- қидирув тадбирлари орқали амалга оширилади. Терговчи, жиноят иши қўзғатиш ҳақида қарор қабул қиларкан, юз берган тергов вазияти ва бошланғич маълумотларни баҳолайди ва уларга асосан версиялар ишлаб чиқади ва тергов режасини тузади. Порахўрликни тергов қилишнинг типик вазиятларига қуйидагилар киради: Маълум бир мансабдор шахс томонидан пора олинганлиги ҳақида аниқ далил мавжуд. Бундай ҳолларда, одатда, жиноят иши қўзғатилади ва тергов режаси тузилади. Бошланғич тергов жараёнида амалга оширилади: гувоҳларни сўроқ қилиш, мансабдор шахс томонидан пора берувчининг манфаатларини кўзловчи ҳаракатлар қилинганлигини тасдиқловчи ҳужжатларни олиб қўйиш ва кўздан кечириш; пора берувчини ушлаш ва сўроқ қилиш; шерикларни тинтув қилиш, пора предметини кўздан кечириш; юзлаштириш, криминалистик экспертиза тайинлаш – керак бўлса ҳужжатларни суд-дастхат ёки криминалистик техник ўрганиш, товаршунослик экспертизаси тайинлаш, тинтув

пайтида шубҳаланувчидан олиб қўйилган нарсаларнинг тури ва сифатини аниқлаш, суд-бухгалтерия экспертизаси тайинлаб, маблағ тўловлари тўғрилигини ҳисобга олиш билан боғлиқ масалаларни ҳал қилиш лозим. Тергов ҳаракатлари билан айни вақтда порахўрликнинг шерикларини ва ҳар бир шахснинг жиноятдаги ролини аниқлаш мақсадида тезкор-қидирув тадбирлари ўтказилади. Маълум бир мансабдор шахсга пора ваъда қилинганлиги ёки берилиш ҳақида маълумотлар бор бўлса, бундай ҳолатда жиноят иши қўзғатишга асосни бошланғич текширувдан ўтказиш, мансабдор шахснинг алоқаларини текшириш, унинг пора берувчи манфаатини кўзлаган ҳолда хизмат доираси имкониятлари ва ҳаракатларини аниқлаш, пора берувчи ва пора олувчини жиноят устида қўлга тушириш бўйича тегишли тезкор-қидирув тадбирларини ўтказиш зарур. Бундай вазиятда бошланғич тергов ҳаракатлари қуйидагича тус олади: даъво қилувчини сўроқ қилиш, жиноят устида қўлга тушириш, пора олувчининг уй-жойи ва иш хонасида тинтув ўтказиш, пора предметларини кўздан кечириш, гувоҳ ва шубҳа остидагиларни сўроқ қилиш, экспертизалар тайинлаш. Порани тамагирлик йўли билан олинганлиги ҳақида далиллар мавжуд бўлса, олинган маълумотни дастлабки текширувдан ўтказиш зарур. Ҳақиқатдан ҳам пора олувчи ўзига тобе шахсни унинг ноқонуний талабларини қондиришга мажбур қилувчи шароит яратганлигини аниқлаш зарур. Мансабдор шахсга нисбатан провокация бор-йўқлигини аниқлаб, жиноят иши қўзғатиш ва тергов ўтказиш ҳақида қарор қабул қилиш зарур. Дастлабки тергов вақтида криминал ҳисоботлар, архив материалларидан фойдаланилади, тезкор-қидирув тадбирлари ўтказилади. Терговчи мансабдор шахснинг ваколати билан танишади, даъво қилувчи ва бошқа шахслардан тушунтиришлар олади, зарур

ҳолларда мансабдор шахснинг маълум бир муддатдаги меҳнат фаолиятини текшириш мақсадида ревизия ёки инвентаризация ташкил қилади. Кўрсатиб ўтилган вазиятда қуйидаги бошланғич тергов ҳаракатлари амалга оширилади: даъво қилувчи ва бошқа гувоҳларни сўроқ қилиш, порахўрни жиноят устида қўлга олиш, уни тинтув қилиш ва сўроққа тутиш, пора предметларини кўздан кечириш, ҳужжатларни олиб қўйиш ва кўздан кечириш, шубҳа остидагиларни сўроқ қилиш, юзлаштириш, экспертизалар тайинлаш. Масалан, бухгалтерия ҳужжатларини тўғри ва қонуний ҳужжатлаштиришни текшириш учун суд-бухгалтерия экспертизасини тайинлаш лозим. Порахўрликни тергов қилиш жараёнида қуйидаги версиялар юзага келади ва текширилади: - порахўрлик ҳақиқатдан ҳам жиноят иши қўзғатишга асос бўлувчи материалларда кўрсатилган шароитларда содир бўлган; - порахўрлик содир этилган, аммо сохта мансабдор-фирибгар шахсга берилган; - пул мансабдор шахсга қонуний равишда берилган (қарзни қайтариш), пора ҳақида ариза – виждонан янглишган; - мансабдор шахсга пора берилмаган, чунончи, ноқонуний талабни бажаришдан бош тортгани учун унга туҳмат қилинган; - мансабдор шахс бошқа шахснинг манфаатларини кўзлаб маълум бир хизмат ҳаракатларини амалга оширган ва пора олмаган. Кўпинча порахўрлик мансабдор шахсни қалбакилаштириш ҳаракатлари билан ҳам боғлиқ. Шунинг учун порахўрликни тергов қилишда порахўрликни бошқа жиноятлар билан алоқа версияларини ҳам текшириш зарур. Версиялардан келиб чиққан ҳолда, тергов ҳаракатларининг кетма-кетлиги, ўтказиш вақтлари ва ижрочилари режалаштирилади. Порахўрлик ҳақидаги иш одатда кўп эпизодли

бўлади. Режалаштиришда ташкилий ва тайёрлов тадбирларига, тергов ҳаракатларини ўтказишда криминалистик техник воситалар ёрдамида ва мутахассисларни иштирокига етарли эътибор бериш зарур. Шунингдек, порахўрликка имкон берган шарт-шароитларни аниқловчи тадбирларни амалга ошириш ҳам кўзда тутилади. Мураккаб, кўп эпизодли тергов иши терговчилар гуруҳига топширилади. Дастлабки ва кейинги тергов ҳаракатлари Жиноят устида қўлга тушириш – порахўрларни фош этишнинг самарали усулидир. Одатда, у даъво қилувчи шахснинг ҳар томонлама текширилган пора таъмагирлиги бўйича, аризаси бўйича амалга оширилади. Порахўрларни фош этиш учун суд-тезкор фотографияси, кинотасвир ва тезкор-қидирув воситалари қўлланилиши мумкин. Жиноят устида қўлга олиш ишнинг маълум ҳолатлари билан аниқланади ва порани бериш-олиш пайтида ёки берган заҳоти амалга оширилади. Қўлга олиш вақтида пора олувчи ашёвий далиллардан – пора предметидан қутула олмаслиги муҳимдир. Шерикларни аниқлаш учун қўлга олишни пора предметини учинчи шахсга бериш ёки пуллаш вақтида ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Жиноят устида қўлга олишни синчков тарзда режалаштириш зарур. Жиноят устида қўлга олингандан сўнг пора олувчини ўша заҳоти, пора предмети унга қай йўсинда келиб тушганлиги ҳақида баҳона топмасидан туриб сўроқ қилиш керак. Бундай ҳолатларда кўпинча пора олувчи ўз айбини тан олади ва ҳаққоний кўрсатмалар бера бошлайди. Тинтув. Шахсий тинтув ва порахўрлик шерикларининг уй- жойларини ҳамда мансабдор шахснинг-пора олувчининг иш жойини тинтув қилиш мазкур жиноятни тайёрлаш тўғрисида гувоҳлик берувчи

ҳужжатлар ва пора предметларини, жиноий йўл билан топилган моддий бойликларни топиш ва олиб қўйиш мақсадида амалга оширилади. Одатда шахсий тинтув ва хона тинтуви бир вақтда амалга оширилади. Алоҳида эътибор порахўрлик шерикларининг алоқасини тасдиқловчи хатларга, почта квитанциялари, турли хил ёзувлар, телефон номерларига қаратилиши лозим. Тинтув пайтида шунингдек, шифрланган ёзувлар, шубҳа остидаги шахс ўз алоқасини инкор этувчи шахс тушган фотосуратларга эътибор бериш керак. Ҳужжатларни кўздан кечириш жуда муҳим тергов ҳаракатларидан биридир. Баъзи бир ҳолатларда у пора олиш-бериш ҳолатларига алоқадорларни аниқлашга имкон яратса, бошқа бир ҳолатларда порахўрликка йўл очиб берувчи ҳисоботни йўлга қўйилмаганлигини аниқлайди, учинчидан мансабдор шахсни пора берувчининг манфаатларини кўзлаб маълум бир ҳаракатларни амалга оширганлиги ёки оширмаганлигини тасдиқлайди. Ҳужжатларни кўздан кечириш жиноятчи киритган ўзгаришлар, қалбакилаштириш, ҳужжатларни расмийлаштиришнинг ноодатийлиги, тегишли реквизитларнинг мавжудлиги, мансабдор шахснинг иш бажарилганлиги тўғрисидаги виза ва белгиларини аниқлашга ёрдам беради. Порахўрлар ўз жиноий кирдикорлари изларини йўқ қила олмасликлари учун ҳужжатларни кўздан кечиришни кечиктириб бўлмайди. Гувоҳларни сўроқ қилиш. Порахўрлик бўйича гувоҳлик бериши мумкин бўлган шахслар гуруҳи жиноят иши қўзғатилишига асос бўлган материалларга боғлиқ. Қуйидагилар одатда гувоҳ сифатида сўроқ қилинадилар: уларга нисбатан пора тамагирлик қилинган шахслар, порани бериш-олишни кўрганлар; порахўрни жиноят устида қўлга олишда иштирок этганлар; порахўрликда гумон қилинаётган мансабдор шахснинг хизмат фаолияти билан таниш бўлганлар ёки унинг

кўрсатмаларини бажарганлар; порахўрнинг шахси ва ахлоқини таърифлаб бера олувчилар (ҳамкасабалар, қўшнилар, қариндошлар). Бу гувоҳлар гуруҳи порахўрлик шерикларининг алоқалари ва пора беришнинг шарт-шароитлари ҳақида фойдали маълумот бера оладилар. Гувоҳлик олингандан сўнг гувоҳ-холиснинг пора берилган (олинган) жойда кўрсатувларини текшириш мумкин. Порахўрликни тергов қилишнинг баъзи ҳолларида пора бериш- олиш, шунингдек бошқа ҳаракатларни амалга оширишда кузатишни текшириш учун тергов экспериментлари ўтказилади. Порахўрликни фош этишда суд экспертизалари катта роль ўйнайди. Кўп ҳолларда, пора предметида ёки унинг ўрамида қўл бармоқлари ва кафтнинг изи, кундалик, дафтар, ён китобчаларда – пора бериш билан боғлиқ ёзувлар, блокнотларнинг тоза варақларида текстнинг босилган изларини аниқлаш мумкин. Уларни ўрганиш учун ҳужжатларни криминалистик-техник экспертизаси, микрозаррачалар, материал ва моддаларни ўрганиш учун трасологик экспертиза, баъзан эса комплекс экспертизалар ўтказилади.

Похожие

Порахўрликни тергов қилиш услублари ( порахурликни тергов килиш услублари

Экология жиноятларини тергов қилиш

Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш

Kонтрабанда жиноятларини тергов қилиш

Вояга етмаганлар жиноятини тергов қилиш