Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99 KB

Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш Режа: 1. Уюшган жиноятчилик ва гуруҳлар тавсифи 2. Ҳодиса юз берган жойни кўздан кечириш чоғида жиноятни уюшган гуруҳ томонидан содир этилганлигини аниқлаш

Жиноятчилик билан курашишнинг 70-йиллардаги амалиёти ва назариясида профессионал (касбий) жиноятчилик бизда йўқ қилинган, бу нарса бизнинг жамиятга хос эмас деган фикрлар ҳукмрон эди. Олимлар ва амалиётчилар кўплаб жиноятларни бир гуруҳ томонидан, бир хил усулда юқори «технологик» савияда содир этилган ҳолатларига дуч келганда жиноятчиларнинг ҳаракатларида баъзи бир «профессионаллик элементлари» борлиги ҳақидаги юзаки изоҳлар берардилар. Жиноий фаолият билан касб сифатида шуғулланиш ҳақида ҳеч нима дейилмасди. Собиқ Иттифоқда профессионал жиноятчиликнинг, айниқса уюшган жиноятчиликнинг мавжуд эмаслиги ҳуқуқ фанининг ақидаларидан бири бўлиб келди. Аммо вақти келиб, нафақат профессионал, балки профессионал уюшган жиноятчиликнинг мавжудлигини тан олиш пайти келиши муқаррар эди. У нинг жиноий-сиёсий жиҳатини тан олишнинг ўзи кифоя қилмади: зудлик билан ўз ечимини талаб қиладиган илмий ва амалий тусдаги бир қатор муаммолар пайдо бўлди. Ташкилий жиҳатдан биринчи ёндашувда Ички ишлар вазирлиги тизимида махсус бўлинма тузилди ва бу и шга муҳим маълумотларни аниқлашга қодир кучли техника воситаларига эга бўлган Давлат хавфсизлик қўмитаси жалб этилди. Илмий жиҳатдан биринчи навбатда уюшган жиноятчилик нима эканлигини ҳамда уни нг гуруҳ жиноятчилигидан фарқи нима да лигини аниқлашга тўғри келди. Адабиётда жиноий гуруҳнинг бир қанча таърифлари берилган. Масалан, баъзи муаллифлар уни умумий мақсадга интилувчи, маълум бир тарзда уюшган, жамият учун хавфли, инсон ҳуқуқларини поймол этувчи ҳаракатлар асосида бирлашган кичик норасмий гуруҳ деб эътироф этишади. Бошқа муаллифларнинг фикрига кўра, бундай жиноятчи ларни ўзаро шахсий муносабатлар эмас, юқори даражада ривожланган жиноий фаолият бирлаштиради. Жиноий фаолият асосидаги жамиятга қарши шахслар кичик норасмий гуруҳ тусидаги маълум бир тарзда ташкиллаштирилган уюшма ва бирлашган ҳолатда ҳаракат қилувчи фаолият субъектидир. Ана шу субъектларнинг ҳамжиҳатлилиги даражасига қараб, жиноий гуруҳнинг

қуйидаги криминалистик турлари мавжуд: тасодифий, уюшган, жиноий ташкилотлар. Биринчи гуруҳга гуруҳий жиноятни содир этиш учун тасодифий шароитлар тақозосида бирлашган шахслар киради. Унинг асосий мақсади жиноят содир этиш эмас, балки мулоқотга бўлган эҳтиёжни қондиришдир. Гуруҳнинг кўпгина аъзолари дастлаб жиноятни бир-бирини қўллаб-қувватлаш учун, тасодифан, ҳамма билан ўша ерда бўлгани учун ёки тўсатдан рўй берган вазият натижасида амалга оширадилар. Тасодифий гуруҳда роллар одатда тақсимланмайди ва гуруҳ аъзоларининг уюшқоқлиги ҳам анча паст бўлади. Агар тасодифий жиноий гуруҳ фош этилмай қолса ва у криминалистик фаолиятни давом эттирса аста-секин, уюшган жиноий гуруҳга айланади. Бу гуруҳлар етакчи бўлмаса-да, улар анча уюшқоқ бўлиб, энг фаол ва обрўли аъзоларидан иборат ўзакка эгадир. Жиноий фаолият да бир ёки бир неча шахс тобора етакчи роль ўйна й бошлайди. У лар бошқалардан кўра фаол ва ҳамжиҳатроқ бўладилар. Уюшган жиноий гуруҳ шахсий таркибнинг барқарорлиги билан ажралиб туради, ҳатто махсус хулқ-атвор нормалари ишлаб чиқилади, етакчи ва етакчилик учун курашаётган гуруҳ аъзоси «оппозиционер» бўлиши мумкин. Бундай гуруҳда ролларнинг аниқ тақсимланганлиги, метин интизом ва ҳаракатларнинг пинҳонийлиги кузатилади. Гуруҳнинг барча фаолияти жиноий тажовуз қилишга қаратилган бўлиб, уларнинг жиддий лиги борган сари ошаверади. Гуруҳ жиноят содир этишнинг мураккаброқ усулларини амалга оширишга, бир неча жойда бир вақтнинг ўзида ҳаракат қилишга қодир. Бундай гуруҳ аъзолари одатда жиноий тажрибага , шу жумладан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходимларининг тезкор гуруҳлари билан мулоқот қилиш тажрибасига эга, шунингдек, тергов ва тезкор иш усуллари билан танишдирлар. Ж иноий ташкилотлар - бу айнан жиноий гуруҳларнинг юқори тури бўлиб, уларда интизом ва ҳаракат координацияси янада кўпроқ. И штирокчиларнинг ташкилий алоқаларини шакллантиришга, жиноятни амалга ошириш ва яшириш усулларини ишлаб чиқиш ва кўникма ҳосил қилишга,

пинҳонийликни сақлаш мақсадида аъзолар ўртасидаги бевосита мулоқот ўрнига информацион алоқалар ўрнатиш уюштирилади. Жиноий ташкилотлар учун мураккаб структура, махсус муҳофаза ва паналаш блокларининг мавжудлиги хосдир. Уларга ҳатто муассаса ёки корхона маъмурияти ходимлари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат орган ходимлари кирити лади . У юшган жиноятчилик деганда таниш-билиш ва порага асосланган алоқалар ёрдамида ўзининг хавфсизлик тизимини таъминловчи ва жиноят билан касб (бизнес) сифатида шуғулланувчи жиноятчилар ҳамжамиятининг нисбатан кенг кўламга ёйилиши тушунилади. Амалиётда уюшган жиноятчиликнинг уч даражаси учрайди. Биринчиси иқтисодиёт соҳасида мулкни ўмарувчи, товламачилик, таъмагирлик, босқинчилик ва ўғрилик билан шуғулланувчи жиноий гуруҳларни ўз ичига олади; иккинчи даража хўжалик ёки маъмурият органлари билан таниш-билиш ва порага асосланган алоқаларга эга бўлади; учинчи даража ўзига хос бўлиб, мафия кўринишига эгадир. Гап бу ерда бир қатор жиноий гуруҳларни функционал-иерархик бошқарув тизимига, ягона жиноий ташкилотга бирлашиши ҳақида бораяпти. F арбий адабиётда бу нарса уюшган жиноятчиликнинг тармоқ структураси деб номланган. Одатда, бундай ташкилотни кенгашга ўхшаш нарса ҳосил қилган бир неча киши бошқаради. Бу каби структуравий уюшмалар минтақалараро алоқаларга эга бўлиб, ҳам профессионал жиноятчиларни, ҳам «оқ ёқалик»ларни (давлат аппарати ва маъмурият ходимлари) бирлаштиради, ўз пул жамғармалари ва хавфсизлик тизимларини тузишади. Профессионал жиноятнинг икки тури мавжуд: коррупция билан ва усиз. «Уюшган гуруҳлар (бандалар), ҳамжамиятлар – уюшган жиноятчиликнинг биринчи ячейкаси» деб ҳисобланади. Уюшган жиноятчиликнинг алоҳида турларида концентрациялаш ва уларни монополиялаштириш, пинҳоний ва ҳаққоний хўжалик фаолияти ва ичкиликбозлик, гиёҳванд моддалар истеъмол қилиш, фоҳишабозлик ва бошқа тарздаги жиноий бизнес соҳаларида майдонни қўлга киритишга қаратилган гуруҳларнинг ўзаро ҳаракатдаги (бевосита ва билвосита) тизимидир. Уюшган

жиноятчилик деб таърифланадиган жиноий фаолият минтақавий ёки ҳатто мамлакат даражасига эга бўлади ёки халқ хўжалигининг бирор-бир тармоғини эгаллайди. У юшган жиноятчиликнинг икки хил даражаси бор. Биринчиси – фаолият доираси чегараланган жиноий ташкилот. Масал а н, автомобиль ўғирлаш билан шуғулланувчи жиноий уюшма лар кенг тарқалган. Бундай уюшма да роллар аниқ тақсимланган бўлиб, ҳужжатларни қалбакилаштирувчи, муҳрлар тайёрловчи, автоэҳтиёт қисмлардаги номерларни алмаштирувчи каби мутахассислар мавжуд. Бу даражада жиноятчиларнинг коррупцион алоқалари бўлиши шарт эмас. Кўп ҳолларда корхона ёки муассасалар маъмурияти ёки ҳуқуқни му ҳ офаза қилувчи органлар ходимларининг жиноий фаолиятдаги бевосита иштироки кузатилади. Иккинчи даража – жиноий ташкилотлар тизими ҳам жиноий фаолиятнинг фақат бир турига, масалан, наркобизнесга ихтисослашган бўлиши мумкин, лекин одатда у турли-туман кўринишга ва кенг коррупци явий алоқаларг а эга . Юқорида баён эт илган тушунчаларнинг криминологик таҳлили исботлов жараёни учун жуда муҳим аҳамият касб этади. Маълумки, терговнинг вазифаси фақатгина жиноятнинг барча иштирокчиларини аниқлаб, уларнинг роллари ва айбини белгилаб бериш эмас, балки жиноий фаолиятнинг вақтга, жойга доир барча кўриниш ларини, жиноятни амалга ошириш ва яшириш усулларини, келтирилган моддий зарар миқдорини ва жиноятни содир этишга алоқадор барча ҳолатларни аниқлаш ҳамдир. Кўриниб турибдики, исботлашнинг барча элементлари жиноят уюшган ҳамжамият томонидан амалга оширилганида ўзига хос хусусиятларга эга. Бу хил жиноятларни аниқлаш криминалистик аспектда икки босқичдан иборат: 1 ) Жиноятни гуруҳ томонидан содир этилганлиги фактини аниқлаш; 2) Жиноятни уюшган жиноий ташкилот томонидан содир этилганлиги белгиларини аниқлаш;

Бу саволларга оид маълумотларни, жиноий иш қўзғатилганда тергов органларига кел ган бошланғич маълумотлардан олса бўлади, лекин у лар асос ан тергов ҳаракатини ўтказиш ва тезкор-қидирув тадбирлар жараёнида аниқланади. Жиноий иш қўзғатишга асос бўлувчи бошланғич маълумот тергов органларига бир неча каналлар орқали кел иши мумкин. 1 ) Ж абрланувчиларнинг аризасини қабул қилган ички ишлар органи навбатчи қисмидан, патруль хизмати ходимлари, ташкилот ва корхоналар ходимлари ёки бошқалардан; 2 ) Ички ишлар органлари тезкор аппаратларидан; 3 ) Криминал тусга эга бўлиши эҳтимол бўлган жароҳатли инсонлар мурожаат қилганда тиббиёт муассасаларидан; 4) Жиноий иш қўзға ти шдан аввал ҳодиса жойини кўздан кечирганда ва у билан боғлиқ қидирув тадбирларини ўтказиш давомида . Жиноят ҳақидаги маълумот оғзаки ёки ёзма бўлиши мумкин. Содир этган жиноят и ҳақида жиноятчининг ўзи ҳам арз берган бўлиши мумкин. Криминалистик аспектда бу маълумот, кўп ҳолларда, жиноий гуруҳ томонидан содир этилганлиги, гуруҳнинг ҳамжиҳатлиги, вазифаларнинг тақсимланиши ва бошқаларни ўз ичига қамраб олади. Бошланғич маълумотга асосланиб гуруҳнинг ташкилий даражаси, унинг юқорироқ даражадаги жиноий гуруҳга тегишлилигини аниқлаш одатда қийин. Маълумки, бошланғич маълумотни текшириш учун тушунтириш олиш, ҳужжатларни талаб қилиш, ревизия, бошланғич текширувлар белгилаш, жиноят иши қўзғатишдан аввал ўтказилган экспертиза хулосалари кенг тарқалган воситалардан саналади. Жиноят иши тезкор йўл билан олинган маълумотлар асосида қўзғатилганда жиноят белгилари ҳақидаги маълумотлар шахсий қидирув, тезкор кузатув, назорат текшируви, иқтисодий таҳлил ва бошқа тезкор-қидирув тадбирлари орқали олиниши мумкин.

Шахсий қидирув тезкор ходимнинг жиноятчини қидириш, топиш ва қўлга олиш ҳаракатларидан иборат. Қидирув объекти бўлиб, жиноий тил бириктирган гуруҳ аъзолари бўлиши мумкин. Тезкор кузатув жараёнида шахснинг алоқалари, жойи, турли хил буюмларни ташиш фактлари ва жиноий гуруҳ мавжудлиги тўғрисида хулоса чиқариш имконини берувчи бошқа маълумотлар аниқланади. Назорат текшируви шахс ёки гуруҳ учун кутилмаганда фуқаролик битими ёки хўжалик муносабатининг тўғрилигини текшириш учун қўққисдан амалга оширилади. Назорат текширувининг технологик жараённинг бир неча бўлинмаларида бир йўла ўтказилиши неча шахсларнинг ҳаракатларидаги ўзаро боғлиқликни аниқлашга ёрдам беради. Жиноий иш қўзғатишдан аввалги тезкор ҳаракатлар жиноий ташкилотнинг хусусиятлари ва унинг уюшган жиноятчиликка тегишлилиги тўғрисида тасаввур ҳосил қилишга ёрдам беради. Тезкор маълумотлар бўйича жиноий иш қўзғатишнинг ўзига хос хусусиятлари бор. Тезкор маълумотлар кўлами терговчи ва тезкор ходимнинг чуқур ўйланган ва ташкиллаштирилган ҳаракатларига боғлиқ. 2. Ҳодиса юз берган жойни кўздан кечириш чоғида жиноятни уюшган гуруҳ томонидан содир этилганлигини аниқлаш Жиноий ҳаракатларни бир гуруҳ шахслар томонидан амалга оширилганлиги ҳақидаги версия ҳодиса юз берган жойни кўздан кечириш вақтида топилган излар, тажовуз предметининг хусусиятлари, жиноятни амалга ошириш усули ва қуроли ҳақида маълумотларга асосланиб олға сурилиши мумкин. Жиноятчиларнинг излари. Содир этилган жиноятнинг гуруҳий тусга эга бўлиши тўғрисида биринчи навбатда папилляр чизиқлар суратига кўра турли шахслар томонидан қолдирилган қўл бармоқлари излари гувоҳлик бериши мумкин.

Бармоқ изларига қараб жиноятчилар бир нечта бўлганликлари тўғрисидаги хулоса излар жабрланувчи ёки унинг атрофидагиларга тегишли эмаслиги аниқлангандан сўнггина чиқарилади. Худди шу талаблар асосида оёқ (пойабзал) излари ҳам баҳоланади. Фарқлар пойафзалнинг тури ва размери, юриш усулига қараб аниқланади. Чекиш излари ҳам фойдали маълумотлар бериши мумкин. Жиноятчи бир киши эмаслигини ҳар хил маркали сигарет ва папирос қолдиқлари, ўчириш усулидаги ф а рқ, уларни охиригача чекиш ёки турли катталикдаги қолдиқлар қолдириш, папирос гильзасини ўзига хос усулда эзғилаш, мундштук ишлатиш, лаб помадаси излари орқали билиб олиш мумкин. Фарқлар ни сигарет қолдиқларидаги сўлакни ўрганиш орқали ҳам аниқланса бўлади. Бир хил маркали сигарет ёки папирос қолдиқлари топилганда уларнинг товар белгисига эътибор бериш зарур, чунки улар ҳар хил фабрикада тайёрланган бўлиши мумкин, бу эса қолдиқлар турли шахсларга тегишли эканлигидан далолатдир. Жиноий тажовуз предметининг хусусиятлари. Катта ёки оғир предметларнинг сурилиш ва ташилиш излари, ўғирланган нарсанинг катта ҳажми ва оғирлиги жиноят гуруҳ томонидан содир этилганлигига ишора бўлиши мумкин. Мурда топилганда жиноят гуруҳ томонидан содир этилганлигини қуйидагилар орқали аниқласа бўлади: шикаст етказилган қуролларда; мурдани боғлаш ёки уни ўрашда қўлланилган тугун турларида; жабрланувчи ҳаётлигидаги қийноқ изларида. Гуруҳ билан амалга оширилган жиноятнинг хусусиятларидан бири бўлиб қотилликни яширишнинг тури ҳам хизмат қилиши мумкин (кўмиш жойи, мурдани бўлакларга бўлиш усули, бахтсиз воқеани инсценировка қилиш ва ҳоказо). Жиноятни содир этиш усули ўта мураккаблиги ёки нозиклиги билан ажралиб турса, жиноят гуруҳ томонидан содир этилганлигига исбот бўла олади. Масалан, ўғирликни бино тагидан ер ости йўли қазиб амалга ошириш. Жиноят қуроли ва воситаси ҳам катта аҳамиятга эга: сейф ёки бошқа металл идишлардан ўғирлик содир этилганда металл кесувчи оғир ускуналар ишлатиш,

ҳодиса, жойида турли ўқотар қуролларнинг отилган гильзаларини топиш, бузиб киришнинг турли қуроллари излари, бир неча транспорт воситаларининг излари ва бошқалар. Барча топилган излар, предметлар, ҳодиса жойидаги шароитнинг ўзгариши тергов қилинаётган ҳодисага ва гуруҳ жинояти версиясига нисбатан баҳоланиши зарур. Г уруҳнинг белгилари бўлмаса ҳам бундай жиноятни инкор этиб бўлмайди. Жиноий гуруҳнинг баъзи бир аъзолари жиноят содир этишда бевосита иштирок этмасаларда, келишувга кўра бошқа жиноий вазифаларни бажаришлари мумкин. Ж иноий гуруҳ нинг барчаси ҳодиса жойида бўлганлиги, лекин баъзи иштирокчи лар из қолдирмаган бўлиши ҳам эҳтимол. Жиноий ташкилот нинг етакчиси одатда жиноий ҳаракатларда шахсан узи иштирок этмайди, шунинг учун , табиийки , ҳеч қандай из қолдирмайди. Жиноят ва жиноятчиларнинг изларини баҳолаш қуйидагиларни ўз ичига олади: 1) из пайдо бўлишининг сабаблари ва усулларини, улар пайдо бўлишининг вақт ва жой ҳолатларини аниқлаш, яъни жиноятни хаёлан тиклаш; 2 ) топилган изларни нг жиноятга алоқадорлигини аниқлаш, ишга а лоқаси бўлмаган изларни чиқариб ташлаш, янги изларни топиш учун маълумот олиш; 3 ) жиноят чи нинг шахси ҳақидаги маълумотларни аниқлаш ва жиноятга алоқадор бўлмаган шахсларни чиқариб ташлаш; 4 ) терговни режалаштириш учун зарур версияларни олға суриш. Жино ят иш ини қўзғатиш босқичида бошланғич маълумот сифатида ҳодиса жойини кўздан кечиришдан ташқари у билан параллел равишда ўтказиладиган тезкор-қидирув тадбирлари ёрдамида олинган маълумотлардан фойдаланилади: уйма-уй айланиб чиқиш; жабрланувчи ва бошқалар фикрини ўрганиш; хизмат-қидирув итидан фойдаланиш ва бошқалар. Ҳодиса жойини кўздан кечириш натижасида олинган бошланғич маълумот, одатда тўлиқ бўлмайди. У жиноят шубҳасиз гуруҳ томонидан содир этилганлиги ва гуруҳнинг уюшқоқлиги тўғрисидаги баъзи-бир маълумотларни гина ўз ичига олади.

3-§. Жиноятни уюшган гуруҳ содир этганлиги тўғрисида версияни илгари суриш ва терговни режалаштириш Бошланғич маълумотлар тергов ва тезкор-қидирув версияларини илгари суриш учун асос бўлиб хизмат қилади. Агар бошланғич маълумот фақат ҳодиса жойини кўздан кечириш орқали олинган бўлса, тергов қилинаётган ишга алоқадор ёки у ҳақида бирор- бир маълумотга эга шахслар бўлмаса, бундай энг мураккаб вазиятда версия мазкур жойнинг маълум ориентирларга нисбатан жойлашиши; ушбу ерда бўлган шахсларнинг сони, уларнинг жисмоний ва бошқа хусусиятлари; улар ҳаракатларининг йўналиши ва хусусиятлари; қолдирилган излар хусусиятлари ва иштирокчилар томонидан келтирилган предметлар ва уларнинг излари; бу ерда бўлган шахслар ҳаракатларининг натижаларига асосланади (қолдирилган излардан ташқари): мурдалар ва уларнинг жойлашиши, предмет ва буюмлар қисмлари, сачраган нарсалар, кўлмаклар, шикастланган, жойи ўзгартирилган ва ёйилган предметларнинг мавжудлиги. Ҳодисанинг юз бериш модели ҳодиса жойида рўй берган ҳодисадан аввалги вазият ва ҳодисадан сўнгги вазият ҳақида тасаввур бериши мумкин. Шу асосда ҳодиса жойини кўздан кечириш орқали олинган бошланғич маълумот, кўпинча жиноятчиларнинг биологик хусусиятларига тегишли бўлиб, антропологик хусусиятлар (ирқий, жинсий, ёш хусусиятлари); анатомик жисмоний хусусиятлари (юз тузилиши, тери морфологияси, гавдаси, ва бошқалар); функционал-анатомик хусусиятлар; биохимик хусусиятлар (сўлак, қон, тер, сперма, тана тўқимаси, ҳид таркибининг спецификаси)дан иборат бўлади. Ушбу маълумот жиноятчиларнинг тажрибаси, билимлари, маҳоратлари ва одатлари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олиши мумкин. Жиноят гуруҳ томонидан содир этилганлиги тўғрисидаги версияни илгари суришда терговчининг вазифаси жиноятчиларнинг шахслари ҳақида тўпланган

маълумотларни ҳар бир шахснинг белги ва хусусиятларига қараб фарқламоқдир. Агарда қўл, оёқ, тиш, ҳид изларига нисбатан бу анча енгил бўлса, билим ва маҳорат борасида бир талай қийинчиликларга дуч келиш мумкин. Одатда гуруҳ фаолияти кўп эпизодли бўлгани учун, унинг қайси эпизоди ёки қайси тергов ҳаракатидан бошлаш кераклигини аниқлаш жуда муҳимдир. Шунинг учун, амалиёт терговчига режани тезкор-қидирув тадбирларини олиб борган ходим билан бирга тузишни тавсия қилади. Агар тезкор материалларни амалга ошириш шубҳа остидагиларни жиноят устида қўлга олишдан бошланса, унинг тавсиялари қуйидаги ҳолларни аниқлашда катта ёрдам беради: кимни, қаерда ва қандай вазиятда қўлга олиш зарур, ушланганларни қандай кетма-кетликда тинтув қилиш керак, терговнинг жорий босқичида қўлга олиниши мақсадга мувофиқ бўлмаган гуруҳ иштирокчиларини чалғитиш учун, шунингдек, жиноий йўл билан топилган пул ва бойликни олиб қўйиш ёки ҳибсга олгунга қадар уларни сақлаш учун қандай ҳатти-ҳаракатлар амалга оширилиши зарур. Тезкор материалларга асосан қўзғатилган иш терговини режалаштиришда тезкор маълуумот манбаини сир сақлаш чораларини кўриш лозим, бу эса ҳам алоҳида тергов ҳаракатларининг тактикасини, ҳам уларнинг кетма-кетлигини чуқур ўйлаб амалга ошириш лозимлигини талаб қилади.

Похожие

Порахўрликни тергов қилиш услублари

Экология жиноятларини тергов қилиш

Kонтрабанда жиноятларини тергов қилиш

Порахўрликни тергов қилиш услублари ( порахурликни тергов килиш услублари

Вояга етмаганлар жиноятини тергов қилиш