Маҳкумларни тўғри йўлга солишнинг асосий воситаларига ижтимоий психологик тавсиф - Юриспруденция - Рефераты

Маҳкумларни тўғри йўлга солишнинг асосий воситаларига ижтимоий психологик тавсиф

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104 KB

Маҳкумларни тўғри йўлга солишнинг асосий воситаларига ижтимоий психологик тавсиф Режа: 1. Маҳкумларни тўғри йўлга солиш жараёнига психологик тавсиф 2. Маҳкумларни меҳнат орқали тарбиялашнинг психологик ўзига хослиги

Маҳкумларни тўғри йўлга солиш жараёнига психологик тавсиф Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг янгидан қабул қилиниши маҳкумларни ахлоқан тузатиш борасидаги бир қанча тўғри йўналишларни белгилаб берди. Ушбу кодекснинг 7-моддасида маҳкумларни ахлоқан тузатиш ва унинг асосий воситалари батафсил кўрсатиб ўтилган. Маҳкумни ахлоқан тузатиш – унда қонунга итоаткор хулқ-атворни, инсонга, жамиятга, меҳнатга, турмуш қоидалари ва анъаналарига ҳурмат муносабатини шакллантиришдан иборат. Таъкидлаб ўтиш жоизки, ЖИКнинг ижобий томонларидан бири кодексда «ахлоқан тузатиш» тушунчасига норматив таъриф берилибгина қолмай, уни сиёсийликдан холи қилди ва амалга оширишни янада ойдинлаштирди. Яқин ўтмишда озодликдан маҳрум этиш жойларидаги тарбиявий ишлар мафкуравий принциплар асосида олиб борилар эди. Эндиликда ахлоқ тузатиш муассасаларидаги тарбиявий ишлар ва муассаса фаолиятини мафкурадан, сиёсатдан холи қилишга киришилди. Ҳозирги кунда озодликдан маҳрум этиш муассасаларида шахсларга, авваламбор, инсон, мулк, жамият, давлат ва қонунларга ҳурмат руҳини сингдириш биринчи ўринга қўйилмоқда. Масалан, меҳнат тарбияси маҳкумларда меҳнатга нисбатан виждонан, онгли муносабатда бўлишни, ҳуқуқий тарбия эса маҳкумларнинг қонунларга онгли равишда риоя қилишини шакллантиришга қаратилган. Маҳкумларнинг тарбиясида эстетик ва иқтисодий тарбия кабилардан ҳам фойдаланилади. Тарбиявий иш маҳкумларни ахлоқан тузатишнинг асосий воситаларидан бири бўлиб, маҳкумларда қонун талабларига ва жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор қоидаларига риоя этишга, шунингдек билим ва маданий савиясини оширишга интилишни шакллантиришга қаратилади. ЖИЭМларда маънавий, ҳуқуқий, жисмоний ва бошқа тарбия олиб борилади. Маҳкумлар билан олиб бориладиган тарбиявий ишлар кун

тартибида белгиланган вақтда якка тартибда, гуруҳ билан ва оммавий шаклда олиб борилади. Маҳкумларни тарбиявий ишларга оид тадбирлардаги фаол иштироки ЖИЭМ маъмурияти томонидан рағбатлантириб борилиши ва уларнинг ахлоқан тузалиш даражасини аниқлашда эътиборга олиниши шарт. Тарбиявий иш дифференциация асосида, ЖИЭМ турини, жазо муддатини ва сақлаш шароитини, шунингдек маҳкум шахсининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ташкил этилади. Маҳкумлар билан тарбиявий иш олиб боришда матбуот, радио, телевидение, кинофильмлардан, кутубхона ва бошқа воситалардан фойдаланилади. Маҳкумларнинг фойдали ташаббусини кучайтириш, уларнинг меҳнати, маиший ҳаёти ва бўш вақтини ташкил этиш масалаларини ҳал этишда қатнашиш, интизомни ва ички тартибни сақлаб туришда ЖИЭМ маъмуриятига кўмаклашиш мақсадида маҳкумларнинг турли ташкилотлари тузилиши мумкин. Ушбу ташкилотлар ЖИЭМ маъмурияти раҳбарлиги остида фаолият олиб боради. Маҳкумларнинг бундай ташкилотларга аъзо бўлиши уларни меҳнатга жалб этишдан озод этмайди. ЖИЭМларда ЖИЭМ бошлиғининг қарори билан маҳкумларнинг жамоа кенгашлари тузилиши мумкин. Ушбу кенгашлар қошида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва ички тартиб, ишлаб чиқариш, оммавий-маданий, умумий таълим ва касб-ҳунар таълими, маиший-санитария, жисмоний ва бошқа тарбиявий секциялар фаолият кўрсатади. Ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва фуқаролар маҳкумларни тарбиялашда қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда ва тартибда иштирок этадилар. Тарбиявий иш дифференциация асосида, муассаса тури, жазо муддати, маҳкумни сақлаш шароити ва шахснинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ташкил этилади.

Ҳозирги кунда психологик-педагогик тарбия тобора катта аҳамият касб этиб бормоқда. Шу боис, ахлоқ тузатиш муассасаларининг штатларига психолог лавозимлари киритилган. Улар маҳкумлар шахси ва гуруҳини ўрганишнинг психологик методларини, шахсларга якка тартибда ва дифференциация асосида таъсир қилиш, маҳкумларни жамиятга қайтариш, озодликдан маҳрум этиш жойларида салбий ҳодисаларни олдиндан кўра билиш ва уларнинг олдини олиш чораларини ишлаб чиқиб, амалиётга жорий этадилар. Шунингдек, улар маҳкумларга психологик зўриқишлар ва стрессли ҳолатларни енгиш, ўзини ўзи тарбия қилишни ташкиллаштириш ҳамда озодликдаги ҳаётга қайтишга тайёрланиш учун ёрдам берадилар. Бундан ташқари, психологлар муассаса ходимлари билан профилактик ишларни ҳам олиб борадилар. Маҳкумларни ахлоқан тузатиш жараёнининг моҳиятини таҳлил қилсак, А. И. Кочетов ундаги тўртта вазифани ажратиб кўрсатади. Булар тикловчи , компенсацияловчи, стимул берувчи ва тўғри йўлга солувчи функциялардир 1 . Маҳкумларни тарбиялаш жараёнида тиклаш вазифаси уларга ўзларини яхши томондан намоён қилиш, яъни ижобий хусусиятларини қайта тиклаш учун шароит яратиш ҳисобланади. Ушбу вазифани амалга ошириш учун ходим маҳкумнинг шахсини синчиклаб ўрганиши ва унинг илгари мавжуд бўлган ёхуд кейинчалик йўқолган ижобий хислатларини юзага чиқариши лозим. Маҳкумларнинг бундай ижобий хусусиятларини чуқур билиш педагогларга уларни тиклаш ва мустаҳкамлаш учун керакли шароитларни яратиш имконини яратади. Тарбиялашнинг компенсацияловчи вазифаси маҳкумларга ўз камчиликларини ижобий фаолиятининг эришган ютуқлари билан ўрнини қоплаш ҳамда шароит яратишларни кўзда тутади. Шу мақсадда уларнинг ижобий сифатлари аниқланади, энг яққол кўринганларини юзага чиқариб, бошқалар олдида намоён қилишига имконият яратилади. 1 Қаранг: Кочетов А. И. Социальные аспекты воспитания. – Рязань, 1976. –С. 36.

Маҳкумлар ахлоқини тузатишнинг стимуляция қилувчи вазифаси маҳкумнинг ижобий сифатлари кўринадиган фаолиятларини янада фаоллаштиришга ёрдам беради, салбий хатти-ҳаракатларини қоралайди. Масалан, ўзининг яхши жиҳатларини кўрсатган фаол маҳкумларни моддий ҳамда маънавий рағбатлантириш усуллари ёрдамида амалга оширилади. Маҳкумни тўғри йўлга солиш вазифаси салбий сифатларнинг бартараф бўлишига ёрдам беради. Бу жараёнда балоғат ёшига етмаган ҳуқуқбузарларнинг жиноят содир қилишга ундовчи салбий хусусиятлари камайиб боради. А.И.Кочетов маҳкумлар ахлоқини тузатиш имкониятини аниқлаб, унинг бош йўналишини қуйидагича талқин этади: «Жамоатчилик шахснинг ўзи томонидан мавжуд салбий хусусиятларни бартараф қилиш ва ижобий сифатлар фондини жадал ривожлантиришда муҳим ўрин тутади» 2 . Демак, ижобий томонларнинг ривожланиши шахснинг тўғри йўлга киришдаги ишончини мустаҳкамлайди. Маҳкум билан тарбиявий иш олиб бориш жараёнида унинг камол топиши учун маънавий-психологик ўзгариш имкониятлари тўғрисидаги масала ҳам назарий, ҳам амалий аҳамият касб этади. Жиноятчилик тарихига назар ташлаганда бунга кўпроқ эътибор қаратилганлигига гувоҳ бўлиш мумкин ва уни ҳал этишнинг икки йўналиши юзага келган. Биринчи йўналиш тарафдорлари жиноятчининг шахсида ижобий ўзгаришлар бўлишини тан олмайдилар ва жиноятга алоқадорлик унинг қисматига ёзилган, деб ўйлайдилар. Иккинчи йўналиш тарафдорлари эса бунинг акси, яъни инсон шахсини чексиз ўзгартириш ва ривожлантириш имкониятлари мавжудлиги боис маҳкумларни ҳам тўғри йўлга солиш мумкин, деб фикр билдирадилар. Жазони ижро этиш муассасасининг отряд (гуруҳ) бошлиқлари томонидан тарбиялаш усулларини қўллаш, маҳкумларни кузатиш, экспериментлар ўтказиш, суҳбат ҳамда фаолиятни таҳлил қилиш билангина чекланиб қолмаслиги керак. 2 Кочетов А. И. Воспитание подростка. – М., 1972. – С. 180.

Хулқ-атворларни умумлаштириш усули психологик йўналишга эгадир. Профессор К. К. Платонов айтганидек, шахснинг тузилиши ва индивидуал хусусиятларини ўрганиш воситасида уни психологик жиҳатдан ўрганиш мумкин. Маҳкумларда барча жабҳалар бўйича тарбияни мужассамлаштириш, фаол ҳаёт тарзини шакллантириш, меҳнатга ҳамда ўқишга муносабатларини ижобий ҳолатга келтириш учун педагогик фаолият комплекс равишда ташкил этилсагина мақсадга эришиш мумкин бўлади. Шунинг учун тарбия воситалари, шакллари, усул ва принциплари ўртасида ўзаро яқин алоқаларнинг ўрнатилиши кўзда тутилади. Шу туфайли маҳкумларни ахлоқан тузатишда қуйидаги шартлар бажарилиши лозим: – отрядларда маҳкумларнинг шахсини ўрганиш борасида ягона дастур мавжуд бўлиши керак; – маҳкум шахсининг сифатлари, хулқ-атвори ва бошқа хусусият-ларидан келиб чиққан ҳолда маҳкумларни ягона таснифга асосланган гуруҳларга ажратиш; – жазони ижро этиш муассасасидаги барча хизмат ходимлари маҳкумларни ахлоқан тузатишда психологик-педагогик усулларнинг ягона комплекси таъсирларидан унумли фойдаланишлари; – ЖИЭМ бўлим ва хизмат ходимлари ўртасида маҳкумлар психо- логиясидаги ўзгаришларга доир ахборотнинг оператив алмашувини йўлга қўйиш асосида маҳкумларни тарбиялаш дастурига ўзгартиш ҳамда тузатишлар киритиш; – ЖИЭМдаги тарбиячилар ўртасида бир-бирини тушуниш, уларнинг ўзаро ҳамкорлиги ва қўллаб-қувватлаши ҳамда топширилган вазифаларга принципиал ёндашишларга эришиш;

– ЖИЭМ ходимлари фаолиятининг якдиллигини таъминлаш, маҳкумларга нисбатан ягона педагогик тартиб талабларининг фаол таъсирини таъминлаш. Отрядларда маҳкумларнинг тарбиясига комплекс ёндашув деганда, уларнинг ички дунёсини шакллантириш мақсадида уларга психологик- педагогик таъсир чоралари тизимини доимий қўллаш тушунилади. Бу эса маҳкумларда мустаҳкам ирода, қизиқиш, ҳалол меҳнат қилишга эҳтиёж кабиларни мужассамлаштиради. Маҳкумлар тарбиясига комплекс равишда ёндашиш учун барча ЖИЭМ ходимларидан чуқур ва илмий асосланган, юқори даражадаги психологик- педагогик тайёргарлик талаб этилади. Улар методик ҳужжатларни якка тартибда ишлаб чиқишлари лозим. Бундай ҳужжатларда тарбиячилар фаолиятининг натижалари, уларнинг мутахассислик малакасини ошириш маҳорати, мустаҳкамлик қобилиятини шакллантириш, маҳкумлар билан тарбиявий ишларни ташкил этишга қизиқишларининг ортиб бориши акс эттирилади. Маҳкумлар психологиясини яқиндан билиш, шахсга таъсир кўрсатиш услуби ва илмий ёндашуви тарбиялаш жараёнини амалга ошириш, муайян шароитларда эса маҳкумлар фаолиятини тўғри тахмин қилиш имконини беради. Ҳозирги кунга келиб маҳкумларни тарбиялаш жараёнини яхши бошқариш вазифаси долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Унинг тўғри ҳал этилиши мақсадли, қатъий, режа асосида амалга оширилишига ва ҳар бир ходимнинг фаоллигига боғлиқ. Бу борадаги натижаларнинг ижобий бўлиши эса бутун жазони ижро этиш тизими учун катта аҳамият касб этади. Маҳкумларни меҳнат орқали тарбиялашнинг психологик ўзига хослиги Иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1997 йил 25 апрелдаги саккизинчи сессиясида Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодекси қабул қилинганлиги айни муддао бўлди.

Жиноят-ижроия қонуни: – жиноий жазони, ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш принциплари, тартиби ва шартларини; – маҳкумларнинг ҳуқуқий мақомини, маҳкумларни жазони ўташ-дан озод қилиш, ахлоқан тузатиш воситалари ҳамда уларни қўллаш тартибини, шу билан бирга ижро этувчи муассаса ва органлар фаолиятининг тартибини; – маҳкумларни ахлоқан тузатишда давлат ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, корхона, муассаса, ташкилот, жамоат бирлашмалари ва фуқароларнинг иштирокини белгилайди. Маҳкумларни муассасаларда арзон ва малакасиз ишчи кучи сифатида сақлашдан воз кечиш, маҳкумлар меҳнатини ташкил қилишнинг замонавий шаклларидан фойдаланган ҳолда ихтиёрийлик принципини жорий этиш мақсадга мувофиқдир. Меҳнат озодликда маҳкумларнинг ҳалол яшаш муаммоси ҳал этилишига кўмаклашиши керак. Бу эса маҳкумларда меҳнатга онгли муносабатни юзага келтиради. Асосий эътиборни уларнинг меҳнат билан шуғулланиш доирасини кенгайтиришга қаратиш керак. Муассасаларнинг моддий ва иқтисодий аҳволини яхшилаш учун маҳкумларни иш билан таъминлаш жамғармаларини ташкил этиш зарур. Жиноят-ижроия қонунчилигида тарбиявий таъсир чораларининг қуйидаги турлари кўрсатиб ўтилган: – маҳкумларга меҳнат орқали таъсир этиш; – умумий ва ҳунар таълими, касбий тайёргарликни ошириш орқали таъсир этиш; – жамоат орқали таъсир этиш. Маҳкумларни меҳнатга жалб этишдан асосий мақсад уларда ижтимоий- фойдали фаолият билан шуғулланиш эҳтиёжини шакллантиришдан иборат. Маҳкумлар жинси, ёши, соғлиғининг ҳолати, меҳнат қобилияти ва иложи борича, ихтисосини инобатга олган ҳолда меҳнатга жалб этилади. Маҳкумларнинг меҳнатга оид муносабатлари меҳнат тўғрисидаги қонун

ҳужжатлари билан, ЖИКда назарда тутилган истисно ва чеклашларни ҳисобга олган ҳолда, тартибга солинади. Шундан маҳкумларни жисмоний меҳнат орқали тўғри йўлга солишнинг психологик жиҳатларини кўриш мумкин. Меҳнат орқали таъсир этиш уларни ахлоқан тузатишдаги асосий воситалардан биридир. Ҳозирги кунда меҳнат жиноий жазоларнинг кўплаб турларини ўташда муҳим ўрин эгаллаб келмоқда. Озодликдан маҳрум этиш жойларида иш билан банд бўлмаган маҳкумлар сонининг кўпайиши муассасалардаги ҳолатни кескинлаштиради. Шу муносабат билан, ҳозирги кунда жазони ижро этиш муассасаларининг айримларида (муассасанинг иқтисодий шароити, меҳнат учун хом ашё етказиб берилишига қараб) саккиз соатдан иборат икки ёки уч сменали меҳнат куни ташкил этилган. Маҳкумларнинг меҳнати Ўзбекистон Республикасининг меҳнат қонунчилиги билан тартибга солинади. Уни тўғри ташкил қилиш маҳкумнинг онгида ижобий хислатларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Жазони ижро этиш муассасасида ижтимоий фойдали меҳнат маҳкумларни ахлоқан тузатишда муҳим омил саналади. Маҳкумларни меҳнатга жалб этиш ва уларнинг ишга нисбатан муносабатлари қуйидаги объектив омиллар билан боғлиқ: – жалб этилаётган меҳнат чуқур ижтимоий мазмунга эга бўлиши керак; – маҳкумларнинг меҳнати умумжамият меҳнатидан бошқача бўлиши мумкин эмас; – маҳкумларнинг мажбурий меҳнатга жалб этилмаслиги. Маҳкумларнинг ижтимоий-фойдали меҳнатига уларни ахлоқан тузатишнинг асосий воситаси сифатида қаралади. Бироқ авваллари амалиёт ва назарияда унинг ўрни кўпинча ошириб юбориларди: меҳнатга маҳкумларни тўғри йўлга солиш жараёнининг асоси сифатида қаралар, ахлоқ тузатиш меҳнат муассасалари эса (илгари шундай аталган) давлат режасини

бажариши ва фойда келтириши шарт бўлган ишлаб чиқариш корхоналари ҳисобланарди. Ҳозирги кунда ҳам меҳнат жазони ижро этиш сиёсати ва қонунчилигида жиноий жазоларнинг кўплаб турларини ўташда муҳим ўрин эгаллаб келмоқда. Бу, айниқса, озодликдан маҳрум этиш жазосини ўтаётган маҳкумларга тегишли. Чунки иш билан банд бўлмаган маҳкумлар сонининг ошиши жазони ижро этиш жойларидаги жиноий ҳолатни кескинлаштиради. Маҳкумларда меҳнат қилишга бўлган кўникмаларни юзага келтириш учун қуйидаги принципларга амал қилиш керак: 1) жазони ижро этиш тартиб-қоидалари (режим)га онгли равишда бўйсуниш; 2) жамоатчилик ишларида фаол қатнашиш ва маъмурият томонидан берилган топшириқларни бажариш; 3) меҳнатга нисбатан ижобий муносабатни шакллантириш. Жазони ижро этиш муассасаларида ижобий хулқ-атворга эга маҳкумларни рағбатлантириш – ушбу тизимни ривожлантириш ҳамда маҳкумларни тарбиялашнинг асосий усулларидан бири. Шунинг учун жазони ижро этиш муассасаларида рағбатлантиришнинг ижобий натижа берувчи усуллари, турли фаолият ва маҳкумларнинг муносабатларидаги ўзига хосликни ҳисобга олган ҳолда оммалаштириш ишларини мунтазам олиб бориш лозим. Жазони ижро этиш муассасаларида ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, тарбиявий иш жараёнида маънавий рағбатлантиришларни турли тоифадаги маҳкумларнинг демографик, ижтимоий-психологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда тизимлаштириб, амалда қўллаш яхши самара беради. Маҳкумларни рағбатлантириш деганда, меҳнат қонунчилигида белгиланганидек, малакали мутахассислар томонидан маҳкумларни меҳнатда жамоа бўлиб фаоллик кўрсатишга ва ижобий хулқли бўлишга даъват этиш ҳамда уларнинг ютуқларини баҳолаш учун танлаб йўналтирилган восита ва усуллардан фойдаланиш тушунилмоғи керак.

Рағбатлантириш психологик ва педагогик таъсир этишнинг бир мақсадга йўналтирувчи усули бўлиб, ўзаро боғлиқ икки вазифани бажаради: – рағбатлантирилувчи маҳкумни маълум бир фаолиятни бажаришга ундаш; – бошқа маҳкумларга ижобий таъсир этувчи омил сифатида хизмат қилиш. Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодексига мувофиқ яхши хулқ-атвори, меҳнатга ва таълимга виждонан муносабати, тарбиявий тадбирларни ўтказишда фаол иштироки учун маҳкумларга қуйидаги рағбатлантириш чоралари қўлланилиши мумкин: – ташаккур эълон қилиш; – илгари қўлланилган интизомий жазони муддатидан олдин олиб ташлаш; – ёрлиқ, қимматли совға ёки пул мукофоти билан тақдирлаш; – қўшимча посилка, йўқлов ёки бандерол олишга рухсат этиш; – қўшимча учрашув ёки телефон орқали сўзлашув ҳуқуқи бериш; – озиқ-овқат маҳсулотлари ва энг зарур нарсалар сотиб олиш учун пул суммасини кўпайтириш; – енгиллаштирилган сақлаш шароитига ўтказиш, манзилколонияларда сақланаётган шахслар бундан мустасно. Бу норматив ҳужжатлар маҳкумларга нисбатан қўлланиладиган рағбатлантириш ва интизомий жазо чоралари ҳамда уларни қўллаш тартибини белгилаб беради. Норматив актлар маҳкумларни ҳисобга олиш тартибини ва рағбатлантиришни ташкил этади ва улар қуйидагилардан иборат: – ишлаб чиқариш илғорлари ҳурмат тахтасига суратини осиб қўйиш; – мақтов ёрлиғи бериш;

– моддий аҳамиятга эга бўлмаган жазоларни, яъни огоҳлантириш ёки ҳайфсанни олиб ташлаш ёхуд ҳайфсан беришни бекор қилиш. Маҳкумларни маънавий рағбатлантириш учун тарбиячи ходимлар қуйидаги асосларни маъқул деб топадилар: – муассасадаги жамоат ишларида маҳкумнинг фаол иштирок этиши; – маъмуриятнинг маълум бир топшириқ ёки вазифани бажариш учун маҳкумга ишонч билдириши; – маҳкумларга ижодий ташаббускорлик учун имконият яратиб бериш. Маҳкумларни рағбатлантириш турлари Жиноят-ижроия кодексига мувофиқ бўлиши керак. Аммо жазони ижро этиш муассасаларида қонунда назарда тутилмаган қуйидаги рағбатлантириш турлари ҳам мавжуд: «Ўз касбининг устаси», «Ишлаб чиқариш илғорлари» ҳамда жамоа шаклидаги рағбатлантиришлар – «Намунали бўлим», «Энг яхши отряд» ва ҳоказо. Юқоридаги рағбатлантиришларга қўшимча равишда ижобий тавсифга эга бўлган маҳкумларга Жиноят-ижроия кодексининг 83-моддасига мувофиқ муассасанинг қўриқланадиган ҳудуди доирасидан ташқарида соқчисиз ёки кузатувчисиз юришга рухсат этилиши мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, маҳкумларни алоҳида (индивидуал) рағбатлантиришга қўшимча жамоа ҳолда тақдирлаш усулини ишлаб чиқиш яхши натижа беради. Масалан: а) меҳнат мусобақасида ғолиб чиққан бригада ёки отрядни кўчма вимпел ёки мақтов ёрлиғи билан мукофотлаш; б) меҳнатда юқори натижага эришган ва намунали хулқ-атворга эга бўлган жамоа учун унвон; в) спорт, маданият ва маърифат ишларидаги ютуқлар учун кубок ёхуд мақтов ёрлиқлари билан мукофотлаш; г) меҳнат мусобақаларида юқори ўрин олган отрядларга муассаса бошлиғининг буйруғи билан ташаккур эълон қилиш.

Ахлоқ тузатиш ёки меҳнат орқали тарбиялаш муассасаларида фаолият кўрсатувчи ходимнинг ҳукм этилганлар шахсига таъсир ўтказиши учун зарур жиҳатлар қуйидагилар: – шахс ва унинг характеридаги хислатларни тўлиқ таҳлил қила олиш; – хулқ-атвор ва унинг ўзгариши меъёрларини англаш; – тарбиялаш жараёнида жазо ва рағбат чораларини қўллаш вазиятларини яхши билиш; – маҳкумнинг эмоционал-иродавий соҳаси ҳақида маълумотга эга бўлиш; – маҳкумнинг шахслараро муносабат меъёрларини белгилаб олиш; – маҳкумга шахс сифатида эътибор бериш; – маҳкумлар билан муносабатда ўзидаги эмоционал ҳолатни бош- қаришга эришиш; – маҳкумларнинг хулқ-атворини назорат қилиш тизимини яратиш; – маҳкумларга нисбатан олиб бориладиган тарбиявий, маънавий ва маърифий ишларни тўғри ташкил қилиш; – муассасада фаолият юритувчи ходимлар жамоасидаги психоло-гик муҳитни ижобий сақлашга интилиш; – маҳкумларнинг психологияси хусусидаги адабиётлар билан мунтазам танишиб бориш; – маҳкумларни педагогик-психологик жиҳатдан ўрганиш; – маҳкумларни эркин ҳаётга тайёрлашда психологик тренинглар ташкил этиш; – шахс ва унинг фаолиятидаги ички регуляция муаммолари бўйи-ча психологдан маслаҳатлар олиб туриш; – колонияда фаолият кўрсатувчи ходимларнинг тарбия методла-рини ўрганиб бориш; – маҳкумларни тарбиялашда ишонтириш усулидан фойдалана олиш; – ходимнинг касбий маҳоратини ошириб бориш;

– маҳкумлар билан маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш борасида ишлайдиган жамоанинг психологик муҳитини яхшилаш. Жазони ижро этиш муассасаларида маҳкумларнинг ҳаёт фаолияти ва ҳуқуқий чекланишлари режим, яъни ЖИЭМда қатъий белгиланган кун тартиби асосида тартибга солинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Агзамова Е.Ю., Шигакова Ф.А. Ахборотнинг ишончлилигини баҳолашда прорфайлинг технологияси ва полиграфнинг аҳамияти: Ўқув-методик қўлланма. –Т., 2015. 2. Андреев В. Н. Психолог следственного изолятора. – М., 1989. 3. Антонян Ю.М. Терроризм. – М., 1998. 4. Арифходжаева И. Х. Ички ишлар идоралари ходимлари психологияси. – Т., 2007. 5. Асямов С.В., Пулатов Ю.С. Ички ишлар органлари ходимларининг касбий- психологик тренинги. – Т., 2002. 6. Байдаков Г. П. Воспитательная направленность исправительнотрудового права. – Рязань, 1996. 7. Билл Уизерс. Управление конфликтами. – СПб., 2004.

Похожие

Мулоқот жараёнига психологик тавсиф ва маҳкумларни ахлоқан йўлга солишда психологик алоқа ўрнатиш

Маҳкумларга таъсир кўрсатишга нисбатан педагогик психологик воситаларнинг ишлаб чиқилганлик даражаси

Ҳар хил тоифадаги озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг психологик хусусиятлари

Маҳкумларни янги турмуш тарзига мослаштириш ва психологик тайёрлаш

Маҳкумлар жамоасидаги шахслараро муносабатларда низолар ва ижтимоий психологик ҳодисалар