Ижтимоий-маиший ва соғломлаштириш мақсадларда сувдан фойдаланиш ҳуқуқи - Юриспруденция - Рефераты

Ижтимоий-маиший ва соғломлаштириш мақсадларда сувдан фойдаланиш ҳуқуқи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

126.5 KB

Ижтимоий-маиший ва со ғ ломлаштириш мақсадларда сувдан фойдаланиш ҳуқуқи РЕЖА: 1. Аҳолини ижтимоий-маиший заруратини қондиришда сувдан фойдаланиш ҳуқуқи 2. Даволаш, соғломлаштириш ва курорт мақсадларда сув объектларидан фойдаланиш

Ўзбекистон Республикасининг барқарор ривожланиши миллий стратегиясининг асосий мақсади – фукароларни тоза атроф табиий муҳитга эга бўлиш хуқуқини таъминлаб берадиган мамлакатимизниинг иқтисодий ва сиёсий мустақиллигини кафолатловчи бозор муносабатлари институтларини ривожлантиришга йўналтирилган янги ва ўта самарадор иқтисодий тузилмасини яратишдир 1 . 2003 йил 1 сентябрда бўлиб ўтган Ҳалқаро Душанба Форумида тоза сув бўйича “Марказий Осиё давлатларининг барқарор ривожланиш ташаббуси” қабул қилинди. Унда мазкур минтакада тоза сувдан фойдаланиш ва унга эга бўлишнинг қўйидаги асоссий вазифалари белгиланиб олинди: - 2010 йилда суғориладиган ерлар учун сувдан самарасиз фойдаланишни 20 фоизгача камайтириш; - кундалик ичимлик сувидан меъёрини ҳар бир киши учун шаҳарда 200 литрга, қишлоқда 100 литргача тушириш; - водопровод тармоқлари орқали сув таъминотини шаҳарда 99 фоизгача, қишлоқда эса 60 фоизгача кўпайтириш; - саноатда қайтмайдиган сув сарфи салмоғини 30-40 фоизгача камайтириш. Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 25-моддасида Республикамизда сув объектларидан, аввало, аҳолининг ичимлик сувга ва унинг маиший эхтиёжларини қондириш учун фойдаланишга берилиши алоҳида урғулган. Очиқ сув ҳавзаларидан аҳолини соғломлаштириш ва ижтимоий – маиший мақсадларда фойдаланиши, яъни дарёлар, кўллар, булоқлар, сув омборлари ва бошқалардан махсус иншоотлар ва техник воситаларсиз фойдаланишлари –аҳолининг сувдан умумий фойдаланишлари деб аталади ва у бепул амалга оширилади. Аҳолининг сувдан умумий фойдаланиши энг кўп тарқалган сувдан фойдаланиш тури ҳисобланилади. Умумий фойдаланишга кишиларнинг сувдан ичимлик суви сифатида 1 ХХ I аср кун тартибига доир Ўзбекистон Республикаси эришган юту қ ларини ба ҳ олашнинг Миллий ҳ исоботи.-Т., 2002. 8-б.

фойдаланишлари ва уй ҳайвонларининг сувга бўлган эҳтиёжларини кондириши, овқат тайёрлаши, чўмилиши, кир ювиши, хонаки ва маданий ўсимликларга сув қуйиши мисол бўла олади. Умумий ва махсус сувдан фойдаланиш масаласи кўрилганда, асосий диққат коммунал хўжаликнинг водопровод тармоқларидаги ичимлик ва техник сувдан фойдаланишга қаратилиши зарур. Бундай муносабатлар фуқаролик ҳуқуқининг предмети ҳисобланади ва у доимо ўзгариб туради. Масалан, пойтахтда водопровод ва канализациялар орқали сувдан фойдаланиш нормаларининг сўнги тарифи Тошкент шаҳар ҳокими аппарати Молия бош бошқармасининг 2003 йил 6 майдаги буйруғи билан қабул қилинди ва у 2003 йил 1 июлдан амалга тадбиқ қилинди. Буйруққа биноан кишилар сувдан водопроводлар орқали фойдаланишлари учун ҳар бир м/кубгақ 22 сўм 00 тийин; канализациялар орқали 10 сўм 50 тийин миқдорида пул тўлашлари керак. Аҳолининг сувдан ичимлик ва маиший мақсадларда фойдалниши учун тўлов миқдорини ўрнатиш жараёни жуда мураккаб бўлиб, у 1-жадвалда кўрсатилган ҳолатларни инобатга олган тарзда қуйидагича ўрнатилади. Ҳамамизга маълумки, Марказий Осиё минтақасида сув ҳаёт манбаи ва энг қимматли табиат ресурси ҳисобланади. Минтақанинг асосий сув артерияси бўлиб Амударё ва Сирдарё ҳисобланади. 1-жадвал Аҳолини ичимлик ва маиший мақсадларда сувдан фойдаланиш меъёрлари ва ойлик тўлов т а р и ф л а р и Ободонлаштирилганл ик коди ва унинг даражаси Бир киши учун сувнинг харажат меъёри, сутка Бир киши учун оқова сув меъёри, сутка Бир киши учун ойлик тўлов миқдори,

сўм. тийин Канализацияси йўқ уйларда 2. Ҳовлидан сув олиш 94 0 62 -90 3. Ҳожатхонаси бор бўлган ҳовлидан сув олиш 155 0 103 – 72 4. Раковина (чаноқ) орқали ички водопроводдан сув олиш 122 0 81- 64 5. Раковина (чаноқ) ва ҳожатхона(унитази билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 183 0 122-46 6. Раковина (чаноқ ва ҳаммоми ёки души билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 216 0 144 – 54 7. Раковина (чаноқ, ҳаммоми ёки души ҳамда ҳожатхона(унитази) билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 277 0 185 - 36 Канализацияси бор уйларда 8. Раковина (чаноқ) орқали ички водопроводдан сув олиш 143 143 141 – 36 9. Раковина (чаноқ) ва ҳожатхона (унитази билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 179 179 179 – 95 10. Раковина (чаноқ ва ҳаммоми ёки души билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 248 248 245 – 14 11. Раковина (чаноқ,ҳаммоми ёки души ҳамда ҳожатхона (унитази) билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 248 248 282 – 74 Марказлашган иссиқ сув таъминотига эга бўлган уйларда 12. Раквина, унитаз, ванна (ёки душ билан) орқали ички водопроводдан сув олиш 330 429 375 – 84 13. Йўлак типидаги ётоқхонада 171 222 185 – 33 14. Секция типипдаги ётоқхонада 281 365 304 - 61 Суғориш майдони Хусусий секторга кўра хисобловчи кўрсаткич орқали тўлаш канализацияланган уйда: м/ 3 32 - 00

1 кв.м. 122 - 46 канализацияланмаган уйда 22 – 00 Кўуп қаватли уйларнинг хонадонларида 1 куб.м. учун 35 – 65 (коэфициентни ҳисобга олган ҳолда иссиқ сув учун 1,3). Ўзбекистон Республикасида ичимлик суви билан таъминлашнинг 80фоизи ер ости суви ҳисобига амалга оширилади. Ичимлик сувининг умумий истиқболли баҳосининг Республика бўйича бир киши учун миқдори 17 куб/км ташкил этади. Ҳозирги кунда умумий ўртача йиллик истеъмол қилиш эса йилига 10 куб/км ташкил этади, жумладан маиший-хизмат зарурати учун 3 куб/км дан кўпроқдир. Ҳозирги кунда қорақалпоғистон Республикаси, Бухоро ва Навоий вилоятлари ичимлик суви билан таъминланиш имконияти шу кунда етарли даражада. Лекин келажакда ушбу имконият камайиши аниқ. Бундай ҳолат Жиззах ва қашқадарё вилоятларида хам юзага келиши мумкин. Чунки ушбу вилоятларда ичимлик суви таркибида сувда енгил эрувчан тузларнинг миқдори 1,5-3 граммни ва ундан ортиқни ташкил этмоқда ва шунинг учун ҳам улар тоза ичимлик суви даражасида баҳоланмайди. Республиканинг бошқа вилоятларида чучук сувнинг захираси ҳозирча етарли, лекин келажакда улар ҳам камайиши мумкин. Ер ости ва устки сув ресурсларини сақлаш, уларнинг захираларини кўпайтириш учун ерларни мелиорация қилиш ва қишлоқ аҳолисини ичимлик суви билан таъминлашнинг Давлат дастурлари ишлаб чиқилган ва уларни амалга тадбиқ қилишнинг комплекс тадбирлари режаси яратилмоқда. Янги ва реконструкция қилинган корхоналар ва бошқа объектларни жойлаштириш, лойиҳалаштириш, қуриш ва ишга туширишда, ҳамда сувнинг сифатига салбий таъсир қилувчи янги технологик тизимларни жорий қилишда аҳоли саломатлигини муҳофаза қилувчи талабларга риоя қилиш, биринчи навбатда уларнинг маиший ва ичимлик сувига бўлган талабини

қондириш ўта муҳим масала ҳисобланилади. Бунда, албатта, қуйидаги чораларни назарда тутмок талаб этилади: - сув объектларидан фойдаланиш учун олинадиган ва уларга қайтариб ташланадиган оқова сувларни ҳисобга олиш; - сувларни ифлосланиш, турли хил чиқиндилар билан ифлосланиб унинг йўлини тўсувчи ҳолатлардан муҳофаза қилиш; - сувнинг салбий таъсирини олдини олиш; - ерларнинг намини зарур миқдорда ушлаб туриш ва уларни зах босишдан асраш; - ерни эрозия жараёнларидан асраш; - сувларни мухофавза қилувчи кулай табиий шароит ва ер усти ландшафтларини сақлаб қолиш. Сувнинг ҳолатига таъсир этувчи корхоналар, иншоотлар ва бошқа объектларни қуриладиган жойларини белгилаб олиш «Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида»ги қонуннинг 13-моддасига мувофиқ Маҳаллий ҳокимиятнинг бошқарув органлари, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, Табиатни муҳофаза қилиш, Санитария назорати, Геология ва минерал ресурслари ва ҳамда бошқа органлар билан келишган ҳолда бошқарув ҳужжатига мувофиқ амалга оширилади. Сувнинг ҳолатига таъсир этувчи корхоналар, иншоотлар ва бошқа объектларни қурилиш лойиҳаларини келишиб олиш давлат экспертизасидан ўтказилади. Давлат экспертизаси қишлоқ ва сув хўжалиги, табиатни муҳофаза қилиш, геология ва минерал ресурслар ҳамда бошқа давлат органлари билан ҳужжатига мувофиқ белгиланади. Сувнинг буғланиши ва ифлосланиши ёки зарарли таъсир кўрсатишининг олдини олувчи қурилмалар билан таъминланмаган, янги ва таъмирланган корхоналар, цехлар, агрегатлар, коммунал ва бошқа объектларни ишга тушириш қонуннинг 15-моддасига биноан қўйидаги ҳолатларда ман этилади:

-лойиҳаларда назарда тутилган ерларнинг сув босиши, захланиши, ботқоқланиши, шўрланиши ҳамда тупроқ эрозиясининг олдини олиш тадбирлари амалга оширилмагунча суғориш ва сув билан таъминлаш тизимларини, сув омборлари ва каналларни ишга тушириш; - тасдиқланган лойиҳаларга мувофиқ, сув тўпланадиган ва бошқа иншоотларни қуриб битказмай туриб, зах қочириш тармоқларини ишга тушириш; - тасдиқланган лойиҳаларга мувофиқ балиқларни сақлаб қолиш қурилмалари бўлмаган сув олиш иншоотларини ишга тушириш; - тасдиқланган лойиҳаларга мувофиқ. Тошқин сувларни ва балиқларни ўтказиб юборадиган қурилмалари тайёр бўлмаган гидротехника иншооатларни ишга тушириш; - ер ости сув захиралари тасдиқланмагн гуруҳли сув олиш иншоатларини ишга тушириш; - сувни тартибга солувчи курилмалар билан таъминламай туриб ва тегишли ҳолларда санитария муҳофазаси теграларини белгиламай туриб, сув чиқариш учун бурғиланган қудуқларни ишга тушириш тақиқланади. Шунингдек, сув омборларини уларнинг ўзанини лойиҳада кўрсатилгандек, тайёр қилиб қўйиш тадбирлари амалга оширилмагунга қадар сув билан тўлдириш тақиқланади. қонуннинг 17-моддасида сув объектларида сувни муҳофаза қилиш тегралари ва соҳил бўйларида қилинадиган ишларни бажариш тартиби ўрнатилган. Унга биноан сув объектларининг сохил бўйларида сув объектларининг булғаниши, ифлосланиши ва камайиб кетишини олдини олиш, уларнинг мақбул сув режими ва тегишли ҳолатини сақлаб туришга мўлжалланган сувни муҳофаза қилиш тегралари ва қирғоқ бўйи минтақаларида муайян тегралар ажратилади. Сувнинг таркибига таъсир этувчи сув объктларидаги сувни муҳофаза қилувчи зоналар ва қирғоқ бўйларидаги теграларда қурилиш, узан тубини чуқурлаштириш ва портлатиш ишлари, фойдали қазилмалар ва сув

ўсимликларини олиш, кабеллар ва бошқа коммуникациялар ўтказиш, дарахтларни кесиш, пармалаш, қишлоқ хўжалиги ишлари ва бошқа хил ишлар (УзР 421- 1, 25.04.97- рақамли) бошқарув ҳужжатлари асосида маҳаллий ҳокимият ва бошқарув органлари, табиатни муҳофаза қилиш, қишлоқ ва сув хўжалиги органлари ва бошқа органлар билан келишган ҳолда олиб борилади. Сувнинг ҳолатига таъсир қилувчи барча ишлар қонун талабларига мувофиқ равишда, илмий асосланган меъёр ва қоидалар асосида қишлоқ хўжалиги, ўрмон хўжалиги ҳамда коммунал хўжалигининг манфаатларини инобатга олган тарзда олиб борилади. Алоҳида давлат аҳамиятдаги ёки илмий маданий қимматга ва қадриятларга эга бўлган сув объетларидан фойдаланиш қонуннинг 20- моддасига биноан қисман ёки тўлиқ ман этилиши мумкин. Чунки ушбу объектлар ҳар бир давлатнинг сиёсий, иқтисодий ва эқологик хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим элементи ҳисобланилади. Ўзбекистон Республикасининг сув ресурсларига оид барча дастурларини ҳаётга тадбиқ қилиш (жумладан, қишлоқнинг 2000 йилгача ижтимоий инфраструктурасининг ривожланиши дастури, қишлоқ аҳолисини ичимлик сув ва газ билан 1995-2000 йилларгача бўлган даврда таъминланиш режаси) ичимлик сувидан фойдаланишни 2001 йилга келиб қишлоқ жойларда 72 фоизга оширди. Х X асрнинг 90-йилларида бу Рақам атиги 52 фоизни ташкил этган эди, ҳолос. Орол ва Орол бўйидаги эқологик муаммоларни ҳал қилиш, шунингдек, ҳалкаро сув объектларидан фойдаланиш муаммолари Марказий Осиё давлатларининг биргаликдаги ҳаракатлари билан амалга оширилиши мумкинлиги ҳеч кимга сир эмас. Ушбу муаммо юзасидан 1993 йил Тошкент ва қизил Ўрда шаҳарларида, 1995 йил Нукусда, 1996 йил Тошкент ва Нукусда Марказий Осиё давлат бошлиқларининг олий даражадаги учрашувларида бош масала бўлиб турган. 1993 йил қизил Ўрда шахридаги учрашувда эса МКВК- давлатлараро мувофиқлаштирувчи ташқилий – бошқарув кенгаш тузилди. Мазкур давлатлараро ташкилот Сирдарё ва

Амударё сувларидан биринчи навбатда аҳолининг ичимлик ва маиший эхтиёжларга бўлган талабини қондириш масалаларини кўриб чиқмоқда. Бу ҳақда биз дарсликнинг алохида бобида сўз юритамиз. Ҳозирда Ўзбекистон Республикаси давлат инвестиция дастурларининг энг долзарб масалаларидан бири аҳолини ичимлик суви билан таъминлашда ер ости сувларидан ўта самарадор фойдаланиш ҳисобланади. Чунки, айнан, ер ости сувлари ушбу муаммони ҳал қилишда катта имкониятларни очиб бериши мумкин. Ундан ташқари, ер ости сувлари, ер устки сувларига нисбатан, турли фойдали тузлар, фосфор, йод, кальций, магний каби кимёвий моддаларга бойдир. Шунинг учун хам қонуннинг 40-моддасида аҳолининг истеъмоли, маиший ва бошқа эхтиёжлари учун сув объектлари алоҳида тоифа сифатида ажратилади. Ажратиш сувнинг сифатини белгиловчи санитария талаблари ва давлат стандартларига мувофиқ равишда амалга оширилади. қонуннинг 41-моддасида белгиланишича аҳолини марказлашган тарзда сув билан таъминлаш мақсадида сув объектларидан фойдаланилганда, ўзининг кундалик бошқарувида, эгалигида ёки фойдаланишида хўжалик- ичимлик водопроводлари бўлган корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар сув олиш иншоотларининг белгиланган тартибда тасдиқланган лойиҳаларига ва ичимлик сув олиш ҳамда уни истеъмолчиларга етказиб бериш учун сувдан махсус фойдаланиш рухсатномаларига мувофиқ сув таъминоти манбаларидан сув олишга хақлидирлар. Ушбу юридик шахс мақомидаги субъектлар олган сувларини хисобга олиб борадилар, сув билан таъминлаш манбаларидаги сувнинг сифатини мунтазаб текшириб турадилар ва манбаларда сув сифатини узгарганлиги хақида табиатни муҳофаза қилиш, геология ва минерал ресурслар, кончиликни назорат қилиш давлат идоралари, санитария назорати органларига ҳамда маҳаллий ҳокимият ва бошқарув органларига маълумотлар бериб туришлари шарт. Сув олиш иншоотларидан фойдаланиш, маҳаллий ҳокимият органлари ва ўз-ўзини бошқариш органлари томонидан белгилаб қўйилган қоидалар

асосида олиб борилади. Сувдан фойдаланувчилар эса сув олиш иншоотларининг санитария-техник ҳолатини таъминлаб туришлари керак. қонуннинг 43-моддасида ичимлик ва маиший мақсадлардан бошқа мақсадларда ер ости сувларидан фойдаланиш, қоидага биноан, ман этилади. Лекин ер усти чучук сув захиралари булмаган ҳудудларда қонуннинг 30- моддасига мувофиқ лимит асосида рухсат этилади. Бу рухсатномани табиатни муҳофаза қилиш, геология ва минерал ресурслар давлат қўмиталари органлари томонидан бошқа мақсадларда фойдаланиш учун берилиши мумкин. Кейинги пайтларда жуда кўп мамлакатларда, хусусан Ўзбекистонда хам аҳолини қадоқланган сифатли ичимлик суви билан таъминлаш жадал равишда ривожланмоқда. Ушбу сувлар қудуқ ва булоқлардан олиниб, сўнгра кувурлар ёки машиналар орқали истеъмолчиларга етказилмоқда. Ўзбекистонда ер ости сув манбалари ва булоқлар жуда кўп ва уларнинг кимёвий таркиби ҳамма эқологик, санитария-гигеник талабларига жавоб беради ва аҳолига истеъмол суви сифатида тавсия этилади. Ер ости гидро ресурсларига бой бўлган кўпгина мамлакатларда аҳоли саломатлиги учун фойдали бўлган ер ости сувларидан истеъмол қилишни афзал кўрадилар. Айримларида эса ер устида жуда кўп кўл ва дарёларга эга бўлганига карамай ичимлик коммунал сув истеъмолида ер ости сувларидан фойдаланишни маъқуллайди. “ Reviewss ” компаниясининг маълумотларига кўра, Ўзбекистонда биринчи қадоқланган «Тошкент сув» 1952 йилда ишлаб чикарила бошланди. Унга сувни «Тошминсув» қудуқларидан, 1956 йилнинг 11 январидан эса Семашко санаторияси ҳудудидан олиб қуйила бошланди. «Тошкент сув»и ишлаб чткарилаётган заводга қўшни бўлиб Ўзбекистонда ягона минерал сувлар асосида саломатликни тикловчи физиотерапия ва реабилитация тиббиёт илмий текшириш институти 1965 йилдан буён фаолият юритиб келмокда. Ҳозирги кунда Республикамизда 100 дан зиёд ичимлик сувини қадоқлаш шахобчалари мавжуд. Жумладан, Фарғона минерал суви (1958

йилдан буён фаолият юритади), - Самарқандда ва Чортоқ минерал сувлари(1969) ва хаказо. Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан сўнг кўпгина саноат корхоналари хусусийлаштирила бошланди. Озоқ-овқат саноати органлари тегишли булган барча ичимлик сувини қадоқлаш заводларнинг деярли ҳаммаси ҳозирда акционерлик жамиятларига айлантирилган. Бу жараён 1990 йилдан, яъни чет эл инвестициялари озиқ-овқат саноатини ривожлантириш учун йўналтирилишни бошлаган кундан бери давом этмоқда ва у энг кўп инвестициялар киритилган саноат тармоғи сифатида эътироф этилмокда. Ўзбекистоннинг ҳар бир вилоятида ўзининг маҳаллий қадоқланган минерал суви бор: Тошкентда - “Тошкент суви”, Жиззахда - “Баҳмал”, Фарғонада - “Зилол”, Самарқандда-“Самарқанд”, Бухорода- “Бухорои шариф”, қашқадарёда - “қарши”, Сурхандарёда- “Омонхона”, қорақлпоғистон Республикасида -“ Нукус”. Четдан келтирилган минерал сув ҳажми Ўзбекистон бўйича 1 фоизни ташкил этса, бу кўрсатгич Тошкентда 2 фоиз атрофидадир. Минерал сувни четдан Республикамизга импорт қилишнинг ҳожати йўқ. Ўзбекистонда минерал сувлар аксарият ҳолларда 50-100м чуқурликда жойлашгандир. Мутахассисларнинг маълумотларига кўра минерал сув тепага кўтарилиш давомида гравитацион, биологик, энергетик кучлар таъсирида одам организми учун зарур бўлган элементлар билан бойийди. Шунинг учун ҳам Ҳалқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти тоза ичимлик сув манбаи сифатида айнан ер ости сувларини маъқул деб топади ва унинг сифатини талаб даражасида ушлаб туришнинг ягона мёъерини тавсия этади. Ўзбекистонда ичимлмик суви сифатини назорат қилиш Республика санитария-эпидемология Марказига юклатилган. Унинг кўрсатмаларига мувофиқ қадоқланган минерал сувни ичиш фақатгина идишларга қўйилган кундан бошлаб бир ой ичида истъемол қилмоқ лозим. Чунки у кейинги ойларда ўз фойдали ҳусусиятини йўқотиб қўяди.

Ер ости сувларидан жадал суръатларда фойдаланиш шунга олиб келдики, булоқларнинг очилишида минерал сувнинг оқиши 1952 йилда 10-15 л/секундни ташкил қилган бўлса, ҳозирда атиги 1-2 л/сек, яъни илгари автоматик равишда секундига 20-30 бутилкага сув тўлдирилган бўлса, ҳозирда бу кўрсатгич атиги 4-6 бутилкага тенг, ҳолос. Ўзбекистон Республикаси минерал сувларни ишлаб чиқариш кенгайтириш имкониятларига эга. Гидрогеологик тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, ҳозирги кунда 300 дан зиёд соғломлаштирувчи минерал сув манбалари ва 10 та туз-лойли курортлар фаолият юритиб келмоқда. Улардан 100 тасида дам олиш масканлари ташкил этилган бўлиб, улар асосан тоғ ва тоғ олди ҳудудларида жойлашган. Ундан ташқари, минерал сувни истеъмол қилиш бўйича мамлакатимиз Ўрта Европа мамлакатлари даражасига етиб олиш имкониятига эга, яъни ҳозиргидан 20 марта кўп минерал сув истеъмол қилиши мумкин. Тоза ичимлик суви, сувларни тозаловчи ускуналар ва канализация тизими ва газ билан таъминлаш аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш ва уларнинг яшаш даражасини кўтаришнинг бош омилларидан бири ҳисобланилади. Чунки 1991 – 1999 йилларда чучук сувларнинг бактериалогик кўрсатгичлари бўйича сифати икки мартага ва кимёвий таркиби бўйича деярли 20 фоиз кўпайди. Ҳозирги кунда Орол денгизи ҳавзасида суғориладиган ерларнинг деярли ярмиси шўрланишга мойил ва бу муаммо борган сари кучаймоқда. Амударё ва Сирдарёларнинг ўрта ва қуйи оқимларидаги суғориладиган ерлар ўрта ва кучли даражада шўрланган ва ушбу кўрсатгич кейинги 25 йил ичида икки баробарга кўпайган. қурғоқчилик даврида сувнинг шўрланиш даражаси катта дарё дельталарида 2 г./л. етади, бу эса ичимлик сувдаги тузнинг максимал даражасини 1,5 г./л. га оширмоқда. Бутун жахон соғлиқни сақлаш ташкилоти ва Европа иттифоқи ирригация тармокларининг шўрланиши оқибатида давлатларга етказилаётган йиллик зарар миқдорини 2 млрд АқШ доллари атрофида баҳоламоқда.

Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисидаги қонуннинг 57-моддасига асосан маҳаллий ҳокимият ва бошқарув органлари табиий офат, авариялар рўй берган тақдирда ва бошқа фавқулотда ҳолатларда, корхоналар водопровод сувини белгилаб қўйилган миқдордан ошиқ сарф қилиб юборган тақдирда ичимлик сувидан саноат мақсадлари учун фойдаланишни чеклашлари мумкин. Истеъмол суви категориясига киритилган чучук ер ости сувларини ишлаб чиқарувчи техник мақсадларда фойдаланиш қатъиан ман этилади. Лекин ер усти сув манбалари йўқ бўлган ҳудудларда ичимлик ёки фойдали сувлар даражасига киритилмаган ер ости сувларни (чучук, минерал, термал) қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда техник мақсадларда ишлатилиши мумкин. қонуннинг 74-моддасига биноан сув объектларига оқова сувларни оқизиш учун улар табиатни муҳофаза қилиш ва санитария назорати органлари томонидан белгилнгантартибда рухсат этилади. қонунда кўрсатилган қоидалар бузиладиган бўлса, оқова сувларни ташлаш чекланади, тўхтатилади ёки тақиқланади. Аҳолининг соғлигига хатарли ҳолларда, оқинди сувларни ташлаш ва ишлаб чиқариш объекти фаолиятини тўхтатиш талаб этилади. 2. Даволаш, соғломлаштириш ва курорт мақсадларда сув объектларидан фойдаланиш Даволаниш категориясига киритилган сув объектлари, авваламбор, даволаниш ва дам олиш мақсадларда ишлатилиши лозим. қишлоқ ва сув ҳўжалиги ҳамда табиатни муҳофаза қилиш органлари шифобахш сувлар тоифасига киритилган сув объектларидан, истесно тариқасида кончиликни назорат қилиш идоралари билан келишилган тарзда бошқа мақсадлар учун, фойдаланишга беришлари мумкин. Ўзбекистон Республикасининг № 421-1.25.04.97-рақамли бошқарув қоидасига кўра шифобахш сув объекларига йиғилиб қолган сувларни ташлаш қатъиан ман этилади. Ҳозирги кунда минерал сувлар даволаш мақсадида

нафақат курорт ва санаторияларда, балки улардан ташқари бўлган шароитларда ҳам ишлатилмоқда. Курорт ёки улар атрофида сувларни қадоқлашни йўлга қўйиш учун махсус қурилган завод ва цехлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг рухсати асосида фаолият юргазадилар. Минерал сувлар жуда бебаҳо даволаш манбаи бўлиб, у инсонни соғломлаштирувчи табиий омиллардан ҳисобланилади. Кишига шифобахш сув куч-қувват бағишлайди ва ҳар хил хасталиклардан соқит қилади. Ер ости менерал сувлардан фойдаланиш мақсадида қадимдан ишлатилган булоқлардан сувларни олиш қоидаларига амал қилишда, идишларга қуйиш ва уларни сақлашда унинг таркиби инобатга олинади. Бу эса ҳам физиологик, ҳам даволаш нуқтаи назардан қаралиши лозим. Санатория ва курортлар орқали даволаниш ва соғламлаштириш тизими аҳолининг саломатлигини сақлашда муҳим аҳамият касб этади ва касалликларни олдини олишнинг асосий омилларидан ҳисобланилади. Фақатгина 1999 йилнинг ўзида Ўзбекистоннинггина 19 та санатория ва дам олиш масканларида 50 мингдан зиёд фуқароларимиз ўз соғлиқларини тикладилар. Санатория ва курортларни бошқаришда диққат эътибор асосан профилактика ишларини ташкил этишга қаратилган бўлиши лозим. Санаторияларда, ҳусусан “Ситораи Моҳи Хоса”, “Чимён”, “Турон”, “Чинобод”, “Чортоқ” оромгоҳларида сув билан даволашнинг янги усуллари қўлланилмоқда ва анъанавий даволаш йўлларидан ҳам фойдаланиб турли хасталиклардан (яъни юрак, асаб тизими, ошқазон-ичак касаллиги, нафас олиш йўллари, урология ва гинеқология соҳалари бўйича кассалликлар) ҳолис этилмоқдалар. Республика касаба уюшмалар федерацияси кенгашида курортлар бошқармаси касалларни санаторияларда даволанишни ташкил қилиш мақсадида тиббий ҳодимларга санатория ҳақида уларнинг катталиги, иқлими, географик маълумотлар, табиий омилларга таснифлар, даволаниш тавсиялари ҳақида маълумотлар беришга ёрдамлашмоқда. Бундай имкониятлар, темир йўл ишчилари касаба уюшмалари билан кенг миқёсда олиб борилмоқда.

Хўжалик ва санатория-техник хизматни қўллаб-қувватлаш механизмининг йўқлиги, куророт теграларида эқологик вазиятнинг бузилишига олиб келмоқда. Айниқса, бу ўринда саноат корхоналарининг фаолиятига катта эқологик зарар етказилмоқда. Санатория-курортлар фаолиятини ривожлантиришнинг асосий вазифалари ҳозирги кунда минерал сув захиралари ва шифобахш лойлардан самарали фойдаланишни таъминлаш ҳисобланади. Ичимлик ва маиший мақсадларда сувдан фойдаланиш мониторигини амалга ошириш тартиби, унинг тузилиши ва мазмуни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Сувни муҳофазалаш ва улардан фойдаланишни назорат қилиш қуйидаги турларга бўлинади: давлат, ишлаб чиқариш, жамоат ва идоравий. қонунинг 100-моддасига биноан сувни муҳофаза қилиш мақсадида санитар округлар ва тегралар, шунингдек алоҳида қўриқланадиган ҳудудлар қонунга мувофиқ белгиланади. Ковланган қудуқларга саноатдан чиққан оқова сувларни ташлаш қатъиян ман этилади, чунки бу қудуқлар ер ости сувини ифлослантирувчи манба бўлиб қолиши мумкин. Тоза ер ости сувлари тўпланадиган қатламларда қаттиқ ва қуюқ чиқиндилар йиғилишига йўл қўйилмайди. Шунингдек, саноат, қишлоқ хўжалик ва бошқа объектларни тоза ер ости сувлари жойлашган ерларда олиб бориш ман этилади, негаки мазкур хўжалик фаолияти ер ости сувларни ифлослантириши мумкин. Ер ости сувларни муҳофаза қилиш чоралари ва қудуқларни назорат қилувчи тармоқларни тузиш ер ости сувларнинг ҳолатига таъсир қилувчи корхоналар томонидан амалга оширилади. Хуллса, мамлакатимиз аҳолисини тоза ичимлик суви ва маиший эҳтиёжларини қондириш учун талаб қилинадиган «юмшоқ» сувлар билан таъминлаш доимо давлат ва жамиятнинг кундалик эътиборида бўлиб қолади.

Похожие

Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш ҳуқуқи

Ердан фойдаланиш ҳуқуқи

Ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқи

Сув ресурсларидан фойдаланиш ҳуқуқи

Тадбиркорларнинг табиат объектларидан фойдаланиш ҳуқуқи