Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш ҳуқуқи - Юриспруденция - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш ҳуқуқи

Загружено в:

17.09.2022

Скачано:

0

Размер:

126.5 KB

Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш ҳуқуқи РЕЖА: 1. Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш ҳуқуқи тушунчаси ва гидромодул районлаштириш 2. Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланишни режалаштириш ва унинг ўзига хос хусусиятлари 3. Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари 4. Қишлоқ хўжалиги ер фондида ёрдамчи ерларни суғориш тартиби

Ўзбекистон Республикаси аграр республика бўлгани учун ҳам давлат ва жамиятнинг асосий эътибори қишлоқ хўжалигига қаратилган. Чунки бу ҳалқ хўжалиги соҳаси мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотининг 30 фоизидан ортиғини, валюта тушумининг 55 фоизини ва товар алмашинувининг 70 фоизини таъминлайди. Республика аҳолисининг 60 фоизидан ортиғи қишлоқда истиқомат қилмоқда. Фуқароларимиз учун бирламчи эҳтиёж бўлган озиқ - овқат маҳсулотларнинг аксарияти аграр соҳада ишлаб чиқарилмоқда. Шуниси алоҳида эътиборга лойиқки, қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулотининг 93-95 фоизи суғориладиган ерлардан олинмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов 2002 йил 14 февраль куни Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил якунлари буйича қилган маърузасида, - «Суғоришга яроқли сувдан тежаб-тергаб, самарали фойдаланишга, суғориш ва ирригациянинг тизимларини жорий қилишга, сувдан фойдаланиш интизимони кучайтиришга, бу борада яхши натижаларга эришаётганларни эса рағбатлантиришга қаратилган чора-тадбирларни белгилаш ниҳоятда зарур эканлиги ва бу масала орқага суриб бўлмайдиган муаммога айланиб бораётганини тушуниш мушкул эмас», - деган эди. қишлоқ хўжалиги товар маҳсулотини етиштириш мобайнида юзага келадиган барча ижтимоий муносабатлар аграр муносабатлар туркумига киради. қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш деб қишлоқ хўжалик товар маҳсулотларини ишлаб чиқариш мақсадида қонуний ташкил этилган қишлоқ хўжалиги ҳуқуқи субъектларининг сув ресурсларидан фойдаланишдаги ҳуқуқ ва мажбуриятларига айтилади. қишлоқ хўжалик субъектларига қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари), деҳқон ва фермер хўжаликлари, ижара жамоалари, ёрдамчи хўжаликлар, давлат хўжаликлари ва бошқалар киради. Улар ерда ўсимликни ўстиришда зарур бўлган сув режемини таъминлаш учун сув ресурсларидан фойдаланиш ҳуқуқларига эгадирлар. Сув объектларидан қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун фойдаланиш – сувдан меъёрлар бўйича фойдаланишнинг белгиланган йўсинига риоя этган

ҳолда сувдан умумий фойдаланиш таритибида ҳам, махсус фойдаланиш тартибида ҳам амалга оширилади. Фермер ва деҳқон хўжаликларининг сувдан фойдаланиш лимитлари уларнинг розилигисиз ўзгартирилиши мумкин эмас. Лекин иқлим шароитлари ноқулай келган паллада ёки кўзда тутилмаган фалокатли ҳолатларда умумий ва махсус вақолатланган органлар, хусусан Вазирлар Маҳкамаси, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг махсус қарорлари билан белгиланган чекланишлар бундан истиснодир. Масалан, 2000-2001 йилларда ёғингарчиликнинг етарли даражада бўлмаганлиги сабабли кўпгина вилоятларда ва айниқса, Хоразм ва қорақалпағистон Республикаси деҳқон ва фермер хўжаликларининг сувдан фойдаланиш ҳуқуқлари чеклантирилди. Бу ўз навбатида нам кўп талаб қилувчи маданий ўсимликлар, хусусан шоли экишни чеклашга олиб келди. Умуман олганда, қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш лимитлари ханузгача 1986 йил 20 мартда иттироқ қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан тасдиқланган ва «Союзхлопок» илмий-ишлаб чиқариш бирлашмаси томонидан ишлаб чиқилган «Гидромодул районлаштириш ва қишлоқ хўжалик экинларини суғориш режими»га биноан олиб берилмоқда. Албатта, суғориш меъёрлари сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ҳолатга қараб ўзгармайдиган нормадир. Лекин, замон ўтиши билан Ўзбекистонда аҳоли сонининг ўсиши ҳам (1991-2002 йилларда 5,5-6 млн кишига кўпайган), саноатнинг гуркириб ривожланиши ҳам кузатилмоқда. Бу эса миқдори ўзгармаётган сув ресурсларига бўлган талабни геометрик прогресс равишда ўстирмоқда. Шунинг учун ҳам суғориш лимитларини ва суғориш режими режаларини ўзгартириб бориш ёки унда «ўзгарувчанлик» принципини жорий қилиш табиий ҳолдир. Амалдаги «Гидромодул районлаштириш ва қишлоқ хўжалик экинларини суғориш режими» ҳар бир суғориш жойининг иқлим шароити, гидрогеологияси, тупроқ-мелиоратив ҳолатига қараб табақалашган тарзда белгиланади. Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудуди суғориш

лимитларига биноан табақалаштириш (дифференциаллаш) учун махсус районларга ажратилади. Районлаштириш жойнинг табиий-иқлим шароити ва қишлоқ хўжалик субъектларининг ихтисослашувига мувофиқ равишда ўтказилади. қишлоқ хўжалиги экинларини суғориш режими ва гидромодул районлаштириш қуйидаги индикаторлар(кўрсатгичлар)га биноан олиб борилади: - суғориш ресурслари билан таъминланганлик даражаси; - суғориш сувининг сифати; - тупроқ намлиги (табиий намлик ва ер ювишда тўпланадиган намлик алоҳида-алоҳида); - ер ости сувларининг ҳолати; Ўзбекистон ҳудудининг текислик ёки пастқамликлари учун суғориш меъёри индикатори сифатида ер ости сувларининг ер юзасига яқинлиги ёки узоқлиги бирламчи кўрсатгич сифатида қаралади. Унда ер ресурслари гидроморф (ер ости суви 1 метргача бўлган чуқурликда), ярим гидроморф (1- 3 метр), автоморф (3 метрдан пастда) тупроқларга ажратилади. Сўнгра, тупроқ ва она жинслар (грунт)нинг аэрация (ҳаво алмашиш) қатламидаги механик таркиби(қаттиқ жинслар заррачаларининг катта-кичиклигигига қараб бўлиниши), ер қаттиқлиги ҳамда қишлоқ хўжалик ўсимликларининг биологик хусусиятлари районлаштиришга асос бўла олади. Масаслан, V гидромодул районда ер ости сувлари 2-3 метр чуқурликда жойлашган бўлса, унинг ўсимлик нормал ўсиши учун кетадиган сув сарфи фоиз ҳисобида: пахта учун 40-45; беда учун 55-60; макажўхори учун 25-30 тенг бўлади. Суғоришнинг бундай сув сарфи арид (қуруқ) иқлимли чўл ва чала чўлларда, тупроғи деярли бир хил механик таркибли ерларга хос бўлган кўрсатгичдир. Агарда тупроқ ва она жинс оғир механик таркибли ёки турли ўзгарувчан қатламлардан иборат бўлса: пахта учун 5-10, беда учун 20-25, маккажўхори учун 0,0 фоизга тенг сув сарфига эга бўлган гидромодул ҳудуд ҳисобланилади. Ҳудди шундай тупроқларда, лекин ер ости сувлари 1-2 метр

чуқурликда бўлса, ҳудуд енгил тупроқларда XIII гидромодул районга киритилади ва унда сув сарфи: пахта учун 60-65, беда учун 75-80, маккажўхори 35-40 фоизни; оғир ва қатламли тупроқларда IX гидромодул районга киритилади ва унда сув сарфи пахта учун 25-30, беда учун 35-40, макажўхори учун 10-15 фоизга тенг бўлади. Гидромодул районлаштириш ўта мураккаб жараён бўлиб, у жуда батафсил тўплаган ер кадастрига доир маълумотларни йиғишни, илмий асосланган алмашлаб экиш тизимини яратишни талаб этади. Бундай тадбир охир оқибатда сув ресурсларидан қишлоқ хўжалик мақсадларида оқилона фойдаланиш имкониятини яратади. Гидромодул районлаштириш-ер-сув ресурслардан юқори самарадорлик билан фойдаланиш, суғориш режими(тартиби) илмий асосланган ва табақалашган тарзда фойдаланиш орқали қишлоқ хўжалик экинларидан доимий юқори ҳосил олиш мақсадида муайян маъмурий ҳудудларни таксонамик бирликларга, яъни қисмларга ёки бўлакларга ажратиб чиқиш. Гидромодул районлаштиришда қўйидаги таксономик бирликлар ажратилади: - иқлим-тупроқ округлари ёки ваҳолар(оазис)и; - иқлим-тупроқ зоналари; - иқлим-тупроқ вилоятлари; - иқлим-тупроқ районлари; Иқлим-тупроқ округлар – жойнинг геоморфологик (ер усти тузилиши ва шакли), иқлим, гидрогеологик (ер ости сувларининг таснифи), тупроқ ва ўсимлик дунёсининг маданийлаштирилганлигига қараб ажратилган ҳудудлар. Иқлим-тупроқ зоналар – округ ичидаги жойнинг аридлиги (иқлим шароити) ва бир хилдаги тупроқ турига қараб ажратилган ҳудудлар. Иқлим-тупроқ вилоятлар – зона ичидаги жойнинг гидрогеологик ва мелиоратив шароити ҳамда тупроқ ҳосил бўлиш жараёнига қараб ажратилган ҳудудлар.

Иқлим-тупроқ районлар – вилоят ичидаги ва ернинг аэрация қатламида, унинг сув-физик хоссаси, ер ости сувининг жойлашуви, жойнинг бир хил тупроқ қатлами, механик таркиби, тузилиши ва таркибига қараб ажратилган ҳудудлар. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида саккизта гидромодул округга (қуйиамударё, Чирчиқ–Оҳангарон, Фарғона, Мирзачўл, Самарқанд, Бухоро, қашқадарё, Сурхандарё) ажратилгандир. Улар ўз навбатида ўнлаб зоналарга, зоналар эса вилоятларга, вилоятлар ўз навбатида районларга бўлиниб кетади. Гидромодул районлаштириш асосида ҳар бир вилоят ва қорақалпоғистон Республикасида суғориш режими(тартиби) хўжаликлар, яъни қишлоқ хўжалик субъектлари бўйича ишлаб чиқилади. Сувдан фойдаланиш лимитлари айнан ана шундай режалаштириш меъёрларига биноан ўрнатилади. Унда: - умумий суғорма майдонга нисбатан хўжаликда мавжуд бўлган суғориладиган ерлар миқдори (фоиз ҳисобида); - ҳар бир ўсимлик тури учун сарфланиши лозим бўлган сув миқдори (гидромодул районларга ажратилган тарзда); - тавсия этиладиган ер ювиш, захирага суғориш меъёрлари ва уни ўтказиш вақти; - қишлоқ хўжалиги ўсимликларини ўстириш(вегетация) давридаги суғориш режимини кенгайтирилган жадвали; - қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланишни режалаштириш каби маълумотлар берилган бўлади. 2. қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланишни режалаштириш ва унинг ўзига хос хусусиятлари Сув ресурсларидан оқилона, даврий ва самарали фойдаланишни олиб бориш мақсадида қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш режалаштирилади. Мазкур режалаштириш «Сув ва сувдан фойдаланиш

тўғрисида»ги қонунинг 48-моддаси, «Сувдан фойдаланишнинг ички хўжалик режаларини тузиш олиб боришга доир йўриқнома», «Сувдан фойдаланишни умумий тизимини режалаштиришни тузиш ва уни ва олиб боришга доир йўриқнома»га биноан амалга оширилади. Афсуски, ушбу режалаштириш нормалари қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги Сув бошқармаси маълумотларига кўра, собиқ иттифоқ даврида ишлаб чиқилган (Ташкент, 1989) қоида ва меъёрлар асосида олиб борилади. қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш режалари қонунга мувофиқ суғориш, сув чиқариш, суғориш – сув чиқариш (биргаликда) тармоқларидаги, магистрал каналлардаги, сув омборларидаги ва бошқа гидротехник ҳамда сув хўжалиги объектларидаги сувлардан фойдаланиш ишлари сувдан фойдаланишнинг ички хўжалик ва умумий тизимли режаларга биноан йиллик амалдаги сув билан таъминганликни ҳисобга олган ҳолда олиб борилади. Сувдан фойдаланишнинг ички хўжалик режаси қишлоқ хўжалик субъектларининг сув ресурсларидан экинларни суғоришда фойдаланишни режалаштиришни тузиш тартибини белгилайди. У эса, ўз навбатида, қишлоқ хўжалик ширкати, фермер ва деҳқон хўжаликлари, боғдорчилик ва узумчилик уюшмалари каби субъектларнинг етиштирилиши кутилаётган қишлоқ хўжалиги экинларининг сувга бўлган талабини инобатга олиш, суғориладиган ерларни тайёрлаш, бошқа ноқишлоқ хўжалик мақсадларда сувдан фойдаланиш меъёрларини ўрнатиш учун хизмат қилади. Хўжаликлараро мелиоратив қурилмалар(қоллектор, дренажлар)да сувдан фойдаланиш ва улардаги сув режимини тартибга солиш ҳам ички хўжалик ва умумий тизимли режалар асосида амалга оширилади. қишлоқ хўжалик экинларни етиштирирувчи хўжаликлар томонидан тузилган ички сувдан фойдаланиш режалари қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг ҳавза бошқармалари билан мувофиқлаштирилади ва маҳаллий туман ҳокимият органлари томонидан тасдиқланиши керак бўлади. Ушбу ҳолат қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришининг ҳуқуқий асосини яратиш ва

такомиллаштиришга оид 1998 йил апрель ва август ойларида бўлиб ўтган Олий Мажлиснинг махсус XI ва XII сессияларида ҳамда 2000 йил 15 декабрь 2-чақириқ IV сессиясида қабул қилинган ўзгартиришлар ва қўшимчаларга биноан амалга оширилади. қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштирувчи субъектларнинг сувдан фойдаланишнинг умумий тизимли режалари ҳавзалар бўйича 2003 йил тузилган бошқарув органлари билан мувофиқлаштириш ва туман, вилоят, республика марказий ҳокимият органлари томонидан тасдиқлаш асосида олиб борилади. Суғориладиган ерлардан қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштиришда сувдан махсус равишда фойдаланилади. Сувдан махсус фойдаланиш учун суғориладиган ерларда турли хил аҳамиятга молик гидротехник иншоотлар қурилади, мелиоратив шаҳобчалар яратилади ва шу каби турли сув олиш, суғориш, оқизиш ва ташлаш мосламалари қурилади. Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисидаги қонуннинг 49-моддасига биноан ердан фойдаланиш мулкчиликнинг қайси шаклида бўлишидан қатъий назар, сув фонди ерларидан, суғориладиган ерлар доирасидаги хўжаликлараро гидротехник иншоотлардан, ер ости сув чиқаргичлардан ягона сув хўжалиги тизими сифатида фойдаланилади. Мазкур иншоотлар давлат мулки ҳисобланилади ва уларни хавфсизлик нуқтаи назардан хусусийлаштириш, яъни бошқа мулк шаклига ўтказиш мумкин эмас. Дарёлар, магистрал ва бошқа сув хўжалиги объектларининг соҳил бўйи минтақалари, ер ости сувини чиқариш санитария муҳофаза теграларининг I ва II пояслари(доира шаклидаги айланма тегралари) табиатни муҳофаза қилиш эҳтиёжлари учун ер эгалари ва ердан фойдаланувчилардан олиб қўйилиши мумкин. Табитани муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонуннинг 48- моддасида кўрсатилганидек, атроф табиий муҳитга зарарли таъсир кўрсатаётган объектлар, жумладан қишлоқ хўжалик объектлари ҳам, фаолияти чекланиши, тўхтатиб қўйилиши, тугатилиши ва ўзгартирилиши давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари, вақолатли табиатни муҳофаза

қилиш идоралари томонидан амалга оширилади. Мазкур қонуннинг 49- моддасига биноан қонунбузарлик оқибатлари орқали сув ресурсларига етказилган зарарнинг ўрни қоплаш мажбурияти ҳуқуқбузар шахсларга юклатилади. 1992 йил 7 апрель Вазирлар Маҳкамасининг 174-сонли «Ўзбекистон Республикасидаги сув омборлари ва бошқа сув ҳавзалари, дарёлар, магистраль каналлар ва қоллекторларнинг, шунингдек ичимлик ва маиший сув таъминотининг, даволаш ва соғломлаштиришда ишлатиладиган сув манбаларининг сувни муҳофаза қилиш зоналари ҳақидаги Низомни тасдиқлаш тўғрисида»ги қарорига мувофиқ қишлоқ хўжалик мақсадларида сувларни ишлатиш тартиби белгиланади. Суғориладиган ерларда деҳқончилик учун сув олиш лимитлари гидромодул районлаштириш, ички ва умумий тизимдаги режаларда белгиланган йиллик меъёрлар асосида амалга оширилади. Кўзда тутилмаган ҳолатлар, яъни сув ресурсларини захиралаш ёки унинг ҳалқаро миқёсда тақсимлаш меъёри ўзгарган тақдирда ижроия давлат марказий ва маҳаллий ҳокимликлар қарорларига мувофиқ ўзгартирилади. Сув олиш ва унинг ҳисоб-китобини юритиш рўйхатдан ўтказилган сув манбаларидан (хўжалик каналларининг бош иншоотларидан, қудуқлардан, насос станциялари ва бошқа сув олиш гидротехник иншоотлардан) сув ажратиш жойларида турган сув хўжалиги (2003 йилдан эса ҳавза сув бошқармалари) органи билан тузилган шартномага мувофиқ олиб борилади. Ўзбекистонда суғориш сувининг етишмаслиги ер ости сувлари билан бир қаторда оқинди сувлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш заруратини келтириб чиқаради. Лекин, улардан фойдаланиш ҳамиша санитар-гигиеник, мелиоратив ва эқологик талабларни бажаришни талаб этади. қишлоқ хўжалигида ерларни оқинди сувлар орқали суғориш «Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида»ги қонуннинг 51-моддаси, «Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида»ги қонуннинг 19 ва 24-моддалари, Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 3 августдаги 385-сонли қарори билан тасдиқланган

«Ўзбекистон Республикасида сувдан чекланган миқдорда фойдаланиш бўйича вақтинчалик йўриқнома»га биноан амалга оширилади. Вазирлар Маҳкамасининг мазкур қарорига кўра оқова сувлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш фақатгина сув олиш иншоотлари ўрнатилган ва сувдан махсус фойдаланишга рухсатномалари бўлган хўжаликларгагина берилади. Сув олишнинг чекланган миқдорлари сув хўжалиги органлари томонидан сув манбаларининг тахмин этилган ва серсувлик даражасини ҳисобга олган тарзда қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланувчилар учун йилига 2 марта белгиланилади. Ушбу сув олиш тартиби шартномага биноан ва мазкур қарорнинг 4-бандига мувофиқ белгиланган шартларда амалга оширилади. Оқинди сувлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш учун махсус Табиатни муҳофаза қилиш давлат органлари, Давлат санитария ва ветенария назорати органларининг рухсатини олиш лозим бўлади. Саноат, коммунал хўжалик корхоналари ва бошқа корхоналар ҳамда ташкилотлар тупроқ унумдорлиги ва етиштириладиган қишлоқ хўжалик маҳсулотларига зарарли таъсир қилувчи сувларни қишлоқ хўжалик ерларини суғориш учун беришлари тақиқланади. 3. қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари Бозор иқтисодиёти муносабатлари шаклланиб бораётган Ўзбекистон Республикасида сувдан қишлоқ хўжалигида фойдаланувчи субъектларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари тенглашиб бормоқда. Собиқ иттифоқ даврининг сув қонунчилигида аграр соҳада фаолият юргазувчи давлат корхоналари совхозлар, илмий тадқиқот муассасалари, тажриба участкалари, синов ва мослаштирувчи корхоналарнинг сувдан фойдаланиш ҳуқуқлари бошқа нодавлат хўжаликларига нисбатан устиворлика эга эди. қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини давлат тасарруфидан чиқарилиши (қишлоқ хўжалигида 2003 йилга келиб 98фоиз ортиқ хўжаликлар мустақил фаолият юргазувчи

турли мулк шаклидаги хўжаликлардан иборат бўлди) улар ўртасида сув-ер ресурсларидан тенг ҳуқуқлик асосида фойдаланиш имкониятини яратди. «Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида»ги қонуннинг 32 ва 34- моддаларидан келиб чиққан ҳолда қишлоқ хўжалиги мақсадларида сувдан фойдаланувчилар: - сув объектлари қандай, яъни қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш, шўрини ювиши, яхоб сувини бериш каби мақсадларда берилган бўлса шу мақсадларда фойдаланиш; - шўрини ювиш, захира сувни тўплаш, суғориш ва бошқа мелиоратив ишларни амалга ошириш учун тегишли иншоотларни қуриш, чора- тадбирларни ўтказиш каби ишларни амала ошириш; - ишлатилиш арафасида турган, ишлатилаётган сув сифатини ва миқдорини текшириб бориш; - қонунларда назарда тутилган ҳолларни истисно этганда (масалан, кутилмаган қурғоқчилик, сув тошиш, гидротехник иншоотнинг фалокатга учраши каби форс–можор ҳолатларда) шартнома бўйича олинмай қолган сув учун товон тўланишни талаб қилиш; - сув объектларидан фойдаланиш бўйича қонунда тақиқланмаган бошқа ишларни амалга ошириш ҳуқуқига эгадилар. Уларнинг бу ҳуқуқлари қонунлар билан қўриқланади. Ушбу ҳуқуқлар бузилган тақдирда ушбу ҳуқуқлар қонунларда назарда тутилган тартибда тикланиши лозим. қонунларда кўзда тутилган ҳолларда (давлат, жамият ва ҳалқаро ҳамжамият манфаати учун) сувлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш ҳуқуқлари чекланиши мумкин. Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисидаги қонуннинг 35 ва 50- моддаларига мувофиқ сувдан қишлоқ хўжалиги мақсадларида фойдаланаётган субъектлар зиммасига қўйидаги мажбуриятлар юклатилади: - сувлардан фақатгина белгиланган мақсадларда, миқдорда ва тартибда фойдаланишлари;

- сувдан фойдаланиш лимитлари, режалари, қоидалари, меъёрлари ва режимларига риоя этишлари; - вертикал(тик) дренажларни инобатга олган ҳолда фойдаланишнинг барча турлари учун ишлатилаётган сувни ҳисобга олиб боришлари; - ички хўжалик суғориш, сув чиқариш ва қоллектор тармоғи ҳамда ундаги иншоотларни ва сув чиқариш ҳудудларини техник жиҳатдан ишга яроқли ҳолда сақлашлари; - мелиорация қилинган ерларни комплекс реконструкция қилишлари ва қишлоқ хўжалик экинлари ҳамда ўсимликларини суғориш, шунингдек яйловларга сув чиқаришнинг мақбул режимини сақлашлари; - сувни тежайдиган технологиялар ва илғор техникани жорий этиш орқали суғоришнинг услуб ҳамда усулларини такомиллаштиришлари; - қишлоқ хўжалик эҳтиёжлари учун фойдаланиладиган сув мониторинги асосида салбий жараёнларнинг сабаблари ва оқибатларини бартараф этишлари; - белгилаб олинган аниқ мақсадларга мувофиқ фойдаланилаётган сувларнинг самарадорлигини оширишлари шарт. Ундан ташқари, қишлоқ хўжалиги мақсадларида сувдан фойдаланувчилар хўжаликлараро мелиорация ва ирригация тармоқларини ишга яроқли ҳолда сақлаб туриш учун қонунларда белгиланган тартибда ирригация ва мелиорация ишларини бажаришга жалб этиладилар. Солиқ кодексининг 149-моддасига биноан қишлоқ хўжалик товар маҳсулотини етиштирувчи юридик шахслар шўрланган ерларни ювиш мақсадида сувдан бепул фойдаланиш ҳуқуқига ҳам эгадилар. Лекин ушбу бепул фойдаланиш тартиби тасдиқланган ички хўжалик режалари асосида амалга оширилиши талаб этилади. 4. қишлоқ хўжалиги ер фондида ёрдамчи ерларни суғориш тартиби

қишлоқ хўжалик корхоналарининг суғорма ерлардан оқилона фойдаланишни ташкиллаштириш ва ер кадастри талабларига мос равишда тупроқ унумдорлигига эришишлари учун турли хил фитомелиоратив чора- тадбирларни амалга оширишлари керак бўлади. Масалан, Ўзбекистонда шамол эрозияси хавфи бўлган суғориладиган ҳудудларда (Республикамизда уларнинг майдони 1 млн.гектардан ошиқроқ) ихота дарахтзорларини ташкил этиш, асосий тупроқ-мелиоратив чоралардан ҳисобланилади. Кучли жарланган ёки емирилган 300 минг га воҳа ерларида сув эрозияси жараёнларининг олдини олиш учун ўрмон-фитомелиоратив ҳимоя теграларини ташкил этиш илмий ва амалий жиҳатдан ўз исботини топган. Хуллас, суғориладиган ва қишлоқ хўжалиги экинлари билан банд бўлган ерларни умумдорлигини сақлаб қолиш, агросаноат, агрохизмат ва қишлоқда яшайдиган аҳолининг кундалик фаолиятини барқарорлаштириш мақсадида қишлоқ хўжалиги мақсадларидаги ер фондида ўрмонлар, дарахтзорлар (ихота дарахтзорлари ҳам), кўчатзорлар ташкил этиш зарурдир. Ташкил этилган ўрмонлар, дарахтзорлар ва кўчатзорларни суғориш «Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида»ги қонуннинг 47,50,51,52- моддаларида кўрсатилган қоидалар ва меъёрлар асосида олиб борилади. Уларда ҳам гидромодул районлаштириш асосида ички ва умумий тизимдаги режалар ишлаб чиқилади, тегишли ҳужжатлар тузилади ва ҳудди шундай процессуал тартибда тасдиқдан ўтади. Жамоа боғлари, экинзорлари ва томорқа ерларни суғоришда сув объектларидан фойдаланиш иккиламчи даражада сувдан фойдаланиш объекти, деб қаралади. Лекин ушбу ерларда Республикамизда етиштирилаётган қишлоқ хўжалик майда товар маҳсулотларининг, яъни мева, сабзовот, полиз экинлари, кўкат ва гулларнинг 80-85 фоизи олинади. Шунинг учун ҳам қонунда иккиламчи даража қилиб белгиланган суғориладиган ерларни сув билан таъминлаш ҳам ўта муҳим аҳамият касб этади.

Жамоа боғлари ва экинзорлари ҳамда томорқа ерларини сув билан таъминлаш 1993 йил 3 августда қабул қилинган «Сувдан фойдаланиш лимитлари тўғрисида»ги Вазирлар Маҳкамасининг 11-сонли қарори асосида олиб борилади. Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисидаги қонуннинг 53- моддасига кўра бундай ерларни сув билан таъминлаш хўжаликларнинг сув ажратиш жойларида (хўжалик тақсимлагичнинг ёки каналнинг бош гидротехника иншоотида) бирламчи сувдан фойдаланувчилар билан шартнома тузиш орқали амалга оширилади. Бирламчи сувдан фойдаланувчи қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат), фермер ва деҳқон хўжаликлари, илмий ва тажриба муассасалари ўз ички хўжалик ва умумий тизимли сувдан фойдаланиш режаларига жамоа боғлари ва экинзорлари ҳамда ёрдамчи томорқа ерларини суғориш учун керак бўладиган сув миқдорини кўрсатиб ўтишлари зарур. Уларда иккаламчи суғориладиган ерлар майдони, улардаги экин турлари, гидромодул районлаштиришда талаб этиладиган ва сув режимини белгиловчи барча меъёрий ҳужжатлар келтирилиши лозим. Бирламчи сувдан фойдаланувчи хўжаликлар, жумладан қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкатлар), деҳқон ва фермер хўжаликлар ва бошқа қишлоқ хўжалик корхоналари, ташкилотлари ва муассасалари ҳамда фуқаролар хўжаликлараро аҳамиятга молик сув объектларидан сув олишни кўпайтириш ёки камайтириш мақсадида ўз режаларини ўзгартиришлари тақиқланади. Гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги тўғрисидаги қонуннинг 9-моддасида кўрсатилганидек, ушбу иншоотлардан фойдаланувчи субъектлар иншоотларни белгиланган маромда ишлашини бузишлари, муваққат тўсиқлар, насос станциялари ва бошқа иншоотларни қуришлари ҳам тақиқланилади. Ҳуқуқбузар шахслар эса келтирилган моддий ва маънавий зиённи қоплашлари шарт ва ҳамда қилмишнинг ижтимоий хавфлигига қараб маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортилишлари мумкин.

Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисидаги қонуннинг 55-моддаси, гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги тўғрисидаги қонунинг 9- моддасига биноан фуқароларнинг каналлар, тўғонлар, сув ташлаш, сув бўшатиш, сув ўтказиш ва сув чиқариш иншоотлари, тунеллар, турли табиий офат ва техноген фалокатга қарши ўрнатилган гидротехник иншоотлар устидан тракторлар, транспорт воситалари ва чорва молларини ҳайдаб ўтишлари тақиқланилади. Уларда кўчат ёки экинларни етиштириш мақсадида обикор деҳқончилик қилиш, рухсат этилмаган барча хўжалик ишларини олиб боришга рухсат этилмайди. қонунбузар шахслар Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 76-моддасига (сув хўжалиги иншоотлари ва қурилмаларини шикаслантириш, улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш) ва Жиноят кодексининг 193-моддасига (эқология хавфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузиш) биноан юридик жавобгарликка тортиладилар. Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистонда ер-сув муаммоларини қишлоқ хўжалигида ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиш Республикамиз олдига қўйилган тактик ва стратегик барқарор ривожланиш режа ва дастурларини амалга оширишда сўзсиз хизмат қилади.

Похожие

Ижтимоий-маиший ва соғломлаштириш мақсадларда сувдан фойдаланиш ҳуқуқи

Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи

Ердан фойдаланиш ҳуқуқи

Ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқи

Сув ресурсларидан фойдаланиш ҳуқуқи