Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи - Юриспруденция - Рефераты

Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи Режа : 1. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи тушунчаси ва ў зига хос хусусиятлари . 2. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари ва объектлари. 3. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмуни. 4. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқини ҳимоя қилиш.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги ишлаб чи қ аришида ер асосий восита ролини уйнайди. Шу сабабдан ер ресурларисиз қ ишлоқ хўжалик корхоналарининг ишлаб чикариш фаолиятларини тасаввур этиб б ў лмайди. Ер ресурсларидан, хусусан қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш қишлоқ хўжалик ишлаб чи қ ариш билан шу ғ улланувчи корхоналар учун му ҳ им а ҳ амиятга эга. Ҳозирда ҳаракатда бўлган Ўзбекистон Республикаси қонунларига биноан қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш билан қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари), фермер хўжаликлари, деҳқон хўжаликлари шуғулланадилар. Уларнинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, Ер Кодекси, "Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжалиги) тўғрисида"ги Қонун, "Ижара тўғрисида"ги Қонун, "Фермер хўжалиги тўғрисида"ги Қонун, "Деҳқон хўжалиги тўғрисида"ги қонунлари билан тартибга солинади. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи қишлоқ хўжалиги ҳуқуқининг мустақил ва марказий институтларидан бири ҳисобланади. Қишлоқ хўжалик қонунчилиги корхоналари ердан фойдаланиш билан боғлиқ муносабатларни тартибга солувчи бир қатор ҳуқуқий нормаларни ўзида жамлайди. Қишлоқ хўжалик корхоналари ичида қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари)нинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи аҳамиятлидир. Чунки, қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари) қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш билан шуғулланувчи йирик товар ишлаб чиқарувчи ҳисобланади. Қишлоқ хўжалик кооперативларига (ширкат хўжаликларига) ер участкалари белгиланган мақсадда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришни юритиш учун ижара ҳуқуқи асосида берилади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодекси ва "Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжалиги) тўғрисида"ги Қонунга кўра қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкат хўжаликлари)га бериб қуйилган ер

www.arxiv.uz участкалари хусусийлаштириш ва олди-сотди, гаров, хадя, айирбошлаш объектлари бўлиши мумкин эмас. Қишлоқ хўжалик корхоналари ичида фермер хўжаликлари алоҳида муҳим аҳамият касб этади. Фермер хўжаликлари фаолиятида хам қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш муҳим ўринни эгаллайди. Фермер хўжаликларига ер участкалари ижара асосида берилади. Ер участкасини ижарага бериш муддати "Фермер хўжалиги тўғрисида"ги Қонунга кўра ҳамдаЎзбекистон Республикаси Ер кодексининг 53-моддасига мувофиқ фермер хўжалигини юритиш учун қуйидаги ер участкалари эллик йилгача бўлган, лекин ўттиз йилдан кам бўлмаган муддатга ижарага танлов асосида берилади: а) захирадаги ерлардан ер участкалари; б) юридик ва жисмоний шахсларга берилмаган, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан ер участкалари; в) қайта ташкил этилаётган ва тугатилаётган қишлоқ хўжалиги кооперативларининг (ширкат хўжаликларининг) ҳамда бошқа қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотларининг ер участкалари; г) қишлоқ хўжалиги кооперативларининг (ширкат хўжаликларининг) ҳамда бошқа қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотларининг ер участкалари. Илмий-тадқиқот муассасаларига, олий ўқув юртларига, академик лицейлар, касб-ҳунар коллежларига ва умумтаълим мактабларига ўқув, тажриба, нав синаш мақсадлари учун берилган ерлар ҳамда сув фонди ерлари фермер хўжаликларига берилмайди. Фермер хўжаликларига ер бериш ми қ дорлари қонунда белгиланган. Фермер хўжалиги тўғрисидаги қонун и га кўра, фермер хўжалигига ижарага бериладиган ер участкаларининг энг кам улчами бир шартли бош чорва молга ҳ исобланганда Андижон, Самар қ анд, Тошкент, Фар ғ она ва Хоразм вилоятларидан су ғ ориладиган ерларда камида 0,3 гектар, Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси ва бош қ а вилоятлардаги су ғ ориладиган ерларда камида 0,45

www.arxiv.uz гектар, су ғ орилмайдиган ерларда эса камида 2 гектарни ташкил этиши керак. Фермер хўжаликларига берилган ер участкалари давлат мулки хисобланади, шу сабабдан у хусусийлаштирилиши, олди-сотди, хадя, айирбошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. Шунингдек, фермер хўжаликларига ижарага берилган участкалари иккиламчи ижарага хам берилиши мумкин эмас. Фермер хўжалиги юритиш учун ер участкаларини бериш бўйича танлов ўтказишда танлов ўтказишга тайёргарлик қилиш ва уни эълон қилиш, танловда иштирок этиш шартлари, танловни ўтказиш тартиби ҳамда ер участкасини ижарага олиш шартномасини ва танлов ғолибининг мулкка бўлган ҳуқуқини расмийлаштириш масалалари тегишлича Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 5 январдаги 8-сонли, 2003 йил 30 октябрдаги 476-сонли қарорлари ҳамда Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирининг 2005 йил 18 ноябрдаги 237а-сон буйруғи билан тасдиқланган “Фермер хўжалигини юритиш учун ер участкаларини беришда танлов ғолибини аниқлаш тартиби тўғрисида”ги Низом талаблари асосида ўтказилади. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш тизимида қишлоқ хўжалик корхонаси сифатида юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган деҳқон хўжаликлари муҳим ўринни эгаллайди. Юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган деҳқон хўжалигини Қишлоқ хўжалик корхонаси сифатида тан олинишининг сабаби унинг қонунда кўрсатилган майда товар хўжалиги эканлиги, қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштириш ва реализация қилиш, тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши каби белгилари билан характерланади. Деҳқон хўжаликларининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Ер Кодекси (55-модда) хамда "Деҳқон хўжалиги тўғрисида"ги Қонуннинг 2-боби билан тартибга солинади. Ушбу ҳуқуқий қоидаларга биноан қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) ҳар бир аъзосининг, бошқа қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ҳамда ташкилотлари ҳар бир ходимининг оиласига, шунингдек қишлоқ жойларда яшовчи ўқитувчилар, шифокорлар ва бошқа

www.arxiv.uz мутахассисларнинг оилаларига деҳқон хўжалиги юритиш учун мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик килишга томорқа ер участкаси иморат ва ҳовли эгаллаган майдонни хам қўшганда суғориладиган ерларда 0,35 гектаргача ва суғорилмайдиган ерларда 0,5 гектаргача улчамда, чўл ва саҳро минтақасида эса суғорилмайдиган ерларда 1 гектаргача ўлчамда берилади. Фуқароларга деҳқон хўжалиги киритиш учун 0,06 гектар доирасида томорқа ер участкаларига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи кимошди савдоси асосида сотилиши мумкинлиги қонунда кўрсатилган (Ер Кодексининг 55-моддаси, "Деҳқон хўжалиги тўғрисида"ги қонуннинг 8-моддаси). Томорқа ер участкасидан оқилона ва самарали фойдаланаётган хўжаликларига қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) бошқаруви томонидан умумий мажлисининг қарори асосида қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш ва реализация қилиш, ем ишлаб чиқаришни ташкил этиш, шунингдек яйлов яратиш учун қисқа муддатли ижарага қўшимча равишда ер участкалари берилади. Деҳқон хўжалиги бошлиғи вафот этган тақдирда томорқа ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи шу хўжалик аъзоларининг ўзаро келишуви асосида хўжалик аъзоларидан бирига мерос бўйича ўтади. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқининг асосий хусусиятлари қуйидагилардан иборат: биринчидан, қишлоқ хўжалик корхоналари ўзларига берилган ер майдонларидан асосан қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш учун фойдаланадилар; иккинчидан, ер қишлоқ хўжалик корхоналари учун асосий ишлаб чиқариш воситаси бўлганлиги учун ундан оқилона фойдаланишлари, уни ҳосилдорлигини доимо ошириб боришлари лозим; учинчидан, қишлоқ хўжалик корхоналари фойдаланишида бўлган қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар олтин фондимизни ташкил этганлиги учун хусусийлаштирилиши, олди-сотди қилиниши, гаров, ҳадя, айирбошлаш объектлари бўлиши мумкин эмас; тўртинчичдан, қишлоқ

www.arxiv.uz хўжалигига мўлжалланган ерлар давлат мулки ҳисобланиб, қишлоқ хўжалик корхоналари уни эгаллаш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқларига эга бўладилар. Юқорида билдирилган фикр ва мулоҳазалардан келиб чиқиб, қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи деганда, уларга фойдаланиш учун бериб қуйилган ер участкаларига эгалик қилиш, ундан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган муносабатларни тартибга солишга қаратилган ҳуқуқий нормалар йиғиндиси тушунилади. Бу ҳуқуқий нормалар қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқининг вужудга келиш тартиби ва асослари, уларнинг ердан фойдаланишдаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни муҳофаза қилиш, ер қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик каби муносабатларни тартибга солади. 2. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари ва объектлари. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари деганда қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш учун қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланувчи ишлаб чиқариш тузилмалари тушунилади. Бу субъектлар доираси Ўзбекистон Республикасининг Ер Кодексида кўрсатилган. Шу Кодекснинг 47-моддасига кўра, қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкат хўжаликлари), қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш ва уни айирбошловчи қишлоқ хўжалигига ихтисосланган хўжаликлараро корхоналар ва ташкилотлар, фермер хўжаликлари, деҳқон хўжаликлари, қишлоқ хўжалик корхоналари ҳисобланади. Ушбу корхоналар қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқининг субъектлари бўлиш учун юридик шахс ҳуқуқига эга бўлишлари керак. Шуни таъкидлаш лозимки, қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқининг субъектлари билан қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ҳуқуқининг субъектлари доирасини

www.arxiv.uz фарқлаш лозим. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари доираси қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектларига нисбатан анча кенгдир. Чунки, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш субъектлари қаторига қишлоқ хўжалик корхоналаридан ташқари саноат корхоналарининг ёрдамчи хўжаликлари, фуқаролар, илмий муассасаларнинг, олий ўқув юртларининг тажриба ўқув участкалари ва бошқалар бўлиши мумкин. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари ичида энг муҳим ўринни қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари) эгаллайди. Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари) узларига ижара ҳуқуқи асосида бериб куйилган ер участкаларини ички хўжалик бўлинмаларига, оилаларга фойдаланиш учун биркитиб қўяди. Маълумки, қишлоқ хўжалик кооперативларининг ерлари деҳқон хўжаликлари юритиш учун хам ажратиб берилган бўлади. Деҳқон хўжаликлари қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқининг мустақил субъектлари ҳисобланадилар. Улар ўзларига бериб қуйилган ерларга нисбатан мустақил хўжалик юритиш, етиштирилган маҳсулотларни мустақил айирбошловчи тўла қонли ердан фойдаланувчи субъект бўладилар. Амалд аги Ер қонунчилигига биноан фермер хўжаликлари хам қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқининг мустақил субъекти бўладилар. Фермер хўжалиги ўзига узоқ муддатли ижарага берилган ер участкаларидан фойдаланган ҳолда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш билан шуғулланувчи фермер хўжалиги аъзоларининг биргаликдаги фаолиятига асосланган, юридик шахс ҳуқуқларига эга мустақил хўжалик юритувчи субъектдир. Фермер хўжалиги ер участкаларини ижара асосида олади. Субъект сифатида барча фермер хўжалиги аъзолари, бутун фермер хўжалиги тан олинади. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи субъектлари сифатида юқорида санаб кўрсатилганлардан ташқари, Ер кодексида

www.arxiv.uz белгиланишича, хўжаликлараро корхоналар ва ташкилотлар (52-модда), жамоа боғдорчилиги, узумчилиги ва полизчилиги билан шуғулланувчи фуқаролар (56-модда), ёрдамчи қишлоқ хўжалик корхоналари (57-модда) булишлари мумкин. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи умумий тавсифномаси ушбу ҳуқуқ объекти масаласига хам алоҳида тўхталиб ўтишни зарурат қилиб қуяди. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқининг объекти деганда қишлоқ хўжалик корхоналарига хўжалик ишлаб чиқариш фаолиятини юритиш учун бериб қуйилган ерларнинг тоифаларини, чегараларини, тизимини белгилаш билан боғлик бўлган муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқий коидалар йиғиндиси тушунилади. Маълумки, қишлоқ хўжалиги корхоналарига аввало, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар берилади. Демак, қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи объектини қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ташкил этади. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар деб қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун бериб қуйилган ёки ана шу мақсадлар учун белгиланган ерлар айтилади. Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексида белгиланишича, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар қишлоқ хўжалигини юритиш учун зарур бўлган қишлоқ хўжалиги ерлари ва дарахтзорлар, ички хўжалик йуллари, коммуникациялар, ўрмонлар, ёпиқ сув ҳавзалари, бинолар, иморатлар ва иншоотлар эгалланган ерларга ажралади (43-модда). Шунингдек ҳайдаладиган ерлар, пичанзорлар, яйловлар, ташландиқ ерлар, кўп йиллик дов-дарахтлар (боғлар, тутзорлар, мевали дарахт кўчатзорлари, мевазорлар ва бошқалар) эгаллаган ерлар ҳам қишлоқ хўжалиги ерлари жумласига киради. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ичида суғориладиган ерлар муҳим ўринни эгаллайди. Суғориш учун яроқли бўлган, сув ресурслари шу ерларни суғоришни таъминлай оладиган суғориш манбаи билан боғланган доимий ёки муваққат суғориш тармоғига эга бўлган ерлар суғориладиган ерлар жумласига киради.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи объектларини бир қанча жиҳатларига қараб тавсифлаш мумкин. Ер участкаларидан фойдаланиш мақсадига қараб қишлоқ хўжалик корхоналари ерлари товар қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштиришга мўлжалланган хамда қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларга (уй-жойлар, бинолар, иншоотлар, йўллар ва х.к.) бўлинади. Сув билан таъминланганлик даражасига қараб қишлоқ хўжалиги корхоналари ерлари суғориладиган ерлар хамда суғорилмайдиган ерлари тоифаларига бўлинади. Юқоридагилардан ташқари, қишлоқ хўжалик корхоналарнинг ерлари хўжалик юритиш шаклига қараб жамоа фонди ерлари ва деҳқон хўжалиги юритиш учун ажратилган ерлар тоифаларига бўлинади. 3. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмуни. Умумий коидага кўра, ердан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилишга қаратилган ҳуқуқ ва мажбуриятларни тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар йиғиндиси ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмунини ташкил этади. Бошқача қилиб айтганда, ердан фойдаланиш ҳуқуқининг мазмуни ердан фойдаланувчи субъек т ларга тегишли бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятлар йиғиндисидир. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ер билан боғлиқ муносабатларга доир ҳуқуқ ва мажбуриятларини тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар йиғиндиси уларнинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмунини ташкил этади. Яъни қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмуни уларга тегишли ердан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятлар йиғиндисидан иборатдир. Маълумки, ер ҳуқуқий муносабатлар мазмуни учта элементдан: ерни эгаллаш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф қилиш ҳуқуқидан иборат бўлади. Даставвал таъкидлаш ўринлики, ер қонунчилигига кўра, қишлоқ хўжалик корхоналари ернинг эгаси бўлмаганлиги сабабли уни тасарруф

www.arxiv.uz қилиш ҳуқуқига эга эмаслар. Бу ҳуқуқ фақат ернинг эгаси бўлган давлатда сақланиб қолади. Демак, қишлоқ хўжалик корхоналарига хўжалик фаолияти юритиш учун ер берилганда унга нисбатан мулк ҳуқуқи давлатда сақланиб қолади ва ҳеч вақт у иккинчи томонга ўтмайди. Шундай экан, қишлоқ хўжалик корхоналари ернинг эгаси ҳисобланмайдилар ва тасарруф қилиш ҳуқуқига эга бўлмайдилар. Шундан келиб чиққан ҳолда айтиш мумкинки, қишлоқ хўжалик корхоналари фақат ерни эгаллаш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқига эгадирлар. Субъектив мулк ҳуқуқининг асосий элементи бўлган тасарруф этиш ҳуқуқи эса мулк эгасида, яъни давлатда сақланиб қолади. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ер билан боғлиқ бўлган муносабатларда ерга эгалик ҳуқуқи муҳим ахамият касб этади. Ерга эгалик ҳуқуқи туфайли қишлоқ хўжалик корхоналари ундан мустақил тарзда фойдаланишлари, ўзлари хоҳлаган экин турларини етиштиришлари, етиштирилган ҳосилни мустақил айирбошлашлари мумкин. Ерга нисбатан эгалик ҳуқуқи ундан фойдаланиш ҳуқуқини ҳам келтириб чиқаради. Ерни эгалламасдан туриб, ундан фойдаланиб бўлмайди. Шунинг учун уларни кўп жиҳатдан бир-бири билан узвий боғлиқ дейиш мумкин. Шуни айтиш керакки, ердан фойдаланиш ҳуқуқи - мустақил элемент сифатида ер ҳуқуқий муносабатларда алоҳида аҳамиятга ва ўзига хос хусусиятларга эга. Ердан фойдаланиш ҳуқуқи деганда, қишлоқ хўжалик корхоналари томонидан ернинг фойдали хусусиятларини ўзлаштириш, ерни иқтисодий маънода эксплуатация қилиш тушунилади. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмуни тўғрисида фикр юритганда бу ҳуқуқни бекор қилиш ёки тўхтатиб қуйиш масаласига алоҳида тўхталиб ўтиш керак. Ердан фойдаланиш ҳуқуқини тўхтатишнинг умумий асослари қонунда белгиланган (Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 36-моддаси). Бу умумий асослар қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқини тўхтатиш учун ҳам тааллуқли ҳисобланади. Булар, асосан ер участкасидан ихтиёрий воз кечиш;

www.arxiv.uz ер участкаси берилган муддатнинг тугаши, корхона фаолиятининг тугаганлиги, ердан қонунда белгиланганидан бошқа мақсадларда фойдаланишлик, ер участкасининг тупроқ унумдорлиги пасайиши, унинг кимёвий ва радиоактив бўлганини, экология вазияти ёмонлашишига йўл қуйишлик, белгиланган муддатлар мобайнида ер солиғини узлуксиз тўламаслик ва бошқалардир. Шу билан бирга, ер участкаларидан фойдаланишни тўхтатиш қишлоқ хўжалик корхоналари томонидан Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 90-моддасида кўрсатилган ерга нисбатан ғайриқонуний ҳаракатларни содир этганда ҳам, шунингдек ернинг давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун олиб қуйилиши (Ўзбекистон Республикаси Ер Кодекси 37-моддаси) муносабати билан ҳам тўхталиши мумкин. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмуни тўғрисида фикр юритганда, албатта бу корхоналарнинг ердан фойдаланиш бўйича ҳуқуқ ва мажбуриятларига тўхталиб ўтиш лозим. Чунки, қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи мазмунини қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш буйича ҳуқуқ ва мажбуриятлари ташкил этади. Бу ҳуқуқ ва мажбуриятлар Ўзбекистон Республикасининг Ер Кодексида кўрсатилган. Чунончи, ушбу кодекснинг 39-моддасига кўра, ер эгаси, ердан фойдаланувчи, ижарачи ва ер участкаси мулкдори қуйидаги ҳуқуқларга эга: ер участкасида ундан фойдаланиш мақсадига мувофиқ мустақил хўжалик юритиш, қишлоқ хўжалик экинзорлари ва кучатзорлари хамда довдарахтларга, етиштирилган қишлоқ хўжалик машҳсулоти ва уни реализация килишдан олинган даромадга бўлган мулк ҳуқуқи, ер участкасидаги мавжуд кенг фойдали казилмалар, ўрмонзорлар, сув объектларидан хўжалик эҳтиёжлари учун белгиланган тартибда фойдаланиш, ерларни суғориш ва уларни захини қочириш, агротехника ва бошқа мелиорация ишлари ўтказиш, қишлоқ хўжалик экинларини, дов-дарахтларни суғориш мақсадида суғориш манбаларидан сув олиш, уй-жой бинолари, ишлаб чиқариш, маданий-маиший ҳолда бошқа иморатлар ва иншоотларни

www.arxiv.uz барпо этиш, ер участкаси олиб қуйилган тақдирда унга етказилган зарарнинг, шу жумладан бой берилган фойданинг қопланишини ёки ер участкасидан ихтиёрий воз кечилганда сарфланган харажатларнинг тўланиши талаб қилиш ва бошқа ҳуқуқларга эга. Ер кодексининг 40-моддасида қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш буйича мажбуриятлари санаб кўрсатилган. Булар, ердан оқилона фойдаланиш, тўпроқ унумдорлигини ошириш, ер солиғини ёки ер учун ижара ҳақини ўз вақтида тўлаш, бошқа ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ҳуқуқларини бузмаслик, маҳаллий давлат ҳокимияти органларига ердан фойдаланиш тўғрисида маълумотларни ўз вақтида такдим этиш, ерларни муҳофаза этиш, минерал ўғитларни тўғри қўллаш, бегона ўтларга қарши курашиш, эрозияга учратмаслик, ерга нисбатан давлатнинг мулк ҳуқуқини бузувчи битимлар тузмаслиги ва бошқалардир. 4. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқини ҳимоя қилиш. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи қонун билан кафолатланади ва ҳимоя қилинади. Ер тўғрисидаги қонун қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан самарали фойдаланилаётган қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш бўйича ҳуқуқларини муҳофаза этади. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқини ҳимоя қилиш деганда қишлоқ хўжалик корхоналарига қонунда белгиланган тартибда ердан фойдаланиш соҳасидаги ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларига, уларни ер билан таъминлаш, ер участкаларини ғайриқонуний равишда олиб қуймаслик, ўзбошимчалик билан эгаллаб олмаслик, етказилган зарарни қоплашга қаратилган чора-тадбирлар йиғиндиси тушунилади. Ер тўғрисидаги қонунлар аввало қишлоқ хўжалик корхоналарининг ерларини ноқишлоқ хўжалик эҳтиёжларига ўтказишдан ҳимоя этади. Айниқса суғориладиган ерларни бошқа тоифага ўтказишга алоҳида ҳоллардагина йўл қуйилади. Бунда қишлоқ хўжалиги, сув хўжалиги

www.arxiv.uz идоралари, шунингдек табиатни муҳофаза қилиш идоралари билан келишиб амалга оширилиш, ўта зарур шарт-шароитлар вужудга келгандагина берилиши лозим. Ер кодексининг 44-моддасига кўра суғориладиган ерларни суғорилмайдиган ерлар сирасига ўтказиш алоҳида ҳолларда тўпроқ- мелиоратив ва иқтисодий шартлари хамда ерларнинг сув билан таъминланганлигини, улардаги мавжуд сув ресурсларини ва бу сувларга белгиланган лимитларни инобатга олиб Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси билан келишилган холда вилоят ҳокими қарорига биноан амалга оширилади. Қишлоқ хўжалиги корхоналари фойдаланишида бўлган алоҳида қимматга эга бўлган унумдор суғориладиган ерлар суғорилмайдиган ерлар жумласига ўтказилмайди, зарур ҳолларда эса корхоналар, бинолар ва иншоотлар қурилиш учун беришга алоҳида ҳолларда Вазирлар Маҳкамасининг қарорига биноан йўл қуйилади (Ер кодекси 45-модда). Ер қонунчилиги қишлоқ хўжалик корхоналарининг ерларини асоссиз равишда тортиб олишда н ҳимоя қилади. Чунончи, Ер кодексининг 37- моддасида кўрсатилишича, ер участкаси ёки унинг бир қисми давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун ер эгасининг розилиги билан ёки ердан фойдаланувчи ва ижарачи билан келишилган ҳолда тегишлича туман, шаҳар, вилоят ҳокимининг қарорига ёхуд Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига биноан олиб қуйилади. Агар ер эгаси ер участкасини олиб қуйиш ҳақидаги туман, шаҳар, вилоят ҳокимининг қарорига ёки Вазирлар Маҳкамасининг қарорига рози бўлмаса бу қарорлар устидан судга шикоят қилиш мумкин. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ерларни ўзбошимчалик билан эгаллаб олинишдан ҳимоя қилиниши Ер Кодексида алоҳида белгиланган. Ушбу кодекснинг 91-моддасига биноан ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкалари уларга ғайриқонуний равишда эгалик қилинган ва фойдаланилган вақтда қилинган сарф-ҳаражатлар қопланмаган тарзда тегишлилигига кўра қайтарилади. Ер участкаларини фойдаланиш учун

www.arxiv.uz яроқли ҳолатга келтириш ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олган шахслар ҳисобидан амалга оширилади. Юқорида айтилганлардан ташқари, Ер қонунчилиги қишлоқ хўжалик корхоналарининг ишлаб чиқариш фаолияти даврида уларга етказилган зарар, нобудгарчиликнинг ўрнини қоплаш масаласини ҳам ҳал қилган. Ер кодексининг 86-моддасида кўрсатилишича, ер участкасидан фойдаланувчига етказилган зарар (шу жумладан бой берилган фойда)нинг ўрни қуйидаги ҳолларда тўла ҳажмда қопланади: ерлар олиб қўйилган, қайта сотиб олинган ёки вақтинча эгаллаб турилганида; сув ҳавзалари, каналлар, коллекторлар, шунингдек қишлоқ хўжалиги экинлари ва дов-дарахтлар учун зарарли моддалар чиқарадиган бошқа объектлар қуриш ва улардан фойдаланишнинг таъсири хамда юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳосил камайишига ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотининг сифати ёмонлашувига олиб борадиган бошқа ҳатти-ҳаракатлари оқибатида ерларнинг сифати ёмонлашган тақдирда қопланиши керак. Етказилган зарар айбдор корхона, ташкилот томонидан қопланади. Қишлоқ хўжалик корхоналари ердан фойдаланиш ҳуқуқи қонун билан кафолатланади. Чунончи, Ер кодексининг 41-моддасида ўрнатилишича, ер эгалари фаолиятига давлат, хўжалик органлари, хамда мансабдор шахсларнинг аралашуви таъқиқланади. Шунингдек, ер эгаларининг бузилган ҳуқуқлари тикланиши керак. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ердан фойдаланиш ҳуқуқини кафолатланганлиги, қонун билан муҳофаза қилиниши улар ишлаб чиқариш фаолияти барқарорлигини таъминлашга, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришни ривожлантиришга олиб келади.

Похожие

Ердан фойдаланиш ҳуқуқи

Кишлок хужалик корхоналарининг ердан фойдаланиш хукуки

Қишлоқ хўжалигида сувдан фойдаланиш ҳуқуқи

Қишлоқ хўжалик ҳуқуқи тушунчаси, предмети ва тизими

Ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқи