Инсон ҳуқуқлари тизимида бола ҳуқуқларининг ҳимояланиши - Юриспруденция - Рефераты

Инсон ҳуқуқлари тизимида бола ҳуқуқларининг ҳимояланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

www.arxiv.uz Инсон ҳуқуқлари тизимида бола ҳуқуқларининг ҳимояланиши Ҳар қандай демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти да, биринчи навбатда инсон ва фуқаролар ҳуқуқларини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилади. Айтиб ўтиш керакки, аксарият ҳолларда инсон ҳуқуқлари, фуқаролар ҳуқуқлари дейилганда катта ёшдаги аҳоли назарда тутилади-ю, болалар эса эътибордан четда қолади. Биз қуйида болалар ҳуқуқлари билан боғлиқ масалалар юзасидан муло ҳаза юритмоқчимиз. Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар ҳуқуқий муноса - батларнинг субъектлари ҳисобланадилар. Бизга маълумки, ҳуқуқий муносабатлар субъекти деганда, қонун билан белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлган шахслар тушунилади 1 . Давлат аҳоли бошқа табақаларининг қонуний ҳуқуқ ва манфаат ларини ҳимоя қилиш билан бир қаторда, вояга етмаганлар ҳуқуқ ларини ҳимоялаш ва таъминлашга ҳам алоҳида эътибор қаратади. “Болалар ҳуқуқлари тўғрисида”ги БМТ Конвенциясининг 1-моддаси, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 22, 27, 29-модда лари, Оила кодексининг 71- моддалари мазмун-моҳиятидан келиб чиқиб айтиш жоизки, 18 ёшга тўлмаган вояга етмаган шахс бола ҳисобланади (эмансипация ҳолатлари бундан мустасно). Бола ҳуқуқлари, уларнинг қонуний манфаатлари, аввало, 1924 йилги “Бола ҳуқуқлари Женева Декларацияси” ва БМТ Бош Ассамб леяси томонидан 1959 йил 20 ноябрда қабул қилинган “Бола ҳуқуқлари Декларацияси”да кўрсатиб ўтилган ва “Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси”да, “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида”ги, “Ижтимоий, иқтисо дий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисида”ги Халқаро пактларда, шунинг дек, юқоридаги халқаро ҳужжатлар 1 Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик. –Т: “Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси”. 2000, 297-б.

www.arxiv.uz асосида 1989 йил 20 ноябрда қабул қилинган “Бола ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвенцияда мустаҳ камланган. Болалар ҳуқуқларига оид нормаларнинг расмийлаштири лишидан кўзда тутилган асосий мақсад, “Бола ҳуқуқлари Деклара цияси”да кўрсатиб ўтилганидек, “Бола ақлий ва жисмоний жиҳатдан етук бўлмаганлиги сабабли махсус қўриқланиш ва ғамхўрликка, шу жумладан, туғилишидан олдин ва кейин ҳам етарли даражадаги ҳуқуқий ҳимояга муҳтожлиги” ни эътиборга олиш ҳамда уни амалга оширишдир. “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида”ги Халқаро пактнинг 24- моддасига асосан, ҳар бир бола ирқи, терисининг ранги, жинси, тили, дини, миллий ёки ижтимоий келиб чиқиши, мулкий аҳволи ёки насл-насаби (туғилиши)дан қатъи назар, сира камситилмасдан аҳво лига кўра гўдак бўлгани учун оила, жамият ва давлат томонидан муҳофаза тадбирлари кўрилиши ҳуқуқига эгадир. Шунингдек, ҳар бир бола туғилиши биланоқ дарҳол рўйхатдан ўтказилиши ва унга ном қўйилиши керак ҳамд а ҳар бир бола фуқаролик соҳиби бўлиш ҳуқуқига эгадир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқлан ган “Бола ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвенцияга мувофиқ, ҳар бир бола туғилиши билан исмга эга бўлиш, фуқароликни олиш, ота-она сини билиш ҳамда улар томонидан ғамхўрликка олиниш ҳуқуқларига эга. Шунингдек, ҳар бир бола эркин ва дахлсиз бўлиб, оиладаги яхши шароит яратилган тақдирда ота-онаси билан яшашга ҳақли. Бола ўз дунёқарашини кенгайтириш учун маълумотлар тўплаши, бошқа одамлар билан алоқада бўлиши, уюшмаларга аъзо бўлиши мумкин. Бундан ташқари, ҳар бир вояга етмаган шахс ўз шахсий, оилавий ҳаётига, ёзишмалар, телефонда сўзлашувларга аралашишлардан ҳи мояланиш ҳуқуқига эга. Ногирон ва етим болаларга жамиятда ўз ўринларини топиб ке тишлари, руҳан эзилмасликлари учун алоҳида ғамхўрлик кўрсати лиши, малакали тиббий ёрдам кўрсатилиши лозим. Бола жисмоний, ақлий, руҳий, маънавий, ижтимоий камолоти учун етарли ҳаёт дара жасига эга бўлиш, билим олиш

www.arxiv.uz ҳуқуқига эга. Бу талабларни бажариш аввало ота-оналарга юклатилган юксак масъулиятдир. Таълим-тарбия боланинг жисмоний, ақлий иқтидоридан келиб чиққан ҳолда, унинг онги шаклланишига, жамиятда ўз ўрнини топиб кетишига хизмат қилиши лозим. Ўзбекистон Республикаси Консти туциясига мувофиқ, боланинг фикрлаш, сўз ва эътиқод эркинлиги, дам олиш ҳуқуқи, илмий- техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқи давлат томонидан кафолатланади. Ҳар бир боланинг яшаши, камол топиши учун асосий макон ои ла ҳисобланади. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг 2-моддасига мувофиқ, ота-она зиммасига боланинг фа равон ҳаёт кечириши ва камолга етиши ҳақида ғамхўрлик қилиш, унинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоялаш вазифаси юклатилган. Ои ланинг ички ҳаётига, болаларнинг тарбиясига бошқаларнинг ўзбо шимчалик билан аралашишига, тарбиясига салбий таъсир ўтказишига қонун йўл қўймайди. Агар боланинг ҳуқуқлари камситилса, бундай оилага нисбатан қонун йўли билан таъсир кўрсатишга, ота-онанинг ҳуқуқларини чеклашга, хаттоки, ота-онага нисбатан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш чорасини қўллашга ҳам тўғри келади. Болаларнинг ўз ота-оналари томонидан парвариш қилиниши, манфаатларининг таъминланиши, ўз ота-онаси билан оилада бирга яшаши, уларнинг ҳар томонлама камол топишига инсоний қадр-қим матларининг ҳурмат қилинишига, яхшилик ва меҳр-оқибат туйғулари асосида тарбияланишларига имкон беради. Болалар ҳуқуқларини камситиш, улар билан қўпол муомалада бўлиш, уларга жисмоний азоб бериш ва уларнинг манфаатларига зид бўлган бошқа ғайриқо нуний хатти-ҳаракатлар қонун билан тақиқланади ва тегишли жавоб гарликка тортишга асос бўлади. Болалар ўз ота-оналари билан бир оилада яшашлари ва тарбия - ланишлари учун, аввало, ўзининг ота-онасини билиши, таниши керак. Болаларнинг ўз ота-онасини билиши тўғрисидаги қоида “Бола ҳуқуқ лари тўғрисида”ги БМТ конвенциясининг 7-моддасида назарда ту тилган.

www.arxiv.uz Боланинг ота-онаси деганда, қонуний никоҳда турган эркак ва аёл ёки қонун билан белгиланган тартибда оталиги ёки оналиги аниқланиб, фуқаролик ҳолати далолатномаларида ота ва она сифати да қайд этилган шахслар тушунилади 2 . Баъзи ҳолларда (масалан, бола топилган ёки фарзандликка олинган бўлиб, бу нарса сир сақланса) бола учун ўз ота-онасини билиш ҳуқуқидан фойдаланиш имконияти бўлмаслиги ҳам мумкин. Ҳар бир бола оилада ота-онаси ғамхўрлигидан фойдаланиш ҳуқуқига эга деганда, боланинг озиқ-овқат, даволаниш, кийим-кечак, ўқув қўлланмалари, унинг яшаши ва билим олиши учун зарур бўлган бошқа нарсалар билан таъминланиши назарда тутилади 3 . Ота-онанинг ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум этилиши ёки бошқа сабабларга кўра, ота-она тарбиясидан маҳрум бўлган вояга етмаган болаларнинг оилада тарбияланиш ҳуқуқини таъминлаш васийлик ва ҳомийлик органлари зиммасига юклатилади. Ўзбекистон Республика си Конституциясининг 64-моддаси 2-қисмида “Давлат ва жамият етим болаларни ва ота-оналарининг васийлигидан маҳрум бўлган бо лаларни боқиш, тарбиялаш ва ўқитишни таъминлайди”, дейилган. Васийлик ва ҳомийлик органлари ота-оналари тарбиясидан маҳрум бўлган вояга етмаган болаларни фарзандликка, оилага тарбияга бе риш йўли билан уларнинг оилада тарбияланиш ҳуқуқидан фойдала нишини таъминлайди. Хулоса ўрнида шуни айтиш лозимки, болалар аҳоли орасида ҳимоя ва ғамхўрликка энг муҳтож қатлам ҳисобланади. Инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат барпо этишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган мамлакатимизда вояга етмаганлар қонуний манфаатлари ва ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва таъминлаш масалаларига эътибор бер маслик мумкин эмас. Зеро ҳар қандай давлатнинг эртаси, келажаги унинг фарзандлари ҳисобланади. 2 М. Ҳусанова. Инсон ҳуқуқларининг дебочаси // Ҳаёт ва қонун – Т: 2001 №6, 71-б. 3 М. Ҳусанова. Инсон ҳуқуқларининг дебочаси // Ҳаёт ва қонун – Т: 2001 №6, 71-б.

Похожие

Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясидаги қоидалар

Ўзбекистонда инсон ва фуқаролар сиёсий ҳуқуқларининг конституциявий асослари

Инсон ҳуқуқлари исломча ёндашув ва конституцион амалиёт

Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг конституциявий кафолатлари

Инсон ҳуқуқлари моҳияти, тушунчаси ва норматив шакли