Ўзбекистонда инсон ва фуқаролар сиёсий ҳуқуқларининг конституциявий асослари - Юриспруденция - Рефераты

Ўзбекистонда инсон ва фуқаролар сиёсий ҳуқуқларининг конституциявий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Ўзбекистонда инсон ва фуқаролар сиёсий ҳуқуқларининг конституциявий асослари Режа 1-. Сиёсий ҳуқуқларнинг конституциявий тизими 2-. Фуқароларнинг жамият ва давлат ишларинин бошқаришда иштирок этиш ҳуқуқи 3-. Фуқароларнинг митинглар, йиғилишлар ва намойишлар ўтказиш ҳуқуқи 4-. Фуқароларнинг сиёсий партиялар ва жамоат бирлашмаларига уюшиш ҳуқуқи 5-. Фуқароларнинг мурожаат қилиш ҳуқуқи

1. Сиёсий ҳуқуқларнинг конституциявий тизими Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари тизимида сиёсий ҳуқуқлари алоҳида ўрин эгаллайди, чунки бу ҳуқуқлар фуқароларнинг давлатни ва жамият ишларини бошқаришидаги иштироки билан боғлиқдир. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, “Халқ давлат ҳокимиятининг манбаидир. Унинг хоҳиш-иродаси давлат сиёсатини белгилаб беради. Бу сиёсат инсон ва жамиятнинг фаровонлигини, Ўзбекистон барча фуқароларнинг муносиб турмушини таъминлашга қаратилган бўлиши керак”. 1 Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар. Бундай иштирок этиш ўзини-ўзи бошқариш, референдумлар ўтказиш ва давлат органларини демократик тарзда ташкил этиш йўли билан амалга оширилади. Фуқаролар ўз ижтимоий фаолликларини Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ митинглар, йиғилишлар ва намойишлар шаклида амалга ошириш ҳуқуқига эга. Ҳокимият органлари фақат хавфсизлик нуқтаи назаридангина бундай тадбирлар ўтказилишини тўхтатиш ва тиклаш ҳуқуқига эга. Бундай тўхтатиш ва тиклаш устидан судга арз қилиниши мумкин. Ўзбекистон Республикаси фуқаролари касаба уюшмаларига, сиёсий партияларга ва бошқа жамоат бирлашмаларига уюшиш, оммавий ҳаракатларда иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар. Сиёсий партияларда, жамоат бирлашмаларида, оммавий ҳаракатларда, шунингдек, ҳокимиятнинг вакиллик органларида му ҳ олифатчи озчиликни ташкил этувчи шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қадр-қимматини ҳеч ким камситиши мумкин эмас. Ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларга ёки халқ вакилига ёзма равишда ариза, 1 И.А.Каримов: Ўзбекистон: миллий исти қ лол, и қ тисод, сиёсат, мафкура. Т.: “Ўзбекистон” , 1993. 43-бет.

таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт. 2. Фуқароларнинг жамият ва давлат ишларини бошқаришда иштирок этиш ҳуқуқи Фуқароларнинг давлат ва жамият ишларини бошқаришда иштирок этиш ҳуқуқи демократик ҳуқуқий давлатнинг муҳим тамойилларидандир. Конституцияда халқнинг давлат ва жамият ишларини бошқаришда иштирокини амалга ошириш шакллари ифодаланган. Ўзбекистон фуқаролари халқ депутатлари Кенгаши сайлайдиган ўз вакиллари орқали давлат ҳокимиятини бошқаришда иштирок этадилар, ваколатли органлар ўзини ўзи бошқариш органлари ҳисобланади. Мазкур ҳуқуқнинг амалга оширилиши кафолатлари сайловлар тизими ҳисобланади, яъни фикрлар, сўз эркинликлари ва бошқа тамойиллар, шунингдек, қонун доирасида ҳаракат қиладиган жамоат бирлашмаларидан чиқиш эркинлиги. Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар. Бундай иштирок этиш ўзини ўзи бошқариш, референдумлар ўтказиш ва давлат органларини демократик тарзда ташкил этиш йўли билан амалга оширилади (Конституциянинг 32-моддаси). Конституцияга биноан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари вакиллик органларига сайлаш ва сайланиш ҳуқуқига эгадирлар. Тенг ҳуқуқлилик қонун томонидан кафолатланган. Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига ҳамда давлат ҳокимиятининг вакиллик органларига сайловлар умумий, тенг, яширин овоз бериш ва бевосита сайлов ҳуқуқи асосида эркин амалга оширилади. 18 ёшга етган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари сайлаш ҳуқуқига эгадирлар.

Ўзбекистон Республикаси фуқаролари пассив сайлов ҳуқуқига ҳам эга бўлиб, бу уларнинг вакиллик органларига сайланиш ҳуқуқидир. Сайлов кунига қадар 25 ёшга етган ҳар бир фуқаро олий вакиллик органи Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенати аъзоси бўлиб сайланиши мумкин. Шунингдек, 35 ёшга етган, давлат тилида эркин сўзлаша оладиган, бевосита сайловгача 10 йилдан кам бўлмаган вақтда республикамиз ҳудудида муқим яшаган фуқаро Ўзбекистон Республикаси Президенти бўлиб сайланиши мумкин. Демократиянинг асосий шаклларидан бири – давлат ва жамият ҳаётининг муҳим муаммоларининг умумхалқ муҳокамасида ўз ечимини топиши - референдум ҳисобланади. 3. Фуқароларнинг митинглар, йиғилишлар ва намойишлар ўтказиш ҳуқуқи Ўзбекистонда фуқаролар ўз ижтимоий фаолликларини Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ митинглар, йиғилишлар ва намойишлар шаклида амалга ошириш ҳуқуқига эгадирлар. Ҳокимият органлари фақат хавфсизлик нуқтаи назаридангина бундай тадбирлар ўтказилишини тўхтатиш ёки тақиқлаш ҳуқуқига эга (Конституциянинг 33-моддаси). Фуқароларнинг ўз ижтимоий фаоллигини митинглар, йиғилишлар, намойишлар ўтказиш йўли билан амалга ошириш ҳуқуқларини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси тан олади ва кафолатлайди. Митинг – сиёсий масалаларнинг муҳокамаси учун йиғилган жамоа йиғилишидир. Йиғилиш – ёпиқ иморатда ёки бирор хонада ўтказиладиган, маълум йиғилган шахсларнинг мажлисидир. Мажлис шаклидаги йиғилишлар мажлис ташкилотчилари томонидан иштирокчилар сонини чегаралаш учун танланиши мумкин, лекин бу йиғилишнинг асосий моҳиятини белгиламайди. Намойиш – ижтимоий сиёсий норозиликнинг очиқ кўриниши бўлиб, намойишчиларнинг у ёки бу масала бўйича намойиш аъзоларининг оммавий

тарздаги очиқ муносабатларидир. Намойиш, асосан, митинг билан бошланади ва тамом бўлади. Давлат фуқароларнинг бу ҳуқуқларини таъминлаган ҳолда уларга бино, майдон ва кўчалар, шунингдек, телевидение, радио ва бошқа оммавий ахборот воситаларидан фойдаланиш учун шароит яратади. Ҳокимият органлари митинг, йиғилиш ва намойишлар ўтказиладиган жойларни ажратадилар ва уларни бошидан охиригача назорат қилиб борадилар. Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро Пактда белгиланишича, тинч йиғилишлар давлат ва жамият, оммавий тартиб, аҳоли соғлиғи, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини кўзлаш мақсадларида чекланиши мумкин (32-модда). Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 33-моддасида митинг, йиғилиш ва намойишлар ўтказиш жамият ва давлат хавфсизлигини таъминлаш мақсадларида чекланиши мумкинлиги таъкидланган. Амалдаги қонунчиликда йиғилиш, митинг ва намойишлар тартибини бузганлик учун юридик жавобгарлик белгиланган. 4. Фуқароларнинг сиёсий партиялар ва жамоат бирлашмаларига уюшиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси фуқаролари касаба уюшмалари, сиёсий партиялар ва бошқа жамоат бирлашмаларига бирлашиш ҳамда оммавий ҳаракатларда иштирок этишлари мумкин. Ҳеч ким сиёсий партияларда, жамоат бирлашмаларида, оммавий ҳаракатларда озчиликни ташкил этувчи мухолифатчи шахсларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳамда қадр-қимматини камситиши мумкин эмас. Касаба уюшмалари, сиёсий партиялар ва бошқа жамоат бирлашмаларига бирлашиш ҳуқуқи омманинг маълум бир мақсадларни амалга ошириш ва сиёсий фаолиятни ривожлантиришни кўзлайди.

Фуқаролар сиёсий партиялар ва бошқа жамоат бирлашмаларига бирлашиб, давлат ишларини бошқаришда иштирок этадилар. Конституцияда жамоат бирлашмалари томонидан амалга ошириладиган масалалар кафолатланган. Давлат фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини таъминлайди ва уларга жамият ҳаётида иштирок этишлари учун тенг шароитлар яратиб беради. Давлат қонун орқали сиёсий партиялар ва жамоат бирлашмаларининг фаолияти, уларни молиялаштириш, рўйхатдан ўтказиш, бошқа давлат органлари билан бўладиган муносабатларини тартибга солади. Жамоат бирлашмалари ўз ички тузилиши ва фаолиятини шакллантириш масалаларини мустақил ҳал қиладилар. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси фуқароларга сиёсий партиялар ва жамоат бирлашмаларига бирлашиш ҳуқуқини Конституция ва қонунларга зид келмаган ҳолатларда амалга оширишлари мумкинлигини таъкидлайди. Тинч мухолифатнинг мавжудлиги барча демократик жамиятлар учун меъёрий ҳолат ҳисобланади. Мамлакатимизда демократик жараёнларни чуқурлаштириш, кўппартиявийлик асосида жамият сиёсий ҳаётини эркинлаштириш, сиёсий тизимга бўлган эътибор халқаро умумэътироф этилган талаблар даражасида шаклланмоқда. Ўзбекистонда фуқароларнинг сиёсий партиялар ва жамоат бирлашмаларига оид конституциявий қоида бир қатор жорий қонунларда ривожлантирилган. Бундай қонунлар жумласига "Сиёсий партиялар тўғрисида"ги (1996 йил), "Жамоат бирлашмалари тўғрисида"ги (1991йил), "Нодавлат нотижорат ташкилотлар тўғрисида"ги (1999 йил) қонунларни ва бошқа бир қатор қонуний ҳужжатларни киритиш мумкин. Конституциянинг 34-моддасида; "Ўзбекистон Республикаси фуқаролари касаба уюшмалари, сиёсий партиялар ва бошқа жамоат бирлашмаларига уюшиш, оммавий ҳаракатларда иштирок этиш ҳуқуқига эга.

Сиёсий партиялар, жамоат бирлашмалари, оммавий ҳаракатларда, шунингдек, ҳокимиятнинг вакиллик органларида озчиликни ташкил этувчи мухолифатчи шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қадр-қимматини ҳеч ким камситиши мумкин эмас", дейилади. 1996 йилнинг 26 декабрида қабул қилинган "Сиёсий партиялар тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси қонунига мувофиқ сиёсий партия фикрларнинг умумлигидан, мақсад ва манфаатларидан ташкил топган, ўз олдиларига жамият аъзоларининг маълум бир қисмининг сиёсий эркини амалга оширишни мақсад қилиб олган ва ўзларининг вакиллари орқали давлат ва жамият ишларини бошқаришда иштирок этадиган Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг ихтиёрий жамоасидир. Сиёсий партиялар фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари амалга ошириш мақсадида ташкил топади ва фаолият кўрсатади, уларда фикр эркинлиги, сўз ва эътиқод ҳуқуқи асосий ўринларни тутади (қонуннинг 3–бандида кўрсатилган). 5. Фуқароларнинг мурожаат қилиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Конституциясида давлат органлари ва фуқаролар ўртасида келиб чиқадиган муайян зиддиятларни ҳал этиш тартиби кўрсатилган. Конституцияда тарафларнинг фаолиятини тартибга солувчи ҳуқуқий асослар ёритилган. Фуқароларнинг мурожаатлари, қандай шаклда, яъни ариза, шикоят ёки таклиф шаклида бўлишидан қатъий назар, расмийлаштирилади. Ўзбекистонда ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт (Конституциянинг 35-моддаси). Фуқароларнинг ваколатли давлат органлари ва халқ вакилликларига ариза, таклиф ва шикоят билан муражаат этиши – бу уларнинг давлат ва

жамият бошқарувида қатнашишининг амалий шаклидир. Бу ҳуқуқнинг моҳияти шундаки, ваколатли давлат органларига фуқаролар ариза, таклиф ва шикоят билан мурожаат қилганларида бу органларнинг раҳбарлари томонидан фуқароларнинг таклиф ва аризаларини кўриб чиқишлари рад этилиши мумкин эмас. Ариза, таклиф, шикоятларда ташкилот, муассасалар фаолиятини яхшилаш билан бир қаторда шундай таклифлар ҳам берилиши мумкинки, уларнинг фаолиятидаги камчиликларни кўрсатувчи ва давлат ҳаётига оид ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-маданий тавсифдаги камчиликларни бартараф этиш йўллари ҳам таклиф этилиши мумкин. Бу фуқароларнинг жамият ишларини бошқаришдаги энг самарали усулдир. Ариза, таклиф ва шикоятлар ёзма шаклда ҳамда халқ депутатлари ва мансабдор шахсларнинг қабулида оғзаки ҳам бўлиши мумкин. Шунингдек, ариза, таклиф ва шикоят газета, радио, телевидение воситасида ҳам мурожаат этиш орқали ифодаланиши мумкин. Бу ҳуқуқ, биринчи ўринда, бошқарув маданияти даражаси, ваколатли давлат органларидаги ишчиларнинг онги ва масъулиятига боғлиқ. 2002 йил 11 майда янги таҳрирда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг "Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида"ги қонуннинг фуқароларнинг мурожаатлари ҳуқуқини белгилайдиган асосий қоидалар, шунингдек, фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш муддати ва тартиби белгиланган. Мурожаатларда фуқаронинг исми, фамилияси, отасининг исми, фуқаронинг турар жойи тўғрисидаги маълумотлар, таклиф, ариза ёки шикоятнинг моҳияти кўрсатилган бўлиши керак. Юқорида кўрсатилган маълумотларни ўз ичига олмаган аризалар кўриб чиқилмайди. Мурожаатлар индивидуал ва жамоа томонидан берилиши мумкин бўлиб, оғзаки ёки ёзма равишда киритилади. Қонунга кўра қуйидагилар тақиқланади:

1) Фуқароларнинг ўз мурожаати учун таъқиб остига олиниши ёки мурожаатчининг оила аъзоларини таъқиб қилиш; 2) шахсларни бирон бир мурожаатни ҳимоя қилиш ҳатти- ҳаракатларида иштирок этишга мажбур қилиш; 3) фуқароларнинг мурожаатга тааллуқли бўлмаган фуқаро шахсияти ҳақида далилларни аниқлаш; 4) фуқароларнинг шахсий ҳаёти ҳақида уларнинг розилигисиз тегишли органлар ва шахсларга мурожаат қилиш. Фуқаролар таклифлар бериш ҳуқуқига эгадирлар. Давлат органлари, жамоат бирлашмалари, ташкилотлар, корхоналар фаолиятини яхшилашга йўналтирилган фуқароларнинг мурожаатномаларини кўриб чиқиши ва мурожаат этувчига унинг натижаларини билдиришлари шартдир. Фуқароларнинг қонуний манфаатлари ва ҳуқуқларини амалга ошириш илтимоси билан ариза (мурожаат) келиб тушганда, аризаларни кўриб чиқиш ваколати бўлган мулкий шаклидан қатъий назар, давлат органлари, жамоат ташкилотлари, корхоналар масъул ходимлари, раҳбарлари ёки бошқа масъул ходимлар аризаларни объектив ва ўз вақтида кўриб чиқиш, қонуний қарорлар қабул қилиш ва уларнинг ижросини таъминлаш, шу мурожаатлар бўйича қабул қилинган қарорлар тўғрисида фуқароларга хабар бериш каби мажбуриятларни бажаришлари шартдир. Аризада кўрсатилган талабларга рад жавоб фуқаролар эътиборига ёзма равишда, сабаблари кўрсатилган ҳолда етказилади. Шикоят – бу қайсидир бир органнинг ёки мансабдор шахснинг қарори ёки ҳаракатлари билан фуқароларнинг ҳуқуқи ва қонуний манфаатларига зиён етказилганда ўз ҳуқуқи ва қонуний манфаатларини тиклаш талаби кўрсатилган мурожаатдир. Шикоят фуқаронинг ўзига нисбатан давлат органи ёки жамоат ташкилотлари қарори қабул қилингани ёки ҳаракатлари ҳақида хабар топганидан сўнг, бир йилдан кечикмаган ҳолда бўйсиниш тартибига қараб, ваколатли органларга ёки ваколатли шахсларга тақдим этади. Арзнома қонунда кўрсатилган муддатларда судга тақдим этилиши мумкин.

Шикоятга фуқаронинг олдинги мурожаатлари бўйича қабул қилинган қарорлар ёки унинг нусхалари, шунингдек, арзномани кўриб чиқиш учун керакли бўладиган бошқа ҳужжатлар илова қилиниши керак. Шикоятларнинг ҳаққоний кўриб чиқилиши мақсадида ҳаракатлари ва қарорлари ўзгартирилиши мумкин бўлган органларга ва ваколатли шахсларга фуқароларнинг шикоятларини қайта жўнатиш қонун томонидан тақиқланади. Қонунда мурожаат қилиш билан келиб чиқадиган фуқароларнинг ҳуқуқлари ва органларнинг мажбуриятлари аниқ кўрсатилган. Фуқаролар шикоятни текшираётган шахсга ўз талабларини шахсан билдириш, текширув материаллари билан танишиш, қўшимча ҳужжатлар тақдим этиш, адвокат ёки бошқа шахснинг хизматидан фойдаланиш, шикоятини текшириш натижаси ҳақида ёзма маълумот олиш, қонунда кўрсатилган тартибда етказилган зарарнинг ундирилишини талаб қилиш ҳуқуқига эгадирлар. Ариза, шикоят ва таклифлар фуқаролар томонидан индивидуал шаклда, шунингдек, умумжамоа шаклида ҳам амалга оширилиши мумкин. Фуқароларнинг ариза, таклиф ва шикоятлари фактларни яширишни кўзламаганлиги ҳамда ёлғон ахборотлардан иборат бўлмаслиги керак. Бундай ҳаракатлар учун Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида жавобгарлик кўзда тутилган.

Похожие

Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг конституциявий кафолатлари

Ўзбекистонда жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий асослари

Ўзбекистонда жамият иқтисодий тузилишининг конституциявий асослари

Узбекистонда инсон ва фукаролар ижтимоий ва иктисодий хукукларининг конституциявий асослари

Инсон ҳуқуқлари тизимида бола ҳуқуқларининг ҳимояланиши