logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Юриспруденция
  4. Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат бўйича ишларини ташкил этиш

Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат бўйича ишларини ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

131 KB
Скачать
Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат бўйича ишларини ташкил этиш Режа: 1. Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат бўйича ишларини ташкил этиш 2. Прокуратура тўғрисидаги қонунда прокуратуранинг барча ҳуқуқий муҳофаза потенциали бош вазифани ечишга қаратилган: Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат бўйича ишларини ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 2001 йил август ойида бўлиб ўтган иккинчи чақириқ олтинчи сессиясида Президентимиз И.А. Каримов ўз маърузасида «Демократик жамиятда алоҳида фуқаролар эмас, балки уларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари қандай ҳимоя қилинаётгани прокурорлик назоратининг объекти ҳисобланади 1 , деб, таъкидлаган эди. Ўзбекистон Республикаси прокуратура органлари назорат фаолиятининг муҳим вазифаси - республика ҳудудида қонун устиворлигини таъминлаш, инсон ва фуқаронинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, барча миллат ва элатларнинг тенг ҳуқуқлилигини, жамиятда ижтимоий адолат ва қонунийликни мустаҳкамлаш, Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумини жамият ва давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат. Прокуратура органларининг ҳуқуқий муҳофаза функцияси –махсус ҳуқуқий институт билан реализация қилинадиган давлатдаги ҳуқуқий муҳофаза механизмининг звеноларидан биридир. Кўп йиллик статистик кузатишлар шуни кўрсатадики, фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишда сўзсиз прокуратура органларининг роли фаол(актив)лигидан далолат беради. Ҳозирги вақтда фуқароларнинг ўз ҳуқуқларини муҳофаза қилиш учун прокуратура органларига мурожаатларининг сони судга мурожаат қилишдан 10 баробар кўпдир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида шахсларнинг шундай ҳуқуқий мақоми принциплари мустаҳкамлаб қўйилган, яъни тенг ҳуқуқлилик, ҳуқуқ, эркинлик, мажбуриятларнинг кафолатланганлиги, ҳуқуқ ва мажбуриятларни суиистеъмол қилиш таъқиқланганлиги, конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларни қонунсиз чегаралашнинг таъқиқланишни қайд қилиш мумкин. «Оилада, мактабда, меҳнат жамоасида, маҳаллада олиб бориладиган ахлоқий тарбия, жамоатчилик фикрининг кучи, оммавий 1 Каримов И. А. Адолат конун устуворлигида. / Халк сузи. 2001 й. 30 авг. ахборот воситалари, руҳонийларнинг обрў-эътибори- ҳамма-ҳаммаси одамларимизда қонун бузилиши билан боғлиқ ҳар қандай хатти-ҳаракатларга нисбатан барқарор қаршиликни шакллаштиришга қаратилмоғи лозим 2 ». Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги Қонунинг 2- боби Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат деб номланиб, 24-моддада назорат предмети қайд қилинган. Унга кўра, Вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ҳамда вазирликлар, давлат қўмиталари ва идораларининг ҳарбий қисмлари, ҳарбий тузилмалари, ҳокимлар ва бошқа мансабдор шахслар томонидан фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши назорат предмети ҳисобланади. Прокурорнинг ваколатлари. Прокурор ўз зиммасига юкланган вазифаларни бажара бориб:  Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилганлиги тўғрисидаги аризалар, шикоятлар ҳамда бошқа маълумотларни кўриб чиқади ва текширади;  Аризачиларга уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш тартибини тушунтиради;  Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилишининг олдини олиш ва бартараф этиш;  қонунни бузган шахсларни жавобгарликка тортиш ҳамда етказилган зарарни қоплаш чора-тадбирларини кўради;  Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилишини жиноий хусусиятга эга деб билиш учун асослар мавжуд бўлган тақдирда прокурор жиноят иши қўзғатади ҳамда уни содир этган шахслар қонунга биноан жиноий жавобгарликка тортилишига доир чораларни кўради; 2 Каримов И.А. Ызбекистон ХХ I аср быса\асида: Хавфсизликка тащдид, бар=арорлик шартлари ва тара==иёт кафолатлари. Т.: Ызбекистон. 1997. 94 б.  Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилиши маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳусусиятига эга бўлган ҳолларда прокурор маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида иш қўзғатади;  зудлик билан ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги маълумотни ва текширув материалларини маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш ваколатига эга бўлган органга ёки мансабдор шахсга беради. (25-модда). Прокуратура тўғрисидаги қонунда прокуратуранинг барча ҳуқуқий муҳофаза потенциали бош вазифани ечишга қаратилган : қонун устуворлигини таъминлаш, бирлик, қонунийликни мустаҳкамлаш, фуқаро ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, шунингдек жамият ва давлатнинг қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, фуқаро ва шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши устидан назорат функцияси қонуннинг махсус бобига киритилган. Бу назорат фаолияти умум аҳамиятли манфаатлар ҳимоясига қарши қўйилган эмас. Қонунчилик ижтимоий амалиёт фуқароларнинг ва уларнинг жамоасини ҳуқуқ ва мажбуриятлари бирлигидан келиб чиқди. Ўзбекистон Республикасида республика фуқароларидан ташқари, чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар ҳам яшайди. Фуқаролик қонунчилиги билан ўрнатилган, ФК даги моддага асосан, қоидалар чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар, чет эл юридик шахслари иштирокидаги муносабатларга қўлланади.Бу субъектлар хўжалик оборотининг иштирокчисидир; улар Ўзбекистон корхоналари билан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга, айрим ҳолларда қонун билан ўрнатилган ( масалан « Чет эл инсвесторлари тўғрисидаги қонун») белгилаган мулкка ҳам эгадирлар. Конституцияга кўра, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг асосда ҳуқуқларидан фойдаланадилар ва мажбуриятларга эга бўладилар. Ҳозирги вақтда бошқа мамлакатларнинг қонунчилиги бўйича, Ўзбекистон Республикаси қонунларига биноан ҳамда, Ўзбекистон ва ўша чет эл давлати ўртасида тузилган халқаро шартномаларга кўра, Ўзбекистон Республикасида чет эл фуқаролари Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг баъзи ҳуқуқларидан фойдаланмайдилар, яъни Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг анологик ҳуқуқ ва мажбуриятлари: масалан, сайлов ҳуқуқи, Ўзбекистон Республикаси давлат бошқарув аппаратларида хизмат қила олмаслиги ҳамда, уларга ҳарбий мажбурият таалуқли эмаслиги ва бошқалар. Чунки, чет эл фуқаролари бу ҳуқуқ ва мажбуриятларга ўзларининг давлатлари томонидан ўрнатилган қонунларга асосан эга бўладилар. Ўзбекистон Республикасининг шу ҳақидаги қонунлари бутун дунёнинг қаерида бўлишидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикаси фуқароларига тегишли бўлгани каби, чет эл фуқароларига нисбатан ҳам уларнинг давлатлари томонидан қабул қилинган қонунлар бутун дунё буйлаб ўз фуқароларига нисбатан татбиқ этилади. ( масалан : бошқа давлатларда жойлаган элчихона, консулликларда ишловчи фуқаролар ўз давлатлари қонунларида кўрсатилган ҳуқуқ ва бурчлардан тўлиқ фойдаланадилар, шу билан бирга анологик ҳуқуқ ва бурчлардан ҳам фойдаланадилар). Фуқаро ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши устидан назорат предметини аниқлаш ( белгилаш ) жуда ҳам муҳим бўлиб, конституцияда белгиланганидек, фуқаро ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, фақат қонун билан қуйидаги ҳолларда чегараланиши мумкин, агар конституциявий тизим асосини ҳимоя қилиш мақсадида бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари, соғлигини ҳимоя қилиш мақсадида, давлат ва халқнинг муҳофазасини таъминлаш мақсадида. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бошқа чеклашлари қонунга асосланмаган ва прокурор томонидан қолдириб бўлмайдиган эътиборни талаб қилади. Фуқаро ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимояси истисносиз барча назорат чора тадбирларида инобатга олинади. Назорат фаолиятини белгиловчи асосий тамойил ҳуқуқ ва мажбуриятларда қонун ва суд олдида тенглик тамойилини ўзида ифода этувчи расмий юридик тенглик тамойили хизмат қилади. Юридик маънода ҳуқуқ ва мажбурият тенглиги жамиятдаги индивиднинг фактик ҳолатига мос келмайди. Бундай ёндашиш прокурорнинг назорат қилишдаги хатоларидан кафолат беради. Бировларнинг ҳуқуқи бузилиши ва бошқа фуқароларнинг имкониятларининг ноқонуний кенгайтириш назорат фаолиятида одатий ҳолдир. Фуқаро ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши устидан прокурор назорат предметига, конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари киради, яъни ҳар қайси фуқаро ва инсонларга тегишли бўлган ҳуқуқ. Бу ҳуқуқлар барча учун тенг ва бирдир, улар конституция билан белгиланади. Конституцияда баён қилинган фуқароларнинг конкрет ҳуқуқ ва эркинликлари аниқ мантикий асосга эга. Халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган тамойил ва меъёрларига асосан анъанавий конституциявий ҳуқуқлар 3 гуруҳга бўлинади: 1) шахсий ҳуқуқлар; 2) сиёсий ҳуқуқлар; 3) ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқлар. Бу классификация фуқаролар ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тўғрисидаги декларацияда келтириб ўтилган – яшашга бўлган ҳуқуқ, шахс қадр-қимматининг давлат томонидан муҳофаза қилиниши, шахсий дахлсизлик прокурор назоратининг барча соҳалари (асосий фаолият йўналишлари) томонидан ҳимоя қилинадиган шахсий ҳуқуқни яратади. Қадр–қиммати, соғлигига зарар, тан жароҳати етказиш кўринишидаги фуқароларнинг шахсий ҳуқуқларига тажовуз жиноий жавобгарлик ҳаракатлари элементини ташкил қилади. Фуқаро ва инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши устидан прокурор назоратига оид Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг соҳавий буйруғи ҳам мавжуд бўлиб, бу буйруқда прокурорнинг ваколатлари ва мажбуриятлари қайд этилган. Инсон ва фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларида белгилаб берилган ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш прокуратура органларининг жамият олдидаги энг муҳим вазифасидир. Шунда прокурор ваколатлари :  фуқароларнинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликларини, уларнинг дахлсизлик, фикрлаш, сўз ва эътиқод ҳамда виждон эркинлиги ҳуқуқларини кафолатларини таъминлаш;  Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг сиёсий ҳуқуқларини, яъни жамият ва давлат вшларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш, Ўзбекистон Республикаси қонунларга мувофиқ жамоат бирлашмаларига, сиёсий партияларга бирлашиш ва оммавий ҳаракатларда қатнашиш ҳуқуқларини амалга оширишда уларнинг эркинликларини ҳимоялаш;  шахснинг ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқини ушбу идоралар томонидан таъминланишини назорат қилиш;  фуқароларнинг мулкга эга бўлиш ҳуқуқини, уларнинг мулкини дахлсизлигини муҳофаза қилиш;  шахснинг меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли ҳамда хавфсиз меҳнат шароитларида ишлашга, ўз фаолиятлари учун ўз вақтида ҳақ олиш, меҳнат таътилига чиқиш ҳамда қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланишга доир ҳуқуқларини ҳимоялаш;  ҳар бир шахснинг қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий ҳимояланиш, пенсия таъминоти ҳуқуқларини аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож ёлғизлар, ногиронлар, қариялар ва аҳолининг кам таъминланган қисмига алоҳида эътибор берган ҳолда муҳофазасини таъминлаш;  бозор муносабатлари ривожланаётган бир пайтда соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликни ҳимоялаш, бепул малакали тиббий хизмат кўрсатишга оид ҳуқуқларни муҳофаза қилиш;  фуқароларнинг билим олиш ҳуқуқи, илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқларини амалга оширилишига кўмак беришга йўналтириш прокурорларнинг ушбу соҳадаги энг устувор вазифаларидандир. Прокуратура идораларининг назорат фаолиятини ташкил этишда қонунбузарликларни аниқлаш ва олдини олишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа идоралар билан ҳамкорликни янада яхшилаш чоралари кўрилиши лозимлиги; Текширув-назорати идоралари (контрол) билан ўзаро амалий алоқалар ўрнатилиб, қонунлар ижроси устидан биргаликда текширишлар ўтказилиб борилиши; Давлат ва тармоқ назорат идоралари томонидан кўрилган чораларнинг қонунийлиги устидан назорат кучайтирилиши; Бунда назорат- текширув идоралари фаолиятининг қонунийлиги устидан мунтазам ва мақсадли назорат ўрнатилишини таъминлаш мақсадида ҳар чоракда камида бир маротаба текширишлар ўтказиб борилиши лозимлиги; Ушбу органлар ходимларишшг қонунсиз ҳаракатлари ва улар томонидан содир этилган суиистеъмолликлар тўғрисида прокуратура органларига келиб тушган мурожаатлар бўйича чуқур ва ҳар томонлама текширишлар ўтказилиши таъминланиши кераклиги; Мурожаатлардаги тасдиқланган ҳолатлар бўйича қонуннинг бузилишига йўл қўйган шахсларни жиноий жавобгарликка тортишгача бўлган қатъий чоралар кўрилиши лозимлиги; Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар муҳокамасига юборилган материалларнинг қонуний ҳал этилишини текшириб бориш мақсадида йилига икки маротаба таққослама далолатномалар тузилиши талаб этилади. Шунингдек, бош прокурор буйруғида идоравий бошқарув ва текширув органлари фаолиятларида қонунларга риоя этилиши бўйича прокурор назорати аҳволи ҳар 6 ойда бир маротаба умумлаштирилиб борилиши лозимлиги; Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилган тақдирда процессуал қонун нормаларида белгиланган тартибда судга даъво (ариза) бериш ҳуқуқидан кенг фойдаланилиши лозимлиги; Бу ваколат, айниқса, фуқароларнинг меҳнат қилиш, ижтимоий таъминот, соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликка оид ҳамда бошқа шахсий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга йўналтирилиши лозимлиги таъкидланган. Шунда соғлиғи, ёши (вояга етмаганлар, қариялар) ёки бошқа сабабларга кўра суд орқали ўз ҳуқуқларини шахсан ҳимоя қила олмайдиган фуқароларнинг манфаатида судга даъво (ариза) тақдим этиш прокурорнинг вазифаси эканлигига жиддий эътибор қаратилиши зарурлиги; Хўжалик ҳуқуқий муносабатларда қонунийликни мустаҳкамлаш мақсадида хўжалик юритувчи субъектлар, давлат ва жамият ташкилотларига етказилган зарарни, шартнома мажбуриятларини бажарилиши, банкрот деб топиш ва хўжалик муносабатларидан келиб чиқувчи бошқа масалалар юзасидан даъво киритиш муҳим вазифа деб ҳисобланиши лозимлиги; Корхона, ташкилот ва муассасалар манфаатларига етказилган моддий зарарни регресс тартибида даъво қўзғатиш йўли билан мутасадди мансабдор шахслардан ундирилишига эришилиши талаб этилади. Фуқароларнинг сиёсий ҳуқуқ ва эркинликлари Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги билан боғлиқ ва амалда бўлган қонунчилик билан ўрнатилган доирада реализация қилинади. Назорат фаолиятининг мазмуни қуйидаги ҳолатлар билан белгиланади : Ўзбекистон Республикасида ягона ҳокимият манбаи ва суверенитет ташувчиси бўлиб, унинг кўп миллатли халқи ҳисобланади; Халқ ўз ҳуқуқини, бошқарувда умумий ишлар бўйича иштирок этиб, шунингдек ўз вакиллари орқали иштирок этиб, реализация қилади. Бошқарувда фуқароларнинг бевосита иштирокининг шакли бўлиб, тегишли ҳудудда истиқомат қиладиган фуқароларнинг ҳаёти учун муҳим аҳамиятга эга бўлган, турли хил масалалар бўйича ўтказиладиган референдумлар хизмат қилади. Давлат органлари ва маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларига сайлаш ва сайланиш ҳуқуқи -сиёсий ҳуқуқлардан бири бўлиб, ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 33-моддасида фуқароларнинг митинглар, йиғилишлар, намойишлар ўтказиш ҳуқуқини шунингдек, сиёсий ҳуқуқлардан муҳимларини ўтказишни мустаҳкамлаб қўйган. Сайлов қонунчилиги ва жамоат ташкилотлари тўғрисидаги қонунчилик қайта ишлаб чиқилганлиги катта аҳамиятга эгадир. Ушбу икки қонун устидан назорат – прокурорлик фаолиятининг янги йўналишидир. Сайлов ҳуқуқларини ҳаётга татбиқ этишда муҳим ролни сайлов тўғрисидаги қонунлар ўйнайди. Бу қонунлар фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини асосий кафолатлари ҳисобланади. Инсон ва фуқаронинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқлари индивиднинг ҳамда жамиятнинг муҳим томонларига таъсир қилади. Янги иқтисодий ва ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши илгари давлат томонидан фуқароларнинг шу хусусдаги муносабатларини ҳукмрон равишда оталиғида ушлаб туриш сиёсатидан узоқлаштирмоқда, фуқаро ва инсонлар ўз ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларини ўзлари бевосита ҳимоя қилишлари ва ҳуқуқлари учун курашишларини замон талаби қилиб қўймоқда. Фуқароларнинг ўзлари томонидан фаолликни оширилиши ва индивидуал жавобгарликни ўз зиммаларига олишларига олиб келмоқда. Бозор муносабатларини шаклланиши, аҳолини меҳнат билан бандлиги масаласини илгарига нисбатан ўзгача шакл олганлиги, тадбиркорликни ривожланиши, меҳнат билан шуғулланаётган шахслар билан меҳнат қилмаётган шахслар ўртасида, яъни ишга жойлашганлик ва жойлашмаганлик муносабатлари оқибатида фуқаролар ўртасида тоифаланиш пайдо бўлганлиги биз учун одатдаги ҳол эмасдир. Асосий ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларни муҳофаза қилиниши конституцион нормалаштирилишга асосланган. Конституциямизнинг 36- моддаси Ўзбекистон Республикасининг ҳар бир фуқаросини мулкдор бўлиш ҳуқуқини ўзида акс эттирган. Банкка қўйилган омонатлари сир тутилиши ва мерос ҳуқуқи қонун билан кафолатланишини мустаҳкамлаган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддасига асосан ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир. Ушбу қонун талаби билан инсоннинг муносиб ҳаёт кечириш ва эркин ривожланишини таъминлашга қаратилган давлат сиёсатини-янги ҳаёт сифатини таъминловчи, ривожланган давлатлар стандартларига жавоб берадиган мамлакатлар қаторидан ўрин оладиган жамиятимиз ривожининг қонуний замини деб қабул қилиш лозим. Бу ўринда шуни қайд қилиб ўтиш лозимки, Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар. Имтиёзлар фақат қонун билан белгиланиб қўйилади ҳамда ижтимоий адолат принципларига мос бўлиши шарт (Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 18-моддаси). Шунингдек, фуқаролар ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт (Ўз.Рес. Конституциясининг 20-моддаси). Давлат томонидан оила, оналик, оталик ва болалик, ногирон, нафақахўрларни қўллаб қувватланиши кафолатланади. Ҳар ким қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқига эга. Пенсиялар, нафақалар, ижтимоий ёрдам бошқа турларининг ми қ дори расман белгилаб қўйилган тирикчилик учун зарур энг кам ми қ дордан оз бўлиши мумкин эмас. (Конституциянинг 39-моддаси). Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 1997 йил 28 май кунги 4-сонли «қонун устуворлигини таъминлашда прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш, унинг сифати ва самарадорлигини ошириш ҳақида»ги Буйруғи мавжуд бўлиб, шу буйруқнинг 2.12 бандида «аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат асосий вазифа деб белгилансин. Шунда алоҳида эътибор ижтимоий ҳимояга мухтож бўлган фуқаролар қатламларига белгиланган имтиёзларни таъминлашга доир қонунлар ижросига қаратилиши; Ташкилотлар ва корхоналар ишлаб чиқариш фаолиятини қайта ташкил қилиш, такомиллаштириш, хусусийлаштириш ва иқтисодий ислохотлар муносабати билан иш жойларининг қисқартирилиши оқибатида ишдан бўшаб қолган ходимларни иш билан таъминлаш ҳақидаги қонунлар ижроси устидан назоратнинг таъсирчанлигини оширилсин» деб кўрсатиб қўйилган. Прокурорлар буйруқнинг ушбу талабига қатъий риоя этмоқликлари шартдир. Жойларда прокурорлар мулкчилик шаклидан, кимга бўйсуниши, кимнинг тасарруфида бўлишидан қатъий назар фуқароларнинг меҳнат ҳақи ўз вақтида берилишини, аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунларга сўзсиз риоя қилиниши устидан тулиқ назоратни амалга оширишлари лозимдир. Иш ҳақини ўз вақтида тўлаш ва тўлов интизомига риоя қилиш бўйича ҳамда ишламаётган нафақахўрларга нафақаларини, қарилик ва ногиронлик нафақасида ўтирган фуқароларни нафақа ва пенсияларини ўз вақтида тўлашга қаратилган қонунчиликни бажарилиши устидан прокурорлик назоратини сусайтирмаслик лозим. Тадбиркорликни муҳофаза қилишга қаратилган, ҳозирда қабул қилинаётган барча қонунлар бевосита фуқароларнинг Конституцион ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилишга қаратилгандир. Прокурорлик назорати ҳам айнан шу ҳуқуқ ва эркинликларни фуқаролар томонидан амалга оширилаётганида масъул давлат идоралари ва мансабдор шахслар томонидан поймол этилмаётганлигига катта эътиборни қаратишлари, бозор муносабатларини ривожлантириш ва давлатимиз фуқароларини турмуш тарзини юқорига кўтаришга қаратилган ушбу хатти-ҳаракатларга асоссиз равишда тўғоноқ бўлаётганларга нисбатан қонуний чоралар кўриш, тадбиркорларга ҳуқуқий ва амалий ёрдам орқали кўмаклашишга қаратилиши шарт. Фуқароларнинг иқтисодий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилинишида прокурорлик назорати предмети яна бир нарсага қаратилиш лозим, яъни тадбиркорлик фаолиятини алоҳида турлари билан шуғулланиш ҳуқуқини чеклаш бўйича қонунлар ижроси қай даражада амалга оширилишига қаратилиши керак, чунки, айнан фаолиятнинг алоҳида турларини лицензиялаш, бу - махсус маълумоти бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиб, ўзининг ҳамда бошқа фуқароларнинг ҳаёти ва соғлигига жиддий зарар етказишини олдини олади. Лицензиялаш оммавий манфаатларни муҳофаза қилишга қаратилгандир. Прокурор тадбиркорлик эркинлигини суиистеъмол қилиш фактларини кўздан қолдирмаслиги керак, булардан, тижорат бўлмаган ташкилотлар томонидан низомларида кўрсатилмаган фаолият билан шуғулланиш, махсус рухсатнома-лицензия талаб қилинган ҳолларда лицензиясиз фаолият кўрсатиш, бошқа фуқароларнинг қонун билан белгиланган ҳуқуқ ва манфаатларига путур етказиши мумкин бўлган фаолият билан шуғулланиш ҳолларига эътибор бериши ва шу ҳолларда дуч келганида қонун билан белгиланган ваколатларидан фойдаланиб, қонун бузилиш ҳолларига барҳам бериши лозим. Фуқароларнинг қонун билан муҳофаза қилинадиган муҳим ва асосий ҳуқуқларидан бири - фуқароларнинг атроф-муҳит, табиатга бўлган ҳуқуқларидир. Бу борада Бош прокурор барча прокурорлардан табиатни муҳофаза қилишга қаратилган қонунчиликни бажарилиши устидан назорат қилишни кучайтириш, табиат бойликларини сақлашни таъминлашда қишлоқ хўжалиги тасарруфида бўлган ерларни издан чиқаришга, ўрмон бойликлари, ҳайвонот дунёсининг йўқотилишига, атроф муҳитнинг ифлосланишига қарши кураш чоралари юзасидан белгиланган қонунларнинг қўлланиши устидан доимий назоратни ўрнатиш муҳим вазифа эканлигини ўз буйруғида кўрсатиб ўтган. Прокурор назорати предмети фуқароларимизнинг соғлигига, табиатга нисбатан ҳуқуқбузарликларга қарши қаратилиши, ҳуқуқбузарликларни ўз вақтида бартараф этишга қаратилиши лозимлиги, атроф-мухитни соғломлаштириш, инсонларнинг ҳаёт сифатини ёмонлаштирадиган экологик ҳуқуқбузарликлардан огохлантириш ишларини кучайтирилиши лозим. Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат предмети Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги Қонунинг 2- боби Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат деб номланиб, 24-моддада назорат предмети қайд қилинган. Унга кўра, Вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ҳамда вазирликлар, давлат қўмиталари ва идораларининг ҳарбий қисмлари, ҳарбий тузилмалари, ҳокимлар ва бошқа мансабдор шахслар томонидан фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши назорат предмети ҳисобланади . Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 2001 йил август ойида бўлиб ўтган иккинчи чақириқ олтинчи сессиясида Президентимиз И.А. Каримов ўз маърузасида « Демократик жамиятда алоҳида фуқаролар эмас, балки уларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари қандай ҳимаоя қилинаётгани прокурорлик назоратининг объекти ҳисобланади Прокурорнинг ваколатлари Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилганлиги тўғрисидаги аризалар, шикоятлар ҳамда бошқа маълумотларни кўриб чиқади ва текширади Аризачиларга уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш тартибини тушунтиради Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилишининг олдини олиш ва бартараф этиш қонунни бузган шахсларни жавобгарликка тортиш ҳамда етказилган зарарни қоплаш чора- тадбирларини кўради Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилишини жиноий хусусиятга эга деб билиш учун асослар мавжуд бўлган тақдирда прокурор жиноят иши қўзғатади ҳамда уни содир этган шахслар қонунга биноан жиноий жавобгарликка тортилишига доир чораларни кўради Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилиши маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳусусиятига эга бўлган ҳолларда прокурор маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида иш қўзғатади зудлик билан ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги маълумотни ва текширув материалларини маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш ваколатига эга бўлган органга ёки мансабдор шахсга беради. (25-модда) Конституция вий ҳуқуқлар 3 гуруҳга бўлинади: шахсий ҳуқуқлар сиёсий ҳуқуқлар ижтимоий- иқтисодий ҳуқуқлар “ Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан прокурорлик фаолиятини самарадорлигини ошириш тўғрисида 25-сонли 2004 йил 22 июнь кунги буйруқ бўйича Прокурорнинг ваколатлари фуқароларнинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликларини, уларнинг дахлсизлик, фикрлаш, сўз ва эътиқод ҳамда виждон эркинлиги ҳуқуқларини кафолатларини таъминлаш Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг сиёсий ҳуқуқларини, яъни жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш Ўзбекистон Республикаси қонунларга мувофиқ жамоат бирлашмаларига, сиёсий партияларга бирлашиш ва оммавий ҳаракатларда қатнашиш ҳуқуқларини амалга оширишда уларнинг эркинликларини ҳимоялаш шахснинг ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқини ушбу идоралар томонидан таъминланишини назорат қилиш шахснинг ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқини ушбу идоралар томонидан таъминланишини назорат қилиш фуқароларнинг мулкга эга бўлиш ҳуқуқини, уларнинг мулкини дахлсизлигини муҳофаза қилиш шахснинг меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли ҳамда хавфсиз меҳнат шароитларида ишлашга, ўз фаолиятлари учун ўз вақтида ҳақ олиш, меҳнат таътилига чиқиш ҳамда қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланишга доир ҳуқуқларини ҳимоялаш ) “ Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан прокурорлик фаолиятини самарадорлигини ошириш тўғрисида 25-сонли 2004 йил 22 июнь кунги буйруқ бўйича Прокурорнинг ваколатлари ҳар бир шахснинг қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий ҳимояланиш пенсия таъминоти ҳуқуқларини аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож ёлғизлар, ногиронлар, қариялар ва аҳолининг кам таъминланган қисмига алоҳида эътибор берган ҳолда муҳофазасини таъминлаш бозор муносабатлари ривожланаётган бир пайтда соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликни ҳимоялаш, бепул малакали тиббий хизмат кўрсатишга оид ҳуқуқларни муҳофаза қилиш фуқароларнинг билим олиш ҳуқуқи, илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқларини амалга оширилишига кўмак беришга йўналтиришдан иборат шахснинг ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқини ушбу идоралар томонидан таъминланишини назорат қилиш Аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат асосий вазифа деб белгиланган алоҳида эътибор ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган фуқаролар қатламларига белгиланган имтиёзларни таъминлашга доир қонунлар ижросига қаратилиши таъкидланган Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000. 8. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди».

Похожие

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назорати
Ижро иши юритиш устидан назорат бўйича ишларни ташкил этиш
Фуқароларнинг сиёсий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назоратининг ўзига хос хусусиятлари
Қонунларга риоя этиш прокурор назоратининг предмети сифатида
Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази фаолиятини ташкил этиш