Давлатнинг экологик сиёсатининг шаклланиши - Юриспруденция - Рефераты

Давлатнинг экологик сиёсатининг шаклланиши

Загружено в:

07.08.2023

Скачано:

0

Размер:

48.35546875 KB

Давлатнинг экологик сиёсатининг шаклланиши Режа: Криш 1. Экологик сиёсат тушунчаси мазмун моҳияти 2. Халқаро экологик ташкилотла р 3. Мамлакатимиз экологик сиёсатининг шаклланиши ва экологик ташкилотлар 4. Ўзбекистон экологик сиёсатини янада такомиллаштириш йўналишлари Хулоса Фойдаланилган адабиётлар

Кириш Давлат экологик сиёсатининг асослари Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 55-моддасида ўз аксини топган. Унга кўра, ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасидадир. Ушбу конституциявий норма давлат экологик фаолиятининг қуйидаги асосий принципларини ифодалайди: Биринчидан, республика табиий ресурслари умуммиллий бойлик ҳисобланади, яъни юридик маънода улар халқ мулкини ташкил этади ҳамда улар номидан давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари қонунда белгиланган ваколатлари доирасида иш юритади. Иккинчидан, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш зарур. Экология ҳуқуқида оқилона деганда, табиий ресурслардан экологик норматив ва стандартларга қатъий риоя этган ҳолда фойдаланиш тушунилади. Учинчидан, табиат объектлари ва ресурслари давлат томонидан қўриқланади. Бу давлат табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва муҳофаза қилишни таъминлашини ҳамда жисмоний ва юридик шахсларнинг экологик ҳуқуқ ва манфаатларига, шунингдек экологик ҳуқуқ-тартиботга риоя этилишини кафолатлашини англатади. Конституциямизнинг 100-моддасида эса, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг асосий ваколатлари саналган бўлиб, ушбу вакиллик органлари фаолиятининг устувор йўналиши сифатида ўз ҳудудида “атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш” бўйича ваколатлари мустаҳкамланган. Ушбу норманинг аҳамияти ва зарурияти қуйидагиларда намоён бўлади: биринчидан, у атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш бўйича асосий вазифаларни белгилаб беради; иккинчидан, барча даражадаги ҳокимларга ўз

ҳудуди доирасида экологик қонунчиликка риоя этилиши борасида шахсан жавобгарлик маъсулиятини юклайди. Бир қатор хорижий мамлакатлар конституцияларининг таҳлили уларда экологик-ҳуқуқий нормалар турлича тартибга солинганлигидан гувоҳлик беради. Хусусан: 1. Хорижий мамлакатлар конституцияларида давлатнинг табиатни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланишни таъминлаш сингари мустақил функциялари мавжудлиги мустаҳкамланган (ГФР Конституциясининг 15-моддаси, Болгария Конституциясининг 31-моддаси ва б.қ.). 2. Табиий объектлар ва ресурсларга нисбатан давлатнинг мутлақ мулк ҳуқуқи белгилаб қўйилган (Венгрия Конституциясининг 8-моддаси, Руминия Конституциясининг 12-моддаси ва б.қ.). 3. Халқ хўжалигини ва табиатдан фойдаланишни ривожлантиришда халқ хўжалигини режалаштириш, хом-ашё ва ресурсларга бўлган эҳтиёжни инобатга олиш, уларнинг режали тақсимлаш ва улардан оқилона фойдаланиш каби нормалар мустаҳкамлаб қўйилган. (Венгрия Конституциясининг 7- моддаси ва ш.к.). 4. Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш бўйича юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини шакллантириш. Айни дамда таъкидлаш ўринлики, кўп ҳолларда фуқароларнинг қулай атроф табиий муҳитда яшаш ҳуқуқи айни дамда атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш мажбурияти билан боғланади (ГФР Конституциясининг 34-моддаси ва ш.к.). 5. Табиатни муҳофаза қилишда жамоат бирлашмалари ва ҳаракатларнинг ўрни мустаҳкамланган (ГФР Конституцияси 29-моддаси, Руминия Конституцияси 24-моддаси ва б.қ.).

6. Давлатнинг мамлакат ва жамиятнинг табиатни муҳофаза қилиш бўйича ички ва ташқи сиёсатига оид принципларининг яхлитлиги (Венгрия Конституциясининг 20-моддаси ва ҳ.к.). Шунингдек, Австрия, Албания, Болгария, Венгрия, Литва, Польша, Словакия, Словения, Хорватия, Чехия ва Эстония каби давлатларда фуқаролар ва давлатнинг экология соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари аниқ- равшан белгилаб берилган. Хусусан, Греция Конституцияси (1975 й.) 24- моддасида “Табиий ва маданий атроф муҳитни муҳофаза қилиш давлатнинг мажбурияти ҳисобланади”, деб белгиланган. Австрияда эса, “Атроф муҳитни ҳар томонлама муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Федерал Конституциявий қонун (1920 й.) амал қилиши ушбу мамлакатнинг атроф муҳитни комплекс муҳофаза қилишга интилаётганлигидан далолат беради. ГФР Конституцияси 20а-моддасида ҳам давлат атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиши, бугунги авлод келажак авлод олдида маъсул эканлиги уқтирилган. Италияда ҳам атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш бўйича вазифа давлат зиммасига юкланган. Италия Конституцияси 9-моддасида (1947 й.) таъкидланишича, “Республика мамлакат табиатини муҳофаза қилади”. Ҳиндистонда атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишнинг конституциявий-ҳуқуқий асослари давлатнинг атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш ва уни яхшилашга ҳаракат қилишга мажбур эканлигини ҳамда бу ҳар бир Ҳиндистон фуқаросидан талаб қилинишини белгилайди. Турли мамлакатларнинг конституциявий-экологик нормаларининг қисқача таҳлили Конституцияда давлат экологик сиёсатининг устувор йўналишларини белгилаш, уларни норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда янада аниқлаштириш ҳамда қонунни қўллаш маданияти экологик барқарор ривожланишга имкон беришини яна бир карра тасдиқлайди. Худди шунингдек, қиёсий таҳлил кўрсатганидек, Ўзбекистон Республикаси Конституциясида мустаҳкамланган асосий экологик-ҳуқуқий нормалар энг илғор хорижий давлатлар тажрибасига мос бўлиб, мамлакатимизда барқарор

ривожланишни таъминлашга, атроф муҳит мусаффолигини сақлашга, табиатни ҳамда аҳоли саломатлигини муҳофаза қилишга хизмат қилмоқда. 1. Экологик сиёсат тушунчаси мазмун моҳияти Ҳозирги вақтда экологик муаммолар аср муаммосига айланмоқда. Фан-техниканинг, иқтисодиётнинг жадал ривожланиш, антропоген омилларнинг табиатга таъсирининг кучайиши натижасида биосфера экотизимларининг бузилиши, чўлланиш ва сайёрамизда ҳароратнинг ошиб бориши кузатилмоқда. Экологик муаммоларнинг кескинлашуви ердаги ҳаётга хавф туғдирмоқда. Ана шундай муаммолардан бири атроф-муҳитни кўплаб чиқиндилар билан ифлосланиш хисобланади. Тадқиқотчиларнинг ҳисоб-китобига ҳозирги кунда инсонинг хўжалик фаолияти натижасида дунё бўйича йилига 105-110 млрд т. га яқин чиқинди юзага келмоқда. Чиқиндилар қаттиқ газсимон, суюқ ҳолатда бўлиб, уларнинг бир қисми ҳавога, бошқаси сувга, тупроққа, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига ўтиб, тўпланиб боради. Чиқиндиларнинг йиллар давомида тўпланиб бориши ҳозирги кунда инсон ҳаёти учун ўта хавфли қуйидаги муаммоларни келтириб чиқармоқда. Инсониятнинг келгуси ривожланиш тақдири, кўп жиҳатдан, табиат билан жамиат ўртасидаги қарама-қаршиликларни оптимал ҳал қилиш йўллари ва воситаларнинг топилишига боғлиқ. Шулардан келиб чиққан ҳолда, табиат билан жамият ўртасидаги алоқадорликнинг асосий тамойилига қатъий риоя қилиш зарур бўлади Атмосферанинг қуйи қатлами тропосферанинг қалинлиги ўрт 10-12 км партиковий эффект бўлиб, унда ҳавонинг 80% массаси тўпланган. Бу қатламда об-ҳавонинг барча ҳодисалари сув ва бошқа кимёвий элементларнинг айланма харакати содир бўлади.

Ер атмосфера ҳавосиинг таркибидаги турли моддаларнинг оз ёки кўплиги «Иссиқхона» самарасини белгилайди. Тропосферадаги сув буғлари, углерод икки оксиди, метан, хлор, углерод, азот оксиди, озон ва бошқаларнинг мавжудлиги туфайли атмосферанинг қуйи қисмидаги ҳавонинг ўртача ҳарорати 150 С ни ташкил этади. Лекин, XX асрнинг 50 йилларидан бошлаб, минерал ёқилғи турлари фойдаланишга ўтилиши билан атмосферага турли чиқиндилар кўплаб чиқарила бошланди. 80 йилларда ҳавога 5 млярд т. углерод, 100 млн т. олтингугурт чиқарилган бўлса, ҳозирги кунда углерод миқдори 6 млярд т га етади. CO 2 нинг ҳаво таркибидаги миқдори 0,4-2,5 млрд т. кўпайиб бормоқда. Ҳозирги вақтда Орол сатҳи 18 м пасайиши натижасида у энди 2 та қолдиқ кўлга айланиб қолган. Унинг соҳиллари 60-80 км. га чекинган. Денгизнинг сув қочган туби 4 млн. дан ортиқроқ майдонда кўриниб қолган. Натижада қумли шўрхок саҳро пайдо бўлган. Оролнинг қуриб қолган тубидаги чанг бўронлар ҳар йили 90 кун давомида кузатилмоқда Орол денгизи Марказий Осиёнинг ёпиқ сув ҳавзаларидан биридир. Унинг чор атрофи бепоён чўл зонаси билан ўралган. Орол денгизини сув билан тўлдириб турадиган манба бу Амударё ва Сирдарёлардир. Бу дарё лар ҳар йили Орол денгизига 56 км 3 сув қўядилар. Маҳаллий ёғинлар ҳисобида эса 5 км 3 сув Орол денгизига қўшилиб туради. Бу икки дарё (қа димда Оқсув ва Яксарт деб аталган) Тяншань ва Помир тоғларидан бошланиб оқиб Орол денгизига қўйиладилар. Тоғдан бошланган жойларида бу дарёларда 100 км 3 дан ортиқ сув бўлиб, то Орол денгизига қўйилганга қадар 2500 км масофани чўл зонаси бўйлаб ўтганда сувнинг ярмидан кўпроғи буғланиб ва бошқа сабаблар натижа сида Оролга етиб бормайди. Бу икки буюк дарёларнинг сувлари 2000 йилдан ҳам кўпроқ вақтдан буён Марказий Осиё халқларининг чучук сувга ва қишлоқ хўжалигига бўлган талабини қондириб келмоқда, бу минтақанинг муҳитига кўрсатган таъсири сезиларли даражада

эмас эди. Бироқ ХХ асрнинг иккинчи ярми дан бошлаб бу минтақада вазият кескин ўзгара бошлади. Яна йигирма йилдан сўнг, яъни 1960 йилда суғориладиган ерлар сони 4,5 млн гектарга етди, кейинги 25 йилда яна қўшимча 2,6 млн гектар ерга сув чиқарилди ва сувни ишлатиш бир йилда 105 км 3 етди. Шундан 60 км 3 Амударё ва 45 км 3 Сирдарё ҳисобига тўғри келар эди. Шундай ҳолат бу дарёлар сув оқимининг Орол денгизига қўйилишини кескин қисқартириб юборди. Масалан, агар 1960 йилда Орол денгизи сувининг даражаси 53-54 метрни ташкил этган бўлса, кейинги йилларда у кескин пасайиб бориб, сув даражаси 1990 йилда 1960 йилга нисабатан 14 метр пасга тушган. Бу деган сўз Орол денгизининг – 40 % қуриган ва сув ҳажми 60 % гача қисқарган демакдир. Кейинги йилларда ҳам Оролнинг қуриши тўхтагани йўқ ва кузатишларга кўра ўз вақтида чора-тадбирлар кўрилмаса унинг қуриши келгусида ҳам давом этаверади. Шундай ҳолат давом этаверса Орол денгизи кичрайиб, қуриб умумий майдони 4-5 минг км 2 келадиган шўр кўлга айланиш эҳтимоли бор. Орол денгизи сувининг шўрлиги 22-23 % кўтарилди. Денгизнинг саёз Шарқий Жанубий ва Шимолий қирғоқларидан денгиз суви 60-120 км чекиниб, шўрҳок ерларга айланиб қолди. Кейинчалик сувнинг шўрланиш даражаси 41-42 % га етиб бориши мумкин Денгиз сув сатҳининг пасайиши туфайли унинг атрофида 4 млн га яқин шўрҳокка айланиб кучли шамол у ердаги туз қум ва чангларни кўчириб, 300 км масофагача олиб бориб тарқатмоқда. Чанглар билан бирга хлористоводород ва олтингугурт кислоталарини ҳам тарқатмоқда. Натижада атрофдаги обикор ерларга зарар келтирилмоқда. Орол денгизи қуригунга қадар 200 км атрофидаги ҳудуднинг иқлими яхши ҳолатда сақланиб турган. Қишда совуқни ёзда ўта иссиқни камайти риб турган. 1980 йилга келиб, январ ойи билан июл ойларининг ўртача ойлик ҳарорат фарқи 2 °С га кўпайган. Баҳор ва куз ойларида тез-тез со вуқлар бўлиб турадиган бўлиб қолди, иссиқ кунлар 170 кунгача пасайди. Ёзнинг

баланд ҳарорати, кучли шамолларнинг бўлиб туришини кучай тирди, кучли бу шамоллар одам саломатлиги учун ёмон таъсир этувчи за ҳарли кимёвий моддалар билан заҳарланган чанг тўфонларни тарқатади ҳамда тупроқ юзидан сувнинг парланишини тезлаштириб қишлоқ хўжалик экинларининг ривожланишига ва ҳосилдорлигига салбий таъсир этади. Сувнинг кам келиши дарё делталарини қуришига ўсимликлар турларининг камайишига ва биологик турли-туман организмларнинг камайиб кетишига ва хуллас инсоннинг яшаш шароитининг кескинлашувига олиб келади. Бу икки дарё сувидан тўғри рационал фойдаланмаслик натижасида, ортиқча сувлар кўпгина кўл ва ботқоқликларнинг пайдо бўлишига олиб келмоқда. Худди шундай сув ҳавзалари Амударёнинг қуйи қисмида 40 га яқин бўлиб, буларда ҳар йили 6 – 7 км 3 га яқин сув буғланиб йўқолиб кетмоқда. Ана шундай кўллардан энг каттаси Нукус шаҳрининг ғарбида жой лашган Сариқамиш чуқурлигида жойлашган кўл бўлиб, ҳар йили 3 – 4 км 3 сув олади ва таркибида 30 км 3 дан ортиқ сув бор. Ер юзидаги яна бир глобаль экологик муаммолардан бири хисобланади. Қуруқ иқлим минтақасида майдоннинг 60 йиллардан бошлаб кескин кенгайиши аввало ривожланаётган мамлакатлардаги аҳоли сонининг тўхтовсиз ошиб бориши билан боғлиқдир. БМТ нинг маълумотига кўра ҳозирги кунда қурғоқчил ва ёғин кам иқлим минтақаларининг 95% майдони чўлга айланиш арафасида турибди. Қурғоқчил иқлими ернинг жами майдони тахминан 40 млн. км2, яъни қуруқликнинг тахминан 25% ини ташкил этади. Қурғоқчил иқлим минтақасида Ер юзаси аҳолисининг 20% и (800 млн киши) истиқомат қилади. Чўлланиш Ўзбекистонда ҳам содир бўлмоқда. Республиканинг 70% ортиқ майдони чўл ва чала чўл минтақаларида жойлашганлиги сабабли суғориладиган ерларда шўрланиш шамол, ва сув эрозияси, яйловларда гурунт сув сатҳининг кўтарилиш каби ҳодисалар кейинги йилларда катта майдонларда рўй бермоқда. Чўлланиш ва

шўрланишнинг тезлашуви оқибатида сўнгги йилларда 50 минг гектарга яқин экин майдони қишлоқ хўжалигида фойдаланишга яроқсиз бўлиб қолди. Ноқулай экологик вазият қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилини ва чорва маҳсулотлари етиштиришнинг кескин камайишига олиб келди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 22 февралдаги “Ўзбекистон Республикасида чўлланиш ва қурғоқчиликка қарши курашиш бўйича ишлар самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги ПҚ- 4204 – сонли қарори қабул қилинди. Бугунги кунда тоғолди адир ерларида 5 млн га деградацияга учраган ерлар мавжуд бўлиб у ерларда пистазорлар барпо этиш мумкин Пистазорлар барпо этилгандан кейин қуйидаги кўринишга эга бўлади 2019 йилда ўрмон фонди ерларида 8 минг гектарда пистазорлар барпо этилади. 2020 йилдан ҳар йили 3000 гектардан ихота дарахтзорлари барпо этишни давлат дастурига киритиш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Ўрмон барпо қилиш орқали кўчма қумлар мустаҳкам- ланади, чўлланиш жараени секинлашади, унинг таъсирида ер устки қисмида шамолнинг тезлиги камаяди, чанг тўзонлари бўлиб ҳавога туз ва қум заррачаларини кўтарилиши тўхтайди. 7 ёшли саксовулзорда шамол тезлиги бутунлай тўхтайди. 1га саксовулзор йил давомида 1135 кг карбонат ангидрид газини ютиб 835 кг кислород ажратади. Бу эса хаво таркибини яхшилайди, атроф муҳитни ифлосланишига чек қўйилади. 2. Халқаро экологик ташкилотлар Бирлашган Миллатлар Ташкилоти(БМТ) Бош Ассамблеясининг 75- юбилей сессияси жаҳонда вужудга келган эпидемиологик вазият муносабати билан тарихда илк бор видеоанжуман шаклида бўлиб ўтказиляпти. Президентимиз жорий йил 23 сентябрь куни мазкур юбилей сессиясининг юқори даражадаги умумсиёсий мунозараларида иштирок этади. Давлатимиз раҳбари сессиянинг ялпи қисмида сўзга чиқиб, халқаро ҳамжамият

эътиборига минтақавий ва глобал аҳамиятга эга долзарб масалалар юзасидан ўз нуқтаи назарларини тақдим этади ҳамда Ўзбекистонни сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий модернизация қилишнинг устувор йўналишларини белгилаб беради. Шу ўринда шуни таъкидлаш жоизки, Юртбошимиз 2017 йил сентябрь ойида Ню-Ёрк шаҳрида бўлиб ўтган БМТ Бош Ассамблеясининг 72- сессиясидаги нутқларида ҳам қатор муҳим таклиф ва фикр-мулоҳазаларини баён этган эдилар. Жумладан, тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш, минтақанинг сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, Орол фожиасидан жабр кўрган аҳолига амалий ёрдам кўрсатиш бўйича билдирган фикрлари, денгиз картасини қўлига олиб, донор давлатлар билан халқаро ташкилотларнинг эътиборини қаратганлари – бу халқимиз томонидан ҳеч қачон унутилмайдиган тарихий воқеалардан саналади. Албатта, давлатимиз раҳбари ташаббуслари барча жабҳалар қатори глобал экологик муаммоларнинг олдини олиш ва бартараф этишда ҳам муҳим аҳамият касб этиб келмоқда. Хусусан, 2018 йилнинг ноябрь ойида БМТ шафелигида Оролбўйи минтақаси учун Инсон хавфсизлиги бўйича кўп томонлама шериклик асосида траст фонди ташкил этилди. Мазкур фондга шу куннинг ўзида Хитой, Норвегия, Қатар сингари бир қатор давлатлардан донорлик маблағлари келиб тушгани, буларнинг барчаси Орол муаммосининг чин маънодаги бутунжаҳон муаммоси сифатида тан олинганлигидан далолат беради. Мазкур жамғарманинг мақсади – халқаро ҳамкорликни ривожлантириш ва донор ҳамжамиятининг маблағларини Оролбўйи минтақасидаги экологик ва ижтимоий-иқтисодий вазиятни яхшилашга қаратилган мураккаб чора-тадбирларни амалга оширишга сафарбар этишдан иборат. Ташкил этилганидан буён донорлар томонидан Жамғармага 11,2 миллион доллар миқдорида маблағ ажратилган.

Жорий йил июль ойида Траст жамғармаси Бошқарув қўмитасининг видеоконференция тарзидаги бўлиб ўтган 4-йиғилишида Оролбўйи минтақаси учун Инсон хавфсизлиги бўйича Кўпшериклик Траст жамғармасининг 2019 йил декабрь ойида ўтказилган биринчи қабули доирасида лойиҳавий молиялаштириш учун тақдим этилган талабномаларни баҳолаш натижалари кўриб чиқилди. Талабномаларнинг биринчи қабули доирасида умумий қиймати 3,1 миллион долларга тенг бўлган 2 лойиҳа тасдиқланди ва молиялаштирилди. Оролбўйи минтақаси учун Инсон хавфсизлиги бўйича кўпшериклик Траст жамғармасига Финляндия 1 миллион евро, шунингдек, Европа Иттифоқи 5 миллион евро миқдорида маблағ йўналтирди. Корея Республикаси ҳукумати билан Жамғармага 1 миллион евро миқдорида ҳисса қўшиш тўғрисида битим имзоланиши кутилмоқда. Мамлакатимизда ҳам Орол инқирозининг салбий оқибатларини юмшатиш чора-тадбирларига алоҳида эътибор берилмоқда. Давлатимиз раҳбарининг 2018 йил 15-16 ноябрь кунлари Қорақалпоғистон Республикасига ташрифлари давомида берилган топшириқлари асосида ҳудудда экологик муҳитни яхшилаш ҳамда Оролбўйи минтақасининг барқарор ривожланишини таъминлаш бўйича маҳаллий ижро ҳокимлигига, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раисининг биринчи ўринбосари, Мўйноқ, Қўнғирот, Тахтакўпир, Қораўзак ҳамда Кегейли туманлари ҳокимларининг экология ва Оролбўйи ҳудудини ривожлантириш масалалари бўйича биринчи ўринбосари лавозими жорий этилди. Қорақалпоғистон Республикасини 2019-2021 йилларга мўлжалланган ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш дастурида соғлиқни сақлаш тизими, қурилиш, тўқимачилик, фармацевтика, озиқ-овқат, сайёҳлик ва кимё саноатини ривожлантириш бўйича умумий қиймати 1,5 миллиард долларлик мингдан ортиқ лойиҳани ўз ичига олади. Шу баробарида, Ўзбекистон

Республикасининг 2020-2022 йиллардаги Инвестиция дастури доирасида Қорақалпоғистонда умумий қиймати 3,4 миллиард долларлик 28 та лойиҳа амалга оширилиши кўзда тутилган. Минтақани янада ривожлантириш бўйича комплекс ишларнинг устувор йўналишлари саноатни ривожлантириш, турли соҳаларда катта ва кичик ишлаб чиқариш объектларини ташкил этиш, тадбиркорликни ривожлантириш учун қулай шарт-шароит яратиш, қишлоқ хўжалигига илғор технологияларни кенг жорий этиш, аҳоли ва ишлаб чиқариш корхоналари учун қулай замонавий инфратузилма яратиш, шунингдек, Оролбўйи аҳолисининг яшаш даражаси ва турмуш сифатини яхшилаш бўйича чора- тадбирлар қабул қилиш ҳисобланади. Президентимизнинг 2018 йил 16 октябрдаги тегишли қарорига мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Оролбўйи халқаро инновация маркази ташкил қилинди. Марказнинг асосий вазифалари Орол денгизи қуриган тубида шўрланган ерларда экотизим ва барқарор турмуш даражасини таъминлаш, халқаро ташкилотлар билан инновация ва ерларнинг шўрланган ҳудудда экологик муаммоларни ҳал қилиш бўйича ҳамкорликни ташкил этиш, тажриба учун экспериментал майдонларни яратиш, технологик трансфер ва шўрланиш шароитида тадқиқотлар ўтказиш, шунингдек, ушбу соҳада давлат-хусусий секторлар ҳамкорлигини ривожлантириш борасидаги халқаро инновацион ташкилотлар билан ҳамкорликни ташкил этиш ҳисобланади. Марказ ҳузурида юридик шахс ташкил этмаган ҳолда «Оролбўйи ҳудудида инновацияларни қўллаб-қувватлаш» жамғармаси ташкил этилди. Марказ томонидан бугунги кунда маҳаллий ва хорижий илмий тадқиқот институтлари, олий таълим муассасалари ва бир қатор халқаро ташкилотлар билан ўзаро англашув, илмий-тадқиқот ишларини олиб бориш

ва ҳамкорлик қилиш бўйича жами 23 та меморандум имзоланган. Ҳозирги кунда Марказ томонидан Япониянинг “OYO Corporation” корпорацияси, «Қурғоқчил ерлар (арид) илмий-тадқиқот Маркази» (Тоттори университети, Япония), Япониянинг Киото университети, Россия Федерациясининг И.М.Губкин номидаги давлат университети ва бошқа қатор халқаро ташкилотлар ва маҳаллий олий ўқув юртлари билан ҳамкорликда турли соҳалар бўйича тажриба-синов ишлари олиб борилмоқда. Канаданинг маҳаллий ташаббуслар фонди (CFLI) билан ҳамкорликда «Оролбўйи аҳолисининг атроф-муҳит ва иқлим ўзгаришларига мослашиш масалалари бўйича хабардорлигини оммавий ахборот воситалари ёрдамида ошириш» лойиҳаси амалга оширилмоқда. Президентимизнинг 2020 йил 12 февралдаги «Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Оролбўйи халқаро инновация марказининг фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора- тадбирлар тўғрисида» қарорига кўра “My garden in the Aral Sea” («Оролдаги боғим») агро ва экотуризм лойиҳаси амалга оширилиши белгиланган. Қарорда асосан, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Оролбўйи халқаро инновация марказининг молиявий ва моддий-техник таъминотини янада яхшилаш, унинг тажриба-синов майдонларини кенгайтириш ҳамда тузилмасини такомиллаштириш, Оролбўйи ҳудудида инновацион ва илмий ишланмаларни янада кенгроқ жорий этиш масалаларига катта диққат қаратилган.

3. Мамлакатимиз экологик сиёсатининг шаклланиши ва экологик ташкилотлар Юртбошимиз ташаббуслари билан экология соҳасида амалга оширилаётган, жумладан, Орол денгизининг қуриган майдонларидан кўтарилаётган тузли қумлар учун «яшил қопламалар» — ҳимоя ўрмонзорларини барпо этиш мақсадида 2019-2020 йил фақат қиш-баҳор даврида 1,2 миллион гектар майдонга саксовул, қандим ҳамда чўлга чидамли бошқа ўсимликлар экилди.. Ўрмонлаштириш тадбирлари денгиз чекингандан кейин, яъни ўтган асрнинг 80 йилларида бошланган бўлиб, қарийб 40 йил давомида атиги 400 минг гектар майдон ўрмонлаштирилган эди. 2018 йилгача, яъни янги ўрмонлаштириш даври бошлангунга қадар, Мўйноқда ўрмонлаштириш тадбирларига атиги иккита трактор (Т28 маркали) ва 10-15 ишчи жалб қилинган бўлса, бугунги кунда бу кўрсаткич бир неча юз баробарга ошган. 2018-2019 йилларда Орол денгизининг қуриган майдонларида 1500 га яқин ишчи (жумладан маҳаллий аҳоли) кучи ёрдамида 1532 тонна чўл ўсимликлари уруғи (саксовул уруғидан 1459 тонна ва қорабарақ уруғидан 73 тонна) тайёрланган эди. Кенг қамровли ободонлаштириш ишларида 2 та самолёт (АН-2) ва 500 га яқин махсус техниклардан фойдаланилган. Шу техникалар ёрдамида 1 миллион 126 минг гектар майдонда қариқ (борозда) тортиш ишлари олиб борилди ва 461 минг гектар майдонда саксовул уруғлари экилди, кўчатлари ўтқазилди. 2019-2020 йилларда денгизнинг қуриган майдонига, яъни Возрождение ва Ақпеткей ҳудудларига 700 минг гектар майдонда «яшил қоплама» – ҳимоя ўрмонзорлари барпо қилиш учун чўл ўсимликларини экиш белгиланган эди. Март ойи охирларида белгиланган режалар ортиғи билан бажарилди – Оролнинг суви қуриган 706 минг 401 гектар майдонида

ўрмонлаштириш ишлари олиб борилди. 40 минг 284 гектар майдонда кўчатдан экилди, 663 минг 103 гектар майдонга техникаларда (самолёт, дельтаплан ва тракторларда) уруғ сепилди. Мавсум давомида қарийб 167 минг гектар ер майдони экишга тайёрланди. Ўрмонлаштириш тадбирлари учун 2 минг 770 тоннага яқин чўл ўсимликлари уруғлари тайёрланди. Шундан 600 тоннага яқини Мўйноқ тумани аҳолиси томонидан тўпланди. Экишга асосан саксовул уруғлари, ундан ташқари қорабарақ, қандим, черкез ва бошқа чўл ўсимликлари тайёрланди ва экилди. Оролнинг қуриган тубида ўрмонлаштириш тадбирларига 850 та техника (жумладан 4 та самолёт) ва 2500 дан ортиқ ишчилар жалб қилинди. Оролбўйи ҳудудида ўрмонзорлар барпо этишга кўмаклашиш, шунингдек, долзарб экологик муаммоларни ҳал қилишга кенг жамоатчиликнинг эътиборини қаратиш мақсадида Ўзбекистон Экологик партияси томонидан Қорақалпоғистон Республикасининг Мўйноқ туманида экологик акциялар ўтказилди. Ушбу акцияларда доирасида Мўйноқ туманида «Дўстлик экобоғи»ни барпо этиш бўйича экологик ҳашар ташкил этдилар. Экологик партия фаоллари томонидан олиб келинган 5 мингга яқин манзарали ва мевали кўчатлар ўтказилиб, экобоғнинг теварак атрофлари обод қилинди. Ўзбекистон Экологик партияси ходимлари «Орол денгизи ҳудуди - экологик инновациялар ва технологиялар зонаси» концепциясини ишлаб чиқишда иштирок этди. 2019 йилнинг 17-22 октябрь кунлари Ўзбекистонда илк бор Ўзбекистон Экологик партиясининг ташаббуси билан «Биз келажак учун жавобгармиз» шиори остида “ARAL MARATHON” халқаро экологик марафони ўтказилди. Экологик марафон Ўзбекистоннинг 6 та шаҳрида, яъни

Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Урганч, Нукус ва Мўйноқда 30 минг киши иштирокида бўлиб ўтди. Ушбу марафонда нуфузли халқаро ташкилотлар, БМТТД, ЕХҲТ ва бошқа халқаро ташкилотларнинг вакиллари иштирок этдилар. Марафоннинг асосий мақсади – Оролбўйи минтақасини экологик инновациялар ва технологиялар зонаси деб эълон қилинишига, Орол фожиаси ҳақиқатдан ҳам глобал миқёсдаги муаммо эканлигига жамоатчилик эътиборини жалб қилишдир. Ўзбекистон Экологик партияси 2020 йил 16-21 февраль кунлари партиянинг Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар партия ташкилотлари томонидан «Оролга мадад» акцияси акцияси ташкил этилиб, саксовул уруғларини йиғиш ишлари амалга оширилди. Партиянинг барча ҳудудий ташкилотлари томонидан 3000 кг яқин саксовул уруғлари тўпланиб, Орол бўйига етказиб берилди. Юртбошимиз мамлакатимизнинг барча ҳудудлари қатори Мўйноқ тумани ва марказига ҳам ташриф буюриб, шаҳарни ривожлантириш, аҳолини қийнаётган муаммоларни бартараф этиш чораларини кўришга кўрсатма берган эди. Шундан сўнг дастлаб узоқ йиллар давомида аҳоли учун туман марказидаги энг катта муаммолардан бири бўлган ичимлик суви масаласи ечилди. 2017 йилда Қўнғирот тумани марказидан Мўйноқ шаҳригача бўлган 101 километрлик ҳудудга ичимлик суви тортиб келинди ва аҳоли тоза ичимлик суви билан таъминланди. Президентимизнинг 2018 йил ноябрь ойида туманга ташрифларидан сўнг мўйноқликлар турмуши бутунлай ўзгарди. Кичик шаҳарда катта-катта бунёдкорликлар амалга оширила бошланди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил йил 16 январда «Қорақалпоғистон Республикасининг Мўйноқ туманини комплекс ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори ҳам қабул қилинди. Мазкур қарор билан Қорақалпоғистон Республикасининг Мўйноқ туманини

комплекс ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш дастури ҳам ҳаётга татбиқ этилди. Дастурга кўра, 2019 – 2021 йилларда кенг кўламли чора-тадбирлар амалга оширилиши белгиланди. Жумладан, Мўйноқ туманининг «Бозатау» овул фуқаролар йиғини ҳудудида бўш ётган 12,7 га ер майдонда «Оқ кема» номли замонавий болалар соғломлаштириш оромгоҳи ишга тушди. Оромгоҳ Юртбошимизнинг 2018 йилнинг ноябрь ойидаги Қорақалпоғистон Республикасига ташрифлари давомида Мўйноқ туманини комплекс ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича берган топшириқлари асосида бунёд этилди. «Оқ кема» болалар соғломлаштириш оромгоҳига мавсум давомида 4 сменада жами 600 болани соғломлаштириш режалаштирилган. Марказда болалар ётоқхоналари барча жиҳозлар билан таъминланган. Жисмоний тарбия машғулотлари учун футбол, баскетбол, волейбол майдончалари ва болалар сузиш бассейни бор. Стол тенниси, шахмат-шашка ўйинлари учун жойлар ажратилган. Маданий тадбирларни ташкил қилиш учун амфитеатр, кутубхоналар мавжуд. Тиббиёт хоналари, ошхоналари замонавий ускуналар билан таъминланган. Оромгоҳда 50 дан ортиқ янги иш ўрни яратилди. «Оқ кема» оромгоҳи атрофига боғ яратиш мақсадида 5 гектар ер майдонига уч мингга яқин мевали ва декоратив дарахтлар экилган. Шунингдек, Мўйноқ аэропортини янгитдан қуриб битказилди. Мўйноқ марказига ҳаво кемаси орқали нафақат республикамиз пойтахти ва бошқа вилоятлардан йўловчилар, балки хорижлик туристларнинг ҳам келиб кетишига ҳам халқаро талабларга мос шароит яратилди. Мазкур аэропорт Орол денгизини кўриш учун келган сайёҳлар катта қулайлик бўлди. Янги аэропорт Нукус – Мўйноқ – Орол денгизи маршрути бўйича ҳам самолёт ва вертолётлар қатновини йўлга қўйишга имкон беради. Келгусида ушбу аэропорт орқали нафақат шаҳарлараларо, балки халқаро йўналишларда ҳам йўловчи самолётларини қабул қилиш ва жўнатиш режалаштирилган. Алоҳида эътироф этиш жоиз, Ўзбекистон жаҳоннинг кўплаб мамлакатлари ва йирик халқаро ташкилотлари билан турли соҳаларда ҳамкорлик қилиши

асносида унинг фаолияти доирасидаги географик ҳудуди, кўлами янада кенгайиб бормоқда. Президентимиз 2020 йил 24 январь куни Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномасида «Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти, Ислом ҳамкорлик ташкилоти, Туркий кенгаш ва бошқа нуфузли халқаро ташкилотлар доирасида кўп томонлама ҳамкорликни жадаллаштиришни давом эттиришимиз зарур. Орол муаммосини ҳал этишда халқаро ҳамкорликни кучайтириш мақсадида Орол денгизи минтақасида инсон хавфсизлигини таъминлаш бўйича БМТ билан тузилган Траст фондига катта ишонч билан қараймиз. Биз Ўзбекистоннинг 2021-2023 йиллар мобайнида БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашига аъзо бўлиши масаласини изчил илгари суриш ниятидамиз», деб алоҳида кўрсатиб ўтганлиги Ўзбекистоннинг БМТ доирасидаги халқаро ташаббусларида янги тенденцияларни намоён қилди. Албатта, Юртбошимиз томонидан илгари сурилган барча ташаббуслар жаҳон ҳамжамияти томонидан кенг қўллаб-қувватланиб, амалиётга татбиқ этилаётгани барчамизга фахр ва ғурур бағишлайди. 4ю “Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишнинг иқтисодий механизмини ҳуқуқий таъминлаш”га доир концептуал ғоя ва таклифлардан “Юриспруденция” йўналиши талабалари учун “Экология ҳуқуқи” дарслигини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 24 августдаги 603-сонли буйруғи, 603-243 рақамли гувоҳнома). Натижада ушбу мутахассислик бўйича таълим олаётган талабалар, магистрантлар, ўқитувчилар, шунингдек, табиий ресурслардан махсус фойдаланувчилар ва табиатни муҳофаза қилиш органлари ходимларининг билим, ўқув ва кўникмаларининг шаклланиши ва ривожланишига хизмат қилган;

табиатдан умумий ва махсус фойдаланиш тури, объекти, субъекти, усули, шакли, уларга бўлган ҳуқуқлар каби турли мезонларга асосан таснифлашга доир таклифлардан “Юриспруденция” йўналиши талабалари учун “Экология ҳуқуқи” дарслигини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 24 августдаги 603-сонли буйруғи, 603-243 рақамли гувоҳнома). Натижада “Экология ҳуқуқи” фанининг “Табиий ресурсларга нисбатан мулк ҳуқуқи” ва “Табиатдан фойдаланиш ҳуқуқи” институтларининг илмий-назарий жиҳатдан бойишига хизмат қилган; ҳайвонот дунёсига нисбатан мулкчилик, ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан оқилона фойдаланишни рағбатлантириш, ҳайвонот дунёси объектларидан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари, балиқ овлашни амалга ошириш шартлари, ҳайвонот дунёси объектларидан фойдаланганлик учун ҳақ сифатида олинган маблағларни, жарима суммаларини ва ҳайвонот дунёси объектларига етказилган зарар учун ундирилган суммаларни тақсимлаш ҳамда улардан фойдаланишга оид таклифлар Ўзбекистон Республикасининг 2016 йил 19 сентябрдаги ЎРҚ-408- сон «Ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланиш тўғрисида»ги (янги таҳрири) Қонунининг 4, 23, 30, 35, 50-моддаларида ўз ифодасини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитасининг 2016 йил 3 октябрдаги 04/4-175-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланишнинг иқтисодий-ҳуқуқий механизмини такомиллаштиришга хизмат қилган; ўсимлик дунёсига нисбатан мулкчилик, ўсимлик дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан оқилона фойдаланишни рағбатлантириш, ўсимлик дунёси объектларидан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари, дарахтлар ва буталарни кесиш, ғайриқонуний равишда йиғилган ва тайёрланган ўсимлик дунёси объектларини олиб қўйиш, зарарнинг ўрнини

қоплашга оид таклифлар Ўзбекистон Республикасининг 2016 йил 21 сентябрдаги ЎРҚ-409-сон «Ўсимлик дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланиш тўғрисида»ги (янги таҳрири) Қонунининг 4, 25, 32, 37, 48, 49- моддаларида ўз ифодасини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитасининг 2016 йил 3 октябрдаги 04/4-175-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар ўсимлик дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланишнинг иқтисодий-ҳуқуқий механизмини такомиллаштиришга ҳисса қўшган; ўрмондан фойдаланишнинг асосий қоидалари сифатида давлат ўрмон фонди участкалари юридик ва жисмоний шахсларга фойдаланишга берилиши мумкинлиги, ўрмондан фойдаланиш умумий ёки махсус бўлиши мумкинлиги, ўрмондан махсус фойдаланиш учун ҳақ тўланиши ҳамда тўловлар миқдори ва уларни ундириш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланишига оид таклифлар Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 16 апрелдаги ЎРҚ-475-сон «Ўрмон тўғрисида» (янги таҳрири) Қонунининг 31-моддасида ўз ифодасини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитасининг 2018 йил 21 ноябрдаги 04/4-05-18-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар ўрмондан фойдаланишнинг асосий қоидаларини янада такомиллаштиришга хизмат қилган; ўрмондан доимий фойдаланувчиларнинг ҳуқуқи сифатида тайёрланган маҳсулотга ва уни реализация қилишдан олинган даромадга мулкдор бўлиши мумкинлиги ҳамда мажбурияти сирасига ўрмондан фойдаланганлик учун ўз вақтида ва белгиланган тартибда ҳақ тўлашни белгилаш оид таклифлар Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 16 апрелдаги ЎРҚ-475-сон «Ўрмон тўғрисида» (янги таҳрири) Қонунининг 33- моддасида ўз ифодасини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитасининг 2018 йил 21 ноябрдаги 04/4-05-18-сон маълумотномаси). Ушбу

таклифлар ўрмондан доимий фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини қонун ҳужжатларида мустаҳкамланишига хизмат қилган. 4. Ўзбекистон экологик сиёсатини янада такомиллаштириш йўналишлари Дарҳақиқат, бугунги кунга келиб сайёрамизнинг экологик ҳолати кўпчилик ривожланган ва ривожланаётган давлатларни бирдек ташвишга солмоқда. Атрофмуҳит муҳофазаси, унинг табиий ресурсларидан оқилона фойдаланиш масалалари долзарб экологик муаммо бўлиб қолмоқда. Ҳозирги экологик инқирознинг асосий сабабчиси инсон бўлиб, атроф-муҳитни ифлосланишдан сақлаш, табиий бойликлардан оқилона фойдаланиш кўп жиҳатдан инсонлар қайси жамиятда яшашларидан қатъи назар уларнинг экологик саводхонлиги ва маданиятига боғлиқ. Ҳозирги пайтда кўплаб шаҳарлар, саноат марказлари жойлашган ҳудудларда экологик вазият кескин ёмонлашган. Айниқса ҳудуднинг географик, экологик ва иқтисодий хусусиятларини, иқлим шароитларини ҳисобга олмаган ҳолда, табиат қонунларига, жумладан атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш қоида ва талабларига зид равишда турли хил саноат корхоналарининг қурилиши, уларнинг ишлаб чиқариш қувватини тўғри баҳоламаслик, технологик жараёнлардаги нуқсонлар, шунингдек эски технологик воситаларидан фойдаланиш атроф муҳитнинг, айниқса атмосфера ҳавосининг ифлосланишига олиб келмоқда. Бундан ҳам ачинарлиси, иқлим исиши билан боғлиқ муаммолар. Бунинг сабаби биринчидан атмосферада иссиқликни ушлаб қоладиган “иссиқхона газлари” натижасида, иккинчидан Ультрабинафша нурлари сийраклашган озон қатламидан Ер юзасига етиб келиши натижасида иқлим исиши кузатилади. Бу жараён ҳалокатли натижаларга олиб келади, бу исиш қор ва муз эришини тезлатади, қор суви аввал дарё ва кўл кейин денгиз ва океанларни тўлдириб юборади, океанлар сатҳи ўзгаради бу эса чучук сув манбаларини хавф остига қўяди, қирғоқ бўйи

фауна-флорасини йўқолишига, сув бойликларининг камайишига, давлатлар ўртасида сиёсий тўқнашувларга олиб келади. Экологик таълим ва тарбия атроф-муҳит хавфсизлигини таъминлаш юзасидан кўплаб тавсиялар ишлаб чиқилган, шунингдек, Ўзбекистондаги экологик вазият ва унинг ижтимоий муаммолари мавзусида докторлик диссертацияси ҳимоя қилинган6 . XX аср иккинчи ярми – XXI аср бошида Ўзбекистондаги экологик вазиятни замонавий ёндашувлар асосида холисона ўрганилган. Масалан, тут Ўзбекистонда деярли ҳар икки хонадоннинг бирида ўстирилар эди. Оқ тут ва шотутлар қадимдан кўплаб экилиб келинган. Бунинг илдизидан тортиб баргию чўпи ҳам дориворлик хусусиятига эга эканлигини буюк ҳамюртимиз Абу Али ибн Сино ѐзиб қолдирган. Ана шундай ноѐб ва шифобахш мевали дарахтни ҳам экологиянинг ифлосланиши ўз домига тортиб юбораяпти. Бу муаммонинг бир томони. Унинг иккинчи томони, қадимдан ипакчиликнинг яхши ривожланганидир, пилла қурти етиштириш кўрсаткичи йилдан-йилга пасайиб бормоқда7 . Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тадқиқот натижаларига кўра, инсон саломатлиги: 20% - наслдан-наслга ўтади; 20% - атроф-муҳит ифлосланишидан; 50% - оғир турмуш шароитидан; 10% - тиббиёт оқибатида соломатлиги хавф остида қолар экан. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) Бош Ассамблеясининг 59-сессиясида Барқарор тараққиёт мақсадлари учун таълимни (БТТ) амалга ошириш бўйича халқаро схема тасдиқланган. БТТ фанлараро ёндашуви асосида таълим олиш, тарбия, ўз-ўзини ривожлантириш ва намоён этиш, мустақил ва танқидий фикрлаш, маънан шаклланган, ижтимоий фаол, ўз хатти-ҳаракаларида ахлоқий ва экологик меъёрларга асосланадиган, ўзбек халқи қадриятларига мос бўлган, экологик билимга чанқоқ, атроф-муҳит ҳолати ҳақида қайғурадиган ва янги ижтимоий-иқтисодий ва экологик муаммоларни олдиндан кўра олиш хусусиятларини шакллантиришга даъват этади. БТТжамиятнинг барча аъзоларини минтақавий ва глобал муаммоларни ҳал этиш учун зарур билим

ва кўникмаларни ривожлантиришга катта эътибор қаратади. Агар, экологик таълим кўпроқ экологик мавзуларга эътибор қаратса, БТТ сиёсат, иқтисодиёт, жамият ва атроф-муҳит ўртасидаги ўзаро алоқадорлик масалаларига алоҳида ёндашади. БТТнинг асосий ғоялари қуйидаги стратегик ва дастурий ҳужжатларда ўз аксини топган. Хулоса Табиат билан жамият ўртасидаги муносабатларни оптималлаштириш туб маънода ҳар бир давлатнинг табиат муҳофазаси соҳасида тутаётган экологик сиёсатига боғлиқ. Экологик сиёсат иқтисодий ривожланишни белгилайди, ишлаб чиқариш жараёнида табиий ресурслардан қанчалик оқилона фойдаланилса, тайёр моддий маҳсулот миқдор жиҳатдан мўл-кўл, сифат жиҳатдан олий навли ёки даражалиги билан ажралиб туради. Табиий бойликлардан экстенсив усулда фойдаланиш, исрофгарчиликка йўл қўйиш, атроф-муҳит ифлосланишини олдини олмаслик ҳудуд иқтисодиётини инқирозга юз тутишига олиб келади. Бинобарин, мамлакатнинг барқарор ривожланиши экологик-иқтисодий омиллар бир-бирлари билан узвий боғлиқ. Замонавий техника тараққиёти ва унинг муваффақиятлари икки хил ижтимоий натижаларга олиб келмоқда. Бир томондан, техникасиз инсоният тараққиётини тасаввур қилиш қийин бўлса, иккинчи томондан, техника қудратли куч сифатида салбий оқибатларга олиб келмоқда. Инсон оғирини енгил қилишга қаратилган техника ёшларни иш билан таъминлашни қийинлаштирмоқда. Хусусий транспортларнинг кўпайиши, бир томондан яхши, иккинчи томондан, шаҳарларнинг экологик ҳолатига салбий таъсир этмоқда. Шовқин-суронлар инсон асабига салбий таъсир кўрсатмоқда. Инсоният олдида техникага оид жуда катта муаммоларни ҳал қилиш масалалалари турибди. Атроф-муҳитнинг саноат чиқиндилари билан ифлосланиши, табиат ресурсларининг тугаб бориши, табиат мувозанатининг бузилиши, радиоактив фожианинг ўта хавфли эканлиги каби масалаларни ҳал қилмасдан туриб, инсоният келажагини тасаввур қилиш қийин.

Буларнинг барчаси техникани қандай ва нима мақсадларда ишлатиш кераклиги тўғрисида чуқур ва атрофлича фикр юритишни тақозо этади. Ўтган асрнинг 60-йилларида техниканинг ривожланиши жамиятни инқирозга олиб келаётгани ҳақида фикрлар, мулоҳазалар пайдо бўла бошлади. Бу даврда техниканинг янгиланиш жараёни юз бераётган эди. “Жамият-техника- табиат” муносабатларида янги муаммоларнинг вужудга келиши одамларни ташвишга сола бошлади. 1972 йилда Рим клубининг биринчи маърузаси эълон қилинди. Бу жуда катта шов-шувларга сабаб бўлди. Бугунги кунда Рим клуби дунёга машҳур халқаро ташкилотга айланган. Рим клубининг маърузаси дунёдаги йирик олимларнинг илмий изланишларига суянган ва айниқса, Массачусет (АҚШ) технологик институтида Д.Медоуз раҳбарлиги остида яратилган “Инсониятнинг мураккаб ҳолати” лойиҳасига асосланган эди. Бу маърузада инсоният келажаги ҳақидаги масала анъанавий фикрлардан воз кечган ҳамда масалага янгича қарашган.

Фойдаланилган адабиётлар 1. O‘zbekiston Respublikasining Barqaror taraqqiyoti maqsadlari uchun ta’lim Konsepsiyasini qabul qilish bo‘yicha dasturi. 2012 y. 2. Mirziyoev SH.M. Parlament nashey straniy doljen stat shkoloy istinnoy demokratii, initsiatorom i osnovniym ispolnitelem reform. Rech Prezidenta Respubliki Uzbekistan na videoseletornom soveshenii, posvyashennoe analizu deyatelnosti palat parlamenta, politicheskix partiy, Ekologicheskogo dvijeniya Uzbekistana, oblastniyx, rayonniyx i gorodskix Kengashey narodniyx deputatov i zadacham na perspektivu. // Xalq so‘zi. 2017 yil 13 iyul, №137. 3. Ibragimov A.A., Gulyamov S.S., Marupova M.A. Ekologik muammolarni oldini olishda bojxona xodimining vazifalari. – Farg‘ona: 2005. 4. O‘zbekiston Respublikasining Qizil kitobi 1,2 tomlar. T.: Fan, 2012. 5. Sultonov P.S. Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari. Darslik. – T.: Musiqa, 2007. 6. To‘xtaev A., Hamidov A. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. – T.: 194. 7. Mamedov M.A. Osnovы ekologii. – M.: Mыslь, 196. 8. SHilov V.A. Ekologiya: Uchebnoe posobie dlya VUZov. – M.: Vыsshaya shkola, 2001. 9. «Ozonni buzuvchi moddalar va tarkibida ular bo‘lgan mahsulotlarning O‘zbekiston Respublikasiga importini tartibga solishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 9 yanvardagi 17- sonli qarori. 10. Milanova E.V., Ryabchikov A.M. Ispolzovanie prirodniyx resursov i oxrana prirodiy. Uchebnoe posobie dlya VUZov. – M.: Viysshaya shkola, 196. 11. Babina YU.V., Varfolomeeva E.A. Ekologicheskiy menejment: Uchebnoe posobie. – M.: ID Sotsialniye otnosheniya, 2002. 12. www.eso.uz 13. www.uznature.uz

Похожие

Давлатнинг экологик функциясини амалга ошириш шакллари (экологик мониторинг, экологик назорат

Давлатнинг асосий функциялари

Давлатнинг моҳияти ва белгилари

Хорижий мамлакатларда давлатнинг ҳудудий тузилиши

Давлатнинг шакли ва функциялари муаммолари