Давлатнинг асосий функциялари

Давлатнинг асосий функциялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Давлатнинг асосий функциялари Режа: 1. Давлат функциясининг тушунчаси 2. Давлат функциясининг турлари 3. Давлат функциясининг амалда ошириш шакллари ва усуллари

1. Давлат функциясининг тушунчаси. Давлатнинг асосий функциялари - унинг олдида турган вазифаларни амалга оширишга қаратилган давлат фаолиятининг асосий йўналишидир. Бу тарифдан қуйидаги давлат функциясининг белгилари келиб чиқади. 1. Давлатнинг вазифаси иқтисодий, маданий, сиёсий ва бошқалар у амалга оширадиган асосий йўлни белгилайди, барча давлат фаолиятини шу вазифаларни бажаришга қаратади. 2. Давлат функцияси — унинг моҳиятида намоён бўлади. Функция орқали давлат моҳияти, унинг жамият билан муносабатлари кўринади. 3. Давлат функцияларини амалга ошириш учун функция орқали жамият бошқарилиб, у амалий аҳамиятга эга бўлади. 4. Давлатнинг вазифа ва асосий функциялари жамиятнинг иқтисодий синфий, миллий ва маданий тузилиши билан белгиланади. 5. Давлат функцияси орқали ҳар бир тарихий босқичда давлат бошқарилади. Давлатнинг асосий функциялари ички ва ташқи функцияларга бўлинади. Ички функцияда — давлатнинг ички вазифалари, ташқи функцияда эса ташқи вазифалари амалга оширилади. 6. Давлат функциясига ҳуқуқий шакллар давлатнинг ижодкорлик ва ҳуқуқни ижро этиш фаолияти киради. 7. Давлат функцияси давлатни бошкаришда ва мажбур қилиш усуллари оркали амалга оширилади. Ўзбекистон давлатининг асосий вазифаси — жамиятдаги барча ижтимоий гуруҳ миллат, элат, гуруҳ, табақаларнинг манфаатларини ифодалаб, бозор иқтисодий сиёсатига ўтиб, демократик ҳуқуқий давлат қуришдир. Давлатнинг ички соҳада асосий вазифаси иқтисодий, сиёсий, ижтимоий ва маънавий соҳада турли ислоҳотлар ўтказиб бозор иқтисодини асосини яратишдир. Ташқи вазифаси эса жаҳондаги барча давлатлар билан алоқа қилиб, давлатни ташқи соҳадаги вазифаларини амалга оширишдир. Демак, кўрамизки, давлатнинг асосий функциялари унинг ички соҳадаги

иқтисодий, ижтимоий, маданий, маърифий, сиёсий ва ташқи ҳаётини бошқаришга қаратилган фаолиятининг асосий йўналишидир. 2. Давлат функциясининг турлари. Давлат функциялари ички ва ташқи турларга бўлинади. Ички функция қанча кучли бўлса, ташқи функция шунчалик кучли бўлади. Давлатнинг ички функцияси унинг олдида турган муҳим иқтисодий, ижтимоий, маданий ва сиёсий вазифаларини амалга оширади. Иқтисодий соҳада ташаббускорлик ва ишбилармонлик асосида иқтисодни мустаҳкамлаб босқичма—босқич бозор сиёсатига ўтишда барча мулк шаклини ҳуқуқий тенглигини таъминлаш ва қўриқлаш. Иқтисодни марказлаштирмаслик, корхона ва ташкилотларнинг мустақиллигини кенгайтириш. Фуқароларнинг меқнат қилиш, дам олиш, ишсизларга ойлик бериш, иш ҳақи, пенсиялар ва нафақаларнинг кафолатланган энг кам миқдорини жорий қилиш. Табиий бойликлардан тўғри фойдаланиш ва атроф муҳитни ҳимоя қилиш киради. Ижтимоий ва маънавий соҳада амалга ошириладиган вазифалар — бу барча инсонпарварлик ғояларига амал қилишлик. Халқнинг маънавий ва ахлоқий поклигини тиклаш. Халқнинг миллий маданиятини бойитиш, айниқса давлат тили ўзбек тилини янада ривожлантириш. Фуқароларнинг виждон ва дин эркинлигини ривожлантириш. Ижтимоий адолат қоидаларини руёбга чиқариш, аҳолининг энг ночор қатламларини ижтимоий ҳимоя қилиш ва бошқалар. Сиёсий соҳада қуйидаги вазифаларни ҳисобга олиб, барча ижтимоий гуруҳлар, миллат ва элатларнинг манфаатларига мос келадиган Ўзбекистонда демократик ҳуқуқий давлат қуриш. Қонун чиқарувчи, ижро этувчи, суд ҳокимияти ваколатларини ажратиш асосида миллий давлатчиликни яратиш, қонунийлик ва тартиботни мустаҳкамлаш. Бир мафкурадан воз кечиш, турли мафкуралар бўлишлиги, демократиянинг зарур шарти бўлган кўппартиявийликни ривожлантириш (ватан тараққиёти, социал демократик «Адолат», миллий тикланиш, халк демократик ва фидойилар партияси). Шу вазифалардан Ўзбекистон Республикасининг ички функциялари келиб

чиқади. Ички функцияга қуйидаги элементлар киради. Иқтисодий функция, маданий — маънавий тарбиявий функция, турли мулк шаклларини ва мустаҳкамлаш функцияси, молия назорат функцияси, аҳолига ижтимоий ҳимоя кўрсатиш функцияси, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш функцияси, табиатни ва экологик функция, қонунийлик ва ҳуқуқий тартиботни мустаҳкамлаш функцияси, фуқароларнинг ҳуқуқ, бурч ва эркинликларини таъминлаш функцияси ва давлатни идора этишда халқ оммасининг иштироки ва ошкоралик функциялари. Ўзбекистон Республикасининг ташқи вазифаларига — мамлакатни бошқа давлатнинг ҳужумидан ҳимоя қилиш, тинчликни мустаҳкамлаш, турли ижтимоий тузумдаги давлатлар билан тинч — тотув яшаш, давлатни ҳарбий қудратини мустаҳкамлаш ишлари киради. Давлатнинг шу вазифаларидан ташқи функциянинг қуйидаги элементлари келиб чиқади. Турли давлатлар билан тинч — тотув яшаш функцияси, хорижий давлатлар билан ҳамкорлик қилиш функцияси, мамлакатни бошқа давлатлар ҳужумидан қўриқаш ва жаҳонда тинчликни мустазқкамлаш ишларига фаол қатнашиш функцияларидан иборат. 3. Давлат функцияларининг амолга оширииш шакллари ва усуллари. Давлат ички ва ташқи функцияларининг қуйидаги шакллар орқали амалга ошириш: 1) ҳуқуқий нормалар қабул қилиш ва уларни амалга ошириш орқали. 2) ҳуқуқий бўлмаган, яъни ташкилий шакллар орқали. Давлат ички ва ташқи функцияларини ҳукуқий нормалар қабул қилиш ва уларни амалга ошириш орқали бажаради. Ўзбекистан бозор иқтисодига ўтиш, унинг иқтисодий базасини яратиш ва давлатнинг ички вазифаларини бажариш учун кўпгина қонунлар қабул қилинди. Чунончи, 1991 йил 19 ноябрда мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида қонун, мулк қақида, банклар ва банк фаолияти тўғрисида қонун (15 ноябр 1991 йил), тадбиркорлик тўғрисида, хўжалик жамиятлари ва ширкатлари тўғрисида қонун (9.12.1992 йил), қимматли қоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида қонун (2.9.1993 йил), чет эл

инвестициялари ва чет эллик инвесторлар фаолиятининг кафолатлари тўғрисида қонун (5.5.1994 йил) ва бошқалар. Давлатни ташқи функциялари ҳам тегишли қонунлар қабул қилиш орқали амалга оширилади. Масалан, Ўзбекистон давлатини мудофаа қилиш вазифасини амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида 4 — боб ташқи сиёсат деб белгиланган. Бундан ташқари, ЎзРси Олий Кенгаши томонидан 1992 йил 3 июлда «Умумий ҳарбий мажбурият ва ҳарбий хизмат тўғрисида» қонун қабул қилинган. Буларга асосан армияга хизмат қилиш, ватанни қимоя қилиш ҳар бир фуқаронинг бурчидир. Давлат функциясини ҳуқуқий нормалар қабул қилиш ва уларнинг амалга ошириш шакли қуйидаги 3 та ҳуқуқий усуллардан иборат: 1. Давлатнинг ҳуқуқ ижодкорлик усули, яъни қонун ва бошқа норматив ҳуқуқий актларни қабул қилиб, улар орқали давлат ўз функциясини амалга оширади. 2. Ҳуқуқий нормаларни бажариш — яъни ижро этиш усули. Чунончи, Ўзбекистонда давлат органлари, жамоат бирлашмалари, мансабдор шахслар ва фуқаролар иш фаолиятида ҳуқуқий нормаларни бажариб, уларга амал қилиб, давлатни ички ва ташқи функцияларини бажаради. Масалан, ЎзРси Конституциясининг 15 —моддасига асосан ЎзРсининг Конституцияси ва қонунларнинг устунлиги сўзсиз тан олинади. Унда давлат, унинг органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмалари, фуқаролар Конституция ва қонунларга мувофиқ иш кўрадилар, деб мустақкамлаб қўйилган. 3. Ҳуқуқий нормалар билан жамиятда кишилар ўртасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солиш усули. Бу усулнинг амалга оширувчи давлатни махсус ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлари — суд, прокуратура, ички ишлар адлия, миллий хавфсизлик органлари мавжуд бўлиб, булар ҳуқуқий нормалар билан давлат органлари, жамоат бирлашмалари, мансабдор шахслар ва фуқаролар ўртасида ижтимоий муносабатларни тартибга солиб давлат функцияларини амалга оширади.

Давлат функцияларини амалга оширишни ҳуқуқий нормаларни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган, яъни функцияларини турли йўллар билан амалга оширилади. Яъни, давлат аппаратини (давлат органлари) ишини бошқаришда ва такомиллаштиришда давлатни идора этишда ошкоралик ва демократия тамойили, кенг халқ оммасини давлатни бошқаришда иштирок этиши, кадрларни танлаш ва жой —жойига қўйиш, қонунчилик, қонунийлик ва ҳуқуқий тартиботни мустаҳкамлаш ва ҳоказолар киради. Давлат функцияларини амалга ошириш усуллари 2 хил бўлади: 1. Ишонтириш усули_ — бу барча давлат фуқароларини тарбиялаш орқали давлат ишларини кишилар онгли равишда амалга оширади. Бу усулда давлат кишиларни рағбатлантиради, турли мукофотлар берилиб, амалга оширади. 2. Мажбур қилиш усулида интизомий, маъмурий, моддий жиноий ва бошқа жавобгарликлар белгиланади. Демак, давлат функцияларининг амалга ошириш шакл ва усуллари ҳар бир даврда давлатнинг моҳияти ва ижтимоий белгилари билан белгиланади.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод ватан қолсин. Т., Тошкент, 1996 3. Каримов И.А. Ватан сажгагоҳ каби муқаддасдир. Т., 1996. 4. Ҳусанов О. Ўзбекистон Республикасининг давлат органлари. 1996. 5. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 6. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 7. www.ziyonet.u

Похожие

Давлат функциялари

Прокуратура органлари функциялари

Давлатнинг моҳияти ва белгилари

Ҳуқуқ принциплари ва функциялари

Хорижий мамлакатларда давлатнинг ҳудудий тузилиши