Давлатнинг моҳияти ва белгилари - Юриспруденция - Рефераты

Давлатнинг моҳияти ва белгилари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

Давлатнинг моҳияти ва белгилари Режа: 1. Давлатнинг моҳияти ва белгилари 2. Жамият сиёсий тизимида давлатнинг ўрни 3. Президент И.А.Каримовнинг асарларида давлат вап ҳуқуқ масалалари

1. Давлатнинг моҳияти ва белгилари. Шўро даврида Марксча — ленинча таълимот давлатни қукмрон синф мазлум синфни эксплуатация қилувчи — зўравонлик диктатураси деб келинди. Ҳозирги вақтда давлат зўравонлик бўлмасдан жамиятдаги барча синф, миллат ва элатларнинг ва миллий белгилари — диний, касби ва бошқа ижтимоий чиқишидан қатъиш назар, уларнинг манфаатларини ифодалайди. Давлатнинг моҳияти — бу жамиятдаги барча синф, сиёсий партия, табақа, гуруҳ, миллат ва элатлар учун хизмат қилишдир. Бундан чиқадиган хулоса шуки, давлат зўравонлик сиёсати бўлмасдан унинг асосий умуминсоний вазифаларини ошириш биринчи ўринга чиқди. Давлат синфий ҳокимиятини йўқотгани йўқ, у фақат иккинчи ўринга чиқди. Давлат жамиятдаги барча кишиларнинг сиёсий уюшмасидир. Давлат қокимияти умуминсоний ва миллий манфаатларга асосланган сиёсий ҳокимиятдир. Бу сиёсий ҳокимият давлат аппарати ёки давлат механизми деб аталувчи — давлат идоралари (органлари) — қонун чиқарувчи орган парламент, ижро этувчи орган — қукумат, қуролли кучлар, полиция, миллий хавфсизлик ва ҳуқуқни муқофаза қилувчи идоралар — суд, прокуратура ва ички ишлар идоралари орқали амалга оширади. Давлат жамият устқурмасининг сиёсат, дин, фалсафа ва бошқалари билан узвий борлиқдир. Давлат ҳуқуқ билан ҳам боғлиқдир, чунки ҳуқуқ давлатнинг олдида турган иқтисоди, сиёсий ва маданий вазифаларини амалга оширишда қурол бўлиб хизмат қилади. Ҳуқуқ жамиятнинг иқтисодий мустаҳкамлаб, турли мулк шаклларини қўрқлайди. Ҳуқуқ кишиларнинг ғоявий жиҳатдан тарбиялаб, ижтимоий онгни шаклларидан санъат, дин, фалсафа, ахлоқ ва бошқалар билан боғлик бўлиб, аҳолини маънавий жиҳатдан тарбиялайди. Давлат сиёсий вазифаларни бажарувчи жамиятдаги бошқа муассасалар ва ташкилотлар (сиёсий партиялар, касаба уюшмалар, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари билан боғлиқ ва улардан фарқ қилади).

2. Жамият сиёсий тизимида давлатнинг ўрни. Жамиятнинг сиёсий тизими бу давлат органлари, муассасалари, корхоналар, турли сиёсий партиялар, касаба уюшмалари, жамоат бирлашмалари, миллий жамоалари ва ҳуқуқий нормалар йиғиндисидир. Давлат жамиятнинг сиёсий тизими ичида асосий ўринни эгаллайди. У махсус зўрлик ҳокимиятига эга бўлган сиёсий ташкилот бўлиб, унинг ҳудудидаги барча фуқароларга давлат тилида иш олиб бориб, сиёсий ҳукмронлигини ўрнатади. Давлат зўрлик кучи билан мустақил ҳолда ички ва ташқи соҳада вазифаларни амалга оширади. Давлат жамиятнинг бошқа сиёсий ташкилотларидан қўйидаги белгилари билан фарқ қилади. 1. Давлат жамиятдаги барча синф, миллат, элат ва табақаларнинг сиёсий ташкилотидир. Аммо давлат уларнинг ягона сиёсий ташкилоти эмас. Жамиятда давлатдан танқари турли сиёсий партиялар, касаба уюшмалари, бирлашмалар мавжуд. Агар давлат жамиятдаги кишиларнинг сиёсий ташкилоти бўлса, бошқа ташкилотлар айрим гуруҳларни касби, диний қараши, сиёсий — ижтимоий қарашлари бўйича бирлаштиради ва уларга хизмат қилади. 2. Давлат аҳолини маъмурий — ҳудудий бирликларга бўлиб, ўз ҳокимиятини маъмурий — ҳудудий принцип асосида амалга оширади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси маъмурий — ҳудудий тузилиши жиҳатдан вилоятлар, туманлар, шаҳарлар, шаҳарчалар, қишлоқлар, овуллар ва Корақалпоғистон Республикасидан иборат. Жамиятдаги бошқа сиёсий ташкилотлар кишиларнинг турар — жойларидан қатъий назар, эътиқодига, касбига ва бошқа ижтимоий белгиларига қараб бирлаштиради. Масалан, сиёсий партиялар фуқароларни эътикодига қараб г касаба уюшмалари касбига қараб бирлаштиради. 3. Давлат жамиятнинг сиёсий, хўжалик ва маданий ҳаётга раҳбарлик қилувчи давлат органларига эга. Масалан, Ўзбекистонда олий давлат

ҳокимият органи — Олий Мажлис, маҳаллий давлат ҳокимият органлари вилоятлар, туманлар ва шаҳарларда ҳокимлар бошчилик қиладиган халк депутатлари Кенгашларидир. Олий ижро этувчи орган — давлат бошлиғи ва Вазирлар Маҳкамасининг раиси Президент, маҳаллий ижро этувчи орган вилоят, туман ва шаҳар ҳокимларидан иборат. Ўзбекистонда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи суд, прокуратура, адлия, ички ишлар, миллий хавфсизлик органлари мавжуд. Бу органларнинг чиқарган норматив ва ҳуқуқии ҳужжатлари жамиятнинг барча аъзолари учун мажбурийдир. 4. Давлат ҳуқуқ ва ҳуқуқий нормалар қабул қилади. Буларни бажариш барча фуқаролар учун, жамиятнинг барча сиёсий ташкилотларининг аъзолари учун мажбурийдир. 5. Ҳар бир давлат ҳудудида миллий давлат тилининг мавжудлиги. Масалан, Ўзбекистон Республикаси да давлат тили ўзбек тилидир. Давлат ишлари, барча жамиятнинг сиёсий ташкилотларида давлат тилида олиб борилади. Жамиятнинг сиёсий тизими давлат ва жамиятнинг сиёсий ташкилотлари тузулишидан иборат бўлиб, у орқали кишилар, гуруҳлар, табақалар ва жамоат бирлашмалари манфаатларини мустаҳкамлайди. Жамиятнинг сиёсий тизими — жамиятнинг иқтисодий ва сиёсий кучлари каби ижтимоий ва миллий тузилишини мустаҳкамлайди. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси ҳозирги бозор иқтисодий сиёсатига ўтиш даврида демократия— ҳуқуқий давлат қурар экан, иқтисодий, сиёсий, маърифий ва ҳуқуқий соҳаларда турли ислоқотлар ўтказиб, давлат олдида турган ички ва ташқи вазифаларни мустаҳкамламоқда. Ўзбекистон мустақилликка эришганидан кейин давлат ва сиёсий тизимга бозор иқтисодиёти билан боғлиқ бўлган бир қанча давлат органлари пайдо бўлди, Масалан, Мудофаа ва Ташқи иқтисодий алоқалар вазирликлари, миллий хавфсизлик хизмати, давлат солиқ ва божхона қўмитаси, давлат мулкини бошқариш ва хусусийлаштириш, қимматбаҳо металлар, фан ва техника қумиталари, турли концернлар, холдинг, компания ва бошқалар тузилди.

Демак, жамият сиёсий тизимининг вазифалари қуйидагилардан иборат: 1. Жамиятнинг сиёсий тизими — давлат вазифаларини амалга оширишда халқнинг иқтисодий, сиёсий ва маърифий соҳаларини яхшилашга ёрдам беради. 2. Давлатнинг ички ва ташқи функцияларини амалга оширади. 3. Жамиятнинг сиёсий тизимига кирувчи барча тузилмаларни давлат, унинг органлари, сиёсий партиялар, жамоат бирлашмалари, касаба уюшмаларини бирлаштириб, давлат вазифаларини амалга оширади. 3. Президент И.А.Каримовнинг асарларида давлат ва ҳуқуқ масалалари. И.А.Каримов ўзининг биринчи асари «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли»да (1992) давлатга қуйидагича таъриф беради: «Ўзбекистон келажаги буюк давлат. Бу мустақил демократик, ҳуқуқий давлатдир. Бу инсонпарварлик қоидаларига асосланган, миллати, дини, ижтимоий аҳволи, сиёсий эътиқодларидан қатъий назар, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликдарини таъминлаб берадиган давлатдир». Бу асарда И.А.Каримов халқ давлат ҳокимиятининг манбаи эканлигини кўрсатиб шундай дейди: «Халқ давлат ҳокимиятининг манбаидир. Унинг хоҳиш — иродаси давлат сиёсатини белгилаб беради. Бу сиёсат инсон ва жамият фаровонлигини, Ўзбекистон барча фуқароларининг муносиб турмушини таъминлашга қаратилган бўлиши керак». Бу асарда янгиланган жамиятнинг сиёсий ва давлат тузилиши инсонга унинг сиёсати, иқтисодий ва турмуш тарзини эркин танлаб олиш кафолатини кўрсатиб, жамиятнинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маънавий соҳаларини очиб беради. Буларни кўриб чиқамиз: а) Сиёсий соҳада халқ манфаати учун ҳақиқий демократик принципларни қўллаш, қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти ваколатларини ажратиш асосида миллий давлатчиликни барпо этиш; барча аҳолининг манфаатларини кафолатлайдиган ҳуқуқий давлатни барпо этиш. Кучли ижроя ҳокимияти бўлишлиги; қонунийлик ва ҳуқуқ тартиботини

мустақкамлаш, халқнинг миллатидан қатъий назар, ҳуқуқ ва бурчларини ҳимоя қилиш, турли мафкуралик, кўппартиявийлик ва бошқалар. б) Иқтисодий соҳада қудратли иқтисодиётни барпо этиш; барча мулк шаклини ҳуқуқий тенглигини таъминлаш, иқтисодиётни ў та марказлаштиришлик ва яккақокимликка бардам бериш, корхона ва ташкилотларнинг мустақиллигини кенгайтириш; фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, табиатни ва экологияни қўриқлаш. в) Ижтимоий ва маънавий соҳада инсонпарварлик ғояларига содиқлик, маънавият ва ахлоқийликни қайта тиклаш; қадимги ва замонавий бойликларни мустақкамлаш, ўзбек тилини ривожлантириш, дин эркинлиги, аҳолининг энг ночор қатламларини ижтимоий ҳимоя қилиш, умумий таълимни ривожлантириш. Бу асарда И.А.Каримов оила жамият ва давлатнинг асоси деб ёзади. У бу ҳақда шундай дейди: «Оила жамиятнинг негизи, Бизнинг давлатимиз ҳам катта бир оиладир. Оила турмуш ва виждон қонунлари асосида қурилади. Оилада маънавий асосда инсон шаклланади. Бу эса энг олий даражада маънавий қадрият, инсон қалбининг гаҳаридир». И.А.Каримов «Буюк мақсад йўлидан оришмайлик» (1993) асарида бозорга ўтиш учун узбек модели ҳақида кўрсатилади. Бунда у барча бозорга ўтиш жақон давлатларининг тажрибасидан ва ўзимизнинг миллий хусусиятларидан фойдаланиш миллий истқлол мафкурасини яратиш ва ҳаётга татбиқ этиш масалалари ёритади. Бу асарда Ўзбекистон бозорга ўтиш учун машҳур принципнинг қўйилишидир. Булар иқтисоднинг сиёсат устидан устуворлиги давлат бош ислоқотчи эканлиги, конун устуворлиги, кучли ижтимоий сиёсат юргизиш, бозор муносабатларига босқичма—босқич ўтиш. Бу принциплар И.А.Каримовнинг 1993 йилда ёзилган «Ўзбекистон бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли» асарида янада ривожлантирилди. И.А.Каримов 1995 йилда ёзган «Ўзбекистоннинг сиёсий — ижтимоий ва иқтисодий истиқболнинг асосий тамойиллари» асарида демократия бош

йўлимиз унинг хусусиятлари, фуқаролик жамият қуриш, масаласи қуйилди. Бунда ҳуқуқий маданиятни ва маънавиятни ривожлантиришни қуйди: «Ҳуқуқий маданият даражаси фақатгина қонунларни билиш, хабардор бўлиш эмас. У қонунларга амал қилиш ва бўйсунишдир. У — одил судни ҳурмат қилиш, ўз ҳуқуқларини қимоя қилишдир». И.А.Каримовнинг 1997 йилда чиққан «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» асарида давлат ва ҳуқуқ масалаларини янада ривожлантиришни қўйди. Ўзбек миллий давлатчилигини ва шакллантириш ва унинг мудофаа қобилиятини янада мустаҳкамлашни қўйди. ЎзРси мустақилликка эришгандан кейин ўзбек давлатчилигини ички ва танқи вазифаларини мустақкамлашни талаб қилади. Чунки Ўзбекистон демократия қадриятларни, шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, эркин бозор иқтисодини барпо этишни танлади. Буни амалга ошириш учун эски мафкуравий тоталитар тузумни бутунлай бузиб ташлаб иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва ҳуқуқий соҳаларда ислоҳот ўтказиш керак. ЎзРси суверен давлат бўлиб, 8.12.1992 йилда янги Конституцияни қабул қилди. Унда давлат тузумини, давлат қокимият органики ташкил этиш ва уларнинг фаолиятини, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини жамиятнинг ривожлантиришнинг иқтисодий негизлари ва стратегик йўналишларини қонуний белгилаб беради. Бу ҳақда И.А.Каримов: «Конституция суверен давлатимизнинг қонунчилик негизининг шакллантиришнинг асосий пойдевори, мустақил давлатчилигимизнинг тамал тоши бўлди» деб кўрсатилади. Бу асарда у давлатнинг мустаҳкамлашнинг қуйидаги масалаларини қўйди: 1. Ҳокимиятлар бўлиниш принципи асосида ташкил топган қонун чиқарувчи (Ўзбекистон Олий Мажлиси), ижро этувчи (Президент) ва суд қокимиятини янада мустахкамлаш. 2. Ўзбекистон бозор иқтисодий муносабатларига ўтиш даврида эски вазирлар ўрнида янги ижро этувчи органлар — хўжалик бирлашмалари,

уюшмалар, концернлар, корпорациялар, холдинг компаниялар ташкил қилинди. 3. Давлат ҳокимияти маҳаллий органларининг янги тизими ҳокимлар тузилди. Бунда жойлардаги ижро этувчи ҳокимият билан вакиллик ҳокимияти раҳбарлиги бирлаштирилди. 4. Маҳаллаларда ўз — ўзини бошқарадиган фуқаролар йиғини ташкил этилди. Уларнинг ролини янада ошириш керак. 5. Ўзбекистонда янги ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар — миллий хавфсизлик органи, Қуролли Кучлар ташкил қилинди. Буларни янада мустаҳкамлаш керак. 6. Ўзбекистонда бошқа давлатлар билан алоқа қиладиган янги давлат органлари ташқи ишлар вазирлиги, ташки иктисодий алоқалар вазирлиги, ташқи иктисодий фаолият Миллий банки ва бошқалар ташкил қилинди. Давлатни мустаҳкамлаш учун буларнинг ролини янада ошириш қуйилди. 7. Давлатни сиёсий тизимига кирувчи барча давлат органлари но давлат ижтимоий уюшмалар ролини ошириш қўйилди. 8. Демократияни ривожлантириш ва фуқаролик жамияти асосларшш ривожлантириш.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Файзиева М.М. Мустақиллик нима? Т., «Адолат», 1992 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.u

Похожие

Давлатнинг моҳияти ва уни тушуниш муаммолари

Товар белгилари тузилиши ва унинг моҳияти

Давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти, белгилари, функциялари, шакллари ва турлари

Давлат белгилари

Давлатнинг шакли ва функциялари муаммолари