Sirtlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va kesim yuzalarining haqiqiy kattaligini yasash - Геометрия - Рефераты

Sirtlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va kesim yuzalarining haqiqiy kattaligini yasash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

307 KB

Sirtlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va kesim yuzalarining haqiqiy kattaligini yasash Reja : 1 Sirtlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va kesim yuzalarining haqiqiy kattaligini yasash.

Sirtlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va kesim yuzalarining haqiqiy kattaligini yasash. Sirtlarning umumiy vaziyatdagi tekislik bilan kesishish chiziqlari quyidagi algoritm asosida bajariladi:  berilgan  sirt va Q tekislik yordamchi kesuvchi P 1 tekislik bilan kesiladi (15.1-rasm). P 1 yordamchi tekislikni shunday o‘tkazish kerakki, uning  sirt bilan kesishiish chizig‘i to‘g‘ri chiziq yoki aylana singari sodda chiziq bo‘lsin.  yordamchi P 1 tekislik bilan  sirtning kesishish chizig‘i m 1 yasaladi:  ∩ P 1 = m 1  berilgan Q va P 1 tekisliklarning o‘zaro kesishish to‘g‘ri chizig‘i yasaladi: Q∩ P 1 = a 1 ;  a 1 va m 1 chiziqlarning kesishish nuqtasi A 1 ni belgilab, ( A 1 = a 1 ∩ m 1 ) olinadi. a 1 va m 1 chiziqlarining kesishish nuqtalari bitta yoki ko‘p bo‘lishi mumkin. Yuqorida bayon qilingan yasashlarga asosan P 2 , P 3 ,… tekisliklar o‘tkazilib A 2 , A 3 ,… nuqtalar xolati aniqlanadi. Bu nuqtalar o‘zaro tutashtirilib,  sirt bilan Q tekislikning kesishishidan hosil bo‘lgan tekis egri chizig‘i ℓ hosil qilinadi.  sirtning Q tekislik bilan kesishish chizig‘ini shu sirt yasovchilarning tekislik bilan kesishish nuqtalarini topish orqali ham yasash mumkin. 1-masala. To‘g‘ri doiraviy silindrning Q(Q ′ ,Q ″) tekislik bilan kesishish chizig‘ini proyeksiyalari yasalsin. (15.2-rasm). Yechish. Bunda A ( A ′ , A ″) yuqori va B ( B ′ , B ″) quyi nuqtalarni topish ikki xil usulda ko‘rsatilgan. Bu usullardan biri-urinma gorizontallar o‘tkazishdir. Yuqori va quyi nuqtalar kesuvchi tekislikning silindrga urinma vaziyatda o‘tkazilgan h 1 va h 2 gorizontallarga tegishli bo‘ladi. Ikkinchisi A va B nuqtalarni silindrning i(i ′ ,i ″) o‘qi orqali o‘tuvchi va Q tekislikka perpendikulyar bo‘lgan M(M H ) tekislik yordamida ham topish mumkin.

Buning uchun Q tekislikning ixtiyoriy h gorizontali o‘tkaziladi. Uning h ′ gorizontal proyeksiyasiga perpendikulyar ravishda silindirning i o‘qi orqali M tekislikning gorizontal M n izi o‘tkaziladi. Bu tekislik silindrni ℓ va ℓ 1 yasovchilari bo‘yicha, berilgan Q tekislikni esa 3,4 to‘g‘ri chiziq bo‘yicha kesadi. 3,4 kesishish chizig‘i va l, l 1 yasovchilarning frontal proyeksiyalari 3″4″ hamda l ′ , l ″ larning o‘zaro kesishuvidan A ″ va B ″ nuqtalar hosil bo‘ladi. Yuqori va quyi nuqtalarning A ′ va B ′ proyeksiyalari silindr asosining proyeksiyasiga tegishli bo‘ladi. Silindr ocherkiga tegishli C va D nuqtalar shu ocherkni ifodalovchi l 2 , va l 3 yasovchilarning Q tekislik bilan kesishuvida hosil bo‘lgan, oraliqdagi E va F nuqtalar esa C hamda D nuqtalar singari topiladi. rasm. rasm. 2-masala. To‘g‘ri doiraviy konusning berilgan tekislik bilan kesishuvidagi kesim yuza proyeksiyalari yasalsin (15.3-rasm). Yechish. Kesuvchi tekislik o‘zaro kesishuvchi a ( a ′ , a ″) va b (b ′ ,b ″) to‘g‘ri chiziqlar bilan berilgan. Dastlab tayanch nuqtalarning topilishini ko‘rib chiqamiz. Kesishish chizig‘ini konus ocherkiga tegishli, ya’ni konus chetki yasovchilari S 9 va S 8 larning berilgan tekislik bilan kesishish nuqtalari E , F lar quyidagicha topiladi: S 9 va S 8 yasovchilar orqali yordamchi V H 1 frontal tekislik o‘tkaziladi. U berilgan ( a ∩b) tekislikni 12 (1′2′, 1″2″) to‘g‘ri chiziq, konusni esa S 8( S ′8′, S ″8″)

va S 9( S ′9′, S ″9″) yasovchilar bo‘yicha kesadi.12 to‘g‘ri chiziq bilan S 8 va S 9 yasovchilarning kesishuvidan E ( E ′, E ″) va F ( F ′, F ″) nuqtalar hosil bo‘ladi. rasm. Kesimning yu qori va quyi nuqtalar esa konusning i o‘qi orqali o‘tuvchi va berilgan tekislikka perpendikulyar bo‘lgan yordamchi M(M H ) tekislikdan foydalanib top iladi . Buning uchun berilgan tekislikning ixtiyoriy h(h ′ ,h ″) gorizontali o ‘ tkaz iladi . Bu gorizontalning h 1 ′ proyeksiyasiga perpendikulyar qilib , S ′ nuqta orqali yordamchi M tekislikning M H izini o ‘ tkazamiz . M tekislikning konus bilan kesishishi chiziqlari S 5 va S 5 1 yasovchilar hamda berilgan tekislik bilan kesishish chizig ‘ i S 1 6 ( S 1 ′ 6′ , S 1 ″ 6″ ) larning frontal proyeksiyalari o ‘ tkaz iladi . Ular o ‘ zaro kesishib , mos ravishda quyi B va yuqori A nuqtalarning frontal proyeksiyalari B ″ va A ″ nuqtalarni h osil qiladi . A va B nuqtalar orasida gi masofa kesim yuza – ellipsning katta o‘qi bo‘ladi. Uning kichik o‘qi CD ni topish uchun AB kesmani teng ikkiga b o‘ luvchi O 1 nuqta orqali AB ga perpendikulyar to‘g‘ri chiziq o‘tkaz iladi . Bu holda CD kichik o‘q gorizontal vaziyatdagi to‘g‘ri chiziq bo‘lib uning proyeksiyasini yordamchi H 1 ( H 1 V ) tekislikdan foydalanib topamiz. Gorizontal proyeksiyada kesuvchi tekislikning M H izi kesishish chizig‘ining simmetriya o‘qi bo‘ladi. Oraliqdagi E 1 va F 1 nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari

E 1 ′ va F 1 ′ nuqtalar shu simmetriya o‘qiga asoslanib yasalgan. S o‘ ngra ular orqali E 1 ″ va F 1 ″ nuqtalar topilgan. H osil bo‘lgan nuqtalarning ko‘rinishligi V 1 H simmetriya tekisligi frontal bo‘yicha aniqlanib, tekis egri chiziq bilan tutashtiriladi. 3 -masala. Shar sirtini ng Q( a ∩b ) tekislik bilan kesishish idagi kesim yuzaning proyeksiyalari yasalsin (15.4- rasm ) . Yechish. Kesishish chizig‘ining quyi va yuqori nuqtalarini aylantirish usuli bilan topish qulay. Dastavval sferaning markazidan o‘tuvchi yordamchi M(M H ) tekislik berilgan Q(Q′,Q″) tekislikka perpendikulyar qilib o‘tkaziladi. rasm. So‘ngra M(M H ) yordamchi tekislikning sfera va berilgan Q(Q ′ ,Q ″) tekislik bilan kesishish chiziqlari sferaning i (i ′ ,i ″) o‘qi atrofida frontal vaziyatga kelguncha aylantiriladi. Bu holda M(M H ) tekislikning sfera bilan kesishish chizig‘i (aylana) ning frontal proyeksiyasi sferaning ocherki bilan ustma-ust tushadi. M va berilgan tekislikning kesishish chizig‘i 0 1 3 ning frontal proyeksiyasi 0 1 ″3″ esa 0 1 ″3 1 ″ vaziyatni egallaydi. Demak, sferaning frontal proyeksiyadagi ocherki bilan 0 1 ″3 1 ″ to‘g‘ri chiziqning kesishish nuqtalarini belgilab (rasmda faqat A 1 ″ nuqta belgilangan), ularni teskari yo‘nalishda α burchakka burish kerak bo‘ladi. Buning uchun A 1 ″ nuqtadan gorizontal vaziyatda to‘g‘ri chiziq o‘tkazib, uning 0 1 ″3″ to‘g‘ri chiziq bilan kesishish nuqtasi A ″ ni belgilash yetarli bo‘ladi. B ″ nuqta ham xuddi shunday topiladi. Ocherklarning berilgan tekisliklar bilan kesishish nuqtalari C , D ,

E va F lar H 2 hamda V 1 tekisliklar yordamida topilgan. Oraliqdagi ixtiyoriy nuqtalardan E 1 va E 2 lar esa yordamchi H 1 tekislikdan foydalanib topilgan. 4-masala. H tekislikda joylashgan to‘g‘ri doiraviy silindrning ixtiyoriy vaziyatdagi P ( P H , P V ) tekislik bilan kesishishidagi kesim yuza proyeksiyalari yasalsin (15.5-rasm). Yechish. Kesim yuzasining gorizontal proyeksiyasi silindrning gorizontal proyeksiyasi (asosi) bilan ustma-ust tushadi. Shuning uchun kesimning faqat frontal proyeksiyasi topiladi. rasm. Dastlab silindrning chetki 1, 2 yasovchilari bilan P tekislikning kesishish nuqtalari A va B ning frontal proyeksiyalari A ″ va B ″ nuqtalari topiladi. Buning uchun chetki yasovchilar orqali V 1 ( V 1 H ) frontal tekislik o‘tkaziladi. Bu tekislik berilgan P tekislikni frontal chiziq bo‘yicha kesadi. Kesishish chizig‘ining frontal proyeksiyasi ƒ″ silindr chetki yasovchilarining frontal proyeksiyalari bilan kesishib, A ″ va B ″ nuqtalarni hosil qiladi. Kesimning eng yuqori va eng quyi nuqtalarning frontal proyeksiyalari D ″ va C ″ nuqtalarni topish uchun silindrning o‘qidan o‘tuvchi va P tekislikka perpendikulyar bo‘lgan M(M H , M V ) gorizontal proyeksiyalovchi tekislik o‘tkaziladi: i  M H  H . Bu tekislik silindrni 4(4 ′ ,4 ″) va 5(5 ′ ,5 ″) yasovchilari, P tekislikni esa 67(6 ′ 7 ′ ,6 ″ 7 ″)

to‘g‘ri chiziq bo‘yicha kesadi. Yasovchilarning frontal proyeksiyalari 6 ″ 7 ″ to‘g‘ri chiziq bilan kesishib, D ″ va C ″ nuqtalarni hosil qiladi. Kesimning boshqa nuqtalarini kesuvchi tekislikning gorizontal yoki frontal chiziqlaridan foydalanib topish mumkin. Masalan, E nuqtaning frontal proyeksiyasi E ″ ni topish uchun E nuqtadan o‘tkazilgan V 2 ( V 2 H ) tekislik silindrni yasovchisi bo‘yicha, P tekislikni ƒ 1 ( ƒ 1 ′ , ƒ 1 ″) frontal chiziq bo‘yicha kesadi. Frontalning frontal proyeksiyasi ƒ 1 ″ va E ′ nuqtadan o‘tuvchi yasovchi o‘zaro kesishib, E ″ nuqtani hosil qiladi. F ′ va F 1 ″ nuqtalar ixtiyoriy H 1 ( H 1 V ) gorizontal yordamchi tekislik o‘tkazish yo‘li bilan topiladi. YOrdamchi tekislikning H 1 V izi C ″ va D ″ nuqtalar oraligida o‘tkaziladi. Bu tekislik silindrni aylana bo‘yicha kesadi. Bu aylananing gorizontal proyeksiyasi silindrning asosi bilan ustma-ust tushadi. Berilgan P ( P H , P V ) tekislik H 1 ( H 1 V ) tekislik bilan 1 1 (1 1 ′ , 1 1 ″) nuqtadan o‘tuvchi h(h 1 ′ ,h 1 ″ ) gorizontal bo‘ylab kesishadi. h 1 gorizontalning gorizontal proyeksiyasi h 1 ′ va silindrning asosi o‘zaro kesishib, F ′ va F 1 ′ nuqtalarni hosil qiladi. Bu nuqtalardan proyeksion bog‘lanish chiziqlari o‘tkazilib, H I V izda F ″ va F 1 ″ nuqtalar belgilab olinadi. Silindrning kuzatuvchiga karatilgan oldingi yarim qismi ko‘rinadi, orqa tomondagi qismi esa ko‘rinmaydi. Shunga asosan, kesimning frontal proyeksiyasidagi A ″ F 1 ″ E 1 ″ C ″ B ″ qismi ko‘rinadi, B ″ F ″ E ″ D ″ A ″ qismi esa ko‘rinmaydi. Bu nuqtalarni tartibi bilan tutashtirib, tekis egri chiziq - ellips hosil qilinadi. 5-masala. Asosi V tekislikda joylashgan to‘g‘ri doiraviy konusning P ( P H , P V ) tekislik bilan kesishishidagi kesim yuza proyeksiyalari yasalsin (15.6-rasm). Yechish. Kesim yuza – ellipsning proyeksiyalarini yasash konusning S 1( S ′1′, S ″1″) va S 2( S ′2′, S ″2″) yasovchilari bilan P ( P H , P V ) tekislikning kesishish nuqtalari A ( A ′, A ″) va B ( B ′, B ″) larni topishdan boshlanadi. S 1 va S 2 yasovchilarning frontal proyeksiyalari S ″1″ va S ″2″ lar orqali H 1 ( H 1 V ) gorizontal tekislik izi o‘tkaziladi. Bu tekislik berilgan P tekislikni 3(3′, 3″) nuqtadan o‘tgan h(h ′ , h ″ ) gorizontal chiziq bo‘yicha kesadi. Bu gorizontalning h ′ gorizontal proyeksiyasi konusning S ′1′ va S ′2′ chetki yasovchilari bilan kesishib, A ′ va B ′ nuqtalarni hosil

qiladi. Bu nuqtalardan proyeksion bog‘lanish chizig‘ini o‘tkazib, S ″1″ va S ″2″ yasovchilarda A ″ va B ″ nuqtalar belgilab olinadi. V tekislikka eng yaqin C ( C ′, C ″) va eng uzoq D ( D ′, D ″) nuqtalarning proyeksiyalari quyidagicha topiladi. Konusning o‘qi orqali o‘tuvchi va berilgan P ( P H , P V ) tekislikka perpendikulyar bo‘lgan N ( N H , N V ) frontal proyeksiyalovchi tekislik o‘tkaziladi. Bu tekislik konusni S 6( S ′6′, S ″6″) va S 7( S ′7′, S ″7″) yasovchilari bo‘yicha kesadi. P ( P H , P V ) va N ( N H , N V ) tekisliklar esa 45(4′5′, 4″5″) to‘g‘ri chiziq bo‘yicha kesishadi, ya’ni P ∩ N =45. Bu to‘g‘ri chiziqning 4′5′ gorizontal proyeksiyasi S 6 va S 7 yasovchilarning gorizontal proyeksiyalari S ′6′ va S ′7′ lar bilan kesishib, D ′ va C ′ nuqtalarni hosil qiladi. Bu nuqtalardan proyeksion bog‘lanish chiziqlari o‘tkazilib, S ″6″ va S ″7″ yasovchilarda D ″ va C ″ nuqtalar belgilab olinadi. rasm. Oraliqdagi ixtiyoriy nuqtalar esa konusning o‘qiga perpendikulyar yordamchi frontal tekisliklar o‘tkazish bilan topiladi. Masalan, C ′ va D ′ nuqtalar oraligida V 1 frontal tekislikning V 1 H gorizontal izi o‘tkaz iladi . Bu tekislik konusni radiusi 0′9′ ga teng aylana bo‘yicha, P tekislikni esa 8(8′, 8″) nuqtadan o‘tuvchi f ( f′ , f″ ) frontal bo‘yicha kesadi. Frontal proyeksiyada chizilgan 0′9′=0″9″ radiusli

aylana va f″ to‘g‘ri chiziq o‘zaro kesishib, E ″ va E 1 ″ nuqtalarni h osil qiladi. Bu nuqtalardan proyeksion bo g‘ lanish chiziqlari o‘tkazi li b, f′ to‘g‘ri chiziqda E ′ va E 1 ′ nuqtalar belgilab ol inadi . Hosil bo‘lgan nuqtalar silliq tutuashtirilib kesim yuza – ellips chiziladi. Frontal proyeksiyada kesimga tegishli bo‘lgan hamma nuqtalar ko‘rinadi. Gorizontal proyeksiyada esa konusning yuqori yarimda joylashgan kesimning A ′ E 1 ′ C ′ B ′ qismi ko‘rinadi, B ′ E ′ D ′ A ′ qismi esa ko‘rinmaydi. Bu nuqtalarni tartibi bilan tutashtirib, tekis egri chiziq ellipsni hosil qilamiz.

Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4- nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

Похожие

Sirtlarning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash usullari. Kеsishuvchi tеkiliklar dastasi usuli

Ikki ko‘pyoqlikning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash

Sirtlar

Ko‘pyoqliklarning uv nuqtasini yasash

To‘g‘ri chiziq bilan sirtning kesishuv nuqtasini yasash