Sirtlar - Геометрия - Рефераты

Sirtlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1966 KB

Sirtlar Reja: 1. Sirtlarning aniqlovchisi. 2. Chiziqli sirtlar. 3. Konus sirtlari.

Sirtlar olami fazoviy shakliga ko'ra juda xilma xil va chegaralanmagandur. Sirtlar o'zgaruvchan va o'zgarmas ko'rinishdagi biror chiziqning boshqa chiziqlar yoki sirtlar bo'yicha xarakat qilishidan hosil bo'ladi. Xarakatlanib sirt hosil qiluvchi chiziq yasovchi deb ataladi. Yasovchi chiziqning xarakatini belgilovchi chiziqlar yonaltiruvchilar deb ataladi. Sirtlar yasovchilarining turlariga qarab ikkiga bo'linadi. I.Chiziqii sirtlar: silindr, konus... 2. Chiziqsiz sirtlar: shar, ellipsoid sirtlarni ko'rsatish mumkin. Sirtlarning aniqlovchisi. F = (G),(A). G - geometrik qismlar: nuqta, to'g'ti chiziq, egri chiziq, tekislik va boshqalar. A- sirt yasovchilarining qonunlashtirilgan xarakati. Ko'pyoqlar. 72– shakl

Tekislik bilan chegaralangan jism ko'pyoq deb ataladi. Ko'pyoqni chegaralovchi tekisliklarning kesishuv chiziqlari qirralari deb, tekisliklarning qirralar orasidagi qismlari yoqlari deb va qirralarining kesishuv nuqtalari uchlari deb ataladi. S-sirtning uchi, (ABCD)-sirtning yonaltiruvchisi, (MN) - sirtning yasovchisi. Og'ma piramida. Ko'pyoqning yoqlaridan biri ko'pburchak bo'lib, qolgan yoqlari umumiy uchga ega bo'lgan uchburchaklar bo'lsa, bunday ko'pyoq piramida deb ataladi. Ko'pburchak piramidaning asosi deb ataladi. Piramida yon yoqlarining asosiga perpendikulyar yoki qiya bo'lishiga qarab, to'g'ri yoki og'ma piramida deb ataladi. 7 3 – sha k l

Prizma Ko'pyoqning ikki yog'i, mos tomonlari bir-biriga parallel bo'lgan teng ko'pburchaklardan iborat bo'lib, qolgan yoqlari parallelogram bo'lsa, bunday ko'pyoq prizma deyiladi. 74– shakl

Chiziqli sirtlar. To’g’ri chiziqning fazodagi ixtiyoriy xarakat qilishi natijasida hosil bo’lgan sirt chiziqli sirt deyiladi. Yoyiladigan chiziqli sirtlar: Yasovchi MN to’g’ri chiziqning berilgan AB yo’nalishga parallel vaziyatini saqlab, yo’naltiruvchi L egri chiziq bo’yicha xarakatlanishidan hosil bo’lgan sirt silindr sirt deyiladi. Silindr sirtning proyeksiya tekisligi bilan kesishgan chizig’i uning asosi deyiladi. F=L,(.)S (MN),(AB) 75 – shakl

Konus sirtlari . Yasovchisi MN to'g'ri chiziqning yonaltiruvchi burchagi egri chiziq bo'ylab sirpanib xarakat qilishi bilan birga, doimo S nuqtadan o'tishi natijasida hosil bo'lgan sirt konus sirti deyiladi. F=L,(.)S, (MN) 76 – shakl Qiyshiq tekislik. 6

Yo'naltiravchilarining ikkalasi ham to'g'ri chiziq bo'lgan, papallelizm tekisligi bor chiziqli sirtlar qiyshiq tekislik yoki giperbolik papaboloid deyiladi. 77– shakl 7

Sirtlarning yoyish Konus sirtining yoyilmasini yasash. 78– shakl Konus sirtining yoyilmasini yasash uchun yon sirti AS yasovchisi asosining aylanasi bo'ylab qiyilib V tekislikka yotqiziladi. Konus asosining aylanasining uzunligi 2nR ga teng bo'ladi. Konus uchidagi burchagini quyidagi formula orqali topish mumkin: 8

AA=2nR 79-sakl φ - konusning yasovchisi bilan H tekislik orasidagi burchak. Sirtning tekislik va to'g'ri chiziq bilan kesilishi. Aylanish sirtining tekislik bilan kesilishi. Sirtning tekislik bilan kesilishidan hosil bo'lgan chiziq kesuvchi tekislikda yotgan tekis egri chiziq bo'ladi. Xar qanday sirtning tekislik bilan kesishuv chizigini yasash uchim yordamchi tekisliklardan foydalaniladi. Bu yordamchi tekisliklar odatda xsusiy vaziyatdagi tekisliklar bo'ladi va ular sirtlarni aylanalar yoki to'g'ri chiziqlar bo'yicha kesadi. Misol: 1. Berilgan konusning xsusiy vaziyatdagi P tekisligi bilan kesilishidan hosil 9

bo'lgan kesim yuzasining haqiqiy kattaligi topilsin. 80 - shakl Buning uchun P tekislik bilan konus sirtining chekka yasovchilari kesishayotgan (1,2) nuqtalarini aniqlaymiz. Kesishish nuqtalarining qolgan nuqtalarini topish uchun aylanish o'qiga perpendikulyar qilib yordamchi tekisliklar olamiz va ularning kesim yuzalarining gorizontal proyeksiyalarini topamiz. Kesim yuzalarining va gorizontal chiziqlarning kesishuv nuqtalari izlangan chizig'iga oid nuqtqlar bo'ladi. 10

Misol:2Berilgan shar sirtining umumiy vaziyatdagi P tekisligi bilan kesishishidan hosil bo'lgan kesim yuzasining xaqiqiy kattaligini topish kerak.83– shakl Bu misolda kesishayotgan tekislik umumiy vaziyatdagi tekislik bo'lgani sababli avvalo proyeksiya tekisliklarini almashtirish usuli bilan P tekislikni proyeksiyalovchi xolatga keltiramiz. So'ngra masalani yuqoridagi misol singari yordamchi kesuvchi tekisliklar usulida kesishuv chizig'ini aniqlaymiz. 81–shakl Takrorlash uchun savollar: 1.Sirt bilan tekislikning kesishuv chizig'iga oid nuqtalarni qanday usullar bilan topish mumkin? 2.Aylanish sirtning tekislik bilan kesishuv chizig'ini yasashda aylanish sirtning qanday xossasidan foydalanish qulay? 3. Konus kesimlariga qanday chiziqlar kiradi va ular qanday hosil bo'ladi? Sirtlarning o'zaro kesishuvi. 11

Injenerlik inshootlari, mashina detallari har xil geometrik shakillardan tuzulgan va ular tekis yoki fazoviy egri chiziqlar bo'yicha kesishishadi. Geometrik sirtlarning kesishish chizig'ini yasash usullari bir necha hildir Yordamchi tekisliklar usuli A) Agar kesishayotgan ikki sirt ham qirrali sirtlar bo'lsa, B) Agar kesishayotgan sirtlarning biri aylanma, ikkinchisi qirrali sirt bo'lsa, C) Agar ikkita kesishayotgan sirtlar aylanma sirt bo'lsada, ammo ularning aylanish o'qlari umumiy bir nuqtaga ega bo'lmasa, u holda bunday sirtlarning kesishish chizig'i yordamchi tekisliklar usulida topiladi. Misol: 1. Berilgan to'g'ti piramida bilan to'g'ri prizmaning kesishuv chizig'i aniqlansin. Yechish: Kesishayotgan sirtlarning biri to'g'ri prizma bo'lgani va uning asosi frontal proyeksiya tekisligiga parallel joylashgani sababli kesishish chizig'i prizma sirtining asosida bo'ladi. Bu misolda kesishish chizig'ining gorizontal poyeksiyasini topish kerak. Buning uchun frontal proyeksiyasidagi l va 3(.) lar orqali P║H yordamchi kesuvchi tekisliklarini olamiz. Tekislik bilan piramida sirtining kesim yuzasining gorizontal proyeksiyalarini topsak, 1,2 va 3,4(.) larning gorizontal proyeksiyasini ham topamiz. Topilgan nuqtalarni ketma ket tutashtirsak kesishish chizig'ining gorizontal proyeksiyasinihosil qilamiz. 12

82-sakl Misol: 2. Berilgan to'g'ri prizma bilan shar sirtining kesishish chizig'i topilsin: Bu misolda prizmaning gorizontal proyeksiyasida qirralari va yoqlari orqali frontal tekislikka parallel olingan tekisliklar sharni aylanalar bo'ylab kesib o'tadi. Xar qaysi aylananing prizma qirralari yoki yasovchi chiziqlari bilan kesishuv nuqtalari shar bilan prizmaning kesishuv chizig'iga oid umumiy nuqtalar bo'ladi. 13

83-shakl Misol: 3. Berilgan to'g'ri doiraviy konus bilan shar sirtining kesishish chizig'i aniqlansin. 14

84-shakl Bu misolda berilgan ikkala sirt ham aylanma sirt. Yordamchi tekisliklarni frontal proyeksiyasida H ga parallel qilib (l,2,3…) nuqtalar orasida olish kerak. Bu tekisliklar ikkala sirtni ham aylanalar bo'ylab kesib o'tadi. Bir tekislik yordamida kesilishidan hosil bo'lgan kesim yuzalarining uchrashish nuqtalari ikkala sirt uchun umumiy bo'lgan nuqtqlarni beradi. Gorizontal proyeksiyasida bunday nuqtalarni, ya'ni (3,4) lar topilgandan so'ng ularni frontal proyeksiyalari aniqlanadi. Shunday qilib (5,6),(7,8) nuqtalar topiladi va ketma-ket tutashtirilsa sirtlarning kesishuv chizig'i aniqlanadi. O'qlari kesishgan aylanma sirtlarning kesishuv chizig'ini yordamchi sharlar vositasi bilan aniqlash. Buning uchun kesishayotgan ikkala sirt ham aylanma sirt bo'lishi va ularning aylanish o'qlari umumiy bir nuqtaga ega bo'lishi kerak. 15

Bu usul quyidagi holga asoslangan: agar xar qanday aylanish sirtining o'qi sharning markazidan o'tgan bo'lsa, bu sirt shar bilan aylanalar bo'yicha kesishadi. Bu aylanalarning tekisliklari aylanish o'qlariga perpendikulyar bo'ladi. 85– shakl 16

86– shakl Bu chizmada o'qlari sharning markazidan o'tgan doiraviy silindrning va doiraviy konusning shar bilan kesishuvi tasvirlangan. Misol. Aylanish o'qlari umumiy bir nuqtaga ega bo'lgan ikkita aylanish sirtining kesishish chizigini topish. 17

87– shakl Yasash frontal proyeksiyada bajariladi. Chekka yasovchilari kesishgan (l 1 ,2 1 ) va (3 1 ,4 1 ) nuqtalarni aniqlagandan so'ng О 1 ni markaz qilib, ikkala sirtni kesib o'tadigan sharlar olamiz. Bu sharlar konuslar bilan aylanalar bo'ylab kesishadi. Bir shar yordamida kesilishidan hosil bo'lgan kesim yuzalarini uchrashush nuqtalari ikkala sirt uchun umumiy bo'lgan nuqtalarni beradi. Shunday qilib bir nechta sharlar yordamida hosil bo'lgan nuqtalarni aniqlab, ularni ketma-ket tutashtirsak sirtlarning kesishish chizig'ini aniqlaymiz. Chizma geometriya epyurlarini elektron trenajerda chizish usullari Yuqorida keltirilgan mavzularga oid ikkinchi qatordagi yozuvli komandalar qatoridan gemetrik sirtlarni standart shakllaridan foydalanish yoki kerakli sirtlarni erkin qo’lda chizish usullarini o’rganamiz. 18

Draw + Insert Text + Ani50 orqali raqam va harflarni o`lchami yoki shaklini tanlab yoziladi. Skin + Green Skin = Orange Skin = Blue Skin chizmalar ichidan chiziq yoki shakllarni ko`rib ajratish va boshqa joyga joylashtirish mumkin. Elektron qalamni markazlashtirish nuqtasi orqali ishga tushiriladi va yangi saxifadan chizmalarni chizish mumkin. Ikkinchi qatordagi instrumentlar panelidan asosan chizma geometriyaning sirtlar, orthogonal proyeksiyalar, perspektiva va soyalar bo`limlarida epyurlar chizish uchun samarali foydalaniladi. File komandasi orqali quyidagi xizmatlarni bajarish mumkin: chiqish, kirish, eksport qilish, saqlash, yangilash va boshqalar. Edit komandasi. oldingi holiga qaytish, yangilash, ochish, saqlash, o`chirg`ich va shunga o`xshash komandalar. Format Page Grit Show Grid orqali doskada katak chiziqlar(setka) hosil qilsh mumkin bo`lsa, Grid Style orqali setkani chiziqlarini o`zgartirish yoki tanlash imkoniyati bor. Next Page chizma chizilgan holatdan butunlay chiqib ketish imkoni bo`lsa, Previous Pare orqali oldingi chizma (ko`rinishga) qaytish mumkin, yoki Insert Page orqali yangi sahifa ochish mumkin. Klavaturaning electron ko`rinishi orqali doskaga matnlarni yoki raqamlarni yozishda foydalanamiz. Draw tugmachasi orqali quyidagi komandalarga o`tish mumkin: Insert Text raqam va harflarning turlarini tanlash imkoniyati bo`lsa, ularni ranglarini Color Spray orqali tanlash mumkin. Doskada chiziladigan ko`pgina geometrik shakllarni Geometrics komandasi orqali tanlasak, chiziq turlarining keng tanlash imkoniyati Beeline komandasi orqali bajariladi. Pen orqali chizilgan har qanday chiziq va shakllarni Geometrics Recognition komandasi orqali geometrik ya’ni standart holatga aylantirish mumkin. Xuddi shunigdek Pen orqali qo`lda yozilgan raqam va harflarni (matnlarni) bosma shaklda , ya’ni standart shaklga aylantirishda Handwriting Recognition komandasidan foydalanamiz. Eraser o`chirg`ichni katta va kichik turlarini tanlash imkoniyati bo`lsa, Stamp orqali kerakli joyga tanlab olingan belgi yoki simvol qo`yilishi mumkin. Texture Pen, Flat Pen, Brush Pen, 19

Transparent Pen, Normal Pen komandalari orqali chiziqning har xil vaziyatli chizilishini tanlash va chizish mumkin. Ob’ektni yoki chizmalarni ichidagi ayrim chiziq yoki qismlarni tanlab olib ularni belgilash, o`chirish yoki boshqa joyga ko`chirish uchun Multiple Select komandasidan foydalanamiz. Zarur bo`lsa ob’ektni hammasini belgilash, ko`chirish yoki o`chirish uchun Select Object komandasi mavjud. Tool tugmachasi orqali quyidagi komandalarga o`tiladi: Options komandasi orqali ko`rinishni parametrlarini belgilansa, quyidagi komandalar orqali o`quv qurollarining elektron ko`rinishlarini chaqirish mumkin. Compass - sirkul, Ruled - chizg`ich, Konus sirtini frontal tekislik bilan kesilganda hosil bo’ladigan yuzani haqiqiy kattaligini aniqlash usuli. 20

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. T. 2002. 8. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005. 21

Похожие

Sirtlar

Vint sirtlar

Kinematik sirtlar

Chiziqli sirtlar

Sirtlar tasnifi