Ko‘pyoqliklarning uv nuqtasini yasash - Геометрия - Рефераты

Ko‘pyoqliklarning uv nuqtasini yasash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

306.5 KB

Ko‘pyoqliklarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va to‘g‘ri chiziq bilan kesishuv nuqtasini yasash Reja : 1. Ko’pyoqlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘i. 2. Kesim tomonlarini yasash usuli. 3. Kesim uchlarini yasash usuli. 4. Ko’pyoqliklarning to‘g‘ri chiziq bilan kesishishi.

1. Ko’pyoqlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘i. Ko’pyoqliklarni tekislik bilan kesilganda kesimda ko‘pburchak hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan ko‘pburchakning uchlari, ko’pyoqliklar qirralarining kesuvchi tekislik bilan kesishgan nuqtalari bo‘ladi. Kesimning tomonlari esa ko’pyoqliklar yoqlarining kesuvchi tekislik bilan kesishish chiziqlari bo‘ladi. Ko’pyoqliklarning tekislik bilan kesilgan qismini quyidagi ush usul bilan yasash mumkin:  kesim tomonlarini, ya’ni ko’pyoqliklar yoqlarining kesuvchi tekislik bilan kesishish chizig‘ini, yasash usuli.  kesim uchlarini, ya’ni ko’pyoqliklar qirralarining kesuvchi tekislik bilan kesishgan nuqtasini yasash usuli.  aralash usul, bunda yuqoridagi ikkala usuldan foydalaniladi. Bu usullardan qaysi birini qo‘llash ko’pyoqliklar va tekislikni tekis chizmada berilishiga qarab tanlanadi. 2. Kesim tomonlarini yasash usuli . Bu usul ikki tekislikning kesishish chizig‘ini yasash algoritmini bir nesha marta takrorlash asosida bajariladi. Bu usuldan proyeksiyalovchi vaziyatdagi prizmaning tekislik bilan kesishish chizig‘ini yasashda foydalanish juda qulaydir. 7.1-rasmda ush yoqlik to‘g‘ri prizmaning umumiy vaziyatdagi P(P H ,P V ) tekislik bilan kesishuvidan hosil bo‘lgan kesimining proyeksiyalari yasalgan. Bunda prizmaning yon yoqlari orqali M 1 (M IH , M IV ) va M 2 (M 2H , M 2V ) gorizontal proyeksiyalovchi tekisliklar o‘tkazilgan. Bu tekisliklarni berilgan P tekislik bilan kesishgan chiziqlari yordamida kesim yuzasining 12(1ʹ2ʹ, 1ʹʹ,2ʹʹ), 13(1ʹ,3ʹ, 1ʹʹ3ʹʹ) tomonlari aniqlangan.

rasm rasm Aynan shu prizmani, o‘zaro kesishuvchi h(hʹ,hʹʹ) va f(fʹ,fʹʹ) to‘g‘ri chiziqlar orqali berilgan P(Pʹ,Pʹʹ) tekislik bilan kesishuv chizig‘ini yasash 7.2-rasmda ko‘rsatilgan. Bunda kesishish chiziqlari prizma yoqlari orqali o‘tkazilgan M 1 (M 1H ) va M 2 (M 2H ) gorizontal proyeksiyalovchi tekisliklar vositasida kesim yuzasining ∆123(1ʹ2ʹ3ʹ,1ʹʹ2ʹʹ3ʹʹ) proyeksiyalari yasalgan. 3. Kesim uchlarini yasash usuli . Bu usul 1-usulga nisbatan umumiyroq hisoblanib, to‘g‘ri chiziq bilan tekislikning kesishish nuqtasini yasash algoritmi asosida bajariladi. 7.3, 7.4- rasmlarda asosi N proyeksiyalar tekisligida bo‘lgan S AB S (SʹAʹBʹSʹ, SʺAʺBʺSʺ) piramidani, izlari orqali berilgan R(P V ,P H ) tekislik va kesishuvchi chiziqlar (h va f) proyeksiyalari orqali berilgan umumiy vaziyatdagi P(Pʹ,Pʺ) tekislik bilan kesishishdan hosil bo‘lgan kesimini yasash ko‘rsatilgan.

rasm rasm Bunda kesim proyeksiyalari  1 ʹ 2 ʹ 3 ʹ va  1 ʹʹ 2 ʹʹ 3 ʹʹ ni yasash algoritmi quyidagisha bo‘ladi:  SA, SB, SS qirralar orqali yordamchi N 1 , N 2 , N 3 frontal proyeksiyalovchi tekisliklar o‘tkaziladi;  bu tekisliklarning P tekislik bilan kesishgan chiziqlari E 1 F 1 , E 2 F 2 , E 3 F 3 ning proyeksiyalari yasaladi;  kesishuv chiziqlari E 1 F 1 , E 2 F 2 , E 3 F 3 bilan piramida qirralari SA, SB, SS ning mos ravishda kesishuv nuqtalari 1, 2, 3 larni proyeksiyalari aniqlanadi;  hosil qilingan 1, 2, 3 nuqtalar o‘zaro birlashtirilib, kesim yuzasining proyeksiyalari  1 ʹ 2 ʹ 3 ʹ va  1 ʹʹ 2 ʹʹ 3 ʹʹ yasaladi. 7.5-rasmda aynan shu usul bilan og‘ma prizmaning umumiy holatdagi P(P V ,P H ) tekislik bilan kesishish chizig‘ini proyeksiyalarini yasash prizma qirralari orqali V 1 , V 2 va V 3 yordamchi frontal tekisliklar o‘tkazish bilan aniqlash ko‘rsatilgan. Kesim yuzasi △ 123 ning haqiqiy kattaligi P ni P H izi atrofida aylantirib H ga jipslashtirish usuli bilan aniqlangan. 7.6-rasmda to‘g‘ri prizmaning umumiy vaziyatdagi R(P V ,P H ) tekislik bilan kesishish chizig‘ining proyeksiyalarini yasash ko‘rsatilgan. Kesimning 1(1ʹ,1ʹʹ) va 2(2ʹ,2ʹʹ) nuqtalari bevosita prizma asosi bilan R tekislikning P n izi kesishgan nuqtalarida yotadi. S va D qirralar orqali o‘tkazilgan yordamchi kesuvchi V 1 (V 1H ),

V 2 (V 2H ) frontal tekisliklar vositasida 3,4 nuqtalar proyeksiyalari aniqlangan. Kesim yuzasining haqiqiy kattaligi R tekislikni uning P N izi atrofida aylantirib N ga jipslashtirish usulida yasalgan. rasm rasm Agar ko’pyoqliklar proyeksiyalovchi tekisliklar bilan kesishsa, ularning kesim yuzasini proyeksiyalarini yasash yanada osonlashadi, shunki bunda kesim yuzaning bir proyeksiyasi proyeksiyalovchi tekislik izida bo‘ladi 7.7-rasmda og‘ma piramidaning frontal proyeksiyalovchi N(N H ,N V ) tekislik bilan kesishgan va kesim yuzasini va uning haqiqiy kattaligini yasash ko‘rsatilgan. 7.8-rasmda ushyoqli piramidani N 1 (N 1V ) va N 1 (N 2V ) frontal proyeksiyalovchi tekisliklar bilan kesib, kesimda hosil bo‘lgan o‘yiq qismining gorizontal proyeksiyasini yasash ko‘rsatilgan. Kesim yuzasi proyeksiyalarini yasash yo‘llarini chizmadan tushunib olish qiyin emas.

4. Ko’pyoqliklarning to‘g‘ri chiziq bilan kesishishi To‘g‘ri chiziq kavariq ko’pyoqliklarning yoqlari bilan ikki nuqtada kesishadi. Bu nuqtalarning biri kirish ikkinshisi shiqish nuqtalari deb yuritiladi. To‘g‘ri chiziq bilan ko’pyoqliklar sirtining kesishish nuqtalarini yasashda quyidagi usullardan foydalaniladi:  to‘g‘ri chiziq orqali xususiy vaziyatdagi tekislik o‘tkazish usuli;  to‘g‘ri chiziq orqali umumiy vaziyatdagi tekislik o‘tkazish usuli. Quyida to‘g‘ri chiziq bilan ko’pyoqliklarning kesishish nuqtalarini yasashga oid bir nesha misollarni ko‘rib shiqamiz. 1-usul : To‘g‘ri chiziq bilan ko’pyoqliklar sirtining o‘zaro kesishish nuqtalarini xususiy vaziyatdagi tekislik vositasida yasash, qo‘yidagi yasash algoritm asosida bajariladi:  berilgan to‘g‘ri chiziq orqali xususiy vaziyatdagi tekislik o‘tkaziladi;  xususiy vaziyatdagi tekislik bilan berilgan ko’pyoqliklarning o‘zaro kesishuvidagi kesim yuza chizig‘i aniqlanadi;  kesim yuza chizig‘i bilan berilgan to‘g‘ri chiziqning kesishish nuqtalari belgilanadi. 7.9–rasmda ℓ ( ℓ ʹ, ℓ ʹʹ) to‘g‘ri chiziqning ush yoqli  (  ʹ ,  ʹʹ ) prizma sirti bilan kesishish nuqtalarini yasash tasvirlangan. Yasash algoritmi qo‘yidagisha:  ℓ to‘g‘ri chiziq orqali frontal proyeksiyalovchi N(N H ,N V ) tekislik o‘tkaziladi; ℓ ʹʹ  N V va N H  Ox;  N tekislik bilan  prizmaning kesishishidagi kesim yuza chizig‘i proyeksiyalari 1ʹ2ʹ3ʹ va 1ʹʹ2ʹʹ3ʹʹ yasaladi. N∩   =23;  Kesim yuza chizig‘i  123 bilan ℓ to‘g‘ri chizig‘ining ushrashish nuqtalari E 1 va E 2 belgilanadi. 12∩ ℓ=E 1 va 23∩ ℓ=E 2 . Bunda avvalo 1ʹ2ʹ3∩ ℓ ʹ= E ʹ 1 va E ʹ 2 lar aniqlanib, so‘ngra proyeksion bog‘lanish chizig‘i orqali E " 1 va E " 2 lar holati aniqlanadi.

rasm . rasm Agar ko’pyoqliklarning yon yoqlari proyeksiyalovchi tekisliklar bo‘lsa, to‘g‘ri chiziq bilan bunday sirtning kesishish nuqtalarini yasash juda soddalashadi. 7.10–rasmda to‘rt yoqlik to‘g‘ri prizma sirti bilan ℓ(ℓ ʹ ,ℓ ʹʹ ) to‘g‘ri chiziqning o‘zaro kesishish E 1 (Eʹ 1 ,Eʹʹ 1 ), E 2 (Eʹ 2 ,Eʹʹ 2 ) nuqtalarini yasash tasvirlangan. Bunda prizmaning yon yoqlari proyeksiyalovchi tekisliklardan iborat bo‘lgani uchun ℓ orqali M(M N ) gorizontal proyeksiyalovchi tekislik o‘tkaziladi, kesishuv nuqtalari proyeksiyalari Eʹ 1 va Eʹ 2 belgilanadi. So‘ngra ularning Eʹʹ 1 va Eʹʹ 2 proyeksiyalari yasaladi. 2-usul: To‘g‘ri chiziq bilan ko’pyoqliklar sirtining o‘zaro kesishish nuqtalarini, umumiy vaziyatdagi yordamchi tekislik vositasida yasash. Bunda umumiy vaziyatdagi tekislik o‘tkazish uchun markaziy yoki qiyshiq burchakli parallel proyeksiyalash usullarining biridan foydalaniladi. Bunda to‘g‘ri chiziqni ko’pyoqliklar sirtiga kirish va shiqish nuqtalarini yasash algoritmi quyidagisha:  berilgan to‘g‘ri chiziq orqali sirtning asosini kesuvchi umumiy vaziyatdagi yordamchi tekislik o‘tkaziladi;  yordamchi tekislik bilan sirt asosi tomonlarining kesishish nuqtalari belgilanadi;  bu nuqtalar orqali yordamchi tekislik bilan sirt yon yoqlarining kesishish chiziqlari aniqlanadi;

 bu chiziqlar berilgan to‘g‘ri chiziq bilan kesishib sirtga tegishli kirish va shiqish nuqtalarni hosil qiladi. 7.11a,b–rasmda ℓ ( ℓ ʹ, ℓ ʹʹ) to‘g‘ri chiziq bilan  (  ʹ  ʹʹ ) piramidaning o‘zaro kesishish nuqtasini yasash tasvirlangan. Bunda piramidaning S ushi va ℓ to‘g‘ri chiziq orqali o‘tuvchi umumiy vaziyatdagi P tekislikning R N izini o‘tkazish uchun:  berilgan ℓ to‘g‘ri chiziqning gorizontal ℓ ʹ H izi yasaladi;  piramidaning S ushidan ℓ to‘g‘ri chiziqni ixtiyoriy S(Sʹ,Sʹʹ) nuqtada kesib o‘tuvchi SS(S ʹ S ʹ, S ʹʹ S ʹʹ ) to‘g‘ri chiziq o‘tkazib uning ham gorizontal F ′ 1 izi yasaladi;  ℓ' H va F' 1 izlar orqali piramidani asosini kesuvchi umumiy vaziyatdagi P tekislikning gorizontal P H izini o‘tkazamiz. P H bilan piramida asosining kesishish nuqtalari 1 ʹ va 2 ʹ ni belgilanadi.  S ʹ nuqtani 1 ʹ va 2 ʹ nuqtalar bilan birlashtirib, P tekislik bilan piramidaning kesishish chizig‘i  Sʹ1ʹ2ʹ ni yasaladi;   Sʹ1ʹ2ʹ bilan ℓ ʹ to‘g‘ri chiziqning o‘zaro ushrashish Eʹ 1 va yeʹ 2 nuqtalarini belgilanadi. Bu nuqtalardan foydalanib ularning frontal Eʹʹ 1 va yeʹʹ 2 proyeksiyalari aniqlanadi. Hosil bo‘lgan E 1 va ye 2 nuqtalar ℓ to‘g‘ri chiziq bilan  piramida sirtining kesishishidagi kirish va shiqish nuqtalari bo‘ladi. a) b) rasm

Yuqorida bayon etilgan usulni yordamchi markaziy proyeksiyalash usuli deb ham ataladi. Bu usuldan to‘g‘ri chiziq bilan konus sirtining kesishish nuqtalarini yasashda ham foydalaniladi. Prizma yoki silindr sirtlari bilan to‘g‘ri chiziqning kesishuv nuqtalarini yasashda ham umumiy vaziyatdagi tekisliklaridan foydalangan qulay. Bunda berilgan to‘g‘ri chiziq bilan ko’pyoqliklar sirtining o‘zaro kesishish nuqtalari berilgan to‘g‘ri chiziq orqali ko’pyoqliklarning yon qirralariga parallel qilib o‘tkazilgan umumiy vaziyatdagi tekislik vositasida aniqlanadi. Proyeksiyalash yo‘nalishi ko’pyoqliklar qirralariga parallel bo‘lgani uchun uni qiyshiq burchakli yordamchi parallel proyeksiyalash usuli deb ham ataladi. 7.12-rasmda og‘ma vaziyatdagi  (  ʹ ,  ʺ ) prizma sirti bilan b(b ʹ ,b ʺ ) to‘g‘ri chiziqning o‘zaro kesishish nuqtalarini yasash tasvirlangan. Bu misolni chizmada Yechish algoritmi quyidagisha:  berilgan b to‘g‘ri chiziqning gorizontal b h (b ʹ h ,b ʺ h ) izi yasaladi;  b to‘g‘ri chiziqning ixtiyoriy D(Dʹ , Dʺ) nuqtasidan prizmaning yon qirralariga parallel qilib to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi va uning ham gorizontal F 1 (F ʹ 1, F ʺ 1 ) izi aniqlanadi.  b ʹ h va F ʹ 1 izlar orqali, prizmaning qirralariga parallel kesuvchi umumiy vaziyatdagi Q tekislikning Q H izi o‘tkaziladi. Bu tekislik prizmaning asosini 1ʹ va 2ʹ nuqtalarda kesadi. Ushbu nuqtalaridan prizma qirralariga parallel o‘tkazilgan kesim chiziqlari l ʹ to‘g‘ri chiziqni E ′ 1 va ye ′ 2 nuqtalarida kesadi. Bu nuqtalarning frontal proyeksiyalari E″ 1 va ye″ 2 nuqtalar, l ʺ to‘g‘ri chiziqda aniqlanadi. Natijada, to‘g‘ri chiziqni prizma sirti bilan kesishishidagi kirish va shiqish nuqtalari hosil bo‘ladi. 7.12- расм

Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4- nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

Похожие

To‘g‘ri chiziq bilan sirtning kesishuv nuqtasini yasash

Ko‘pyoqliklarning yoyilmasini bajarish

Ikki ko‘pyoqlikning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash

Ko’pyoqlarning tekislik bilan kеsilishi va uning yoyilmasini yasash

Sirtlarning yoyilmalarini bajarish usullari. Yoyilmaydigan sirtlarning taqribiy yoyilmalarini yasash