To‘g‘ri chiziq bilan sirtning kesishuv nuqtasini yasash - Геометрия - Рефераты

To‘g‘ri chiziq bilan sirtning kesishuv nuqtasini yasash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

493.5 KB

To‘g‘ri chiziq bilan sirtning kesishuv nuqtasini yasash 1.Sirtlarni to‘g‘ri chiziq bilan kesishishi To‘g‘ri chiziq bilan sirtlarning kesishish nuqtalari sirtlarning tekislik bilan kesishish chizig‘ini yasashga asoslanib topiladi. Umuman, biror to‘g‘ri chiziq bilan sirtning kesishish nuqtasi aniqlanadi ( 16 .1-rasm):  Berilgan a to‘g‘ri chiziq orqali ixtiyoriy yordamchi P tekislik o‘tkaziladi. P  a .   sirt bilan P tekislikning kesishish chizig‘i m yasaladi.  ∩ P = m .  m chiziq bilan berilgan a to‘g‘ri chiziqning kesishish nuqtasi B belgilab olinadi: a ∩ m = B . Ma’lumki, berilgan to‘g‘ri chiziq orqali istalgancha tekislik o‘tkazish mumkin. Masalalarni osonroq yechish uchun to‘g‘ri chiziq orqali yordamchi tekislik proyeksiyalovchi vaziyatda o‘tkaziladi. Bu holda masalaning yechilishi soddalashadi. Berilgan sirt silindrik yoki konus sirt bo‘lganda, to‘g‘ri chiziq orqali silindr yasovchilariga parallel yoki konus uchidan umumiy vaziyatdagi tekislik o‘tkazish qulay. rasm 1-masala. Berilgan a to‘g‘ri chiziq bilan  og‘ma elliptik silindrning kesishish nuqtalari yasalsin (16.2- 16.3-rasmlar). Yechish. Kesishish nuqtalari E va E 1 larni yasash quyidagicha bajariladi:  berilgan a to‘g‘ri chiziq orqali silindrning yasovchilariga parallel qilib ixtiyoriy Q tekislik o‘tkaziladi. Buning uchun a to‘g‘ri chiziqqa tegishli ixtiyoriy A

nuqtani belgilab olib, u orqali b to‘g‘ri chiziqni silindrning yasovchilariga parallel qilib o‘tkaziladi. Kesishuvchi a va b to‘g‘ri chiziqlar yordamchi Q tekislikni ifodalaydi;  Q tekislik bilan  silindrning kesishish chiziqlari ℓ va ℓ 1 yasovchilar yasaladi. Buning uchun Q tekislik va silindrning asos tekisligi P ning o‘zaro kesishish chizig‘i BC yasaladi. BC to‘g‘ri chiziqning silindr asosi m bilan kesishish nuqtalari 1 va 2 orqali ℓ va ℓ 1 yasovchilar (kesishish chiziqlari) o‘tkaziladi;  berilgan a to‘g‘ri chiziq bilan ℓ va ℓ 1 yasovchilarning kesishish nuqtalari E va E 1 belgilab olinadi. 2-masala. Asosi H tekislikka tegishli bo‘lgan to‘g‘ri doiraviy konus sirti bilan a to‘g‘ri chiziqning kesishish nuqtalari aniqlansin (16.4 - 16.5-rasmlar). Yechish. Bu holda a to‘g‘ri chiziq orqali o‘tuvchi yordamchi tekislik konusning uchidan o‘tkaziladi. rasm rasm Rasmlarda bunday P tekislik o‘zaro kesishuvchi a va h to‘g‘ri chiziqlar orqali berilgan. Bunda h gorizontal to‘g‘ri chiziq konusning S uchidan o‘tkazilgan: h ∋ S . Ushbu h gorizontal to‘g‘ri chiziq berilgan a to‘g‘ri chiziq bilan B nuqtada kesishadi.

rasm rasm P tekislikning P H gorizontal izini yasab olamiz. Buning uchun a to‘g‘ri chiziqning a H ( a H ′, a H ″) gorizontal izini topib, u orqali gorizontalning gorizontal proyeksiyasi h ga parallel qilib P H iz o‘tkaziladi. Konusning m ′ asosi tekislikning P H izi bilan 2′ va 3′ nuqtalarda kesishadi. 2′ va 3′ nuqtalarni S ′ bilan tutashtirib, S ′2′ va S ′3′ yasovchilar hosil qilinadi. Bu yasovchilar a ′ to‘g‘ri chiziq bilan kesishib, E ′va E 1 ′ nuqtalarni xosil qiladi. E ′ va E 1 ′ nuqtalardan proyeksion bo g‘ lanish chiziqlari o‘tkazi li b, a ″ to‘g‘ri chiziq bilan kesishish nuqtalari E ″ va E 1 ″ belgilab ol inadi . 3-masala. Xususiy holda berilgan a ( a ′ , a ″) va b(b ′ , b ″ ) to‘g‘ri chiziqlarning to‘g‘ri doiraviy konus bilan kesishish nuqtalari aniqlansin (16.6-rasm). Yechish . Berilgan a to‘g‘ri chiziq gorizontal proyeksiyalovchi , b to‘g‘ri chiziq frontal proyeksiyalovchi bo‘lganligi sababli kesishish nuqtalarining bittadan proyeksiyalari E ′ va F ″≡L″ (mos ravishda gorizontal va frontal proyeksiyalari) ma’lum bo‘lib qoladi. Bu nuqtalar orqali o‘tuvchi yasovchilarning avvalo S ′3′, S ″2″  S ″2 1 ″, so‘ngra S ″3″, S ′2′ va S ′2 1 ′ proyeksiyalari o‘tkaziladi. a ″ va S ″3″ larning o‘zaro kesishish nuqtasi E ″ hamda b ′ bilan S ′2′ va S ′21′ larning kesishish nuqtalari F ′ va L′ belgilab olinadi. расм

4-masala. To‘g‘ri chiziqning sfera bilan kesishish nuqtalari aniqlansin ( 16 . 7 -rasm). Yechish. Berilgan a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziqning sfera bilan kesishish nuqtalarini yasash uchun bu to‘g‘ri chiziq orqali M ( M n) gorizontal proyeksiyalovchi tekislik o‘tkaziladi. Bu tekislik sferani diametri 1′2′ kesmaga teng bo‘lgan aylana bo‘yicha kesadi. 1′2′ diametrli aylananing gorizontal proyeksiyasi tekislikning M H izi bilan ustma-ust tushadi: 1′2′  M H . Berilgan a to‘g‘ri chiziq bilan 12 diametrli aylananing kesishish nuqtalari E va F larning proyeksiyalari quyidagicha yasaladi: V tekislik M ga parallel bo‘lgan ixtiyoriy V 1 tekislik bilan almashtiriladi. Berilgan a to‘g‘ri chiziq va 12 diametrli aylanani V 1 tekislikka proyeksiyalar tekisliklarini almashtirish usuliga asosan proyeksiyalanadi. Hosil bo‘lgan 0 1 ″ markazli aylana va a ″ to‘g‘ri chiziqning kesishish nuqtalari E ″ va F ″ lar belgilab olinadi. Bu nuqtalardan O 1 X 1 proyeksiyalar o‘qiga perpendikulyarlar o‘tkazilib, ularning a ′ to‘g‘ri chiziq bilan kesishish nuqtalari E ′ va F ′ lar aniqlanadi. Bu nuqtalardan esa OX o‘qiga perpendikulyarlar chiqarilib, ularning a ″ to‘g‘ri chiziq bilan kesishish nuqtalari E ″ va F ″ lar belgilab olinadi. Agar a ( a ′ , a ′′) to‘g‘ri chiziq biror aylanish sirtining aylanish o‘qi bilan kesishadigan vaziyatda berilgan bo‘lsa (9.17-rasm), u holda to‘g‘ri chiziqni bu o‘q atrofida aylantirib, uning aylanish sirti bilan kesishish nuqtalarini osongina yasash mumkin. Berilgan a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziq orqali o‘tgan gorizontal proyeksiyalovchi M ( M H ) tekislik sferani m ( m ′ , m ″) meridiani (aylana) bo‘yicha kesadi (chizmada m ″ ko‘rsatilmagan). Bu meridian frontal tekislikka ellips bo‘lib proyeksiyalanadi. Bu ellipsni chizmaslik maqsadida m ( m ′ , m ″ ) meridian va a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziq sirtning i(i ′ , i ″) o‘qi atrofida frontal vaziyatga kelguncha aylantiriladi. U holda a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziq a 1 ( a 1 ′ , a 1 ″) vaziyatga, m ( m ′ , m ″) meridian esa m 1 ( m 1 ′ , m 1 ″) vaziyatga keladi. a 1 ″ to‘g‘ri chiziq bilan m 1 ″ bosh meridianning kesishish nuqtalari 1 1 ″, 2 1 ″ lar yordamida 1 ″, 2 ″ hamda 1 ′ , 2 ′ nuqtalar belgilab olinadi.

rasm . rasm. 5-masala. Umumiy vaziyatdagi a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziqning  (  ′ ,  ″) aylanma ellipsoid bilan kesishish nuqtalari E ( E ′ , E ″), E 1 ( E 1 ′ , E 1 ″) aniqlansin ( 16 . 9 -rasm). Yechish. Bunda a to‘g‘ri chiziqning ellipsoid aylanish o‘qi bilan kesishmaydigan vaziyati berilgan. Agar berilgan a to‘g‘ri chiziq ellipsoidning aylanish o‘qi bilan kesishadigan bo‘lsa, u holda bunday masalani 16.8-rasmda ko‘rsatilgandek yechishimiz mumkin. Berilgan a to‘g‘ri chiziqning ellipsoid bilan kesishish nuqtalari E va E 1 larni yasash uchun to‘g‘ri chiziq orqali frontal proyeksiyalovchi N ( N V ) tekislik o‘tkaziladi. N ( N V ) tekislikning ellipsoid bilan kesishish chizig‘i m ( m ′ , m ″) yasaladi. Bu chiziqning berilgan to‘g‘ri chiziq bilan kesishuvida izlanayotgan nuqtalar hosil bo‘ladi. Tekislikning N V frontal izi, to‘g‘ri chiziqning a ″ frontal proyeksiyasi va kesishish chizig‘ining frontal proyeksiyasi m ″ lar ustma-ust tushadi. Kesishish chizig‘ining m ′ gorizontal proyeksiyasini yasash uchun m ″ ga tegishli ixtiyoriy nuqtalarni belgilab, ularning gorizontal proyeksiyasini topish va ularni tekis egri chiziq bilan tutashtirish kerak. Ellipsoidning frontal konturiga tegishli 1(1′,1″) va 2(2′,2″) nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari 1′ va 2′ nuqtalar bevosita belgilab olinadi. Ixtiyoriy olingan 4(4′,4″) va 4 1 (4 1 ′,4 1 ″) nuqtalarning 4′ va 4 1 ′ gorizontal proyeksiyalarini yasash uchun 4″=

4 1 ″ nuqta orqali gorizontal tekislikning frontal izi H 1 V o‘tkaziladi. So‘ngra gorizontal proyeksiyada radiusi 0′ A ′=0″ A ″ bo‘lgan aylana chizamiz. 4=4 1 ″ nuqtadan proyeksion bog‘lanish chizig‘ini tushirib, 0′ A ′ radiusli aylana bilan kesishish nuqtalari 4′ va 4 1 ′ lar belgilab olinadi. Qolgan nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari ham xuddi shunday yasaladi. a to‘g‘ri chiziq va m kesishish chizig‘ining gorizontal proyeksiyalari a ′ , m ′ o‘zaro kesishib E ′ va E 1 ′ nuqtalarni xosil qiladi. E ′ va E 1 ′ nuqtalardan proyeksion bog‘lanish chiziqlarini chiqarib, ularning a ″ frontal proyeksiya bilan kesishuvida E ″ va E 1 ″ nuqtalar hosil qilinadi. 6-masala . n ( n ′ , n ″) va b(b ′ ,b ″) yo‘naltiruvchilari va Q(Qn) parallellizm tekisligi bilan berilgan konoidning a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziq bilan kesishish nuqtalarini proyeksiyalari yasalsin (16.10-rasm). Yechish . Bunda berilgan to‘g‘ri chiziq orqali gorizontal proyeksiyalovchi M ( M n) tekislik o‘tkaziladi. Uning konoid bilan kesishish chizig‘i m ( m ′ , m ″) yasaladi. a ( a ′ , a ″) to‘g‘ri chiziq va m ( m ′ , m ″) chiziqning o‘zaro kesishish nuqtalari E ( E ′ , E ″) va E 1 ( E 1 ′ , E 1 ″) lar belgilab olinadi. rasm . rasm . Piramida yoki konus sirtlar qatnashgan pozision masalalarni yechishda markaziy proyeksiyalashdan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi.

1-masala. Konus sirt bilan ixtiyoriy a ( a ′, a ″) to‘g‘ri chiziqning kesishish nuqtalarini yasash kerak bo‘lsin ( 16 . 11 -rasm). Yechish. Konusning V asos tekisligini proyeksiyalar tekisligi, konusning uchi S nuqtani esa proyeksiyalash markazi deb qabul qilamiz. U holda konus sirtning V dagi markaziy proyeksiyasi uning m ( m ′, m ″) asosi bilan ustma-ust tushadi. a ( a ′ , a ″ ) to‘g‘ri chiziqning V tekislikdagi markaziy proyeksiyasi a 1 ( a 1 ′, a 1 ″) esa A ( A ′, A ″) va B ( B ′, B ″) nuqtalar orqali aniqlanadi. Konusning m ″ asosi va a 1 ″ to‘g‘ri chiziqning o‘zaro kesishish nuqtalari E 1 ″ va T 1 ″ lar izlanayotgan kesishish nuqtalarining markaziy proyeksiyalari bo‘ladi. E 1 ″ va T 1 ″ nuqtalarni S proyeksiyalash markazining frontal proyeksiyasi S ″ bilan tutashtir iladi . Natijada ular a ″ bilan kesishib E ″ va T ″ nuqtalarni h osil qiladi. E ″ va T ″ nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari E ′ va T ′, a ′ to‘g‘ri chiziq ustida aniqlanadi. rasm.

Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4- nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

Похожие

Ko‘pyoqliklarning uv nuqtasini yasash

Ikki ko‘pyoqlikning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash

Sirtlarning tekislik bilan kesishuv chizig‘ini va kesim yuzalarining haqiqiy kattaligini yasash

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli

Uch o’lchamli geometrik shakllardan tushgan soyalar