Қувурли печлар - Геология - Рефераты

Қувурли печлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

992.119140625 KB

Қувурли печлар Режа: 1. Умумий тушунчалар 2. Қувурли печнинг принципиал схемаси 3. Қувурли печнинг иссиқлик баланси 4. Печларнинг асосий турлари 5. Радиант юзасини ҳисоблаш 6. Конвекция юзасини ҳисоблаш 7. Қувурли змеевикни гидравлик ҳисоблаш 8. Газ қаршилиги ва ҳавонинг тортиши

1. УМУМИЙ ТУШУНЧАЛАР Қувурли печь нефть ва нефть маҳсулотларини иситишга мўлжал- ланган ускуна бўлиб, печнинг камерасида ёнилғини ёқишдан ҳосил бўлган юқори ҳароратли ёниш маҳсулотларининг иссиқлиғидан фойдаланишга асосланган. Қувурли печда иситилиши лозим бўлган хом ашё змеевикнинг қувурлари ичидан ҳаракат қилади, ёнишдан ҳосил бўлган иссиқ маҳсулотлар эса қувурларнинг ташқари юзаларини сийпаб ўтади. Замонавий қувурли печлар одатда иккита камерали бўлади: 1) радиант камераси, бу ерда ёнилғи ёнади ва иссиқлик қиздирилган ёниш маҳсулотларидан ва деворлар юзасидан қувурларга асосан нурланиш орқали берилади; 2) конвекция камераси, бу ерда ёнишдан ҳосил бўлган иссиқ маҳсулотларнинг қувурлар билан тўқнашуви пайтида иссиқликнинг қувурларга асосан конвекция йўли билан берилиши юз беради. Қувурли печлар нефть ва газни қайта ишлаш, нефть кимёси, кокс кимёси ва саноатнинг бошқа тармоқларида кенг тарқалган бўлиб, турли технологик жараёнлар (нефть ва мазутни ҳайдаш, пиролиз, каталитик крекинг, риформинг, гидротозалаш, мойларни тозалаш ва ҳоказо)да ишлатилади ва кўплаб қурилмаларнинг муҳим қисми ҳисобланади. Қувурли печларнинг тузилиши бир қатор омилларга боғлиқ бўлади: иссиқлик ўтказишнинг усуллари; ёниш камераларининг сони ва шакли; радиация зонасидаги секциялар (ёки камералар) нинг сони; аланга ва қувурлар ўқларининг ўзаро жойланиши; қувурларнинг нурланиш русуми; иситилаётган маҳсулот оқимларининг сони; конвекция камерасининг радиант камерасига нисбатан жойланиши; радиант ва конвекция қувурларининг узунлиги ва ҳоказо. Қувурли печларнинг асосий катталиклари қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: печнинг иш унумдорлиги; фойдали иссиқлик сарфи; иситиш юзасининг иссиқлик бўйича кучланганлик даражаси; печнинг фойдали иш коэффициенти.

Саноатда радиант қувурларининг иситиш юзалари 15-2000 м 2 атрофида бўлган қувурли печлар ишлатилади. Турли тузилишга эга бўлган қувурли печларнинг иссиқлик бўйича иш унумдорлиги 0,12 дан 240 МВт гача ўзгаради, иситилаётган муҳит бўйича иш унумдорлиги эса 8-10 5 кг/соат га тенг бўлади. Иситилаётган муҳитнинг печга кириш ва ундан чиқишдаги ҳарорати технологик жараёнларга боғлиқ бўлиб, 70 дан 900 0 С гача, босимнинг қиймати эса 0,1 дан 30 МПа гача ўзгариши мумкин. Қувурли печларнинг фойдали иш коэффициенти 0,65-0,85 атрофида бўлади. 2. ҚУВУРЛИ ПЕЧНИНГ ПРИНЦИПИАЛ СХЕМАСИ 9.1-расмда кўрсатилган қувурли печда иситилиши лозим бўлган хом ашё кетма-кет печнинг конвекция ва радиант камераларидаги қувурлардан ўтади. Ёниш маҳсулотларининг радиант камерасидан чиқишидаги ҳарорати анча юқори (600-900 0 С) бўлади. Бундай газларнинг иссиқлигидан хом ашёни 9.1-расм . Қувурли печнинг схемаси: 1-форсунка; 2-каркас ва ўтга чидамли ғишт қатлами; 3-радиция камераси; 4-радиант қувурлари; 5-конвекция қувурлари; 6- буғни ўта қизитгич; 7-конвекция камераси; 8-газ йўли; 9-девор; 10- аланга. Оқимлар: I-хом ашёнинг кириши; II-хом ашёнинг чиқиши; III-

сувнинг кириши; IV-сув буғининг чиқиши; V-ёнилғи; VI-ҳаво ва сув буғи конвекцион қувурларда бирламчи тозалаш, қиздирилган сув буғини олиш ҳамда ёнилғининг ёниши учун бериладиган ҳавони қиздиришда фойдаланиш мумкин. Қувурли печлар бир қатор афзалликларга эга. Конструкцияси ихчам, иссиқлик қуввати катта, ёниш маҳсулотининг ускунада ушлаб қолиниши жуда кам бўлганлиги сабабли ёнғин ҳавфлилиги ҳам паст даражада, ишлатиш қулайлиги оқибатида бундай печлар нефть-газни қайта ишлаш ва нефть кимёси саноати корхоналарида кенг ишлатилмоқда. Қувурли печларнинг конструкциясига баъзи бир кичик ўзгаришларни киритиш орқали турли технологик жараёнларнинг талабларини қониқтириш мумкин. 3. ҚУВУРЛИ ПЕЧНИНГ ИССИҚЛИК БАЛАНСИ Ёнилғининг ёниши билан боғлиқ бўлган барча масалалар махсус адабиётлар (масалан, иссиқлик техникаси)да баён қилинган. Бу ерда фақат қувурли печга кираётган ва ундан чиқаётган иссиқлик турлари ҳақида маълумот келтирилган. Қувурли печда 1 кг ёнилғининг ёниши пайтида иссиқликнинг кирим бандлари қуйидагилардан иборат бўлади: 1. Ёнилғининг ёниши пайтида ажралиб чиққан иссиқлик (ёнилғининг иссиқлик ажратиб чиқариш қобилияти), QP H ; 2. Ёнилғининг аниқ иссиқлиги, яъни ё н илғи иссиқлик сиғими (С ё , кЖ/ кг·К) нинг ҳарорат t ё га кўпайтмаси, С ё t ё ; 3. Ўтхонага ҳаво билан киритилган иссиқлик, α L 0 C Ҳ t Ҳ (С ҳ ва t ҳ – ҳавонинг иссиқлик сиғими ва харорати); 4. Форсунка орқали берилаётган буғнинг иссиқлиги, W Ҳ С с.б t с.б (С с.б. ва t c .б. – сув буғининг иссиқлик сиғими ва ҳарорати). Иссиқлик баланси кирим бандларининг йиғиндиси:

Q K = QP H + С ё t ё + α L 0 C ҳ t ҳ + W ҳ с с.б t с.б . (9.1) Ёнилғи, ҳаво ва сув буғи иссиқликларининг қийматлари одатда кичик бўлганликлари сабабли уларни ҳисобга олмаса ҳам бўлади. Агар ҳаво иситкичи бўлмаса, иссиқлик кирим бандларининг йиғиндиси соддалашиб, қуйидаги кўринишни эгаллайди: Q K ≈ QP H . (9.1) Иссиқлик балансининг сарф бўлиш бандлари (кЖ/кг): 1. Қувурли печда иссиқликнинг хом ашё ва сув буғи томонидан (буғни ўта қиздириш ускунаси бўлганда) фойдали қабул қилиниши, q ф ; 2. Иссиқликнинг печдан чиқиб кетаётган тутунли газлар билан йўқотилиши, q ч ; 3. Иссисқликнинг атроф муҳитга йўқолиши, q й ; 4. Ёнилғининг механик ёки кимёвий тўла ёнмаслиги орқали иссиқликнинг йўқолиши, q т.ё . Иссиқлик баланси сарф бандларининг йиғиндиси: Q С = q ф + q ч + q й + q т.ё . (9.3) Суюқ ва газсимон ёнилғи ишлатилганда ёнилғининг тўла ёнмаслиги оқибатида иссиқликнинг йўқолиши жуда ҳам кичик қийматга эга. Шу сабабдан охирги тенглама соддалашади: Q С = q ф + q ч + q й . (9.4) Иссиқликнинг кириши ва чиқишини ўзаро тенглаб, қуйидаги ифодага эришилади : Q K = Q С ≈ QP H

ёки Q K = q ф + q ч + q й ; бу ердан q ф = Q K – (q ч + q й ) . (9.5) Хулоса қилиб айтиш мумкинки, қувурли печдаги фойдали иссиқликнинг миқдори унга киритилган иссиқлик миқдоридан тутунли газлар билан чиқиб кетаётган иссиқлик ва иссиқликнинг атроф-муҳитга йўқолиши йиғиндисининг айирмасига тенг. 4. ПЕЧЛАРНИНГ АСОСИЙ ТУРЛАРИ Саноатда ҳар хил ўлчамларга эга бўлган турли русумдаги қувурли печлар ишлатилади. Печларни танлашда бир қатор омиллар ҳисобга олинади: ёнилғининг тури (газсимон ёки комбинация қилинган); радиация камерасидаги қувурларнинг горизонтал ёки вертикал ҳолатда жойланишига технологик талаблар; радиация камерасидаги қувурларга иссиқликнинг етказиш усуллари; бошқарилувчи оқимларнинг сони; маҳсулотларнинг печда ёки радиация камерасида бўлиш вақти ва ҳоказо. Нефть ва газни қайта ишлаш корхоналари қурилмаларида эски русумдаги чодирсимон ва алангасиз ёниш печлари кенг тарқалган. Масалан, чодирсимон печлар иккита радиация ва битта конвекция камераларидан иборат бўлиб, уларнинг иш унумдорлиги бир йилда 1,5-3,0 млн. тоннага тенг. Бундай печлар АВТ қурилмаларининг таркибий қисмини ташкил этади. Қувурли печларнинг янги русумларини яратиш, уларнинг самарадорлигини ошириш, стандартлаштириш, каталог тайёрлаш ва нашр қилишда Россия нефть машинасозлиги илмий тадқиқот институтининг роли каттадир. Қувурли печларнинг каталогини тузишда қуйидаги шартли белгилар қабул қилинган: биринчи ҳарф печнинг конструктив жиҳатдан тайёрланишини ифода қилади (Г – тутунли газлар ускунанинг юқориги қисмидан узатиладиган горизонтал радиант қувурли печлар; В – тутунли газлар ускунанинг юқориги қисмидан узатиладиган вертикал радиант қувурли печлар; Ц – ускунанинг юқориги қисмида конвекция камераси

бўлган цилиндрсимон қувурли печлар; К – халқасимон конвекция камераси бўлган цилиндрсимон қувурли печлар; С – секциялар бўлган қувурли печлар); иккинчи ҳарф ёнилғининг ёниш усулини билдиради (С – эркин аланга; Н – ётиқ аланга; Д – аланганинг баландлиги бўйича даражаланган миқдорда ҳаво бериб туриладиган ётиқ аланга). Ҳарфлардан кейин кўйилган рақам радиант камераси ёки секцияларнинг сонини билдиради. Мабодо ҳарфлардан кейин рақамлар бўлмаса, бундай ҳолатда қувурли печь бир камерали ёки бир секцияли бўлади. Саноатда кенг қўлланиладиган айрим қувурли печлар билан танишиб чиқамиз. 9.2 – расмда ГС русумидаги печнинг схемаси берилган. Ушбу печнинг радиант ва конвекция камераларида қувурлар горизонтал ҳолатда жойлаштирилган, ёнилғи эркин вертикал ёқилади, ҳосил бўлган тутунли газлар печнинг юқориги қисмидан узатилади. Горелкалар печнинг бир томонидан бошқарилади, шу сабабдан иккита радиация камерасини ўрнатишга имконият мавжуд (бундай ҳолатда печнинг русуми ГС2 бўлади). ГС русумидаги печлар нефтни атмосфера ёки вакуум остида ҳайдаш қурилмаларида ҳамда

9.2-расм. ГС русумидаги қувурли печь схемаси: 1-горелка; 2-радиант қувурлари змеевиги; 3-конвекция қувурлари змеевеги; 4-ҳаво қизитгич; 5-тутун чиқадиган қувур; 6- зинапоя майдончаси; 7-футеровка (ўтга чидамли материал); 8-каркас. иккиламчи жараёнларда ишлатилади. Нефть маҳсулотларини иситиш учун иссиқлик юзаларининг иссиқлик кучланганлиги кичик бўлиши (29 кВт/м 2 ) талаб қилинган пайтларда (масалан, секинлаштирилган кокслаш қурилмаларида ва крекинг-жараёнларда) ГС2 русумли печлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. 9.3-расмда ГН русумли қувурли печнинг схемаси кўрсатилган. Ушбу печда ҳосил бўладиган тутунли газлар ускунанинг юқориги қисмидан чиқиб кетади, радиант камерасининг марказий қисмида вертикал девор бор, горелкалар радиант камерасининг пастки қисмига 45 0 бурчак билан жойлаштирилган. Ёниб турган алангалар марказий деворга қараб

йўналтирилади. Бундай печлар газ ёнилғиси билан таъминланган ва ўртача иш унумдорлигига эга бўлган жараёнларда ишлатиш учун мўлжалланган. 9.3-расм. ГН русумидаги қувурли печь схемаси: 1-горелка; 2-радиант қувурлари змеевиги; 3-девор; 4-конвекция қувурлари змеевиги; 5-тутун чиқадиган қувур; 6-зинапоя майдончаси; 7-футеровка; 8-каркас. ВС русумли печь тор камерали 4 та секциядан ташкил топган, змеевик вертикал қувурлардан иборат, ёнилғининг ёниши натижасида ҳосил бўлган тутунли газлар унинг юқориги қисмидан узатилади (9.4-расм). Ҳар бир секциянинг иш унумдорлиги 10-17 МВт. Тўрта камеранинг деворларга радиант змеевикнинг вертикал қувурлари жойлаштирилган. Газ-мазут горелкалари радиант камераси пастки қисмининг орқа томонига жойлаштирилган. Радиация камерасининг устига тўртбурчак кесимга ва горизонтал текис қувурларга эга бўлган конвекция камераси ўрнатилган. ВС

русумли печлар нефть хом ашёсини қайта ишлашнинг АТ ва ЛК-6-У қурилмаларида ва иккиламчи қайта ишлаш технологияларида ишлатилади. 9.4-расм. ВС русумидаги қувурли печь схемаси: 1-конвекция камераси; 2-радиант қувурлари змеевиги; 3-портлаш ойнаги; 4,7-қараб туриш учун дарчалар; 5-футеровка; 6-каркас; 8-горелка; 9-зинапоя майдончаси; 10-тутун чиқадиган қувур. ЦС русумли печларнинг радиация камерасида змеевикнинг қувурлари цилиндрсимон девор бўйлаб жойлашган бўлади ва печда комбинация қилинган ёнилғи эркин вертикал ҳолатда аланга қилиб ёнади. Бундай печлар икки хил вариантда (конвекция камерасиз ва конвекция камерали) тайёрланади. 9.5-расмда конвекция камерали печнинг схемаси кўрсатилган.

Газ горелкаларини қараб туриш қулай бўлишлиги учун цилиндрсимон радиация камераси устунсимон фундаментга ўрнатилган. Радиант змеевик вертикал қувурлардан пайвандланган калачалар ёрдамида йиғилган. Печь марказининг тубига газ-мазут горелкаси ўрнатилган. Маҳсулотнинг кириши 9.5-расм. ЦС русумидаги қувурли печь схемаси: 1-горелка; 2-радиант қувурлари змеевиги; 3- каркас; 4-футеровка; 5-конвекция қувурлари змеевиги; Оқимлар: I-маҳсулотнинг кириши; II- маҳсулотнинг чиқиши. ва чиқиши печнинг юқориги қисмида амалга оширилади. ЦД4 русумли печнинг ўқ буйлаб кесими 9.6-расмда келтирилган. Ушбу печь радиа ция – конвекция принциплари бўйича ишлайди. Радиация

9.6-расм. ЦД4 русумидаги печь схемаси: 1-конвекция камераси; 2- чиқариш ойнаги; 3-кўриб туриш ойнаги; 4- радиант қувурлари змеевиги; 5- футеровка; 6-каркас; 7-иккиламчи ҳаво киритиладиган камера; 8-бўлакловчи-тарқатувчининг футеровкаси; 9-ҳаво йўли; 10-бўлакловчи-тарқатувчи; 11-горелка; 12- ҳаво пуфлагич. Оқимлар: I-маҳсулотнинг кириши; II- маҳсулотнинг чиқиши; III -тутунли газлар.

камерасининг ўқи бўйлаб қиррали эгилган пирамида кўринишидаги бўлакловчи-тарқатувчи ўрнатилган. Горелкалар печнинг тубига жойлаштирилган. Бўлакловчи-тарқатувчи радиация камерасини бир неча мустақил иссиқлик алмашиниш зоналарига (9.6-расмда 4 та зона) бўлади, натижада радиант змеевигининг узунлиги бўйлаб иссиқлик кучланишини бошқариш имконияти пайдо бўлади. Осиб қўйилган радиант змеевиги цилиндрсимон камеранинг девори бўйлаб жойлашган қувурлардан иборат. Бўлакловчи каркасининг ички бўшлиғи бир неча ҳаво йўлларига ажратилган. Бўлакловчи деворининг ичида вертикал йўналиш бўйича иккиламчи ҳаво оқими учун тўғри бурчакли кесимга эга бўлган каналлар мавжуд. Ушбу ҳаво оқимлари ҳар бир қиррада жойлашган горелкаларда ёнилғиларни ёқишга ёрдам беради. Ҳар бир ҳаво йўли бурилиш шиберлари билан таъминланган. Ёнилғилардан аланга ҳосил бўлиш жараёни ушбу шиберлар ёрдамида хизмат қилиш майдончаларида туриб бошқарилади. Саноатда ГС2, СС, КС, КД4 каби бошқа русумдаги қувурли печлар ҳам ишлатилади. Конвекция камераси бўлмаган қувурли печларда ёки радиация- конвекция русумидаги печларда, иситилаётган маҳсулотнинг дастлабки ҳарорати нисбатан юқори бўлган пайтларда, печлардан чиқаётган тутунли газларнинг ҳарорати ҳам анча юқори бўлади. Бундай ҳолатда иссиқликнинг кўплаб йўқолиши, печь фойдали иш коэффициентининг камайиши ва ёнилғи сарфининг ортиши юз беради. Ушбу салбий ҳолатнинг олдини олиш учун печдан чиқиб кетаётган тутунли газларнинг иссиқлигидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Бунинг учун икки хил йўл тутилади: 1) ёнилғининг ёниши учун печга бериладиган ҳаво дастлаб иссиқлик алмашгичда (ҳаво иситгичда) тутунли газлар ёрдамида иситилади; 2) корхонанинг технологик эҳтиёжлари учун сув буғи олиш мақсадида қозон- утилизаторлар ўрнатилади.

5. РАДИАНТ ЮЗАСИНИ ҲИСОБЛАШ Кувурли печларни ҳисоблашда радиант юзасининг ўлчамларини аниқлаш ва юза томонидан ютилаётган иссиқликнинг миқдорини топиш, маълум радиант юзасига эга бўлган типовой печлар учун эса – ютилаётган иссиқликнинг миқдорини, энг муҳим иссиқлик кўрсатгичлари (иситиш юзасининг иссиқлик кучланганлиги, печдан чиқиб кетаётган газларнинг ҳарорати ва бошқалар) ни аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Радиант қувурлари аланга, ўтга чидамли девор юзаси ва уч атомли тутунли газлар томонидан нурланаётган иссиқликни ютади ва қисман конвекция йўли билан ҳам иссиқликни қабул қилади. Ёниш камерасида юз берадиган иссиқлик алмашиниш жараёни жуда мураккаб ҳисобланади. Шу сабабдан бундай жараённи ҳисоблаш ҳам жуда қийин. Маълум бўлган барча ҳисоблаш йўлларини иккита услуб (эмпирик ва аналитик) га ажратиш мумкин. Радиация камерасидаги иссиқлик ўтказишни ҳисоблашда қуйидаги катталиклар аниқланади: 1) радиант қувурларига берилган иссиқликнинг миқдори; 2) ушбу иссиқликни ютишини таъминловчи радиант қувурларининг юзаси; 3) радиация камерасидан чиқиб кетаётган тутунли газларнинг ҳарорати; 4) радиант қувурларининг иссиқлик кучланганлиги. Ушбу катталиклар бир-бирлари билан чамбарчас боғланган. Шу сабабдан берилган шароитлар учун битта ёки иккита катталикнинг қийматини аниқлаш орқали қолган катталикларнинг қийматлари топилади. Қувурли печларни ҳисоблашда проф. Н.И. Белоконнинг аналитик услуби кенг қўлланилади. Ушбу услуб билан ҳисоблаш натижалари амалиётда олинган маълумотларга жуда яқин келади. Нурланиш орқали радиант қувурлар и га берилган иссиқлик миқдори қуйидаги тенглама орқали топилади: Q p.л= CSH S[( Tn 100 ) 4 −( θ 100 ) 4 ] , (9.6)

бу ерда С S – абсолют қора жисмнинг нурланиш доимийлиги, С S =5,67 Bт/(м 2 ·К 4 ); Н S – эквивалент абсолют қора юза, м 2 ; Т n – ўтхонадан чиқиб кетаётган газларнинг харорати, К; θ – радиант қувурлари ташқи юзасининг ўртача ҳарорати, К. Радиант қувурлари томонидан эркин конвекция орқали қабул қилиб олинган иссиқлик миқдори қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланади: Q P⋅K= αKH P(Tn− θ) , (9.7) бу ерда α К – тутунли газлардан радиант қувурларига эркин конвекция орқали иссиқлик бериш коэффициенти, Bm/(м 2 ·К); Н Р – ёнилғининг иссиқлик ҳосил қилиш қобилияти, кЖ/кг. Ўтхонадан чиқиб кетаётган газларнинг ҳароратини аниқлаш учун қуйидаги тенглама тавсия этилган: Т n = β S (T макс – Δθ ) , (9.8) бу ерда β S – нурланиш коэффициенти; T макс – тутунли газларнинг максимал ҳарорати, К; Δθ – ўтхонадаги иссиқлик ўтказиш жараёни учун тузатиш ҳарорати, К. Эквивалент абсолют қора юзанинг қийматини қуйидаги тенглама билан топиш мумкин: H S= EV ϕ(T ) (EHH Л+βE FF ) , (9.9) бу ерда Е V – ютувчи муҳит (ёниш маҳсулотлари, аланга) нинг қоралик даражаси; φ (Т) – ўтхонада ҳароратларнинг тақсимланишга боғлиқ бўлган коэффициент, унинг қиймати тажрибалар натижасида қабул қилинади, φ (Т)=0,8-0,85; Е Н – печь экранининг қоралик даражаси; Е F – печь деворининг қоралик даражаси; Н Л – экраннинг эквивалент текис юзаси, м 2 ; F – ўтхонада деворнинг экранлашмаган юзаси, м 2 . Коэффициент β нинг қиймати қуйидаги тенгламадан топилади:

β= 1 1+ EV 1+EV 1 EHρFH , (9.10) бу ерда ρFH – экран ва девор юзалари ўзаро нурланишининг бурчак коэффициенти. Ютувчи муҳитнинг қоралик даражаси Е V нинг қиймати ёниш маҳсулотларининг таркибидаги уч атомли газларнинг концентрациясига ва ҳавони ортиқча ишлатиш коэффиценти α га боғлиқ. Унинг қийматини аниқлаш учун қуйидаги тахминий тенглама тавсия этилган: EV= 2 1+2,15 α . (9.11) Экран ва девор юзалари ўзаро нурланишининг бурчак коэффициенти текис юза Н Л ва деворнинг экранлашмаган юзаси F нинг ўзаро нисбатига боғлиқ ҳолда аниқланилади: агар Н Л / F <0,5 бўлганда ρ FH = Н Л / F = ψ (1- φ) ; агар Н Л / F >0,5 бўлганда ρ FH = Н Л /( F + Н Л )= Н Л /Σ F =ψ, бу ерда Σ F – деворнинг барча юзалари (экранлашган ва экранлашмаган) йиғиндиси; ψ – деворнинг экранлашиши даражаси. Қувурли печларни ҳисоблаш бўйича тўла маълумотлар махсус адабиётларда келтирилган. 6. КОНВЕКЦИЯ ЮЗАСИНИ ҲИСОБЛАШ Конвекция қувурларининг юзаси қуйидаги тенглама билан топилади: H K= Q K KΔt ўР , (9.13) бу ерда Q K – конвекция қувурлари томонидан қабул қилинган иссиқлик миқдори; К – тутунли газлардан хом ашёга иссиқлик ўтказиш коэффициенти; (9.12)

Δ t ЎР – тутунли газлар ва иситилаётган хом ашё ҳароратларининг ўртача фарқи. Конвекция қуврларига берилган иссиқлик миқдорини печга киритилган Q С ва радиант қувурлари томонидан ютилган Q P иссиқликларнинг айирмасидан ҳам топиш мумкин6 Q K = Q С - Q Р . (9.14) Конвекция юзасини ҳисоблаш пайтида қуйидаги катталиклар маълум бўлади: ўтхонадан чиқиб кетаётган ва конвекция камерасига кираётган тутунли газларнинг ҳарорати ( t n ); конвекция камерасидан чиқиб кетаётган тутунли газларнинг ҳарорати ( t yx ); печга кираётган хом ашёнинг ҳарорати ( t 1 ). Қарама-қарши оқим учун ҳароратларнинг ўртача фарқи қуйидаги нисбат орқали аниқланади: Δt ўр= Δt ka− Δt ku 2,3 lg Δt ka Δt ku , (9.15) бу ерда Δtka ва Δtku – тутунли газлар ва иситилаётган маҳсулот ҳароратларининг катта ва кичик ўртача фарқлари. Конвекция юзасини аниқлашда иссиқлик ўтказиш коэффициенти К нинг қийматини топиш оғир вазифа ҳисобланади. Тоза юза учун К нинг қиймати қуйидаги тенглама ёрдамида топилади: K = 1 1 α1 + 1 α2 + δ λ , (9.16) бу ерда α 1 – газдан қувур юзасига иссиқлик бериш коэффициенти, B m /(м 2 ·К); α 2 – қувур деворидан иситилаётган оқимга иссиқлик бериш коэффициенти, B m /(м 2 ·К); δ – қувур деворининг қалинлиги, м; λ – қувур материалининг иссиклик ўтказувчанлик коэффициенти, B m /(м·К). α 1 нинг қиймати α 2 нинг қийматига нисбатан анча кам, чунки замонавий қувурли печларда α 1 <60 бўлса, суюқ хом ашёлар учун α 2 >600 B m /(м 2 ·К). Қувур деворининг қалинлиги кичик ва қувур деворининг

материали юқори иссиқлик ўтказувчанликка (λ≈45B m /(м·К) эга бўлганда, деворнинг термик қаршилиги δ/λ нинг қиймати ҳам жуда кичик бўлади. Бундай шароитда 1/α 2 ва δ / λ ларнинг қийматларини ҳисобга олмаса ҳам бўлади. Ушбу ҳолатда иссиқлик ўтказиш коэффициенти амалий жиҳатдан тутунли газлардан қувур юзасига иссиқлик бериш коэффициентига тенг бўлиб қолади. Демак К≈ α 1 . Конвекция юзаси ўзига иссиқликни уч хил йўл (тутунли газлар билан тўғридан-тўғри тўқнашуви; уч атомли газларнинг нурланиши; деворнинг нурланиши) билан қабул қилади. Шу сабабдан α 2 ни учта катталиклар (конвекция йўли билан иссиқлик бериш коэффициенти α К , уч атомли газларнинг нурланиш коэффициенти α Р ва девор юзасининг нурланиш коэффициенти) нинг йиғиндиси деб тушуниш мумкин. Девор юзасининг нурланиш коэффициенти одатда купайтувчи 1,1 ни қўллаш орқали ифода қилинади. Шундай қилиб, тутунли газлардан қувур юзаларига иссиқлик бериш коэффициенти куйидаги тенглама орқали аниқланади: α 2 = 1,1 ( α К + α Р ) . (9.17) Уч атомли газлардан нурланиш орқали иссиқлик бериш коэффициенти α Р ушбу газларнинг концентрацияси ва ҳароратига, қувур деворининг ҳароратига ва газ қатламининг баландлигига боғлиқ бўлиб, унинг қиймати иссиқлик техникаси фанида келтирилган услуб бўйича топилади. Таҳминий ҳисоблашлар учун α Р нинг қийматини Нельсон тенгламаси бўйича аниқлаш мумкин: α Р = 0,0256 t ЎP – 2,33 , (9.18) бу ерда α Р – иссиқлик бериш коэффициенти, Bm/(м 2 ·К). Тутунли газларнинг ўртача ҳарорати ўртача лагорифмик фарқ сифатида топилади: tўр= tn− tyx 2,3 ℓg tn tyx . (9.19)

Конвекция йўли билан иссиқлик бериш коэффициенти α К қуйидаги бир неча омиллардан боғлиқ бўлади: тутунли газларнинг ҳаракат тезлиги u, қувурлар ташқи юзасининг ўртача ҳарорати t, қувурларнинг ташқи диаметри d, тутунли газлар ҳаракат йўналишидаги қувурлар қаторининг сони р ва қувурлар ўрамининг кенглиги ва чуқурлиги бўйича қувурларни жойлаштириш қадами S 1 ва S 2 . Қувурли печларда конвекция қувурлари шахматсимон тарзда жойлаштирилган бўлади, чунки бундай шароитда иссиқлик бериш коэффициенти қувурларни йўлаксимон усул билан жойлаштиришга нисбатан анча юқори қийматга эга бўлади. Конвекция йўли билан иссиқлик бериш коэффициенти α К , Bm/(м 2 ·К), қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланиши мумкин: α К = 0,35 Eu 0,6 /d 0,4 , (9.20) бу ерда Е – тутунли газларнинг физик хоссаларидан боғлиқ бўлган коэффициенти, унинг қиймати 9.7-расмда кўрсатилган график бўйича топилади; u – газлар ҳаракатининг массавий тезлиги, кг/(м 2 ·c); d – қувурлар диаметри, м. 9.7-расм. (9.20) тенгламад аг и Е коэффицентини аниқлаш учун график.E 0 200 400 600 800 t 0 C24 22 20

Тутунли газлар оқимининг конвекция камерасидаги массавий тезлиги: u = BG 3600 f , (9.21) бу ерда В – ёнилғи сарфи, кг/соат; G – 1 кг ё н илғининг ёнишидан ҳосил бўлган ёниш маҳсулотларининг массаси, кг; ƒ – газларнинг ўтиши учун эркин кесим, м 2 . 9.8-расмда конвекция камерасида қувурларни шахматсимон усул билан жойлаштириш схемаси келтирилган. Бундай шароитда тутунли газларнининг ўтиши учун эркин кесим қуйидаги тенглама орқали топилади: ƒ = [(n - 1) S 1 + 2 a - nd] L , (9.22) бу ерда n – битта горизонтал қатордаги қувурлар сони; S 1 – ўраманинг кенглиги бўйича қувурлар ўқлари оралиғидаги масофа; a = S 1 /2; L – қувурнинг тутунли газлар томонидан сийпаб ўтиладиган баландлиги. 9.8-расм. Қувурларнинг конвекция камерасида жойланиш схемаси. 7. ҚУВУРЛИ ЗМЕЕВИКНИ ГИДРАВЛИК ҲИСОБЛАШ Қувурли печнинг бир меъёрда ишлаши змеевик қувурларидаги хом ашё оқимининг тезлиги билан белгиланади. Оқим тезлиги катта бўлганда қувурлар деворидан иситилаётган хом ашёга иссиқлик бериш коэффициенти

кўпаяди, кокс ҳосил бўлиш ҳамда қаттиқ заррачаларнинг чўкиши камаяди. Шу билан биргаликда, хом ашё оқими тезлигининг ортиши билан змеевикнинг гидравлик қаршилиги кўпаяди, оқибат натижада хом ашёни узатиш учун юқори қувватли насос ишлатишга эҳтиёж пайдо бўлади. Одатда суюқ хом ашёнинг печдаги қувурларга киришдаги тезлиги 1-3 м/с ни ташкил этади. Хом ашёнинг қувурли печдан чиқаётган пайтдаги ҳолатига кўра, печлар уч турга бўлинади: 1) хом ашё оқими бир фазали бўлган печлар; 2) хом ашё оқими икки фазали бўлган печлар; 3) хом ашё оқими ўзгарувчан таркибли бўлган печлар. Қувурли печларни ҳисоблаш, уларни юқоридаги турларнинг қайси бири билан боғлиқлиги инобатга олинган ҳолатда, олиб борилади. Суюқ хом ашёнинг бир фазали оқими қўлланилганда, иситиш пайтида хом ашё зичлигининг камайиши туфайли, унинг печь змеевигидаги тезлиги жуда кам (тахминан 10-20 %) ўзгаради. Газ ва суюқликларни (яъни икки фазали оқимни) иситишга мўлжалланган печларда, змеевик қувурларининг узунлиги бўйича босимнинг камайиши натижасида, хом ашё тезлигининг ўзгариши юз беради, натижада печдан чиқиш пайтида ҳажмий сарф кўпаяди. Бундай печларни ҳисоблашда гидравликанинг маълум тенгламаларидан фойдаланилади. Хом ашё қисман ёки тўла б у ғланадиган печларда, унинг змеевикдаги тезлиги жиддий равишда ўзгаради. Бунда змеевикнинг гидравлик қаршилиги, бир фазали оқимдагига нисбатан, жуда тез ўзгаради. Шу сабабдан қувурли печь змеевигининг қаршилиги махсус услуб асосида ҳисоб-китоб қилинади. Печь змеевиги шартли равишда иситиш ва буғланиш қисмларига бўлинади. Биринчи қисм доирасида, қувур узунлигига мутаносиб равишда, хом ашё ҳарорати t ва змеевик қаршилиги ΔР ортиб боради. Бу ерда хом ашё суюқ ҳолатда бўлади. Биринчи қисмнинг охирида хом ашёнинг буғланиши бошланади ва буғ-суюқлик аралашмасининг ҳажми сезиларли даражада кўпаяди, унинг зичлиги эса камаяди. Оқибат натижада хом ашёнинг ҳаракат

тезлиги жуда кучайиб кетади ва қаршиликнинг ўсиши жадаллашади. Хом ашёнинг ҳаракати пайтида унинг ҳарорати кўпайиб боради, босим нинг қиймати камаяди, ҳайдалган маҳсулот нинг улуши эса тез кўпайиб боради. Хом ашё ҳароратининг ўзига хос даражада ўзгаришини қуйидагича тушунтириш мумкин. Биринчи қисм доирасида хом ашё буғланмасдан қизийди, шу сабабдан унинг ҳарорати бир хил меъёрда ортиб боради. Печнинг қувурларида хом ашёнинг буғланиши бошлангандан сўнг, берилган иссиқликнинг бир қисми хом ашё ҳароратини оширишга сарф бўлгандан ташқари, унинг буғланиши учун ҳам сарфланади. Бундай ҳолатда хом ашёнинг печдан чиқишдаги ҳарорати қувурнинг буғланиш қисмидаги ўртача ҳароратдан ҳам паст бўлиши мумкин. Змеевикнинг ўрта кесимларида ҳароратнинг ҳаддан ташқари ортиб кетиши хом ашёнинг қисман парчаланиб, қувурлар деворларида кокснинг тўпланиб қолишига сабабчи бўлади. Хом ашё қисман ва тўла буғланган шароитларда змеевикнинг гидравлик қаршилигини аниқлаш учун Б.Д. Бакланов томонидан қуйидаги тенглама таклиф этилган: Pб= √P0 2+A(P0+B)Lб , (9.23) бу ерда P б , P 0 – буғланиш қисмининг боши ва охиридаги абсолют босим, Па; L б – буғланиш қисмининг узунлиги, м; А ва В – коэффициентлар, уларнинг қиймат лари қуйидаги тенгламалар орқали топилади: A= 0,814 λG c ρ c⋅d 5 ; B= 9,81 e2ρc ρб , бу ерда λ – гидравлик қаршилик коэффициенти, λ = 0,018-0,024; G с – битта оқим учун суюқ хом ашё сарфи, кг/с; ρ с – иккинчи қисмнинг ўртача ҳарорати бўйича олинган суюқлик зичлиги, кг/м 3 ; ρ б – босим 9,81 Па бўлгандаги буғларнинг ўртача зичлиги, кг/м 3 ; d – змеевик қувурларининг ички диаметри, м; е 2 – буғланиш қисмининг охирида хом ашёнинг ҳайдаланган массавий улуши. Буғнинг ўртача зичлиги ρ б қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланади:

1 ρб = 424 ( Tб M б + T0 M 0) , (9.24) бу ерда Т б ва Т 0 – буғланиш қисмининг боши ва охирида буғланаётган фракцияларнинг қайнаш ҳароратлари, К; М б ва М 0 – юқоридаги фракцияларнинг молекуляр массалари. Я.Г. Сорокиннинг тадкиқотларидан маълум бўлдики, нефть ва ярим мазутни қиздириш пайтида 1/ρ б ≈3500, мазутни қиздиришда эса 1/ρ б ≈2000. Змеевик буғланиш қисмининг узунлигини аниқлаш учун қуйидаги тенглама таклиф этилган: Lδ= it2− itδ it2− it0 Lp.э , (9.25) бу ерда it2,itδ,it0 – ўз навбатида хом ашёнинг печдан чиқишдаги, буғланиш қисмининг бошланишидаги ва радиант қувурларга киришдаги энтальпиялари; L p . .э – радиант қувурларининг эквивалент узунлиги: L p .э = L ҳ + L қ.э , (9.26) бу ерда L ҳ – радиант қувурларининг ҳақиқий узунлиги, L қ.э – печдаги қўш қувурларни бирлаштирувчининг эквивалент узунлиги. Печдаги битта қўш қувурларни бирлаштирувчининг эквивалент узунлиги қуйидаги қийматларга тенг бўлади: оқимнинг бир меъёрда бурилишида 30 d , оқимнинг тез бурилишида (50÷60) d ; оқимнинг тез бурилиши ва торайиши пайтида 100 d . 8. ГАЗ ҚАРШИЛИГИ ВА ҲАВОНИНГ ТОРТИШИ Печдан ёниш маҳсулотлари ва ортиқча ҳавони узатиш учун печга кириш ва ундан чиқишда босимлар фарқини (яъни ҳаракатлантирувчи кучни) ташкил этиш керак. Газларни силжитишда ҳаракатлантирувчи кучни ташкил этиш усули бўйича ҳавонинг тортиши икки хил (табиий тортиш ва сунъий тортиш) бўлади. Табиий тортишда атмосфера ҳавоси ва тутун қувурида

ҳаракатланаётган газлар зичликларининг фарқи ҳаракатлантирувчи кучни ташкил этади. Тутун қувурида ҳаракатланаётган газларнинг ҳарорати ва тутун қувури баландлигининг ортиши билан ҳавонинг тортиш кучи ортади, бироқ қувурли печнинг фойдали иш коэффициенти камаяди. Газ йўлининг гидравлик қаршилиги катта ва ҳаракатланаётган газларнинг ҳарорати паст бўлганда сунъий тортиш ташкил этилади. Газ йўлининг газлар оқимига бўлган умумий қаршилиги қуйидаги қаршиликларнинг йиғиндисига тенг бўлади: 1) газ йўли деворларининг ишқаланиш қаршилиги; 2) оқимнинг конвекция қувурлари ўрамлари орқали ҳаракатига бўлган қаршилик; 3) оқим кесими ва шаклининг ўзгариши билан боғлиқ бўлган маҳаллий гидравлик қаршиликлар; 4) бошқарувчи мосламалар (шибер, заслонка ва бошқалар) нинг қаршиликлари; 5) ҳаво иситгичнинг қаршилиги; 6) ҳаракатланаётган газларнинг гидростатик босимини енгиш. Юқорида айтиб ўтилган барча қаршиликларни йиғиб, тутун қувурининг баландлиги Н т.қ ни қуйидаги тенглама орқали аниқлаш мумкин: Н т.қ = ΣΔ P g(ρX− ρГ) , (9.27) бу ерда ΣΔ Р – газ йўлининг гидравлик қаршилиги; ρ Ҳ ρ Г – атроф муҳитдаги ҳаво ва тутун қувуридаги газларнинг зичликлари; g – эркин тушиш тезланиши. Ёниш маҳсулотлари ҳароратининг ортиши билан уларнинг зичлиги камаяди, бундай шароитда камроқ баландликка эга бўлган тутун қувури керак бўлади. Атроф муҳитдаги ҳаво ҳароратининг камайиши ҳам ҳаво тортишининг яхшиланишига олиб келади. Нефть ва газни қайта ишлаш корхоналари қурилмаларидаги тутун қувурларининг баландлиги 40-50 м ва ундан кўпроқ ҳам бўлади, ҳосил қилинадиган сийракланиш 150-300 Па ни ташкил этади. Газларнинг тутун қувуридаги тезлиги, гидравлик қаршиликларини ҳисобга олган ҳолда, 4-8 м/с (табиий тортишда) ва 8-16 м/с (сунъий тортишда) атрофида қабул қилинади.

Адабиётлар рўйхати 1. Скобло А.И., Молоканов Ю.К., Владимиров А.И., Щелкунов В.А. Процессы и аппараты нефтегазопереработки и нефтехимии. – М.: Недра, 20 0 . – 677 с. 2. Молоканов Ю.К. Процессы и аппараты нефтега з опереработки. – М.: Химия, 1980. – 407с. 3. Владимиров А.И., Щелкунов В.А., Щелкунов В.А., Круглов С.А. Основные процессы и аппараты нефтегазопереработки (краткий справочник). – М.: Нефть и газ, 1996. – 155 с. 4. Фарамазов С.А. Оборудование нефтеперерабатывающих заводов и его эксплуатация. – М.: Химия, 1978. – 352 с. 5. Рябов В.Д. Химия нефти и газа. – М.: Техника, 204. – 287 с. 6. Коннова Г.В. Оборудование транспорта и хранения нефти и газа. – Ростов-на-Дону: Феникс, 206. – 126 с. 7. Грищенко А.И., Галанин И.А., Зиновьева Л.М. и др. Очистка газов от сернистых соединений при эксплуатации газовых месторождений. – М.: Недра, 1985. – 270 с. 8. Справочник нефтехимика. В двух томах. Том 1. Под редакцией Огородникова С.К. – Л.: Химия, 1978. – 496 с. 9. Справочник нефтехимика. В двух томах. Том 2. Под редакцией Огородникова С.К. – Л.: Химия, 1978. – 592 с. 10. Фукс И.Г., Холодов Б.П. Нефть, газ и продукты их переработки. – М.: Нефть и газ, 1994. – 163 с.

Похожие

Иссиқлик алмашиниш ускуналари

Замонавий нефтни қайта ишлаш заводи

Бурғилаш ускуналари ва механизмлари

Бурғилаш қувурлари бирикмаси

Қаттиқ материалларни майдалаш