Neft va tabiiy gazning analiz qilish usullari - Геология - Рефераты

Neft va tabiiy gazning analiz qilish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98 KB

Neft va tabiiy gazning analiz qilish usullari Reja: 1. Neft va tabiiy gazni analiz qilishning xromatografik usullari. 2. Xromatografik analiz qilishda q о ‘llaniladigan asbob-uskunalar. 3. Gel xromatografiyaasi. 4 .Xroatografik analizning axamiyati.

Hozirgi paytda eng muhim xromotagrofiya usullari gaz-qattiq modda xramotagrafiyasi, gaz-adsorbs ion xromotagrafiya (GAX, bunda qо‘zg‘almas faza sifatida qattiq adsorbent ishlatiladi) va gaz-suyuqlik xromotagrafiyasidir (GSX, bunda qattiq sorbent donachalari yuzasidagi suyuqlik pardasi qо‘zg‘almas faza bо‘ladi). 7. 7-rasm. Gaz xromatograf n sxemasi. 1-tashuvchi gazning doimiy o q im manbai, 2-gaz o q im ro s tlagichi, 3- tekshir il uvchi namuna miqd orini ulchab kiritish uchun dozalovchi moslama (dozator), 4-termostatlangan xromotagrafiya kolonkasi, 5-detyoktor, 6-uziyozar moslama, 7-kolonkali isitish bloki. Gaz xromotagrafiyasida tekshiriluvchi aralashmaning tarkibi y q ismlari (komponentlari) gaz faza bilan q atti q yoki suyuq fazalar orasida ta q simlanadi. Gaz xromatografiyaasida h arakatchan fazani gaz yoki bu g‘ tashkil q il ad i. Gaz xromotagrafiyasini о‘tkazishda ma’lum haroratgacha qizdirilgan tashuvchi gaz oqimiga tahlil qilinadigan namuna kiritiladi. Namuna tarkibidagi moddalar tashuvchi gaz oqimida bug‘lanib, termostatlangan, qо‘zg‘almas fazali (adsorbentli) kolonkaga kiradi. Kolonkadagi adsorbentda gazsimon moddalar aralashmasining kо‘p marta takrorlanuvchi adsorbsiya va desorbsiya (yoki suyuqlik pardasida erish va ajralib chiqish) jarayonlari sodir bо‘ladi. Bunda murakkab aralashmaning tarkibiy qismlarga ajratilishi tekshiriluvchi moddalarning fazalar orasida taqsimlanish koeffitsiyenta yoki adsorbsiyalanish koeffitsiyenta bilan aniqlanadi. Kolonkadan chiqishda aralashma alohida moddalarga ajralaib, gaz oqimi bilan birga dektorga kiradi.

Gaz xromatografiyaasining bir turi bо‘lgan kapillyar xromatografiyaada aralashmani tarkibiy qismlarga ajratish samaradorligi ancha katta bо‘ladi. Bu usulda xromogografik kolonka sifatida diametri OD-0,5 mm va uzunligi bir necha о‘nlab metr bо‘lgan kapilyarlardan foydalaniladi. Bunda kapilyarlar qattiq tashuvchi vazifasini bajaradi. Ularning ichki devorlari qо‘zgalmas suyuq yoki qattiq faza pardasi bilan koplangan bо‘ladi. Kapilyarlar uzunliginint kattaligi va diametrining kichikligi aralashmalarning tarkibiy qismlarga yaxshi ajratilishini, xromatografiya alashni katta tezlikda olib borishni va gaz xromatografiyaasining juda sezgir bо‘lishini ta’minlaydi. Kapillyar xromatografiyaaning asosiy qiyinchiliklari katta uzunlik dagi ingichka kapilyarlarni tayyorlash, ularning devorlarida suyuq yoki qattiq fazanint yupqa qatlamini hosil qilish va namuna komponentlarining mikro miqdorlarini detektorlashdan iborat. Kapilyarlar misdan, alyuminiydan, shishadan, zanglamaydigan pо‘latdan, plasstmassalardan yasaladi. Kimyoviy moddalar ta’siriga barqarorligi, tozaligi va tayyorlash osonligi tufayli shishadan tayyorlangan kapillyar kalonkalar amalda kо‘p ishlatiladi. Zaruriy uzunlikda tayyorlangan kapillyar baraban yoki kassetaga о‘ralib, ichki yuzasiga qо‘zg‘almas suyuq faza qoplanadi va gaz xromatografiyaaning termoshkafiga joylashtirilib, asbobning gaz zanjiriga ulanadi. Kapillyar kolonka devorining ichki yuzasiga qoplash uchun dastlab suyuq faza tanlanadi, u devorni yaxshi hо‘llaydigan va aralashmaning tarkibiy qismlari yaxshi ajratilishini ta’minlaydigan bо‘lishi kerak. Avval kapillyar kalonka xarakatchan organik erituvchi bilan bosim ostida yuviladi, sо‘ngra kuruq azot oqimida quritiladi. Kapillyar kalonkaning ichki yuzasini qoplash uchun ishlatiladigan qо‘zg‘almas faza uchuvchan erituvchida eritiladi va eritmanint ozgina miqdori gaz bosimidan foydalanib kalonka orqali о‘tkaziladi. Eritma kapilyarning ichki devorini hо‘llaydi, va azot oqimi bilan yuvilgandan keyin erituvchi buglanib ketgach kapillyar devori qо‘zg‘almas suyuq fazaning yupka qatlami

bilan qoplanib, qoladi. Suyuq qо‘zg‘almas fazalar sifatida yuqori haroratlarda qaynaydigan uglevodorodlar-skvalan, oktadetsen, vazelin moyi, kremniy-organik birikmalar silikon moylari siloksanlar va boshqalar ishlatiladi. Kapillyar xromatografiyaasida detektorlada sistemalarning sezgirli yuqori (10 g/s gacha), ishchi kamerasining hajmi kichik bо‘lishi kerak. K о‘ pincha, alangali ionizatsion turdagi mikrodetektorlar (sezgirligi 10 - "g/s gacha). krokatarometrlar (10~ ' g/s gacha) va elektrokonduktor i metrik mikrodetektorlar (sezgirligi 10~ 12 g/s gacha) ishlatiladi. Amalda qо‘ llanilishi . Gaz xromatografiyaasining amalda keng qо‘ llanilishi va kat t a a h amiyatga sabab shuki, uning yordamida murakkab gaz aralashmalarning alo h ida komponentlarini ta qq oslab ani q lash va mi q doriy ji h atdan ani q lash mumkin, ta h lilni bajarish k о‘ p va q t talab etmaydi va usul yetarli darajada universaldir. Gaz xromatografiyaasi preparativ ma q sadlarda fizik-kimyoviy tad q i q otlar va boshqa so h alarda qо‘ llanilganda yaxshi natijalar beradi. Gaz xromatografiyaasi usuli bilan neft gazlari, kon gazlari, h avo, asosiy kimyoviy ma h sulotlar, organik sintez sanoatining ma h sulotlari, neft va uni q ayta ishlash ma h sulotlari ta hl il q ilinadi. Gaz xromatografiyaasi usullari ba’zi elementlarning izotoplarini ajratish uchun h am yaro q lidir. Gaz xromatografiyaasidan biologiyada, tibbiyotda, yog ‘ ochni q ayta ishlash texnologiyasida, ozi q - ov q at sanoatida, ba’zi yuqori h aroratli jarayonlar texnologiyasida foydaniladi. Gaz xromatografiyaasidan suyuq l iklarni xromotagrafik kolonkada bu g‘ h oliga aylantirib ta hl il q ilish uchun h am foydalanish mumkin. U ishlab chi q arish jarayonlarini avtomatlashtirishda h am kullaniladi. Gaz xromatografiyaasi, shuningdek, adsorbentlarning turli xossalari (solishtirma sirtini) va adsorbatlar (yutiluvchi gazlar) xossalarining (diffuziya koeffitsiyenti) xamda adsorbent-adsorbat sistemalar xususiyatlarini (adsorbsiya issikligi va izotermasi), moddalarning boshka xossalarini, reaksiyalar kinetikasini va boshkalarni aniklashda keng qо‘ llaniladi.

Gaz xromatografiyaasidan kо‘p komponentli murakkab aralashmalarini tahlil qilishda, mikroqushimchalarini aniqlashda, uchuvchan bо‘lmagan birikma (polimerlar) tahlilida element tahlili va boshqalarda ham foydaniladi. Kapillyar xromatografiyaa usulida juda nozik aralashmalarni ham tarkibiy qismlarga ajratish mumkin. Masalan, kapillyar xromatografiyaa usuli vositasida 15-20 birikmadan tashkil toptan izomer uglevodorodlar aralashmasini bir necha minutda tarkibiy qimslarga ajratish va miqdoriy aniqlash mumkin. Kapillyar xromatografiyaaning afzalliklaridan yana biri jarayonni amalga oshirish uchun gazdan juda oz hajmda zarur bо‘lishidir. -* --------------------------------------------------------------- 'a Vremya " 7.8-Rasm. Neftning fraksiyasini 125 S xromatogammasi (skvalan- xuzgalmas faza 50 °S) 1-izopentan; 2-n-pentan; 3-2,2-dgshetibutan; 4-siklopentan; 5-2,3- dimetshbutan; 6-2-metshpentan, 7- 3-metshpentam, 8- n-geksan, 9- 2,2- dgshetshpentan, 10- metjsikpopentan, 11- 2,4—dimetshpentan, 12-benzol, 13- 3,3- dimetshpentan, 14- siklogeksan, 15- 2-metshgeksan, 16- 2,3- dimetjpentan, 17— 1,1- dimelpentan, 18- 3-metgshgeksan, 19- 1,3-sns- dimetilsiklopentan, 20- 1,3--trans-dimetipsgjlopentan, 21- 1,2—trans- dshetjsiklopentan +3-etshpentan, 22- n-geptan, 23- 1,2-sns- di.metshg1Iklopentan+2,2-dimetshgeksan. 24-1,1,3- trimetjsiklopen-tan, 25- metilgshkchogeksan, 26- 2,5-dimetilgeksan, 27- 2,4- dimetshgeksan, 28- etilgshkpopentan, 29-2,2,3-trnmetilpentan, 30- 1,2,4-

trans,trans- trshettshklopentan, 31- 3,3-dimetshgeksan, 32-toluol, 33- 1,2,3-trans- trnmetnksiklopentan, 34-2,3,4-trimetippentan, 35-2,3-dnmetilgek-san +2,3- metshetilpentan+2,3,Z-trnmetgtpentan, 36- 1,1,3-trimetsh- siklopentan, 3 7-2- metilpentaya, 38-4-metshpentan, 39-3,4-dimett-geksan. 40-3-metshgeptan,41-3- etshgeksan+1,2,4n(is,trans-tr1shetsh1sikyupesh7shn 42-1,2,3-trans, sis- trshmetnlsiklopentan, 43- 1,3-sis-dimetilsiklo-geksan + 1,4-trans- dametshsiklogeksan, 44-1,3-sis-metiletilsikcho-pentan, 45- 1,3-trans-mettetitsjlopentan + /, 2-trans-metiletshsikpo-pentan, 46- 1,1-metshetshshtlopentan, 47- n-okpshn+1,2,3,4-trans, translprans- tetrametilsiklopentan, 48-1,2-trans-dimetgtsiklogeksan, 49- 1,3-trans- dimetsh1shklogeksan+1 L-sis-dtshtshsitogeksan, Gel xromatografiyaasi. Bu xromatografiyaaning mutla q o о‘ ziga xos turi b о‘ lib, molekulalarning ulchamlari orasidagi far q dan foyda lanishga asoslangan. U gel xromatografiyaasi yoki elak xromatografiyaasi deyiladi. Gel xromatografiyaasida taqsimlanish xromatografiyaasidan farqli ravishda qо‘zg‘almas va xarakatchan faza sifatida bitta suyuqlik- erituvchining о‘zi xizmat qiladi. Bunda q atti q tashuvchi q atlami- gel donachalarini yuvib о‘ tadigan suyuqlik h arakatchan faza vazifasini о‘ tab, ajratiluvchi aralashma komponeitlarini kolonka b о‘ ylab siljitadi. Shu suyuqlikning boshqa q ismi gel donachalarining g‘ ovaklariga joylashib, qо‘ zgalmas faza vazifasini bajaradi. Aralashma tarkibidagi molekulalar ulchamlari ji h atdan turlicha, gel g‘ ovaklarining diametri esa о‘z garmas b о‘ lganida moddalar aralashmasi tarkibiy q ismlarga ajraladi. Bunda ulchamlari gel g‘ovaklarining diametridan kichikroq bо‘lgan molekulalar gelda tutilib qoladi. Tekshiriluvchi aralashma filtrlanganda maydaroq molekulgshar gel g‘ovaklariga kirib, shu g‘ovaklardagi erituvchida tutilib qoladi va gel qatlami bо‘ylab g‘ovaklarga kirolmagan yirikroq molekulalarga nisbatan sekinroq harakatlanadi. Gel xromatografiyaasi moddalar aralashmasini shu moddalar

molekulalarining ulchamlari va massalariga bog‘liq ravishda ajratish imkoniii beradi. Aralashmalarni ajratishning bu usuli ancha oddiy, tezkor va eng muhimi boshqa xromatografik usullardan osonroq sharoitlarda amalga oshirilish imkoni bilan farqlanadi. Gel xromatografiyaasida tabiati va xossalari jihatdan turlicha bо‘lgan har xil gellardan foydalaniladi. Ular yumshok, yarim qattiq va qattaq gellarga bо‘linadi. Bularning xar biri gidrofil yoki gidrofob bо‘lishi mumkin. Gel xromatografiyaasida ishlatiladigan erituvchilar aralashmaning barcha komponeitlarini erita olishi, gel sirtini hо‘llaydigan bо‘lishi va gelda adsorbilanmasligi kerak. Gel g‘ovaklarini va gel donachalari orasidagi, bо‘shliqni tо‘ldiruvchi erituvchilar xromatografiyaalanuvchi moddalarning molekulalari bilan bir xilda о‘zaro ta’sir etishi kerak. Shunda erigan moddalarning g‘ovaklarga kirishi faqat diffuziyalanish tufayli bо‘ladi. Erituvchining qovushokligi ham katta ahamiyatga ega, massa almashinishi tezligi ana shunga bogg‘iq. Diffuziyalanish koeffitsiyenta kichik bо‘lgan yuqori molekulyar birikmalarning eritmalari uchun erituvchining qovushoqligi ayniqsa kichik bо‘lishi kerak. Gel xromatografiyaasida erituvchi tanlash qо‘llaniluvchi detektorlash sistemasiga ham bog‘liq. Gel xromatografiyaasi amalda yuqori molekulyar birikmalar aralashmalarini tarkibiy qismlarga ajratishda qо‘llaniladi. Lekin undan quyi molekulyar birikmalar aralashmalarini tarkibiy qismlarga ajratishda ham ba’zan foydalaniladi, chunki bu usulda aralashmalarni xona haroratida ham ajratish mumkin. Ion almashish xromatografiyaasi. Ion almashish xromatografiyaasi suyuq harakatchan faza ionlarini qо‘zgalmas fazadagi qattiq yoki suyuq moddalarning ionlari bilan qaytar stexiometrik almashinishiga asoslangan. Almashina oladigan harakatchan ionlari bor bunday moddalar ionitlar yoki ion almashuvchi smolalar deb ataladi. Ular qattiq va suyuq moddalar bо‘lishi mumkin. Ion almashinish xromatografiyaasida kо‘pchilik xollarda qattiq ionitlar ishlatiladi. Almashinuvchi ionlarning zaryadiga qarab ionitlar kationitlar (yoki kation almashuvchilar) va

anionitlarga (anion almashinuvchilar) ajratiladi. Amfoter ionitlar ham mavjud bо‘lib, ular bir vaqtning о‘zida ham kationlarini, ham anionlarini almashtiraoladi. Ion almashuvchi smolalariing turlari. Turli tabiiy va sintetik birikmalarning kо‘pchiligi ionitlar xossasiga ega. Ulardan eng mu him lari sintetik polimer smolalar, kumirlar va ba’zi mineral ionitlardir. Mineral ionitlar tabiiy birikmalar b о‘ lib, ulardan ionitlar sifatida kation almashina oladigan kristall silikatlar, seolitlar ishlatiladi. Seolitlar ichki tuzilishi musta h kam b о‘ lgani sababli yaxshi bukilmaydi, ularning ionlari esa kam x a rakatchandir. Kationlar va katta ulchamli molekulalar seolitlar panjarasiga kira olmaydi, shu sababli seolitlar elaksimon xususiyatga ega b о‘ lib, ion va molekulyar elaklar sifatida ishlatiladi. Sintetik anorganik ionitlarga suyuqlantirilgan va gelsimon permutitlar, aktivlangan alyuminiy oksidi, titan va sirkoniy asosidagi ionitlar kiradi. Aktivlangan alyuminiy oksidi olinish usuliga q arab kationit h am, anionit h am b о‘ lishi mumkin. Kationit olish uchun natriy alyuminat eritmasita mul uglerod (IV) oksid yuborib, alyuminiy gidroksid tupa chuktiriladi va sungra olingan alyuminiy gidrooksid kizdiriladi. Bu usulda olingan kationitga [(A1 2 0z)xAYU~z] Ia' formula moye keladi. Unga nitrat kislotaning 2 M eritmasi bilan ishlov berib, [(A] 2 0 3 )xA10 + ]M0 3 formulalianionit olinadi. Sirkoniy ioniglari orasida q uyidagi formulaga ega b о‘ lgan sirkoniy fosfat eng k о‘ p ishlatiladi: 2YU 2 -R 2 0 5 -5N 2 0. U uranni parchalanishida h osil b о‘ luvchi elementlardan ajratish uchun ishlatiladi

Похожие

Neft va tabiiy gazning element tarkibi

Neft va tabiiy gazning guruh tarkibi

Neft va tabiiy gaz mahsulotlarining optik xossalari

Neft turlari

Tabiiy gazlarni ajratish