Neft va tabiiy gazning guruh tarkibi - Геология - Рефераты

Neft va tabiiy gazning guruh tarkibi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98 KB

Neft va tabiiy gazning guruh tarkibi Reja: 1.Neft va t abiiy gazning guruh tarkibi. 2. Neft tarkibida uchraydigan t о ‘yingan uglevodorodlar. 3. Neft tarkibida uchraydigan naftenlar hamda aromatik uglevodorodlar. 4. Azotli hamda oltingugurtli birikmalar.

Neft tarkibidagi barcha uglevodorodlar kimyoviy strukturasi bо‘yicha 4 guruhga bо‘linadi. I. Tо‘yingan yoki parafin uglevodoroddar, umumiy formulasi: S n N 2n+2 Tо‘yingan uglevodorodlar neftning tarkibida asosan past temperaturada qaynaydigan (yengil) fraksiyalarda kо‘proq bо‘ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi 4 ta vakili 0°S haroratda va 0,1 MPa bosim ostida gaz holatida bо‘ladi. Bularga: metan SN 4 , etan S 2 N 6 , propan S 3 N 8 , butan S 4 N 10 kiradi. Tо‘yingan uglevodorodlarning beshinchi vakili pentan S 5 N 12 dan S 16 ,N 34 vakiligacha suyuq holatda va S 17 N 36 dan boshlab qattiq holatda bо‘ladilar. Parafin uglevodorodlar kimyoviy strukturasiga qarab ikki xil guruhga bо‘linadi: - normal-parafin uglovodorodlar; - izomer-parafin uglevodorodlar. Normal parafin uglevodorodlarda uglerod va vodorod о‘zaro tо‘g‘ri zanjir orqali bog‘langan bо‘ladi. Masalan, oktan S 8 N 18 ning kimyoviy strukturasini kо‘ramiz:С С С С С С С С H H H H H H H H H H H H H H H H H H Benzin tarkibida normal-parafin uglevodorodlarning bо‘lishi maqsadga muvofiq emas, chunki tarkibida bunday uglevodorod bо‘lgan yonilg‘i dvigatelda yomon yonadi. Normal-parafin uglevodorodlar yuqori temperatura ta’siriga beqaror bо‘lib, tez oksidlanadi va detonatsion (noteks) yonishni keltirib chiqaradi. Lekin, bu uglevodorodlar ma’lum sharoitda tez oksidlanishi tufayli ular tezyurar dizel yonilg‘isining bosim ostida о‘z-о‘zidan alangalanish qobiliyatini oshiradi. Normal-parafin uglevodorodlarning qotish temperaturasi yuqori bо‘lgani uchun ular kо‘proq yozgi sort dizel yonilg‘i va surkov moylarda ishlatiladi. Izomer-parafin uglevodorodlar normal-parafin uglevodorodlarning izo-merlari hisoblanadi. Ular turli-tuman tarmoqli strukturalar hosil qiladi. Bitta oktanning kimyoviy formulasiga S 8 N 18 izooktanning 17 xil izomeri mavjud. Ularning

tarkibidagi elementlar bir xil bо‘lsa ham,ammo turli xil tuzilishga ega bо‘lganligi uchun (molekulalarda atomlar turlicha joylashadi) har xil fizik va kimyoviy xosmsalarga ega bо‘ladilar . Masalan: 17 ta izooktandan biri 2,2,4-trimetilpentan va quyidagicha tuzilishiga ega: С СС С СH H H C C H H C H H H HHH H H HH H HH Izomer-parafin uglevodorodlar benzin tarkibida qancha kо‘p bо‘lsa, shuncha yonilg‘i tо‘liq yonadi. 2.Naften uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: S n N 2n . Bu uglevodorodlar siklik strukturaga ega. Ular parafin uglevodorodlardan 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar quyida-gi strukturaga ega: Siklopentan Siklogeksan Naften uglevodorodlar parafin va aromatik uglevodorodlar oralig‘ida turadi, shuning uchun ularning benzin tarkibida bо‘lishi uning qoniqarli ishlashini ta’minlaydi. Naften uglevodorodlar normal-parafin uglevodorodlarga qaraganda yuqori temperaturada qaynaydi va yuqori temperaturada oksidlanishiga qarshi moyilligi ham kuchli. Naften ugdevodorodlarning yengil fraksiyalari qotish temperaturasi past bо‘lganligidan qishki sort dizel yonilg‘isi tarkibinnng asosiy qismini tashkil etadi. Naften uglevodorodlarning og‘ir fraksiyalarining

qovushqoqligi va kimyoviy barqarorligi yuqori bо‘lganligi uchun asosan (50-80%) motor moylarining asosini tashkil etadi. 3. Aromatik uglevodorodlar, umumiy formulasi: S n N 2n-6 , S n N 2n-12 Aromatik uglevodorodlar neft tarkibida parafin va naften ug levodo-rodlarga nisbatan oz miqdorda (5-20%) uchraydi. Б е н з ол Н а ф т а ли н Ularning birinchi vakili benzol, b о ‘ l i b , u n i n g b e n z i n t a r k i b i d a b о ‘ l i s h i o k t a n s o n i n i o s h i r a d i . L e k in bu uglevodorodlarning mi q dori chegaralanadi, chunki ular yuqori temperaturada detallarga yopishib qurum va qotishmalar hosil qiladi 1-rasm. 4 1 Qurum 3 hosil qilish 2 miqdori 2 1 10 30 50 70 Aromatik uglevodorodlar miqdori, % 1-rasm. Aromatik uglevodorodlarning benzin tarkibida bо‘lishining dvigatel yonish kamerasida kuyundi qotishmalari hosil bо‘lishiga bog‘liqligi. 1-etillangan benzin; 2-etillanmagan benzin. Aromatik uglevodorodlarning dizel yonilg‘isida kam bо‘lgani yaxshi, chunki ular dizel yonilg‘isida qiyin oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, natijada dvigagel samarasiz ishlaydi. Moylarda esa, aromatik uglevodorodlar kо‘p

qurum hosil bо‘lishiga olib keladi, shuningdek, temperatura pasayganda moylarning qovushqoqligini oshirib yuboradi. Shuning uchun aromatik uglevodorodlar moylash materiallariga kam qо‘shiladi. 4.Tо‘yinmagan uglevodorodlar, umumiy formulasi: S n N 2n , S n N 2n-2 Neftni qayta ishlash jarayonida kо‘pgina tо‘yinmagan uglevodorodlar hosil bо‘ladi.Tо‘yinmagan uglevodorodlar reaksiyaga moyilligi katta bо‘ladi, ular uchun qо‘shbog‘li bog‘lanish h isobiga biriktirib olish reaksiyasiga kо‘prok moyil bо‘ladi. Ular osongina oksidlanib smolalar, organik kislotalar va boshqa birikmalar hosil qiladi. Tо‘yinmagan uglevodorodlar har qanday neft mahsulotlarining xossalarini yomonlashtiradi, shuning uchun ular yonilg‘ida ham moyda ham bо‘lishi maqsadga muvofiq emas. Tо‘yinmagan uglevodorodlar tarkibida qо‘shbog‘ soniga qarab quyidagicha bо‘ladi: bitta qо‘shbog‘li-olefinlar: S n N 2n ;ikkita qо‘shbog‘li-diolefinlar: S n N 2n-2 Masalan: S 4 N 8 butenC H H H C H C H C H H H S 4 N 6 butadiyen C H H C H C H C H H Bundan tashqari, neft maxsulotlari tarkibida: - oltingugurtli birikmalar; - kislorodli birikmalar; - azotli birikmalar xam bо‘ladi.

Bu birikmalar avtomobil yonilg‘ilari va moylari sifatini yom onlashtira-di. Oltingugurtli birikmalar - detallar korroziyalanishini oshiradi: Oltingugurt mi q dori benzinda -0.1-0.2% va dizel yonilg‘isida - 0.2 - 0.4% dan oshmasligi maksadga muvofi q bо‘ladi. Dvigatel detallarining yeyilish tezligi yoqilg‘idagi oltingugurt miqdoriga bog‘liq. Oltingugurt miqdori 0.2 dan 0.5 gacha kо‘payganda yeyilish 25-30% ortadi. X, % 100 80 60 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 Oltingugurt, % 2-rasm. Yonilg‘i tarkibidagi oltingugurt miqdorining porshen xalqalari yeyilishiga ta’siri Kislorodli birikmalar - kо‘pincha neft mahsulotlarining yuqori fraksiyalarida (kerosindan boshlab) bо‘ladi. Ularning miqdori 10 % dan oshmaydi. Bu birikmalar asosan har xil kislotalar kо‘rinishida bо‘ladi. Ular detallarning korroziyalanishini oshiradi. Neftda smolali- asfalt moddalarning hosil bо‘lishiga olib keladi. Azotli birikmalar - neft’ mahsulotlari tarkibida deyarli juda kam miqdorda, asosan smolali-asfalt moddalari kо‘rinishida (0.3 %) uchraydi. Bu moddalar issiq detallarda qurum va lok paydo bо‘lishini kо‘paytiradi. Neftni qayta ishlashning fizik va kimyoviy usullari mavjud. Neftni birlamchi qayta ishlash usuli (haydash usuli) fizik usul bо‘lib, neft tarki-bidagi uglevodorodlar qaynash temperaturasiga qarab ajratiladi. Qurilma 2 ta asosiy apparatdan - neft qizdiriladigan naysimon pech va rektifikatsiyalash

kolonkasidan iborat, bu kolonkada neft fraksiyalarga ajraladi. Naysimon pechning ichida zmeyevik shaklidagi uzun trubali quvur joylashgan. Pech mazut yoki gaz yordamida qizdiriladi. Trubali quvurdan neft tо‘xtovsiz о‘tib turadi. Trubali quvurda neft 320-350°Sgacha isib bug‘ va suyuqlik aralashmasi holida rektifikatsiyalash kolonnasiga tushadi. Rektifikatsiyalash kolonnasi balandligi 40m bо‘lib, uning ichida bir necha qator gorizontal joylashgan teshikli tо‘siqlar - tarelkalari bо‘ladi. Neft bug‘lari kolonnaga tarelka teshiklaridan о‘tib yuqoriga kо‘tariladi. Ular yuqoriga kо‘tarilgan sari asta-sekin sovib, qaynash va kondensatlanish temperaturasiga qarab tarelkalarning birortasida suyuqlikka aylanadi. Qolgan qoldiq mazut deyiladi. Neftni 360°Sdan ortiq qizdirib bо‘lmay-di, chunki uning tarkibidagi uglevodorodlar destruksiyalanib parchalana boshlaydi. Mazutni moy olish uchun qayta ishlash uni truba pechda vakuum ostida qizdirishdan iborat. Vakuum uglevodorodning parchalanmasligi uchun zarur. Mazut bug‘lari vakuum kolonkasiga tushadi, bu yerdan ular distillyatlarga ajraladi. Bu distillyatlar turli surkov moylari (transformator, separator, industrial, motor, kompressor moylari) olish uchun ishlatiladi. Haydash usulida juda kam miqdorda 20-30% benzin olinadi va sifati past bо‘ladi (oktan soni 40-50). Neftni haydab olingan benzin miqdori xо‘jali-gining о‘sib borayotgan ehtiyojlarini qondira olmaydi. Benzin miqdori va sifatini oshirish maqsadida hozirgi vaqtda qayta ishlashni usuli kimyoviy usuli kо‘llaniladi. Kimyoviy usul 2 xil yо‘nalishdan iborat: 1) Kreking (parchalanish). 1) Riforming. Kreking mohiyati - neftning yirik molekulalarini maydaroq molekula-larga parchalash. Krekinglash jarayoni 2 xil bо‘ladi; - termik kreking: uglevodorodlarning 470-540°Sda va bosim 2-7 MPada parchalanishi (500 0 S temperatura va yuqori bosim); - katalizatorlar ishtirokidagi katalitik krekingdir - katalitik kreking katalizator alyumosilikat, alyumokobaltmolibden va

boshqa katalizatorlar yordamida, temperatura 450-500°Sda bosim 0,06-0,14 MPada molekulyar massasi kichik bо‘lgan uglevodorodlarga parchalanishidir. Katalitik krekingda og‘ir neft mahsulotlari gazoildan tortib mazutni qayta ishlab 8-15% gacha benzin olish mumkin. S 2n N 4n+2 = S n N 2n+2 + S n N 2n Masalan, S 16 N 34 => S 8 N !8 + S 8 N 16 geksadekan oktan okten Termik kreking benzin tarkibida tо‘yinmagan uglevodorodlar borligi bilan tо‘g‘ri haydalgan benzindan farq qiladi, bu benzinni uzoq vaqt saqlab bо‘lmaydi, chunki vaqt о‘tishi bilan undagi tо‘yiimagan uglevodoroddar oksidlanib smolalar hosil qiladi. Katalitik krekingda yuqori sifatli (oktan soni motor usulida 72- 82) benzin olish imkoniyatini beradi. Katalitik krekingda parchalanish reaksiyalari bilan birga izomerlanish reaksiyalari, ya’ni normal tuzilgan zanjirli uglevodorodlarning tarmoqlangan uglevodorodlarga aylanish reaksiyalari ham sodir bо‘ladi. Bundan tо‘yinmagan uglevodorodlar ham kamroq h osil bо‘ladi. Shu afzalliklar uchun hozirgi vaqtda asosan katalitik krekingdan foydalaniladi. Yokilgi sifatini va uning oktan sonini oshirish usullaridan biri bu riformingdir. Riforming jarayoni ham 2 xil yо‘nalishda bо‘ladi: - termik riforming; - katalitik riforming, Bunda vodorod ishtirokida (480°S-520°S, 3 MPa) tо‘yinmagan uglevodo- rodlar tо‘yingan holga о‘tadi va shu bilan benzin sifati yaxshilanib uning oktan soni oshadi. Katalitik riformingda katalizator sifatida platinadan va reniydan foydalaniladi. Bundan tashqari uglevodorodlarni aromatizatsiyalash ham yuqori oktanli benzin olish imkonini beradi. Bunda tо‘yinmagan uglevodorod yoki sikloparafinlar aromatik uglevodorodlarga aylanadi. Masalan: siklogeksanning benzolga aylanishi:

300 0 C катали затор п латина +3Н 2

Похожие

Neft va tabiiy gazning element tarkibi

Neft va tabiiy gazning analiz qilish usullari

Neft tarkibi to‘g‘risida umumiy malumot

Neft va tabiiy gaz mahsulotlarining optik xossalari

Tuproqda III va IV-guruh elementlari. Tuproqda III-guruh elementlari va tuproq muhiti