Ўзи ёзар сув ўлчаш қурилмаси лентасини қайта ишлаш - География - Рефераты

Ўзи ёзар сув ўлчаш қурилмаси лентасини қайта ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

161 KB

Ўзи ёзар сув ўлчаш қурилмаси лентасини қайта ишлаш Режа: 1. Ўзи ёзар сув ўлчаш қурилмаси лентасини қайта ишлаш 2. Сув сатҳини кузатиш маълумотларини махсус қайта ишлаш 3. Чуқурликларни ўлчашда бажариладиган ишлар таркиби

Ўзи ёзар сув ўлчаш постларида ўзи ёзар қурилмадан ташқари рейкали ёки қозиқли сув ўлчаш пости ҳам бўлиши лозим. Оддий сув ўлчаш пости ўзи ёзар қурилма ўрнатилган қудуқнинг деворига ёпиштирилган рейка ҳолида бўлиши мумкин. Баъзан эса шу постнинг ёнида рейкали ёки қозиқли қурилма кўринишида бўлади. Рейкали сув ўлчаш постини ўрнатишдан асосий мақсад ўзи ёзар қурилма лентасига ёзилган сув сатҳлари баландликларини "0" график текислигига келтиришдир. Кузатувчи кузатиш олиб бориш учун постга келганда биринчи навбатда рейкадан ҳисоб олади. Уни "0" график текислигига келтириб, ўзи ёзар қурилма лентасига белги қўяди ва лентани барабандан олади. Кейин белги ёнига вақтни ёзиб қўяди. Сўнгра барабанга янги лентани ўрайди ва ўзи ёзар қурилмага ўрнатади. Шундан сўнг соат механизмини бураб, перонитозалаб, сиёҳ қуйиб қўяди. Кузатиш вақтига қараб кареткани лентадаги тегишли жойга тўғрилайди. Кейин дискни ҳаракатлантирган ҳолда лентага белги қўяди ва шу белги ёнига кузатиш соати, минути ва "0" графикка нисбатан баландликни ёзиб қўяди. Сув ўлчаш постларида бажариладиган ишларнинг кўлами шу пост олдига қўйилган вазифаларга боғлиқ бўлади. Бажариладиган иш ҳажми сув ўлчаш постининг разрядига ҳам боғлиқ. Сув ўлчаш постларининг ҳаммасида бажариладиган ишларнинг асосий таркиби қуйидагича: а) сув сатҳи баландлигини ўлчаш; б) сувнинг ҳароратини ўлчаш; в) муз қопламининг қалинлигини ўлчаш; г) муз қоплами устидаги қорнинг қалинлигини ўлчаш. Агар метеорологик станция узоқ масофада жойлашган бўлса (50 кмдан узоқда), сув ўлчаш постларида, юқоридагилардан ташқари, биринчи разрядли метеорологик постдас тури бўйича ҳам кузатишлар олиб борилади.

I разрядли сув ўлчаш постида сув сатҳи, сувнинг лойқалигидан намуна олиш, кўл ёки сув омборларида тўлқин элементларини ўлчаб бориш, ёғин миқдорини ўлчаш, қорнинг қалинлигини ва зичлигини аниқлаб бориш, тупроқнинг музлаш ҳолатини кузатиш ишлари бажарилади. II разрядли постларда эса фақат сувнинг лойқалигидан намуна олинмайди. Сув сатҳи ўзи ёзиб борувчи сув ўлчаш постларида кунига 1 марта (эрталаб соат 8 да), оддий сув ўлчаш постларида эса 2 марта, яъни эрталаб соат 8 да ва кечқурун 20 да кузатилади. Бу кузатишлар дарёнинг сув режимига қараб кўпайтирилиши ҳам мумкин. Масалан, ҳар 2 соатда, 4 соатда ва ҳоказо. Кузатишлар натижалари стандарт типдаги махсус КГ-1 дафтарчасига ёзиб борилади. Сувнинг ҳароратини кузатиш муддатлари. Сувнинг ҳарорати кунига 2 марта (8, 20) кузатилади, яъни сув сатҳига мос равишда олиб борилади. Сувнинг ҳароратини ўлчаш учун сув ўлчаш пости қурилган жойда алоҳидаўринажратилади. Уқирғоқдан1,5 мичкаридава сув юзасидан 30 смчуқурликдаўрнатилади. Дарёкенглиги10 м ва ундан кичик бўлса, сувнинг ҳарорати дарёнинг ўртасида ўлчанади. Сув ўлчаш постлари вақтинчалик бўлган дарёларда сувнинг ҳарорати ўлчанмайди. Кузатиш дафтарчаси бир ойга мўлжалланган бўлади. Дафтарчага кузатувчи сув сатҳини, ҳавоҳароратини, музлаш ҳодисаларини қайд этиб боради. Бунда кузатишлар "0" график текислигига келтирилади. Дафтарчада сув сатҳининг ўртача кунлик қийматлари чиқарилади. Ой тамом бўлгандан сўнг кузатувчи кузатиш дафтарчасини гидрологик станцияга икки нусхада олиб келиб топширади. Станциянинг шу постга бириктирилган техник ходими дафтарчани текшириб, уни бирламчи қайта ишлайди. Бунда у қуйидаги ишларни бажаради: 1) дафтарчани танқидий нуқтаи-назардан текшириш; 2) рейкалар ёки қозиқларнинг орттирмаларини аниқ белгилаш; 3) сув сатҳини "0" графикка келтириш;

4) кузатиш маълумотлари асосида ўртача кунли, ўртача 10 кунлик, ўртачаойлик сув сатҳларини ҳисоблаш; 5) бирой давомидаги максимал ва минимал сув сатҳларини аниқлаш; 6) гидрометеорологик элементларнинг (сув сатҳи-H, сувнинг ҳарорати- t сув , ҳавонинг ҳарорати-t ҳаво , атмосфера ёғинлари-Х) вақтичида тебраниши ва ўзгаришини ифодаловчи комплекс графикни чизиш. Комплекс графикни чизиш кузатишларнинг тўғри олиб борилганлигини назорат қилиб бориш имконини беради. Сув сатҳини кузатиш маълумотларини махсусқайтаишлаш Маълумки, сув сатҳи вақт давомида кескин ўзгариб туради. Уни билиш ҳам назарий, ҳам амалий аҳамиятга эгадир. Ушбу мавзу сув сатҳини махсус қайта ишлаш усулларини баён этишга, характерли сув сатҳлари ва мослашган сув сатҳларини аниқлашга, улар орасидаги боғланишларни графикда ифодалаш усулларини ёритишга ҳамда уларнинг халқ хўжалигидаги аҳамиятини кўрсатиб беришга бағишланади. Одатда Ўзгидромет кўрсатмасига асосан гидрологик станцияларга қўшимча вазифа топширилади. Бу сув сатҳини махсус қайта ишлаб чиқиш вазифасидир. Бу вазифани бажаришда қуйидаги ишлар амалга оширилади: 1) сув сатҳининг йиллик ўзгариши графигини чизиш; 2) графикда характерли сув сатҳларини белгилаш; 3) сув сатҳининг такрорланиш ва таъминланиш графигини чизиш; 4) мослашган сув сатҳларини аниқлаш; 5) мослашган сув сатҳлари орасидаги боғланиш графигини чизиш. Юқорида қайд этилган ишларни бажаришда сув ўлчаш постларида амалга оширилган кузатишлар натижалари асосида тузилган кундалик сув сатҳларининг йиллик жадвалининг кўп йиллик маълумотларидан фойдаланилади. Бунда асосий эътибор характерли сувсатҳларини аниқлашга қаратилади.

Характерли сув сатҳларига ўртача ўн кунлик, ўртача ойлик, ўртача йиллик сув сатҳлари, уларнинг максимал ва минимал қийматлари, дарёда музлаш ҳодисалари кузатилган даврдаги ёки дарё муздан халос бўлгандаги сув сатҳлари, дарёда кема қатновини йўлга қўйиш мумкин бўлган сув сатҳлари ва ҳоказолар киради. Сув сатҳининг такрорланиш ва таъминланиш графиги. Сув сатҳининг такрорланиш ва таъминланиш графиги амалий мақсадларни кўзлаб чизилади. Ундан ўрганилаётган дарё сувидан халқ хўжалигининг кўпгина эҳтиёжларини қондиришда фойдаланилади. Масалан, каналларга чиқариладиган сувнинг меъёрини ва вақтини белгилашда, кемақатновини ва ёғоч оқизишишларини ташкил этишда ва ҳоказо. Мослашган сув сатҳлари. Агар бир дарёда бир нечта сув ўлчаш пости бўлса, уларда қайд этилган сув сатҳларининг тебраниши бир-бирига ўхшаш ва мослашган бўлади. Бундай ҳолатни бир хил табиий географик шароитда, ўзаро яқин масофада жойлашган дарёлардаги постларда қайд этилган сув сатҳларининг ўзгаришида ҳам кўриш мумкин. Мана шу ўхшашлик ва мосликни ўрганиш мақсадида тегишли постлардаги кузатишлар натижалари асосида сув сатҳларининг йил ичида тебраниш графиклари биргаликда чизилади. Графиклар махсус таҳлил қилиниб, улардаги мослашган сув сатҳлари белгилаб олинади. Мослашган сув сатҳлари деб, сув режимининг ўзгариши бир хил фазаларда кузатилувчи сув сатҳларига айтилади. Графикдан 25-30 та мослашган сув сатҳлари белгиланиб, уларнинг қийматлари ва кузатилган кунлари махсус жадвалдақайд этилади(13-жадвал). 13-жадвал Мослашган сувсатҳлари ва улар қайд этилган кунлар

Нуқталар Юқорипост Қуйипост Н, см Кун Н, см Кун 1 244 3.04 546 6.04 2 232 5.04 542 7.04 3 297 14.04 577 14.04 4 274 22.04 562 22.04 5 276 26.04 563 27.04 6 398 5.05 620 5.05 7 336 11.05 599 13.05 8 326 18.05 590 19.05 9. 316 24.05 589 24.05 10 420 13.06 834 14.06 11 389 21.06 848 20.06 12 420 29.06 872 28.06 13 364 4.07 778 4.07 14 416 19.07 857 19.07 15 382 25.07 792 25.07 16 412 31.07 843 31.07 17 406 7.08 813 5.08 18 416 8.08 833 8.08 19 402 13.08 819 13.08 20 417 22.08 825 22.08 21 350 31.08 743 31.08 22 361 4.09 764 3.09 23 223 13.11 561 13.11 Юқорида келтирилган жадвалдагижуфтсувсатҳларининг қийматлари асосида мослашган сув сатҳларининг боғланиш графиги чизилади. Агар мослашган сув сатҳлари орасида боғланиш мавжуд бўлса, нуқталар бир хил йўналишда зич жойлашган бўлади ва улар асосида боғланиш чизиғи ўтказилади

(32-расм). Мослашган сув сатҳлари орасидаги боғланиш графигидан бир неча амалий мақсадларда фойдаланиш мумкин. Масалан, қуйи постдаги сув сатҳини олдиндан прогноз қилишда, у ёки бу постдаги кузатилмай қолган сув сатҳларини тиклашда ва бошқа мақсадларда бу график жуда катта ёрдам беради. Чуқурликларни ўлчаш Чуқурликларни ўлчашда бажариладиган ишлар таркиби Дарё ва бошқа сув объектларининг чуқурлигини билмасдан туриб, бирон бир гидротехник иншоотни лойиҳалаш ва қуриш ишларини амалга ошириб бўлмайди. Ушбу мавзуда чуқурликларни ўлчаш, унда бажариладиган ишлар таркиби, чуқурликўлчаш ишларининг мақсади, вазифалари ва халқ хўжалигидаги аҳамияти ёритилади. Чуқурликни ўлчаш деганда маълум нуқтада сув юзасидан ўзан тубигача бўлган вертикал масофани ўлчаш тушунилади. Чуқурлик ўлчаш ишларини бажаришдан кутилган асосий мақсад дарё, кўл, сув омборлари ва бошқа сув объектларининг сув ости рельефи характерини аниқлашдир. Шу мақсадда бажариладиган чуқурлик ўлчаш ишлари сув объектларида сувнинг миқдори кам бўлган даврда олиб борилади. Чунки бунда ўзаннинг кўп қисмини оддий кўз билан кўришимиз мумкин. Дарёларда чуқурлик ўлчашишлари сувнинг оқиш тезлигини ёки сув сарфини аниқлаш мақсадида амалга оширилади. Шу билан бир вақтда, яъни дарёларда чуқурлик ўлчаш ишларини бажариш натижасида биз ўзаннинг 32-расм.Мослашган сув сатщлари графиги20 025 030 035 040 045 0 55 0 65 0 75 0 85 0Н ю , см Н = , см

планиниизоба тёки горизонталларда тасвирлаб беришимиз, дарёнинг кўндаланг ва бўйлама профилини тузишимиз мумкин бўлади. Чуқурлик ўлчашишларини бажариш катта меҳнат талаб қилади ва анча мураккабдир. Шунинг учун ҳам ўзан туби рельефини аниқ кўрсатиб бериш имконияти чекланган. Дарёларда чуқурлик ўлчаш ишлари қуйидаги ҳолатларда маълум мақсадларни кўзлаб амалга оширилади: 1) дарёларни гидрографик жиҳатдан ўрганиш мақсадида; 2) дарёларда кемақатновини йўлга қўйиш ва ёғоч оқизиш мақсадида; 3) гидротехник иншоотларни лойиҳалаш ва қуриш вақтида; 4) илмий тадқиқот ишлариниолиб бориш вақтида; 5) дарёларда махсус гидрометрик ишларни (тезликни ўлчаш, сув сарфини аниқлаш) бажариш вақтида. Чуқурликларни ўлчаш вақтида дастлаб қўйидаги ишлар бажарилиши лозим: 1) сув сатҳини кузати ббориш; 2) чуқурлик ўлчанаётган нуқтанинг координатасини аниқлаш; 3) шу нуқтада чуқурликни ўлчаш. Чуқурлик ўлчанаётган нуқтанинг координатасини қуйидаги асбоблар ва усуллар ёрдамида аниқлаш мумкин: 1) рулетка ёки лентаёрдамида; 2) қирғоқдан туриб бурчак ўлчайдиган асбоблар ёрдамида; 3) қайиқда туриб, юқоридаги икки усулдан бирини қўллаш асосида. Юқорида қайд этилганидек, чуқурликларни ўлчашдан кўзланган асосий мақсадлардан бири сувостини, яъни ўзан туби рельефини тасвирлашдан иборатдир. Рельефни тасвирлаш мақсадида ва маҳаллий шароитлар ҳисобга олинган ҳолда дарёларда чуқурлик ўлчаш ишлари қўйидаги кўринишларда амалга оширилади: 1) кўндаланг профил бўйича;

2) бўйлама профил бўйича; 3) қия бурчак остида; 4) аралаш усулларни қўллаш асосида. Чуқурлик ўлчаш ишларини кўндаланг профил бўйича бажариш аниқ натижа беради. Бунинг учун дарё ўзанида кўндаланг равишда кесмалар белгиланади, уларнинг сони дарёнинг кенглигига боғлиқ ҳолда аниқланади. Масалан, дарёнинг кенглиги 100 мгачабўлса, кесмалар оралиғи 2 1 ёки 3 1  В масофада олинади, буердаВ -дарёнинг кенглиги. Агар дарёнинг кенглиги 100 мдан ортиқ бўлса, кесмалар оралиғи 3 1 ёки 4 1  Вқийматда олинади. Дарёнинг кенглиги10 мдан50 мгача бўлса, кўндаланг кесимда чуқурлик ўлчанадиган нуқталар сони 10 тадан 20 тагача олинади. Кенглик 100 мдан 300 мгача бўлса, нуқталарни 20-30 тагача олиш мумкин. Дарёнинг кенглиги 1000 м гача бўлганда 40-50 та нуқталар олинади. Дарё кенг бўлса, чуқурлик ўлчаш ишларини бажаришда 2 қирғоққа маҳкамланган қайиқлардан фойдаланилади. Агар ўлчаш олиб бораётган жой жуда кенг бўлса, чуқурлик ўлчанаётган нуқтанинг ўрнини белгилаш мақсадида бурчак ўлчайдиган асбоблардан фойдаланиш мумкин. Чуқурликни бўйлама профилда ўлчашда дарё узунлиги бўйича бўйлама кесмалар белгиланади. Кесмалар сони дарёнинг кенглигига боғлиқ ҳолда танланади. Кўллар, сувомборларининг чуқурликларини ўлчаш ҳам кўпинча кўндаланг ёки бўйлама профиллар бўйича амалга оширилади. Баъзи ҳолларда квадрат усулида ҳам чуқурликларни ўлчаш мумкин. Ўлчанган чуқурликларнинг қийматлари асосида дарёнинг изобатлар ёки горизонталларда ифодаланган плани тузилади. Ундан кўпгина амалий масалаларни ҳал этишда кенг фойдаланилади.

Адабиётлар: 1. Барышников Н.Б., Галактионов И.И., Скородумов Д.Е. Методические указания по курсу «Гидрометрия».-Л. Гидрометеоиздат,1975. 2. БыковВ.Д., ВасильевА.В. Гидрометрия. -Л.: Гидрометеоиздат, 1965. 3. ЖелезняковГ.В. Гидрологияигидрометрия. -М.: Высш. шк, 1981. 4. КарасевИ.Ф., ВасильевА.В., СубботинЕ.С. Гидрометрия. -Л.: Гидрометеоиздат, 1991. 5. КарасевИ.Ф., ШумковИ.Г. Гидрометрия. -Л.  Гидрометеоиздат, 1985. 6. КарасевИ.ФРечнаягидрометрияиучетводныхресурсов. -Л.: Гидрометеоиздат, 1980.

Похожие

Сув сатҳини кузатиш

Сув ўлчаш постларини ташкил этиш уларда кузатишларни амалга ошириш

Сув ўлчаш постларини қуриш учун жой танлаш ва унда бажариладиган ишлар

Сув омборлари

Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш