Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш - География - Рефераты

Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш Режа: 1. Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш 2. Сув ўлчаш постларини ташкил этиш тамойиллари,улардаги баландлик ва ҳисоб системаси

Гидрометрияда дарё ва бошқа сув объектларининг сув сатҳини кузатишга, аниқ ўлчашга алоҳида эътибор берилади. Бу мавзуда асосий эътибор сув сатҳининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар ва тебраниш характерларини ёритишга қаратилган. Дарёлар ва бошқа сув объекларидаги сув миқдори вақт мабойнида ўзгариб туради. Натижада сув сатҳи ҳам тебраниб туради. Мана шу ўзгариш жараёнини кузатиш, унинг ўзига хос қонуниятларини очиш, ўзгаришга сабаб бўлувчи омилларни аниқлаш муҳим ҳисобланади. Сув сатҳининг тебраниш характери ва қийматлари бир қанча табиий географик омилларга боғлиқдир. Вақт нуқтаи назаридан сув сатҳининг тебранишини қуйидаги муддатларга бўлиб ўрганиш анча қулайлик келтириб чиқаради: 1) сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши; 2) сув сатҳининг йиллик тебраниши; 3) сув сатҳининг фаслий тебраниши; 4) сув сатҳининг кунлик тебраниши. Сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши асосан иқлимнинг атмосфера циркуляцияси таъсирида кўп йиллик циклли тебранишига боғлиқ ҳолда кечади. Атмосфера ёғинлари кўп ёққан йилларда деярли барча сув объектларида сув сатҳи ҳам кўтарилади. Бундан ташқари сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши геологик, тектоник жараёнларга ҳам боғлиқдир. Музлик сувлари ҳисобига тўйинадиган дарёларда эса ҳаво ҳарорати ҳам муҳим аҳамият касб этади. Дарёларда сув сатҳининг йиллик тебраниши асосан шу йилнинг метеорологик шароитига боғлиқ бўлади. Агар ўрганилаётган йилда атмосфера ёғинлари миқдори кўп бўлиб, намлик катта бўлса, сувсатҳинингтебранишамплитудасиҳамкаттабўлади.

Сув сатҳининг фаслий тебраниши дарё ҳавзасининг табиий – географик шароитига боғлиқ бўлади. Бунда дарёнинг жойлашиш ўрни, баландлиги муҳим роль ўйнайди. Дарёлар сув сатҳининг фаслий тебранишга ёз ойларида сув ўсимликлари, қиш ойларида эса музлаш ҳодисалари таъсир кўрсатиши мумкин. Сув сатҳининг кунлик тебраниши кўпроқ дарёларнинг денгизга қуйилиш жойларида (шамолтаъсирида) ва музликлардан бошланадиган кичик сойларда кузатилади. Дарёлар сув сатҳини кузатишда насосий мақсад гидротехник иншоотларни лойиҳалаш, қуриш ва фойдаланиш учун керакли маълумотларни олишдир. Дарёлар, сойлардаги сув сатҳининг ўзгариш қонуниятларини билмасдан туриб, уларда биронта кўприк, тўғон, канал каби сув иншоотларини лойиҳалаш ва қуриш мумкин эмас. Сув сатҳини кузатиш барча гидрометрик ишларнинг асосий таркибий қисми ҳисобланади. Гидрометрияда сув сатҳини кузатиш маълумотларидан дарёлардаги оқим миқдорини аниқлашда ҳам фойдаланилади. Бунинг учун сув сатҳи билан сув сарфи орасидаги боғланиш, яъни сув сарфи эгри чизиғи графиги чизилади. Сув ўлчаш постларини ташкил этиш тамойиллари, улардаги баландлик ва ҳисоб системаси Маълумки, сув объектларида олиб бориладиган сув ўлчаш ва кузатиш ишлари гидрометеорологик станция ва постларда олиб борилади. Ушбу мавзуда сув ўлчаш постларини қуриш тамойиллари, кузатишларни амалга оширишда асос бўладиган «0» график текислиги, уни танлаш қоидалари ва орттирмалар ҳақидаги маълумотлар келтирилади. Сув ўлчаш тизимларини ташкил этишда (қуришда) қуйидаги икки тамойилгаасосланиш керак: 1) маълум бир сув ўлчаш постида йиллар давомида олиб борилаётган кузатиш маълумотларини бир-бирибилан солиштириш мумкин бўлсин;

2) бир сув объектида ташкил этилган бир қанча сув ўлчаш постларининг маълумотларини ўзаро солиштириш имкони бўлсин. Сув ўлчаш постларида ягона кузатиш тизими ва методикаси бўлгандагина юқорида қайд этилган ҳар икки қоидага амал қилиш имконияти яратилади. Ҳар қандй сув ўлчаш пости қуйидагилар билан жиҳозланган бўлиши шарт: 1) баландлик белгиси (репер); 2) сув ўлчаш қурилмаси (рейкали, қозиқли ёки ўзи ёзарқурилма) бўлиши лозим. Сув сатҳини ўлчаш ишлари шартли равишда қабул қилинган мавҳум текислик-"0" график текислигига нисбатан олиб борилади. Бу текислик дарёнинг тарихий минимал сув сатҳидан камида 0,5-1 мпастда танлаб олинади. Сув сатҳини кузатиш ишларининг "0" график текисликка нисбатан олиб борилишидан кўзланган мақсад қуйидагилардан иборат: 1) кузатишларнинг бир хиллигини таъминлаш; 2) уларнинг мусбат қийматларда бўлишини таъминлаш. Ҳар қандай сув ўлчаш постининг "0" график текислигининг баландлиги иш фаолияти давомида ўзгармайдиган қилиб танланади. Агарда бирон бир дарёда бир-биридан унча узоқда жойлашмаган сув ўлчаш постлари бўлса, улар учун битта умумий "0" график текислиги баландлиги танланиши мумкин. Кўллар ва сув омборларидаги сув ўлчаш постларида ҳам битта умумий "0" график текислиги баландлиги белгиланади. Айрим ҳолларда қуйидаги сабабларга кўра "0" график текислигининг баландлигини ўзгартиришга тўғри келади: 1) "0" график текислигининг баландлиги нотўғри танланганда; 2) сув ўлчаш пости катта масофага кўчирилганда; 3) дарёнинг сувсатҳи режими кескин ўзгарганда.

Сув ўлчаш постида "0" график текислигидан ташқари яна бир "0" кузатиш текислиги мавжуд. "0" кузатиш текислиги ҳақиқий текислик бўлиб, у қозиқли постларда қозиқнинг юзасидан, рейкали постларда эсарейканинг "0" белгисидан ўтади. "0" кузатиш текислигининг баландлиги реперга нисбатан нивелирлаш ёрдамида топилади. Сув сатҳини кузатишни осонлаштириш мақсадида ҳар бир сув ўлчаш қурилмаси (рейкали ёкиқозиқли) учун орттирма ҳисоблаб топилади. Орттирма деб "0" кузатиш текислиги баландлиги билан "0" график текислиги баландлиги орасидаги фарққа айтилади.

Адабиётлар: 1. Барышников Н.Б., Галактионов И.И., Скородумов Д.Е. Методические указания по курсу «Гидрометрия».-Л. Гидрометеоиздат,1975. 2. БыковВ.Д., ВасильевА.В. Гидрометрия. -Л.: Гидрометеоиздат, 1965. 3. ЖелезняковГ.В. Гидрологияигидрометрия. -М.: Высш. шк, 1981. 4. КарасевИ.Ф., ВасильевА.В., СубботинЕ.С. Гидрометрия. -Л.: Гидрометеоиздат, 1991.

Похожие

Сув сатҳини кузатиш

Гидрометрик паррак ёрдамида аниқланган тезлик асосида сув сарфини ҳисоблаш

Ер ости сувлари

Евросиё ички сувлари

Мавзунинг технологик картаси ва ўтказилиш ишланмаси