Сув ўлчаш постларини қуриш учун жой танлаш ва унда бажариладиган ишлар - География - Рефераты

Сув ўлчаш постларини қуриш учун жой танлаш ва унда бажариладиган ишлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Сув ўлчаш постларини қуриш учун жой танлаш ва унда бажариладиган ишлар Режа: 1. Сув ўлчаш постларини қуриш учун жой танлаш ва унда бажариладиган ишлар 2. Сув ўлчаш постини бир жойдан иккинчи жойга кўчириш

Ушбу мавзуда сув ўлчаш постларини қуриш учун жой танлашда нималарга эътибор бериш кераклиги, бажариладиган ишлар тартиби, постни бир жойдан иккинчи жойга кўчириш вақтида амалга ошириладиган ишлар ёритилган. Сув ўлчаш постини ташкил этиш учун жой танлаш масъулиятли ва шу билан бирга мураккаб вазифа ҳисобланади. Шу мақсадда жой танлаш вақтида қўйидагиларни эътиборга олиш зарур: 1) дарёнинг иккала қирғоғи бир бирига симметрик бўлиб, ўртача қияликда бўлиши керак; 2) дарё маълум масофада тўғри чизиқли йўналишдаги ўзанда оқиши лозим; 3) дарё ўзанининг рельефи мураккаб бўлмаслиги керак; 4) танланган жой атрофида пляжлар, дарё ўзанидан қум, шағал оладиган карьерлар бўлмаслиги лозим; 5) дарёга оқава сувлар қўшилмаслиги ва сув сатҳига таъсир қилувчи бошқа омиллар бўлмаслиги керак; 6) пост аҳоли яшаш жойига яқин бўлиши керак; 7) почта, телеграф ва интернет алоқалари яқин бўлиши лозим. Биринчи ҳолат шундан иборатки, сув ўлчаш постини қуриш учун танланган дарё участкасида шу дарёга хос бўлган хусусиятлар мужассам бўлиши лозим. Иккинчи ҳолатни эътиборга олиш танлангандарё участкасида ўлчаш ва кузатиш ишларини олиб боришни осонлаштиради. Бу эса ўлчаш ишларини юқори аниқликда бажаришга имкон беради. Кўрсатилган ҳолатларни эътиборга олиш тоғ дарёларида анча мураккабдир. Шунинг учун қайд этилган талаблар жойнинг ўзидаэътиборга олиниши зарур. Агар биз дарё участкасини нотўғри танласак, юқоридаги талабларни эътиборга олмай сув ўлчаш постини ташкил қилсак, бу ҳолат кейинчалик ўлчаш, кузатишишларининг аниқлиги ва сифатига салбий таъсир этади. Шунинг учун ҳам сув ўлчаш постини ташкил қилиш мақсадида жой танлаш вазифаси тажрибали мутахассислар иштирокида амалга оширилади.

Шу мақсадда сув ўлчаш постини ташкил этаётган ташкилот тамонидан махсус гуруҳ тузилиб, ушбу гуруҳдаги муҳандис - техниклар дала шароитида қуйидаги ишларни бажаради: 1) дарёнинг сув ўлчаш пости қурилиши мўлжалланган участкасини умумий кўздан кечириб чиқиш; 2) бу участкада тез оқар ёки димланиш бор-йўқлигини аниқлаш; 3) махсус топографик ишларни бажариш. Юқоридаги ишларни бажаришда гуруҳ аъзолари дарёнинг сув режими ҳақидаги архив маълумотларини ҳамда маҳаллий аҳолининг фикр- мулоҳазаларини ҳам инобатга оладилар. Умуман олганда, шундай жойни танлаш керакки, дарёнинг табиий ҳолатига таъсир қилувчи омиллар мумкин қадар кам бўлсин. Сув ўлчаш постини қуриш вақтида димланиш ҳодисасига жуда катта эътибор берилади. Димланишнинг тарқалиш узоқлиги қуйидаги ифода билан ҳисобланади: L  a  (i z h 0 ), м; буерда: L -димланишнинг тарқалиш узунлиги; h 0 -туғон йўқ пайтдаги чуқурлик; z -димланиш баландлиги; а-коэффициент бўлиб, унинг қиймати a  f ( z h0 ) функцияга боғлиқҳолда махсус жадвалдан аниқланади; h 0  z – лойиҳа маълумотларидан олинади. Топографик ишлар тури ташкил этилаётган постнинг разрядига ва фаолият даврининг давомийлигига боғлиқ. Агарда пост вақтинча сув ўлчаш ишларини олиб боришга мўлжалланган бўлса, танланган дарё участкасида ярим инструментал съёмка ишлари олиб борилади. Бунда қуйидаги ишлар бажарилади: 1) жойнинг план ва баландлик асосини тузиш; 2) танланган профилларда чуқурлик ўлчаш ишларини бажариш; 3) атроф манзарани кўз билан чамалаб, съёмка қилиш.

Съёмка қилиш чегараси дарёнинг узунлиги бўйича унинг кенглигига нисбатан 5 марта узун участкада олиб борилади. Масалан, дарёнинг кенглиги100 м бўлса 500 м масофада съёмка қилиниши керак. Бунда съёмка қилиш ишлари дарёда максимал сув сатҳи кўтариладиган жойдан 0,5-1 м юқоридан амалга оширилади. Агар қурилиши режалаштирилган сув ўлчаш пост доимий кузатишлар олиб бориш учун мўлжалланган бўлса, у ҳолда танланган дарё участкасида, юқоридаги ишлар билан бир қаторда, қўшимча мензула ёки теодолит ёрдамида тўла инструментал съёмка ўтказилиши лозим. Юқорида қайд этилган дала ишлари тугагандан сўнг дарё участкасининг баённомаси тузилади. Бу баённомада дарёнинг номи, постнинг жойлашган ўрни, дарёнинг сув режими тўғрисидаги асосий маълумотлар, тошқин даври, қандай амалий мақсадлар учун фойдаланиши, кузатилган ва кузатилиши мумкин бўлган ҳодисалар ва ҳоказолар акс эттирилиши лозим. Агар дарё ҳавзаси ва ўзаннинг морфометрик элементлари ҳамда жойнинг табиий- географик шароити тўғрисидаги маълумотлар мавжуд бўлса, улар ҳам шу баённомада берилади. Дала ишлари ёрдамида тўпланган маълумотлар, дарё участкасининг плани ва баённома биргаликда ушбу сув ўлчаш постининг пастпорти ҳисобланади. Сув ўлчаш постини бир жойдан иккинчи жойга кўчириш Умуман олганда сув ўлчаш постини бир жойдан бошқа жойга кўчириш тавсия этилмайди, чунки бунда сув режими элементларини кузатиш қаторларида узилиш содир бўлади. Бу эса сув режими элементларининг ўртача кўп йиллик миқдорларини тўғри аниқлашни қийинлаштиради. Лекин баъзи ҳолларда, масалан, постдан қуйида тўғон қурилиб, удимланиш зонасига тушиб қолсаёки дарёнинг сув ўлчаш пости жойлашган қисми ўзанида ювилиш ёки деформация ҳодисалари қайд этилса, кузатиш ишларини амалга ошириш қийинлашади. Мана шундай ҳолатда сув ўлчаш постини бошқа қулайроқ жойга кўчиришга тўғри келади.

Постни бошқа жойга кўчириш лозим бўлганда иложи борича яқинроқ масофани танлаш керак. Шундай қилинганда ҳар икки пост учун умумий бўлган "0" график текислигини белгилаш мумкин бўлади. Бу эса эскиваянги постлардаги кузатишларни бир-бири билан боғлаш имконини беради. Шу мақсадда эски постда кузатишлар тўхтатилмай туриб, янги постда кузатишларни камида ярим йил давомида, сув режимининг ҳар хил фазаларида, олиб бориш керак. Сўнг параллел кузатишлар маълумотлари асосида боғланиш графиги чизилади. Агарда боғланиш тўғри чизиғи 45 градус бурчак остида ўтса, бу боғланиш функционал боғланишга яқин деб ҳисобланиб, янги кузатиш маълумотлари эски кузатишларнинг бевосита давоми сифатида қабул қилинади. Натижада эски кузатиш қаторининг бир жинслилиги сақланиб қолади. Боғланиш чизиғи 45 градус бурчак остида ўтмаган ҳолларда иккала пост кузатишлари бир-бири билан коррелятив боғланган ҳисобланади. Лекин, бунда янги постдаги кузатишлар эски постда тўпланган маълумотларнинг давоми ҳисобланмайди. Лекин ушбу боғланиш графигидан фойдаланиб, эски постдаги кузатишларни тиклаш мумкин бўлади. Бундан ташқари шундай боғланишлардан фойдаланиб, янги постнинг "0" график текислиги баландлигини қийматга ўзгартириш имконияти ҳам вужудга келади. Баъзан боғланиш графигида нуқталар тарқоқ жойлашган бўлиши мумкин. У ҳолда ҳар иккала пост ўзаро боғланмаган ҳисобланади.

Адабиётлар: 1. Барышников Н.Б., Галактионов И.И., Скородумов Д.Е. Методические указания по курсу «Гидрометрия».-Л. Гидрометеоиздат,1975. 2. БыковВ.Д., ВасильевА.В. Гидрометрия. -Л.: Гидрометеоиздат, 1965. 3. ЖелезняковГ.В. Гидрологияигидрометрия. -М.: Высш. шк, 1981. 4. КарасевИ.Ф., ВасильевА.В., СубботинЕ.С. Гидрометрия. -Л.: Гидрометеоиздат, 1991.

Похожие

Сув ўлчаш постларини ташкил этиш уларда кузатишларни амалга ошириш

Чуқурликларни ўлчаш усуллари ва унда қўлланиладиган асбоблар

Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш

Нуқтадаги ҳамда вертикалдаги ўртача тезликларни ҳисоблаш

Ўзи ёзар сув ўлчаш қурилмаси лентасини қайта ишлаш