O’zbekiston hududiga madaniyati yaqin mamlakatlar - География - Рефераты

O’zbekiston hududiga madaniyati yaqin mamlakatlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41.5 KB

O’zbekiston hududiga madaniyati yaqin mamlakatlar REJA : 1. Turkiya: xo’jaligi, eskporti, importi. 2. Eron Islom Respublikasi, Afg’oniston Islom Respublikasi, Pokiston Islom Respublikasi. Xo’jaligi, Tiransporti.

O'zbekistonga hududi va madaniyati yaqin mamiakatlar TURKIYA Osiyo va Yevropa qit'alarida joylashgan davlat. Gretsiya, Bolgariya, Gruziya, Armeniya, Eron, Suriya, Iroq davlatlari bilan chegaradosh. Shimoliy qismini Qora dengiz, janubini O'rtayer dengizi, g'arbini Egey dengizi suvlari yuvib turadi. Marmar dengizi, Bosfor va Dardanell bo'g'ozlari orqali mamlakatning Yevropa va Osiyodagi qismlari ajralib turadi.Ma'muriy jihatdan 76 viloyatdan iborat. Davlat tuzumi — Respublika. Davlat boshlig'i — Prezident. U har 7 yilda saylanib, Qurolli Kuchlarning Bosh qo'mondoni vazifasini ham bajaradi. Hukumat boshlig'i — Bosh vazir. Qonun chiqaruvchi hokimiyati 2 palatali parlament (Buyuk Millat majlisi). Aholisining soni 70,7 mln. kishi, o'rtacha yiilik o'sish sur'ati 1,8 foizga teng. Din nuqtayi nazaridan islomga mansublar 99,8 % nivaboshqalar0,2 % ni tashkil etadi.Davlat tili — turk tili. Etnik tarkibi — 87 % i turklar, 10 % i kurdlar, 1,7 % i arablar, greklar va boshqa xalq vakillari. Mamlakatdan tashqarida 2,5 mln. turk yashaydi. Aholi zichligi 1 km 2 yerga 92 kishidan to'g'ri keladi. Shahar aholisi 52 %. Savodxonlik darajasi 98,3 % ga teng. Tabiiy o'sish har ming kishiga 22,5 kishidir. O'rtacha umrning davomiyligi erkaklarda 68 yosh, ayollarda 73 yoshga teng. Aholining 14 yoshgacha bo'lgan qismi 31 %, 15—64 yoshgacha bo'lganlar 63 % ni, 65 yoshdan kattalari 6 % ni tashkil qiladi. Turkiya — BMT, XVF, NATO ga a'zo. Yevropa Ittifoqiga a'zo bo'lish arafasida turibdi. Kichik Osiyo yarimoroli juda qadim zamonlardan boshlab shimol, janub, g'arb, sharq o'rtasida savdo va madaniy aloqalarni bog'lab turuvchi ko'prik bo'lgan. Miloddan awalgi VIII—VI ming yilliklarda bu yerda dehqonchilik va chorvachilik rivojlangan. Miloddan awalgi 3 ming yillikda bu yerda birinchi shahar — davlatlar paydo bo'ladi. Miloddan awalgi 1900- yilda bu yerda eng kuchli Xatti davlati bo'lgan. Keyinchalik bu hudud Iskandar Zulqarnayn qo'l ostida

bo'ladi. Miloddan awalgi I asrda u rimliklar qo'liga o'tadi. Keyinchalik Vizantiya qaramog'ida bo'ladi. XI asrda turkman saljuqiylar, undan keyin esa usmonli turklar qo'liga o'tadi. 1320- yildan Usmonli turklar imperiyasi shakllandi.1923- yil 29- oktabrdan Turkiya mustaqil respublika bo'ldi. Poytaxti — Anqara shahri. Mamlakat prezidenti — Kamol Otaturk edi. Mamlakat — tarixiy obidalarga boy. Ibodatxonalar, tarixiy muzeylar shular jumlasidandir. Mamlakatning g'arbiy va markaziy qismini Anadolu yassi tog'ligi egallagan. Sharqiy qismida esa Armaniston yassi tog'ligi yastanib yotibdi. Asosiy daryolari — Yoshil, Irman, Dajla, Frot, Araks, Chorax. O'rmonlar 15 % maydonni egallab, unda qayrag'och, archa, sarv daraxti, buk, eman, grab, butalar o'sadi. Hayvonlardan bug'u, olmaxon, yowoyi cho'chqa, bo'ri, shag'ol, ayiq, tog' echkisi, sirtlonlar yashaydi. Qushlardan qarg'a, burgut, laylak, qaldirg'och hamda ilon va kaltakesaklar keng tarqalgan. Turkiya — industrial-agrar mamlakat. Mamlakatda xrom (dunyoda 3- o'rinda), surma, temir rudasi, volfram, mis, marganes, simob, boksit, oltingugurt qazib olinadi. Qora va rangdor metallurgiya rivojlangan. Neftni qayta ishlovchi va kimyo zavodlarida mineral o'g'itlar, ishqorlar, uy-ro'zg'or, kimyo mahsulotlari ishlab chiqariladi. Mashinasozlikda yengil avtomobillar, yuk mashinalari, avtobuslar, qishloq xo'jaligi mashinalari, dengiz kemalari, stanoklar, elektr jihozlar ishlab chiqariladi. Zamonaviy oziq-ovqat va to'qimachilik, qurilish materiallari va sement sanoat korxonalari faoliyat ko'rsatmoqda. Teri — poyabzal; mebel va qog'oz ishlab chiqarish rivojlangan. Qishloq xo'jaligida bug'doy, arpa, suli, makkajo'xori, javdar, sholi, sabzavot ekinlari yetishtiriladi. Tamaki yetishtirishda dunyoda oldingi o'rinlardan birida turadi. Bog'dorchilik va uzumchilik keng rivojlangan. Bundan tashqari, choy, grek yong'og'i ham yetishtiriladi. Chorvachilikda qo'ychilik, echkichilik, qoramolchilik, yilqichilik rivojlangan. Turkiya angor echkisi junini eksport qilish jihatdan dunyoda oldingi o'rinlardan birida turadi. Ipakchilik va baliqchilik rivojlanmoqda. Turizm yaxshi rivojlangan. Yirik shaharlari: Istanbul, Anqara, Izmir, Adana, Bursa, Konya, Antaliya. Istanbul

— turizmning yirik markazlaridan biri bo'lgan shahar. Unga miloddan awalgi VII asrda asos solingan. Dastlab Rum imperiyasi poytaxti bo'lgan. U paytda Konstantinopol deb ham yuritilgan. Hozirgi nomini 1930- yilda olgan. Shaharda muqaddas Sofiya muzeyi, ajoyib machitlar bor. Vizantiya va musulmon arxitekturasi yodgorliklari ko'p. Turkiyaning transport tizimi taraqqiy etgan. Unda avtomobil transportining roli katta. Dengiz transporti ham rivojlangan. Eksportida oziq-ovqat, yengil sanoat, elektr texnika, paxta, tamaki, quruq mevalar, qishloq xo'jalik mahsulotlari yetakchilik qiladi. Importida mashina uskunalari, xomashyo, transport vositalari va boshqalar ustun turadi. Pul birligi: Turkiya lirasi. Eron,Afg'oniston,PokistonIslomRespublikalari Eron Janubi-g'arbiy Osiyo'da joylashgan davlat. Yaqin Sharq, Kaspiy dengizi, Fors ko'rfazi, Iroq, Afg'oniston, Pokiston, Turkmaniston bilan chegaradosh. Ma'muriy jihatdan 23 provinsiyaga (ostonaga) bo'linadi. Davlat tuzumi — Islom Respublikasi. Davlat boshlig'i — Prezident. Qonun chiqaruvchi hokimiyat — 2 palatali parlament.Aholisining soni 2004 yil boshida 66,4 mln. kishini, o'rtacha yillik o'sish sur'ati 1,5 foizni tashkil etadi.Islom diniga mansublar 89 %, qolganlari boshqa dinlarga mansublar.Davlat tili — fors tili. Etnik tarkibi: forslar 60 %, ozarbayjonlar 16 %, kurdlar 9 % ni tashkil etadi, yana 600 ming armanlar, 100 ming yahudiylar, 80 ming lo'lilar, 20 ming gruzin va boshqalar istiqomat qiladi. Mamlakatdan tashqarida 600 ming eronlik yashaydi. Aholi zichligi har km 2 ga 41,0 kishi. Shahar aholisi 49 %, tug'ilish har ming kishiga 31,3 kishi. O'lim darajasi har ming kishiga 6,1 kishidan to'g'ri kelib, tabiiy o'sish 2,4 % ga teng. O'rtacha umr davri erkaklarda 67 yosh, ayollarda 73 yoshga teng. Aholining tarkibida 14 yoshgacha bo'lganlar 40 %, 15—64 yoshgacha bo'lganlar 55 %, 65 yoshdan kattalar 5 % ni tashkil qiladi.

Eron — BMT, XVF, OPYEK ga a'zo. 1979- yil 1- aprel kuni mamlakat mustaqil Islom Respublikasi deb e'lon qilindi. Mamlakat iqlimi subtropik va kontinental iqlim. Mamlakat hududining yarmini tog'liklar tashkil etadi. Eng baland joyi Demavend vulkanida — 5604 metr. Mamlakat hududining shimoli-sharqiy qismida pasttekisliklar bor.Asosiy daryosi Karun. Yer maydonining 11 °i ini o'rmon egallagan bo'lib, unda dub, buk, temir daraxti, akatsiya, kashtan. zarang o'sadi. Mamlakat janubidapast butalar o'sadi. Hayvonlardan tog' echkisi, qo'y, bo'ri, tulki. sirtlon, qoplon, ayiq, olmaxon, bug'u, to'ng'izlar bor. Qushlardan flamingo, kaklik kabilar yashaydi. Eron — industrial-agrar mamlakat. Qishloq xo'jaligida bug'doy ko'p yetishtiriladi. Haydaladigan yerlar 10 %, doimiy donli ekinlar 1 %. vaylovlar 27 %, o'rmonlar 11 %, bo'sh yerlar 51 %.Sug'oriladigan yerlar maydoni 94 ming km-. Arpa. sholi, sabzavot ekinlari, sitrus o'simliklari, shaftoli, anjir, anor, xurmo kabilar yetishtiriladi. Qandlavlagi, choy, shakarqamish, tamaki yetishtirish ham rivojlangan. Chorvachilik eksportbopxususiyatga ega.Qo'y, echki, qoramol, tuyachilik rivojlangan. Mamlakat qora ikra eksporti bo'yicha jahonda Rossiyadan keyin 2- o'rinda turadi. Dur ishlab chiqarish hamrivojlangan. Eron jahonda neft va tabiiy gaz bilan eng yaxshi ta'minlangan. Shuningdek, temir rudasi, ayrim rangdor metall konlariga ham ega. Shu sababli metallurgiya sanoati shakllanmoqda. Sanoatning plastmassa va soda, oltingugurt va ammiak, sun'iy gaz, ishqorlar ishlab chiqarish tarmoqlari rivojlangan. To'qimachilik, oziq-ovqat, tamaki fabrikalari bor. Sement va qurUish materiallari ishlab chiqariladi. Metallurgiya zavodlari kichik ko'lamda po'lat va cho'yan ishlab chiqaradi. Mamlakatda yig'ma avtomobillar, traktorlar, sovitgichlar, konditsionerlar, televizorlar, magnitofonlar, radiopriyomniklar, uy-ro'zg'or va elektr texnika mahsulotlari ishlab chiqariladi.Turizm ancha taraqqiy etgan. Yirik shaharlari: Tehron, Mashhad, Isfaxon,Tabriz, Sheroz, Abadan.

Afg'oniston Islom Respublikasi Afg'oniston Eron, Turkmaniston, O'zbekiston, Tojikiston va Pokiston davlat-lari bilan chegaradosh, materik ichkarisida joylashgan mamlakat. Ma'muriy jihatdan 29 viloyatga bo'linadi. Respublika tuzumida Oliy qonun chiqaruvchi hokimiyat — Loyya Jirg'a va Milliy Kengash. Davlat boshlig'i — Prezident. Relyefi tog'li. Iqlimi shimolda kontinental, janubda tropikdan subtropikkacha o'zgarib boradi. Tabiiy boyliklari yetarli o'rganilgan emas. Aholi soni 29 mln. kishi, zichligi 1 km 2 ga o'rtacha 44 kishi. Hat 1000 kishiga tug'ilish 37 va o'lim 19 kishidan to'g'ri keladi. Aholining 0—15 yoshdagilari 43%, 64 va undan yuqori yoshdagilari 3% ni tashkil qiladi. O'rtacha umr erkaklarda 43, ayollarda 42 yoshga teng. Aholisi ko'p millatli. Asosiy millat vakillari — pushtunlar bilan bir navbatda tojiklar, o'zbeklar, turkmanlar, xazorliklar va boshqalar istiqomat qiladilar. O'zbeklar shimoliy va shimoli-g'arbiy provinsiyalarda, tojiklar shimoliy va shimoli-sharqiy provinsiyalarda keng tarqalgan. Turkmanlar «Badxid» provinsiyasida, xazorliklar «Bomiyon» va «Xirot» provinsiyalarida istiqomat qiladilar. Xo'jaligi. 1979 yildan boshlab deyarli 10 yil davom etgan fuqarolar urushi tufayli, achinarli ahvolga tushib qolgan.Sanoat tarmoqlaridan neft qazib olish, qurilish materiallari ishlab chiqarish, yengil va oziq-ovqat tarmoqlariga tegishli korxonalar Kobul, Mozori-Sharif, Maymana, Qunduz va boshqa shaharlarda faoliyat ko'rsatmoqda.Hozirgi vaqtda xalqaro hamjamiyat ajratgan moliyaviy yordamlar asosida zamonaviy sanoat korxonalar qurilmoqda. Qishloq xo'jaligining asosini sug'orma dehqonchilik tashkil etadi. Keyingi yillarda yuz bergan siyosiy beqarorlik ekinlar tarkibiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Sug'orma yerlarning katta maydonlarida ko'knori o'stirilib, qora dori va geroin ishlab chiqarish uchun asos tayyorlanmoqda. Afg'onistonning keyingi yillarda qora dori va geroin yetkazib berish bo'yicha yetakchilikni qo'ldan bermay kelayotganligi

qo'shni davlatlar, shu jumladan O'zbekistonda ham notinchlik keltirib chiqarmoqda. Umuman olganda, dehqonchilikda boshoqli ekinlar va paxta ekish, meva va uzum yetishtirish muhim rol o'ynaydi. Chorvachilik ekstensiv xususiyatga ega. Qo'ychilik va echkichilik birmuncha yaxshi rivojlangan. Transport tarmoqlari ichida avtomobil transporti muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki tashilgan barcha yuk va yo'lovchilarning aksariyat qismi aynan avtomobil transportiga to'g'ri keladi. Keyingi yillarda O'zbekiston quruvchilari yordamida ko'plab daryolarda buzilgan ko'priklar qaytadan tiklandi. Undan tashqari bir qator yangi ko'priklar ham barpo qilindi. Havo transporti endi-endi rivojlantirilmoqda. Mamlakatning Kobul, Mozori-Sharf, Qandahor va Xirot shaharlarida aeroportlar ishlab turibdi.Afg'oniston O'zbekiston bilan o'zaro manfaatli iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishga intilmoqda. Bu o'rinda qator ishlar ham amalga oshirilganligini ta'kidlab o'tish zarur (Shimoliy hududlarni yoqilg'i, elektr energiya va suv bilan ta'minlashda va boshqa tadbirlar hayotga tatbiq etilmoqda). Pokiston Islom Respublikasi Pokiston Eron, Afg'oniston va Hindiston davlatlari bilan chegaradosh, janubidan esa Arabiston dengiziga tutashdir. Ma'muriy-hududiy tuzilishi — Federativ Respublika. Oliy qonun chiqaruvchi hokimiyat — parlament (Milliy Assambleya va Senat). Davlat boshlig'i — Prezident. Relyefi janubdan shimolga va shimoli-sharqqa tomon ko'tarilib boradi. Iqlimi subtropik va tropik xususiyatli.Aholining soni 148,4 mln. kishi, o'rtacha zichligi 1 km 2 ga 193 kishi. Har 1000 kishi hisobiga tug'ilish 32, o'lim 14 kishiga to'g'ri keladi. Aholining 0 — 15 yoshdagilari 42%, 64 va undan yuqori yoshdagilari 4% ni tashkil qiladi. O'rtacha umr 61 yoshga teng. Urbanizatsiya darajasi — 28%.

Pokiston Islom Respublikasi — agrar, industrial yonalishga asoslangan ko'p ukladli xo'jaiikka ega mamlakat. Uning tarkibi Panjob, Sind, Shimoli-g'arbiy chegaraoldi, Belujiston provinsiyalari hamda Islomobod joylashgan federal poytaxt hududidan iborat.Pokiston ham tog', ham tekislik mamlakati. Shimoliy hududlarida Hindiston, Qoraqurum va Himolay tog' tizimlari uchrashadi. Himolay tog'larining chekka g'arbiy qanotida 2005 yilning oktabr oyida dahshatli zilzila yuz berdi. U 40 mingdan ortiq kishining halok bo'lishiga, 100 ming kishi jarohatlanishiga, salkam 3 mln. kishi esa boshpanasiz qolishiga sabab bo'ldi. Iqlimi tropik va subtropik iqlimdan tashkil topgan. Mamlakat aholisining soni 2004 yilning 1 yanvariga nisbatan 148,4 mln. kishini tashkil etdi. Bu ko'rsatkich bo'yicha Pokiston Xitoy, Hindiston, AQSh, Indoneziya va Braziliyadan keyin dunyoda 6- o'rinni egallaydi. Aholisining o'rtacha zichligi 183 kishiga teng. Tug'ilish koeffitsiyenti 32—34 promilleni, o'lim koeffitsiyenti esa 11—13 promilleni tashkil etadi. Aholi sonining 42% 0—15 yoshidagilarga, 4% — 65 va undan katta yoshdagilar hissasiga to'g'ri keladi. O'rtacha umr davri 64 yosh. Urbanizatsiya darajasi 28% ga teng. Mamlakatda Karachi, Revelpindi, Islomobod, Peshavar kabi yirik katta va o'rta shaharlar mavjud. Pokiston ko'p millatli mamlakat. Asosiy millat qatoriga panjobliklar, sinkxlar, pushtunlar va belujlar kiradi. Aholining 98% islom diniga e'tiqod qiladi. Mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo'jaligi yetakchi rol o'ynaydi (YAMD ning 26% i). Qishloq xo'jaligida jami band aholining 50% dan ortiq qismi to'g'ri keladi. Asosiy tarmog'i — dehqonchilik bo'lib, bug'doy, sholi, shakarqamish, paxta yetishtirishga ixtisoslashgan. «Yashil inqilob» oqibatida o'zining donga bo'lgan talabini to'liq qondirmoqda. Sanoatining yetakchi tarmog'i yengil sanoat YAMD ning deyarli 10% yetkazit beradi. Unda sanoatda band aholining qariyb 40% mehnat qiladi. To'qimachilil sanoati eksportbop mahsulot ishlab chiqaradi. Undan tashqari metallugiya mashinasozlik, kimyo, oziq-ovqat, charm sanoati korxonalari ham

faoliyat ko'rsatmoqda. Hunarmandchilik va kosibchilik rivpjlangan. Tabiiy gaz, neft, ko'mir, xromitlar va boshqa turdagi qazilma boyliklar qazib olinmoqda. Mamlakat rivojlangan transport infratusilmasiga ega. Temir yol, avtomobil hamda dengiz transport! yaxshi rivojlangan. Valuta tushumlarining 2/3 qismi sholi va paxta to'g'ri keladi, 25% ni esa to'qimachilik sanoati ta'minlaydi. Import tarkibida mashina va uskunalar, neft va neft mahsulotlari, mineral o'g'itlar va oziq-ovqat mahsulotlari sanoati ajralib turadi. O'zbekiston bilan eksport-import aylanmasi 1,4% ni tashkil etadi (2004 yil). Xulosa qilib aytganda Eronda shoh rejimi qulaganidan so'ng u yildan yilga o'zining mintaqaviy geosiyosiy mavqeyini mustahkamlab bormoqda. Eron davlati Yaqin va O'rta Sharqda, O'rta Osiyo va Rossiyada katta obro'ga ega. Eron hozirgi vaqtda G'arb bilan ham konstruktiv alo-qalar o'rnatishga intilmoqda. 1997-yil dekabr oyida Tehran shahri-da Islom konferensiyasi tashkiloti a'zolarining sakkizinchi yig'ilishi o'tkazildi. Undan kutilgan asosiy maqsad — Eron bilan Arab mamlakatlari o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilashga erishildi. Eronning islom va boshqa dinga qarashli mamlakatlar bilan munosabatlarini yaxshilashga. intilishi uning tashqi siyosatini mafkuradan xoli bo'lganligini ko'rsatmoqda Eron, ayniqsa, Rossiya bilan yaxshi aloqalar o'rnatishga erishdi. Eronga bo'lgan e'tiborning kuchayishi uning yaqin kelajakdagi roli bilan bog'lan-gan. Eron XXI asr o'rtalarida Janubi G'arbiy Osiyo mintaqasining yetakchi davlatiga aylanishi mumkin.XX asrning keyingi o'n yilliklarida bo'lib o'tgan ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlar natijasida Eronning Turkiya va AQSH bilan bo'lgan munosabatlari yaxshilandi. Iraq va Isroil bilan esa bir-muncha yomonlashdi, Turkiya va Isroilning Rossiya bilan bo'lgan munosabatlari yana ham «uzoqlashdi». Shu vaqtning o'zida Iraq va Eronning Rossiya bilan bo'lgan aloqalari kuchaydi.O'zbekiston—Eron munosabatlari ikkala tomonga ham man-faat keltiruvchi yo'nalishda o'zaro do'stlik, hamkorlik ruhida rivo-jlanmoqda.Turkiya O'rta Osiyodagi barcha davlatlar bilan iqtisodiy soha-da hamkorlik qilishga tayyor ekanligini bildirmoqda. Shu ma'noda O'zbekiston— Turkiya munosabatlari ham teng huquqlilik, ham korlik asosida rivojlanmoqda.

Похожие

AQSh madaniyati

Markaziy Osiyo davlatlarining tarkib topishi, hududi, chegaralari va geografik o’rni

Ingliz tili davlat tili hisoblangan mamlakatlar. Avstraliya

Ingliz tili davlat tili hisoblangan mamlakatlar. Kanada

Ingliz tili davlat tili hisoblangan mamlakatlar. Yangi Zelandiya