Dunyoning siyosiy xaritasini shakllanishi - География - Рефераты

Dunyoning siyosiy xaritasini shakllanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

Dunyoning siyosiy xaritasini shakllanishi Reja: 1. Dunyoning siyosiy xaritasini shakllanishi. 2. XX-asrning 90-yillaridan keyin y angi shakllangan davlatlar va ularning poytaxtlari :

Mazkur kurs ijtimoiy-geografik fan bo`lib, u aholi va xo`jalikni butun dunyoda, ayrim hududlar va mamlakatlarda rivojlanish va joylanish qonuniyatlarini tadqiq etadi. Mazkur kurs butun jahon xalqaro munosabatlarini, insoniyat va jamiyat bilan tabiatning o`zaro aloqalari, global muammolar va jahon taraqqiyotining hozirgi bosqichlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Mazkur fanning shakllanish va taraqqiyotida bir qator iqtisodchi geograf olimlarning hissasi ko`p. Masalan: N.N.Baranskiy, I.A.Vitver, N.N.Kolosovskiy, V.P.Maksakovskiy, V.Ya.Rom, K.F. Stroev. O`zbek iqtisodchilaridan Z.Akramov, A. Soliev, A. Ro`ziev. Jahon iqtisodiy va siyosiy geografiyasi ijtimoiy fan bo`lganligi uchun bir qator iqtisodiy va tabiiy fanlar bilan bog`langan. Masalan:iqtisod, tarix, falsafa, matematika, siyosiy va sotsial geografiya, aholi geografiyasi va tabiiy geografik fanlar biologiya, ximiya fanlari bilan bog`langan. Tadqiqot metodlari ham tobora boyib, kengayib bormoqda. Statistik, kartografik va tarixiy metodlardan tashqari yangi metodlar, masalan: matematik modellashtirish, kosmik metodlar paydo bo`ldi. Iqtisodiy geografik tadqiqotlar xo`jalik tarmoqlarini joylashtirishda ilmiy asoslashga, qulay joylashtirilishiga, planli xo`jalik yuritilishiga, aholini sotsial sharoitini yaxshilash bilan birga material, yoqilg`i va asosiysi mablag`ni ko`p iqtisod qiladi. Iqtisodiy-“ekonomicheskiy” so`zi lotin tilidan olingan bo`lib, xo`jalik yuritish degan ma`noni bildiradi. Mazkur fanni 1-bo`lib M.V.Lomonosov shunday deb atagan. Dunyoning siyosiy xaritasini shakllanishi. Ma`lumki, dunyo siyosiy kartasi hozirgi holatga kelgunga qadar ko`p marotaba o`zgarishga uchragan. Asrimizning boshlarida (XX-asrni) dunyo siyosiy kartasini o`zgarishiga kuchli turtki bo`lgan omil I-jahon urushidir. Ikki harbiy

siyosiy bloklar-“Antanta” va “Uchlar ittifoqi”ni bir-birlari bilan urushi I-jahon urushini keltirib chiqardi. “Antanta” harbiy tashkiloti 1895-1907 yillari tashkil topgan bo`lib, unga Fransiya, Angliya, Rossiya va Serbiya kabi mamlakatlar kirgan. “Uchlar ittifoqi” harbiy blokiga Germaniya, Avstriya-Vengriya, Italiya mamlakatlari kirgan bo`lib, bu harbiy blok 1882-yili tashkil topgan. I-jahon urushi 1914 yili boshlanib 1918 yili tugagan. I-jahon urushi yillari Belorussiyani g`arbiy qismi, Ukrainani G`arbiy qismi hamda Moldaviya (Bessarabiya) Germaniya va Ruminiya davlatlari tomonidan bosib olindi va o`sha davlatlarni mustamlakasiga aylandi. 1917 yil Rossiyada Oktyabr revolyusiyasi ro`y berdi va revolyusiya g`alaba qozondi. Oktyabr revolyusiyasidan so`ng Rossiyada fuqarolar urushi alanga oldi. Bu davrda birgina O`zbekiston hududi 3 davlatga bo`lingan bo`lib, ular: 1.Buxoro amirligi. 2. Xiva xonligi. 3. Qo`qon xonligi. Mazkur amirlik va xonliklar 1917 yilgacha ularning qoldiqlari esa 1920 yilgacha hukmronlik qilgan. 1921-22 yillari ular butunlay tugatildi. 1922-yil 30 dekabr kuni dunyo siyosiy kartasida yangi davlat paydo bo`ldi. Shu kuni R.K.P (b) ning Butun ittifoq I-s`ezdida R.S.F.S.R, Ukraina, Belorussiya va ZSFSR birlashib SSSR ni tashkil qildi. 193 6 yilgacha O`rta Osiyo respublikalari birin-ketin sobiq SSSR tarkibiga qo`shilib bordi. 1924 yil dunyo siyosiy kartasida 2-sosialistik davlat paydo bo`ldi. U MXR edi. Shunday qilib jahon mamlakatlari sosialistik va kapitalistik sistemaga bo`lindi. II-jahon urushi dunyoni qayta taqsimlash va sosialistik sistemani yo`qotish uchun 1939 yil boshlandi. 1940 yil G`arbiy Belorussiya, G`arbiy Ukraina va Moldaviya SSSR tarkibiga qayta qo`shib qaytarib olindi.Shu yili Boltiq bo`yi

respublikalari Latviya SSR, Litva SSR va Estoniya SSR lar tashkil topdi va SSSR tarkibiga qo`shildi. 1941-45 yillari SSSR-Germaniya urushi natijasida va Germaniyani engilishi munosabati bilan jahonda sosialistik sistema kengaydi va kuchaydi. G`arbiy Yevropadagi Germaniya tomonidan bosib olingan bir qator davlatlar Germaniya zulmidan ozod etildi va sosialistik davlatlar qatoriga qo`shildi. Ular quyidagilar: 1.Polsha 5. Ruminiya 2.GDR 6. Bolgariya 3.Chexoslovakiya 7. Yugoslaviya 4. Vengriya 8. Albaniya. 1945-yil yapon militarizmini tor-mor keltirilishi (SSSR tomonidan) munosabati bilan va SSSR tazyiqi ostida Horijiy Osiyoda 5ta davlat sosialistik sistema qatoriga qo`shildi. Ular Quyidagilar: 1.Xitoy xalq respublikasi. 2.KXDR 3.Vьetnam 4.Laos 5.Kampuchiya (Kambodja) 1959-yil Amerika qit`asida ham sosialistik davlat paydo bo`ldi.Bu davlat Kuba respublikasidir. S h unday qilib jahon soqialistik sistemasida jami 16 ta davlat mavjud edi. XX -a srning 2-yarmidan boshlab Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlarida milliy ozodlik harakatlari kuchayib ketdi. Bunday harakatlar ayniqsa Afrika qit`asida II-jahon urushida engilgan mamlakatlarning mustamlakalarida keskin tus oldi.Masalan: 1957 yilni o`zida Afrikada 20 ga yaqin davlat mustamlaka zanjirini uloqtirib tashlab ozodlikka erishdi. Shuning uchun 1957-yil Afrika mustaqillik yili deb e`lon qilingan.

Ma`lumki, I-jahon urushida Yer shari hususan, Afrika qit`asi o`sha davrdagi agressiv davlatlar Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Portugaliya, Ispaniya kabi davlatlar tomonidan bo`lib olingan edi. Mustamlakachi davlatlarni II-jahon urushida kuchsizlanishi va mag`lubiyatga uchrashi mustamlaka mamlakatlarida milliy ozodlik harakatlarini keskin tus olishiga sabab bo`ldi. 1990 yillarga kelib dunyo siyosiy kartasida kuchli o`zgarish ro`y berdi. Ular quyidagilar: -GFR va GDR birlashib yagona Germaniya davlatini tashkil topishi. -Varshava shartnomasi va O`IYOK tashkilotlarini tarqatib yuborilishi. -SSSR ning parchalanib ketishi natijasida dunyo siyosiy kartasida 15 ta suveren davlatni paydo bo`lishi. -Sosialistik tizimning emirilishi natijasida jahondagi sosialistik davlatlarni sosialistik sistemadan voz kechishi va suveren davlatlariga aylanishi. -Chexoslovakiyani ikki davlat bo`lib parchalanishi. Chexiya-Praga, Slovakiya-Bratislava -YUFSR dagi siyosiy ahvolni keskinlashuvi va o`zaro janglar natijasida 6 ta suveren davlatlar paydo bo`ldi. 2008 –yil fevral oyidan Serbiya tarkibidan Kosva avtonom o`lkasi ajralib chiqish arafasida turibdi. Ular: Xorvatiya-Zagreb; Bosniya va Gersogovina-Saraevo; Makedoniya-Skope; Sloveniya-Lyublyana Serbiya - Belgrad Chernogoriya – Podgoritsa Kosva - Prishtina -NATO ni yagona siyosiy ittifoqq a aylantirilishi. Dunyo siyosiy kartasidagi o`zgarishlardan yana biri XX-asrning 2-yarmida bir qator mamlakatlarni nomi va poytaxtlarini o`zgarishidir. Bunday holatga ham

ma`lum darajada sosialistik tizimning emirilishi, fan va madaniyat darajasining yuksalishi sabab bo`lmoqda. Davlat nomi va poytaxtlari o`zgargan mamlakatlar quyidagilar: Eski nomi: Yangi nomi: Yuqori Volta Burkina Fasa Bogota Santa-Fe-De-Bogota Fil suyagi qirg`og`i (Obidjon) Kot-D-Ivuar (Yamusukro) Yashil burun orollari Kobo-Verde Janubiy Rodeziya Zimbabve Birma (Rangun) Myanma ( Yangon) Vila ( Vanuatu) Port-Vila Tarava ( Kiribati) Bayriki Selinograd Ostona Frunze Bishkek Leningrad Sankt-Peterburg Andorra Andorra-Le-Veliya XX-asrning 90-yillaridan keyin y angi shakllangan davlatlar va ularning poytaxtlari : 1.Eritreya-Asmera 2.Mikroneziya Federativ Shtatlari (MFSH) –Palikir 3.Palau-Koror 4.Marshall orollari-Majuro. 5. GFR va GDR ning birlashishi (1989-yil oktyabr) – Berlin. 6. YAXDR va YAAR ning birlashishi – Sana. 7. Gonkong, Makao va Tayvanni XXR tarkibiga qo`shib olinishi (1997-2000 yillar) 8. SHarqiy Timorga (2002 –yil 20- o`zgargan davlatlar:

1. Tanzaniya – Dar-es – Salam – Dodoma. 2. Nigeriya – Lagos – Abuja 3. Qozog`iston – Almati – Ostona 4. Hindiston – Dehli – Nyu - Dehli 5. Kolumbiya – Bogota – Santa – fe – de – Bogota 6. Kribati – Tarava – Bairiki 7. Qirg`iziston – Furunze – Bishkek

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” Toshkent. 1997 y. 2. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2006 “Drafa” 3. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2005 “Ast- Press shkola” 4. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2000“Ast- Press” 5. “Atlas mira” Stran ы mira v kartax i sifrax. M. “Ast-Press” 2000 g. 6. Ahmedov B. Lotin Amerikasi. T.O`z dav nashr. 1963. 7. Arab mamlakatlari. Spr. O`zb. T. 1965. 8. V.V.Volskiy va b. Ekonimicheskaya geografiya kapitalisticheskix i razvivayushixsya stran. 2-chiqar. M. MGU. 1986-y. 9. “Geografiya: stran ы i narod ы ” Rossiya. g. Smolensk: “Rusich” 2000 g. 10. Internet ma`lumotlari “Osnovn ы ye demograficheskiye pokozateli po vsem stranom mira v 2007 godu” Razdel I - II 11. Jahon mamlakatlari. Spravochnik. T.O`zbekiston. 1990 y. 82 ta avtor. 12. WWW.ZIYONET.UZ

Похожие

Dunyoning siyosiy kartasida Markaziy Osiyo mamlakatlari

Qadimgi Yunon va Rim siyosiy tuzumining shakllanishi

Umumiy geografik ma’lumotlar. Dunyo siyosiy xaritasining shakllanishi

Dunyoning biologik resurslari

Dunyoning global muammolari