Буюк географик очишлар даври (XVI аср 1- ярми) - География - Рефераты

Буюк географик очишлар даври (XVI аср 1- ярми)

Загружено в:

10.09.2023

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Буюк географик очишлар даври ( XVI аср 1- ярми) Режа: 1. Даврга ( XV аср 1-ярми) қисқача тавсиф 2. Хр.Колумб, унинг биринчи (1492 й) сайёҳати 3. Колумб, уни иккинчи (1493 й) сайёҳати 4. Колумб, уни учинчи (1493 й) сайёҳати 5. Колумб, уни тўртинчи (1493 й) сайёҳати 6. Америка Вееспучинии сайёҳати. 7. Кабролнинг сайёҳати (1500)

Таянч иборалар : Даврни ( XV аср 1-ярми) қисқача тавсиф; Хр.Колумб (1435-1453 йиллар орасида туғилган) унинг биринчи (1492 й),иккинчи (1493 й), учинчи (1493 й), тўртинчи (1493 й) сайёҳатлари ва сайёҳатларининг тарихий географига қўшган хиссаси; Америка Вееспуччинии сайёҳати ва унинг аҳамияти; Кабролнинг сайёҳати (1500) ва унинг тарихий географияга қўшган ҳиссаси. XVI аср 1- ярмида капиталистик ишлаб чиқариш муносабатларини юзага келиши билан бозорларга муносабатлар кучайган . Пуллик айирбошлаш юзага келиши эса қимматбаҳо қазилма бойликлар ва зиравор ўсимликларга бўлган талаблари ортди. Аммо Ер шари тўҒрисидаги билимлар умумий тарзда бўлган. Бу даврда географик кашфиётлар ичида Христофор Колумб, Америго Веспучи, Васка да Гама, Каброл ва Могелл p нларни географик кашфиётлари жаҳон географиясида муҳим аҳамиятга эга бўлганлиги билан характерлидир. Христофор Колумб (1435-1456 йиллар орасида туҒилган) ни қачон туҒилгани, отаси ким бўлганлиги тўғрисида ҳам аниқ ма o лумотлар йўқ. Аммо Италия архивидан топилган ма o лумотларга кўра Колумб Христофор оиласига мансубдир. Шунинг учун уни Христофор Колумб деб юритилади. Коллумб аввал Италияда кейинчалик Португалияда келиб яшаган. У ўз даврини моҳир сузувчиси ва астрономия юилим эгалиги билан жаҳон тушхида сақланган машҳур сайёҳдир. . Сайёҳ ўз ҳаётида тўрт марта экспедицияда бўлган. У биринчи экспедициясига 1492 йил 90 кишидан иборат аoзолари билан 3 та кемада Испаниядан чиқиб Атлантика оекани бўйлаб Ғарбга томон сузиб конар оролларидан ўтиб, Бигама ороли яқинидаги оролга келиб у оролга Сан- соловодор деб ном берган. Бу оролда у тропик ўрмонларни оролдаги маржонларни кўрган ва улардан олган. Сайёҳ бу оролларда яшайдиган

яланҒоч, қизил танли одамларни кўрган, суҳбатлашган ва улардаги олтин тақинчоқлар тўҒрсида ма o лумотлар олган. Колумб оролидаги Ерли аҳоли билан кемада жануб томон сайёҳат қилиб, қиммат баҳо бойликлар ахтарган. Аммо сайёҳ жанубдаги оролдан бойликлар тоаолмаган. Бу оролга Колумб Фернанд, я o ни испания короли номини қўйган. Сайёҳ Куба ери катта эканлигини, кўп майда ороллар борлигини кўриб у оролдаги ўсимликлар ва ҳайвонлардан намуналар олган. Колумб бу ерларни Осиёни шарқи, Хитой ерлари бўлса керак деган хулосага келган. Бу ерда пахта, тамаки, макка жухори каби фкинларни қандай етиштиришлари тўҒрисида ма o лумотлар олган. Колумб бу ерларда оролни кашф қилиб унга «Садам Каролия» деб ном берган. Сайёҳлар қайтишда Кубани жанубий қисмидан шарқ томон сузиб, баланд тоғли соҳил бўйлаб аҳоли зич жойлашган оролларга келиб, унга Эспан p ола (ҳозирги Гаито ороли) я o ни Испан ороли деб ном берган. Шу орол ёнида сайёҳларни кемаси «Светая Мария» чўкиб кетган. Шунинг учун бу жойга Новидод деб ном берган. Шундай қилиб бу ерда Европани биринчи қишлоҒи (Новодод) пайдо бўлган. Колумб шу қишлоқдан ўз юрти Испанияга (1493 йил) қайтиб келган. Сайёҳ ўзи билан олиб келган олтин буюмлар, ўсимликлар намунаси, хайвонлар ва бир неча қизил танли индеицлар давлат раҳбариятига топширган. Колумб ўзи бўлган жойларни Индия ёки Хитой ёки Япония э o лон қилган. Колумб иккинчи сайёҳатга 1493 йил (кузда) Испанияни жануби Кадис шаҳридан йўлга чиқиб Атлантика океанида жойлашган Канар ороли жанубидан ўтиб Ғарбга томон сузиб, Сарг p асов оролини жанубидан ўтиб ўсимликлар билан қопланган, оролга келадилар. Колумб бу оролга Доминикғо деб ном беради. Сайёҳлар бу оролдан шимолга томон сузиб кичик оролга келадилар ва бу оролга Мария - Галанта деб, ўз кемаси номи билан атаган. Бу оролдан

сайёҳлар шимолий Ғарбга сузиб яна бир оролга етдилар. У оролга (Испания мачти) Гвадалупа деб ном берган. Сайёҳлар бу ер оролдан Шимолга Ғарбга томон сузиб Санта-Курс (Колумб Дев орол деб аталган). Пуэрто -Рико (Богатия гаван) оролларидан ўтиб илгари ўзи бўлган Эспан p ола оролидага Новидод портига келган. Сайёҳлар бу оролни шимолий соҳилида шаҳар қуриб унга Изабел деб ном берди. Сайёҳлар бу жой атрофларида олтин борлиги тўҒрисида ма o лумотлар олиб, сайёҳларни 500 таси шу шаҳарда қолдириб, қолган аoзоларига Колумбнинг акаси Диэгани бошлиқ келиб қолдириб ва Колумб 12 та кема билан Испанияга қайтди. Сайёҳлар қайтишда Кубани жануб томонидан сузиб Ямойка, Сант p яго оролида бўлади. Сўнгра Кубани Ғарбига томон бўйлаб сузиб, қуруқликни кўради. Бу қуриқликни Колумб ўз аoзоларигаОсиё материги деб ишонтиради. Сўнгра сайёҳлар Ямойка ва Эспонбола оролларини жанубий томонларини айланиб ўтиб ватанига қайтиб келган. Колумбни учинчи сайёҳатига (1498 й. май) Испанияни жанубий Ғарбида Сан-Лукар шаҳридаги Атлантика океанига чиқиб, Ғарбга томон сузиб Модоейро, Канор, Порро оролларидан ва Яшил бурун оролидан ўтиб, экспедиция аoзолари сувдан чиқиб турган учта баландликка келадилар. Бу ерга Тринидад деб ном беради. Сўнгра сайёҳлар Китоз ва Паст p -Дракон каби қуйилмалардан ўтиб очиқ денгизга чиқиб Маргарита (испанлар жемчуг дегани) оролига келиб у орол атрофида бир неча оролларни кашф қилади ва шимолга томон юриб Эспонвола оролига келади. Эспонволода Колумбни ўз иккинчи сайёҳатида қолдирган акаси раҳбарлигидаги аoзолар асрга олиб Испанияга жўнатади. Аммо испания раҳбарияти Колумбни тезда озодликка чиқаради. Колумб 1502 йил тўртинчи экспедицияга жўнайди. Колумб тўртинчи сайёҳатга Испанияни жанубий Ғарбидаги Кодисса қу қуйилмасидан Атлантика океани бўйлаб Ғарбга томон сузиб Мортиника оролига, ундан Эспанвола оролига келади. Аммо Колумб ва уни аoзоларини

оролга киритмайди. Шундан сўнг сайёҳ Карб денгизи бўйлаб сузиб Ямойка оролига, ундан Кубани жанубий соҳилларига, ундан Ғарбга томон сузиб Мексиканинг шарқидаги Гандурас (16 0 ш.к. 86 0 г.у.) аҳоли пунктига келиб бу ерда 9 ой бўлиб, сўнгра Никаратураа. Коста Рико, Панама ахоли пунктларидан ўтиб, жанубий Американи шимолидаги Дар p енский қўйилмасига келган. Шу ерда Колумб бу ерларда Хинд океан йўқлигига тўлиқ ишонч ҳосил қилиб, Дар p енский қўйилмасидан чиқиб кичик антил ороллраидан ва Карб денгизи, ундан Доминико Республикасига келиб шу жойдан Испанияга қайтиб (1504. 7.сен.) келади. Колумб сайёҳатдан қайтиб келганда Испания подшоси Изабелло вафот этганлиги сабабли, янги подшо Фердинанд Колумбни яхши кутиб олмайди. Аксинча, Колумбни адмерал лавозимидан бош торишга талаб қилади. Уни кашфиётларини тан олмади ва Колумбга кашфиётлари тўғрисида ўлгунича э o лон қилмасликка шарт қўйди, уни барча ҳуқуқлардан маҳрум қилади. Шундай оҒир аҳволда қолган Колумб 1506 йили вафот этди. Аммо Колумбни географик очишлари тарихий география фани учун муҳим ўрин эгаллайди. Колумбни сайёҳатлари давомида энг муҳим кашфиёти магнит оҒиш ходисасини сезганлигидир. Колумб сайёҳатидан сўнг Ер магнит китобларини ўрганишни бошлаган. АМЕРИГО ВЕЕПУЧЧИ ЭКСПЕДИЦИЯСИ Америго Веепуччи 1452 йил Флоренция (Италия) шаҳрида савдогар оиласида туҒилган. У уй ма o лумоти олган ва 40 ёшгача савдогарлик хизматида бўлган. 1496-1500 йиллар «Хиндистон» савдо экспедициясида ва 1501-1504 йилда эса Португалия сузувчилари билан хизматда бўлган. 1504 йили ўз юрти Испанияга келиб 1512 йилда вафот этган. Архив ма o лумотларидан ма o лум бўлишича, 1497-1507 йиллар ( XVI аср) орасида сайёҳ тўрт марта сайёҳатда бўлган. Сайёҳатини олдинги иккитаси Испания хизмати давомида, кейинги иккитаси португалия хизмати давомида бўлган.

Америго Веспуччининг энг аҳамиятли сайёҳати 1501-1502 йилги сайёҳатидир. Бу сайёҳатга Лиссабон (Испания) шаҳридан чиқиб рока бурнига (10 0 х.у.) ундан Атлантика океани бўйлаб Ғарбга жанубга томон сузиб жанубий Американи шарқи чекасидаги ҳозирги Кабу Бранку буруни орқали ўтиб, Бразилия Бойя порти орқали сайёҳлар Рио-де-Жанейрога, ундан Каноне (25 0 ж.к) ва ниҳоят ҳозирги жанубий Георгия оролига келганлар. Сайёҳлар бу ердан чиқиб, шимолга томон сузиб Африканинг Ғарбидаги Гвиней аҳоли пунктига, сўнгра Азор Азорский 0 ва 39 0 ш.к. оролига томон сузиб 1502 йили (7 сентябр p ) ўз юртлари Лиссабон ундан шаҳарга қайтиб келган. Америго Веспуччи сайёҳат экваторни жанубида материк йўқ деган фикрни ёлҒонлигина ўзи бўлган жанубий қурурликларда одамларнинг зичлиги, хайвонлар оламининг кўплиги жиҳатидан Европа, Осиё материкларидан қолишмаслигини исботлаган. ВАСКО ДА ГАМА ЭКСПЕДИЦИЯСИ (1497-1499 ЙИЛ). 1497 йил Португалия раҳбарияти Ҳиндистонга бориш учун 4 та кемада сайёҳат уюштириб, уларга ҳамрох қилиб Васкр да Гамани тайинлаган. Сайёҳлар Лиссабон (Португалия) шаҳридан Атлантика океанига чиқиб Африка материгининг Ғарбий соҳиллари бўйлаб жанубга томон сузиб, шимолий Елен ороллари (сев. Елена 17 0 ж.к. 5 0 Ғ.у.) борқали ўтиб, жанубий Шарқ томон сузиб Африкани жанубий шарқидаги Яхши Умид бурнига (М.Лоброй. Надежди - ҳозирги Кейптлун шаҳри ёнида) у ердан чиқиб шарқий шимол томон сузиб Мўзамбикка (Португалияликлар 1498 йилдан кела бошлаган ва 1609 йилдан мустамлака деб э o лон қилган) келган. Бу ерда Малин шайхи сайёҳларни Ҳиндистонга бошлаб бориш учун Аҳмад ибн - Мажидни тайинлаган. 1498 йил (апр.) сайёҳлар ибн Мажид билан Малендан чиқиб Ҳиндистоннинг жанубий Ғарбидаги Кожикода потига (11 0 ш.к 76 0 г.у) келган. Бу шаҳарга Европа ва Осиё давлатларидан кўплаб савдогарлар келиб

савдо-сотиқ қилар эди. Бу ерда сайёҳлар ўзлари билан олиб келган маҳсулотларни алмаштириб, Португалияга (1499) қайтиб келган. Васко да Гама сайёҳати натижасида Америка материги жанубий материк билан қўшилмаганлигини исботлади. КАБРОЛ ЭКСПЕДИЦИЯСИ Каброл раҳабрлигидаги экспедиция португалияни Лиссабон шаҳридан чиқиб (1500 й) Атлантика океани бўйлаб Ғарбий-жануби томон сузиб, Жанубий Американи Бразилия ерларига келган ва у ерга Порт Сегур (хавфсиз Ғавоно) деб ном берган. Сайёҳлар бу ердан чиқиб жанубий-шарқа томон сузиб Африкани жанубий Ғарбидаги Яхши Умид бурнига, сўнгра сайёҳлар Африканинг шарқий соҳиллари бўйлаб шимолий-Ғарбга томон Хинд океани кесиб ўтиб Ҳиндистоннинг шарқий соҳили бўйлаб жанабга томон сузиб, Хиндистонни жанубини айланиб ўтган ва Бенган қуйилмаси бўйлаб шимол томон сузиб Хиндистонни йирик Кал p кута шаҳрига келган. Аммо сайёҳларга бу ерда савдо ишлари билан шуҒулланишга руҳсат берилмади. Шунинг учун сайёҳлар бу ерга бошқа мамлакатлардан келган савдогарлар билан (Цейланда) савдо ишларини олиб борганлар. Сайёҳларнинг бу ишларидан Ғазабланган асарблар, пуртугалияликларга ҳужум қилиб, улардан 50 нафарини ўлдирган. Шундан сўнг Каброл Каликута шаҳри ёнидаги Кочин, Каннар ороллари раҳабарларига мурожаат қилиб савдо ишларини қилиш учун илтимос қилди. Бу ердан чиқиб сайёҳлар ўз юртлари Лиссабонга қайтиб (1501 й) келган (июл ойида). Каброл бошчилигидаги экспедициянинг муҳим натижаси Бразилия оролини ва Атлантика океани орқали хиндистонга бориш йўлини очганидир ҳамда португалия подшосига бир неча тўти қушлар олиб келганлиги бўлди. Сайёҳ экспедицияси тарихий география учун алоҳида аҳамиятга моликдир.

Адабиётлар : 1. Антошка Я.Ф. Слов p ев А.И. История географического изучения земли. Вқпуск - 1. Из-восита МГУ. 1962. 2. Магидович И.П. Магидович А.П. Очерки по истории географических открқтий. М., 1982-1985. (1-2-3-4-5 том.)

Похожие

Халқ ларнинг географик кашфиётлари (XVI аср 2-ярми ва XVIII асрлар)

Ўрта аср туркистон халқ ларининг географик билимлари (VIII-XVII асрлар)

Табиий географик районлаштириш

Европанинг географик ўлкалари

Ахолининг географик урганилиши