Табиий географик районлаштириш - География - Рефераты

Табиий географик районлаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

www.arxiv.uz Т абиий географик районлаштириш Р е ж а : 1 . Табиий географ и к райо н лаштир и ш й ў лл а ри 2.Табиий географик райо н ла ш тиришн и нг асосий тамойил(принцип)лари 3. Таксономик бирликлар ҳақида тушунча

www.arxiv.uz Табиий географик районлаштириш объектив мавжуд ҳудудий табиий г еографик мажмуаларни ўрганиш, уларга миқдор ва сифат кўрсаткичлари асосида таъриф бериш, шу асосда ў лкадан унумли фойдаланиш масалаларини ҳал қилиш география фани олдида турган энг муҳим масалалардан бридир. Табиий географик районлаштириш регионал бирликларни табиатда объектив мавжудлиги, уларнинг доимо бир-бири билан узвий алоқада эканлиги ва ўзаро боғлиқлиги каби диалектик-материалистик методалогияга асосланади. Табиий географик районлаштиришнинг илмий принциплари ана шу методология асосида ишлаб чиқилган. Табиий географик районлаштириш муаммолари бўйича Н . А . Гвоздецкий, Н . И . Михайлов , Г . Д . Р их тер, В . И . Прокаев, А . Г . Исаченко, Ф . И . Милъков, В . М . Четир к ин каби йирик табиий г еограф олимлар кат т а и лмий иш олиб бордилар. Табиий географик районлаштириш ў лкада олиб бориладиган тадқиқотнинг географик босқич ида муҳим х и собланади ва у р е гион н ом л ар и ни объ е ктив, асосли равишда ажратиш , уларни мукаммал тасвирлашга, табиий мажмуалараро ва мужассамалараро алоқаларни сон ва сифат жиҳатидан чуқур таҳлил қилишга имкон беради. Табиий географик районлар ривожланиши, тарихи, географик ў рни, табиий географик жараёнларга, тартибий қисмларнинг мажмуига к ў ра бир- биридан фарқланади. Ҳар бир табиий географик бирлик бир бутунлиги, атмосфера циркуля ция сида, гидрогеография тармоқларнинг хусусиятларида, ўсимлик ва ҳайвонот оламида, зонал ва азонал омилларда намоён бўлади. Табиий географик районлашт и ришнинг асосий тамойиллари 1. Ҳудудий бир бутунлик тамойили Табиий географик бирликларнинг муҳим хусусиятларидан бири уларнинг майдон жиҳатидан бир бутунлигидир. Бу тамойил ҳар бир регионнинг ер юзида бошқа ерда қайта учрамаслиги, уларнинг хусусий белгиларига эга эканлигига асосланади. Бир табиий географик регион фақат бир жойда яхлит ҳолда мавжуд бўлади. Бошқа жойларда худди шундай

www.arxiv.uz регион такрорланмайди, лекин айрим ўхшаш хусусиятларга эга бўлиши мумкин. 2. Ландшафтлар ривожланиш тарихининг бирлиги тамойили Бу тамойил мажмуали табиий географик районлаштирищда асосий тамойиллардан биридир. Бу тамойил табиий географик районлаштиришнинг ҳамма босқичида ҳисобга олинади. Чунончи табиий географик районларни ажратишда уларнинг геологик ҳамда геоморфологик ривожланиш ва ландшафтлар генезиси асос қилиб олинадн. Лекин табиий географик зоналарни ажратишда бу тамойил дан фойдаланиш мумкин эмас. Чунки зонанинг ўзида г е ологик ва геомо рфо логик тараққиёти ҳамда ландшафтларни ёши жиҳатидан бир-биридан фарқ қилувчи табиий мажмуалар ҳам учрайди. 3. Мажмуалилик тамойили. Бу тамойили га к ў ра табиий г еографик районлаштириш ландшафтларнинг бир ёки бир н е ча етакчи компоненти эмас, балки барча компонентлари биргаликда ҳисобга олиниши керак. Масалан, табиий г еографик бирликларга ажратишда г е ологик- геоморфологик тузилиши, рельфи ёки иқлимгина эмас, тупроқлари, ў симл и клари, ҳайвонот дунёси, ер усти ва ер ости сувлари, табиий географик жараёнлардаги ўхшашлик ва тафовутлар ҳам аниқланиши ҳамда эътиборга олиниши лозим. Шундай қилганда табиий географик районлаштиришда мажмуал ил ликка амал қилинган бўлади. Табиий географик районлаштиришнинг компонентлар бўйича районлаштиришдан асосий фарқи ана шу мажмуалилик тамойили га амал қилинишидадир. 4. Нисбий бир хиллик тамойили Ер юзаси табиий хусусиятларга кўра бир-бирининг фарқ ташқариган ниҳоятда кўплаб қисмларидан иборат. Табиий географик районлаштиришда ана шу ўзига хос қисмлар ўхшашлик хусусиятларига қараб бир бутун ҳудудий бирликларга бирлаштирилади, тафо - вутларига қараб эса бир-бирндан ажратилади. Табиий

www.arxiv.uz географик бирликларга ажратишда ландшафтлардаги энг асосий ўхшаш хусусиятдар ҳисобга олинада. Бу хусусиятларни белгилаш эса районлаштириш босқичлари ҳамда тадқиқот масштабига боғлиқ, бошқача қилиб айтганда районлаштиришнинг турли бирликларини ажратишда ҳар хил белгилар асос қилиб олинади. Ана шунинг учун бу принцип нисбий бир хиллик принципи дейилади. Табиий ҳудудий мажмуаларни шаклланиши ва ривожланиши кўп жиҳатдан уларнинг лито г ен , гидроиқлимий ва биог е н компонентларига боғлиқ . У ларнинг геологик пойдевори лито г ен тарк и бига кўра нисбатан бир хил тоғ жинсларидан иборат б ў л и б турлича ҳолатда ётади. Табиий ҳудудий мажмуалар табиий география ўрганадиган асосий объектдир. Табиатда уларнинг аниқ чегаралари бор, ўзига хос табиий географик хусусиятлари ва ривожланиш ҳамда тар қ алиш қонуниятлари мавжуд. Таксономик бирликлар ҳақида тушунча Табиий географик районлаштиришда географиянинг шу сохаси билан шуғилланган омиллар турлича районлаштириш таснифини таклиф қилади лар. Бу тизимларнинг айримлари ландшафтларнинг фақат зонал хусусиятларига асосланган бўлса, баъзиларида азонал хусусиятлар, яна бошқаларида эса ҳам зонал, ҳам азонал хусусиятлар ҳисобга олинган. Табиий географик районлаштиришнинг таксон о мик бирликлари асосан қуйидагилардир: т абиий географик ў лка - табиий географик провинция - табиий географик область - табиий географик район - ландшафт. Табиий географик ў лка - материкнинг геологик ҳамда геоморфологик тузилиши, микроиқлим шароити жиҳатидан бир бутун, ландшафтнинг маълум кенглик ҳамда баландлик зоналлигн таркибига эга бўлган қисмидир. Табиий географик ў лка ландшафтларнинг таркиб топишда уларнинг геологик-геоморфологик тузилиши, иқлим шароити ҳамда тарихий ривожланиш хусусиятлари да етакчи роль ўйнайди. Ландшафтнинг бошқа компонентлари ҳам ана шуларнинг бевосита таъсирида бўлади.

www.arxiv.uz Туркистон ў лкаси ҳудудини ривожланишнинг юқорида айтиб ўтилган негизлари асосида ку й идаги табиий г еографик ўлкаларга ажратилган: 1. Тоғли 2. Т екислик Табиий географик провинция - зона доирасида географик узо қ лик бўйлаб иқлимнинг ўзгариши ҳамда рельефи ва г е оморфологик тафовутлар натижасида таркиб топади. Табиий г еографик привинция зонанинг г еографик ў рн и , иқлими ҳамда о рографик г е оморфологик хусусиятлари, ўсимлик қоплами , тупроқлари, е р ости сувлари, табиий географик процесслар, ҳайвонот олами ва бошқаларда мужассамлашган йирик қисмларидир. Бунга Туркистон табиий географик ў лкасининг Жун ғ ория-Тяньшан, Марказий Қ озо ғ истон, Турон провинциясини мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Табиий географик область - провинциянинг бир қисми бўлиб бошқа ҳарактери, мезоиқлими е р ости сувларининг хусусияти ва тупроқ, ўсимлик қоплами билан ажралиб туради. Табиий г еографик район - т абиий географик областнинг шароити билан бошқалардан фарқ қилад иган, ўзига хос тупроқ ва ўсимлик қопламига эга бўлган йирик қисмидир. Табиий ҳудудий мажмуалар , яъни табиий ландшафтлар, биринчидан аниқ ҳудудий бирлик, иккинчидан географик бирликлардан ташкил топган мураккаб географик мажмуа, учинчидан асосий табиий- г еографик бирлик ва ҳудудий табиий географик тадқиқотларнинг асосий объ е ктидир. Ландшафтларнинг типологик бирликларини харитага тушириш ўзига хос усул ҳисобланади. Бу усул қў лланилганида табиий г еографик бирликлар типологик ландшафтлар мажмуалари х ар и талар асосида аниқланадн. Бундай типолог и к мажмуалар эгаллаган майдон бир табиий географик бирлик деб олинади. Табиий географик районлаштиришда бундай усулдан фойдаланишдан аввал ҳудуднинг типологик ландшафлар харитаси т у зилади. Табиий географик районлаштириш халқ ҳўжалигининг турли соҳаларин и режалаштиришда таянч ҳисобланади. Масалан, Туркистон

www.arxiv.uz ў лкасида пахта экиш ва унннг майдонларини кенгайтириш учун шу ҳудуд , тупроқ , иқлим шароитини билиш етарли эмас, ундан ташқари е р юзасининг тузилишини, ер ости сувларининг қанчалик чуқурлигини грунт хусусиятларини, эрозия жараёнларини ўсимлик қопламини билиш керак бўлади. Табиий географик районлаштириш янги шаҳарларни барпо қилиш, й ў ллар қу риш ва улардан фойдаланишда, су ғ орув каналлари, мелиорация тармоқларини тўғри режалаштириш, ҳудудининг ер ости заҳираларини , рельефи хусусиятларини, тоғ жинслари таркибини, тупроқларини ва бу компонентларни ўзаро боғлиқлигини чуқур ўрганиш лозимдир. Хулоса қилиб табиий географик районлаштиришнинг аҳамияти қанчалик катта эканлигига Л.С.Бергнинг фикрини келтириб ўтиш жоиз: «Табиий районларга б ў лмасдан ўрганилган мамлакатни табиий географияси чинакам географик асар эмасдир» .

www.arxiv.uz Ф ойдаланилган адабиётлар : 1. Ермаков Ю.Г. и др. Физическая география материков и океанов. М: Высшая школа, 1988. 2. Рябчиков А.М. Физическая география материков и океанов. М: Вқсшая школа, 1988. 3. Физическая география мирового океана. М: Издател p ство Московского Университета, 1988. 4. Рябчиков А.М. Дунё қит o алари табиий географияси, Тошкент, 1968. 5. Власова Т.М. Физическая география материков и океанов. Том I - II , М: Просвевение, 1976. 6. Власова Т.М. Материклар ва океанлар табиий географияси. I - II том.Тошкент, 1985. 7. Леонт p ев О.К. Физическая география мирового океана. М: 1982. Энциклопедицеский словар p географических терминов. М.1968. http://ziyonet.uz

Похожие

Табиий географик тасаввур

Территориал фарқлари ва табиий районлаштириш

Океяниянинг табиий географик улкалари

Ўзбекистоннинг табиий географик районлаштирилиши. Табиий географик районлаштиришнинг баъзи бир услубий масалалари

Австралия материгининг табиий географик улкалари