Шўрланган ерларни ювиш унинг меьёрлари усуллари ва ўтказиш муддатлари - Геодезия - Рефераты

Шўрланган ерларни ювиш унинг меьёрлари усуллари ва ўтказиш муддатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Шўрланган ерларни ювиш унинг меьёрлари усуллари ва ўтказиш муддатлари Режа: 1. Шўрланган ерларни ювиш, шўр ювиш самарадорлигига тупроқ гидрогеологик, иқлим ва агротехник шароитларнинг таьсири. 2.Шўр ювиш муддатлари, усуллари ва ўтказиш техникаси. 3.Шўр ювиш меьёрлари ва уни ҳисоблаш.

Таянч тушунчалар :Шўрланган ерлар, шўр ювиш, шўр ювиш самарадорлиги, шўр ювиш муддатлари, шўр ювиш усуллари, шўр ювиш меьёри, шўрҳок ерлар, зовурлаштирилган ерлар 1. Республикамиз суғориладиган ерларининг 60-65 % табиий шўрланишга мойил ерлар ҳисобланади. Чунки бундай ерларда минераллашган сизот сувлари ер юзасига яқин жойлашган бўлиб, улар доимо буғланишга сарфланади ва оқибатда тузлар ер юзасида тўпланиб қолади. Шунинг учун шўрланган ерларни ҳар йили шўрини ювиш зарурий агромелиоратив тадбирдир. Шўр ювишнинг вазифаси қишлоқ хўжалик экинларининг ўсиши, ривожланиши ва мўл ҳосил бериши учун зарарли бўлган ортиқча тузларни тупроқдан ювиш ҳамда сизот сувларининг минераллашганлигини камайтиришдир. Шўр ювиш икки йўл билан амалга оширилади: Асосий шўр ювиш; Жорий шўр ювиш. Асосий шўр ювиш янги ерларни ўзлаштиришда ва фойдаланиб келинаётган кучли шўрланган ва шўрҳок ерларда қулланилади. Жорий шур ювиш эса ҳар йили экинлар ҳосили йигиштириб олингандан кейин барча фойдаланиб келинаётган шўрланган ерларда ўтказилади. Шўр ювиш суғориладиган ерларнинг иқлим, геологик, гидрогеологик ва зовурлаштириш шароитига қараб қуйидаги турларга бўлинади: 1) Чўктириб ювиш; 2) ювиб оқизиб юбориш, 4) ишқорсизлантириб (зовурли шароитда) ювиш, 5) ер юзасидан окизиб ювиш, 6) тузларнинг табиий ювилиши. Сувдан тежамли фойдаланиб, яъни кам микдорда сув сарфлаб, кўпрок тузларни ювиб ташлашга шўр ювиш самарадорлиги дейилади. Шўр ювиш самарадорлигига қуйидаги шароитлар таъсир этади:

1) жойнинг иқлим шароити, 2) тупроқнинг тури, механик таркиби ва унинг сув-физик хоссалари, тупроқнинг шўрланиш даражаси ва шўрланиш типи, сизот сувларининг жойлашиш чуқурлиги ва уларнинг минераллашганлик даражаси,ерларнинг зовурлаштирилганлик даражаси, шўр ювиш учун ўтказиладиган агротадбирлар, шўр ювишни ташкил қилиш. Шўр ювиш самарадорлигига тупроқ (механик таркиби, сув- физик хоссаси, шўрланиш даражаси, шўрланиш типи), гидрогеологик (сизот сувларининг чуқурлиги ва оқиб кетиш шароити), иқлим (ёғингарчилик миқдори, ҳаво ҳарорати) ернинг зовурлаштирилиши ва агротехник шароитларига боғлиқ бўлади. Механик таркиби енгил тупроқларда тузлар кам сув сарфланганда ҳам тез ювилади. Аксинча механик таркиби оғир, зичлашган, тупроқ таркибида сув ўтказмайдиган гипсли ёки карбонатли қатламлар бўлганда тузлар жуда кам ва узоқ муддатда ювилади. 19 -жадвал Шўр ювиш самарадорлигига тупроқнинг механик таркиби ва тузилишининг таьсири Тупроқни нг механик таркиби ва тузилиши Шўр ювиш меьёри, м 3 /га 1 м қатламдаги хлор, % Хлор бўйича шўр ювиш коэффи- циенти,(к)Ювишгач а Ювишда н кейин Ўрта соз 7020 0,225 0,014 4,4 Оғир соз 8090 0,286 0,173 1,97 Ўрта соз гипс қатлами (60-80 см) 11870 0,158 0,016 1,73 Ўрта соз ости қумли қатлам 6000 0,010 0,010 5,1

(157см) К-1м 3 сув билан ювиладиган хлор миқдори, кг Жадвал маьлумотлари шуни кўрсатдики механик таркиби енгил тупроқларга қараганда, механик таркиби оғир,зич тупроқларда туз кам ва қийин ювилади. Тупроқнинг тагида қум қатлам жойлашганда, шўр ювиш осонлашади, зич соз қатлам жойлашганда эса қийинлашади. 2. Шўр ювиш икки усулда амалга оширилади: а) Кам шўрланган ерлар эгатлар орқали ювилади. б) Ўртача ва кучли шўрланган ҳамда шўрҳок ерлар эса полларга бўлиб, бостириб ювилади. Эгатлар орқали шўр ювишда эгатлар оралиги 60 см, чуқурлиги 18-20 см бўлиши мақсадга мувофиқдир. Чекларга бўлиб бостириб ювиш усулида шўри ювиладиган далалар уватлар билан чекларга ва сув келтириш учун ўқ- ариқларга бўлиб чиқилади. Шўри ювиладиган чекларнинг катталиги тупроқнинг механик таркибига ва сув ўтказувчанлигига, даланинг текисланганлик даражасига ва нишаблигига боғлиқ бўлади. Нишаби кичик бўлган ерларда чекнинг ўлчамларини қуйидагича олиш тавсия қилинади (20 -жадвал). 20 -жадвал Ювиладиган чекларнинг катталиги , га Даланинг текисл анганли к даражаси Сув ўтказувчанлиг и яхши ,е нгил тупроқ Сув ўтказувчанлиг и ў рта таркибли тупроқ Сув ўтказувчанлиг и ёмон ,о ғиртуп роқ Яхши 0,12-0,15 0,15-0,20 0,20-0,25 Ў рта ча 0,08-0,10 0,10-0,12 0,12-0,15 | Ёмон 0,04-0,05 0,05-0,06 0,06-0,0 6 Шўр ювиш муддатини тўғри белгилашнинг жуда катта амалий аҳамияти бор. Шўр ювиш муддатлари тупроқнинг шўрланиш даражасига ва механик

таркибига боғлик бўлиб, Ўзбекистон шароитида икки муддатда ўтказилади, яъни жорий ювиш эрта баҳорда, асосий шўр ювиш кузда ва қисман киш- баҳорда ўтказилади. Шўрҳок ерларни шўрини ювиш узоқ муддат талаб қилганлиги учун улар йил давомида махсус технология асосида ювилади. 3. Ўзбекистоннинг шўрланган, зовурлаштирилган ерлар учун А.Е.Нерозин формуласи билан шўр ювиш меъёри аниқланади: М=(П-m)+ -А+п Бу ерда: М - шўр ювишнинг умумий меъёри, м 3 /га . П - тупроқ ҳисобий қатламининг дала нам сиғимига тенг бўлган сув заҳираси (ёки тузларни эритиш меъёри), м 3 /га, m - шўр ювиш арафасидаги тупроқ ҳисобий қатламининг сув заҳираси, м 3 /га, s - тупроқ ҳисобий қатламидан ювилиши лозим бўлган туз миқдори, кг/га, К - сувнинг шўр ювиш фаолиятини кўрсатувчи коэффициент (хлор бўйича), кг/м, 3 п - шўр ювишдан экин эккунга қадар сувнинг буғланишга сарфи, м 3 /га, А - шу даврда тушадиган ёғин миқдори, м 3 /га. (П-m) –тупроқнинг чегаравий нам сиғимига етишмай турган сув миқдори (тузларни эритиш учун сарфланадиган сув меьёри) м 3 / га. Зовурлаштирилмаган шароитда эса, шўр ювиш меъёри И.Ф. Музичик формула бўйича аниқланади; М - ( П - m) + П - тупроқ нинг дала нам сиғимига тўғри келадиган сув заҳираси (тузларни эритиш меъёри), м 3 /га m - шўр ювиш арафасида тупроқнинг сув заҳираси, м 3 /га Н - шўр ювиш арафасида сизот сувлар чуқурлиги, м Н 1 - шўр ювиш жараёнида сизот сувлар сатхднинг кўтарилишига рухсат этиладиган чуқурлик, м

V - сизот сувлар кўтарилган баландликни шу кўтарилишга олиб келувчи сув қалинлигига бўлган нисбати. 21 -жадвал Шўр ювиш меъёрлари Тупро қ ни нг шўрлани ш даражаси Зовурли шароитда Зовурсиз шароитда Шўр ювиш сони Шўр ювиш меъёри,м 3 /га Шўр ю виш сони Шўр ювиш меъёри,м 3 /га Кучсиз 1-2 2000-2500 1 1500-2000 Ўртача 2-3 3000-4000 1-2 2500-3000 Кучли 3-4 4000-5000 2-3 3000-4000 Шўр ювиш самарадорлигига тупроқ (механик таркиби, сув- физик хоссаси, шўрланиш даражаси, шўрланиш типи), гидрогеологик (сизот сувларининг чуқурлиги ва оқиб кетиш шароити), иқлим (ёғингарчилик миқдори, ҳаво ҳарорати) ернинг зовурлаштирилиши ва агротехник шароитларга боғлиқ бўлади. Механик таркиби енгил тупроқларда тузлар кам сув сарфланганда ҳам тез ювилади.

Хулоса: Республикамиз с уғориладиган ерларнинг 60-65 % табиий шўрланишга мойил ерлар бўлиб, шўрланган ерларни ҳар йили шўрини ювиш зарурий агромелиоратив тадбирдир. Шўр ювиш самарадорлиги тупроқ, гидрогеологик, иқлим, ернинг зовурлаштирилиши ва агротехник шароитларига боғлиқ бўлади.

Asosiy adabiyotlar 1.U. Norqulov, X.Sheraliyev. Qishloq xo’jalik meliorasiyasi T. 2003 y. 2.Artukmetov Z, Sheraliyev X «Ekinlarini sug’orish asoslari» T.O’zbekiston milliy ensilopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 2005. 3.V.T.Lev va boshqalar « Sug’oriladigan dehonchilik va qishloq xo’jalik meliorasiyasidan amaliy mashg’ulotlar » T.1992. 4. Avezboyev S, Volkov S. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.2002 y. 5. Avezboyev S, Karaboyeva T «Yer tuzish» T. 2005y. 6. Avezboyev S, Troiskiy V.P. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.1996 y. 7.Tolipov G.A. va boshqalar «O’zbekiston Respublikasi yer kadastri».-T.1994 y.

Похожие

Ер шўрланиши ва ботқоқланишининг олдини олиш ва қарши курашда қўлланиладиган мелиоратив тадбирлар

Шўрҳок ва шўрҳоксимон шўртоб ва шўртобли ҳамда мелиорация жиҳатдан оғир тупроқларни ўзлаштириш

Суғориш турлари ва ноўсув давридаги суғоришлар

Суғориладиган ерлардаги зовурларнинг аҳамияти ва турлари

Қумли ва қумлоқ тупроқларни ўзлаштириш