Йиғинди қуёш радиациясини пиранометр ёрдамида ўлчаш - Физика - Рефераты

Йиғинди қуёш радиациясини пиранометр ёрдамида ўлчаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

267.5 KB

Йиғинди қуёш радиациясини пиранометр ёрдамида ўлчаш Ер ўз орбитасида ҳаракат қилиш вақтида эллипс кўринишдаги траекторияни ҳосил қилади, бунда эллипснинг фокусларидан бирида Қуёш ётади. Ер ўқининг горизонтга нисбатан оғиши 66,5 0 ёки бу ўқнинг текслика нисбатан перпендикуляр вазияти 23,5 0 га тенг бўлади. Қиш вақтида А нуқтада (перигелий) ер Қуёшга энг яқин масофада бўлади, ёзда эса В нуқтада (афелий) Қуёшдан энг узоқ масофада бўлади 1-расм. 1расм. Ер шарининг Қуёш атрофидаги ҳаракат орбитаси ер ўқининг айланиш вақтидаги оғиш ўзгариши йил бўйича вақтнинг ўзгаришига олиб келади. ернинг шимолий ярим шарида йил боши Қуёш туриш вақтига мос келади: қишда- 22 декабрь, ёзда- 21 июнь ва кузги ва баҳорги тенг кунликлар-23 сентябрь ва 21 мартга мос келади. 2- расм .

2-расм. Қуёш баландлиги ва қуёш нурининг атмасферадан ўтиши. Қуёш нурининг ер атмосферасидан ўтиши ва унинг баландлик билан боғланиш схемаси билан кўрсатилган. АВ-ер юзаси, СД-атмосфера чегараси, S 1 да Қуёш нурлари бўлганда атмосферада а 1 о масофани босиб ўтади ; S 2 бўлганда нур а 2 о масофани босиб ўтади; S 3 бўлганда нур а 3 о масофани босиб ўтади; S 4 бўлганда нур а 4 о масофани босиб ўтади. Шундай қилиб, Қуёш кичик баландликда бўлганда атмасферада узун йўлни босиб ўтади. Демак, ютилиш ва сочилиш Қуёш нурланишида юқоридаги катталикларга боғлиқ бўлади. Қуёш нурланиши атмосфера ва булутларда сочилганидан кейин ҳаво молекулаларидан, булут ва чанг зарраларидан қайтиб ердаги горизантал сиртга тушадиган қисми сочилган қуёш нурланиши дейилади. Ясси сиртга бир вақтда тушувчи тўғри ва сочилган Қуёш нурланиши биргаликда йиғинди Қуёш нурланишини ҳосил қилади. Қуёш радиациясининг асосий қисмининг тўлқин узунлиги 0,29 мкм дан 4 мкм гача бўлган нурларни ташкил қилади. Қуёш спектрини одатда уч қисмга ажратиб ўрганилади: 1. Инфрақизил нурлар (тўлқин узунлик 4МКМ  0,76МКМ), 2. Кўринадиган нурлар (0,4мкм   0 ,76мкм), 3. Ультрабинафша нурлар (0,29мкм   0,4мкм). Атмосфера ва булутлар биргаликда Қуёшдан ерга тушадиган нурнинг энергиясини 15 фоизини ютади. Атмосферада Қуёш нурланишининг

ютилишида атмосфера таркибидаги кисларод (0 2 ), озон(0 3 ), карбонат ангдрид (С0 2 ), сув буғи (Н 2 О) ва бошқа турли чанг зарралари асосий омил бўлади. Атмосфера таркибидаги газлар турли тўлқин узунликдаги нурларни танлаб ютиш қобилятига эга бўлганлигидан уларнинг ҳар бири Қуёш радиациясининг айрим қисимларинигина заифлаштиради. Кисларод малекулалари спектрнинг қисқа тўлқин узунлигини яхши ютади. СО 2 молекулалари эса бунинг аксича, инфрақизил нурларни ютиб, ультрабинафша ва кўринадиган нурларни ўтказади. Озон молекулалари ультрабинафша нурларни сув буғи эса кўринадиган ва инфрақизил нурларни яхши ютади. Қуёш спектрдаги энергиянинг тўлқин узунликлар бўйича тақсимланиш графиги 3-расмда кўрсатилган расм. Қуёш нурларини сув буғида ютилиши. 1-қуёш нурининг атмосферадан ўтгунга қадар тақсимланиши 2-қуёш нуринг атмасферадан ўтгандан кейинги тақсимланиши Тўлқин узунлиги 0,29 мкм дан қисқа бўлган тўлқин узунликдаги Қуёш нурларини атмосферанинг юқори қатламидаги озон ютгани учун ерга етиб келмайди. Атмосферанинг ерни ортиқча исиб ва совиб кетишидан сақлаши ҳаммага маълум. Бунда “иссиқлик эффекти”ни яратишда атмосферадаги СО 2 гази катта омил бўлади.

Ер атмосферасида қуёш нурланишнинг сусайишини ҳисобга олиш Ер атмосферасининг баландлик бўйича чегаралари ҳозирги вақтда бир неча минг километрни ташкил қилади. Атмосфера зичлиги юқорига чиққан сари камайиб боради. Атмосферанинг юқори қатлами геокаран деб аталади ва у 10-20 минг километр ер юзасидан юқорида жойлашган бўлади. Атмосферанинг физик шароити кескин ўзгариб туради, чунки баландлик ўзгариши билан атмосфера қатламлари ҳам ўзгаради. Атмосфера баландлиги ўзгариши билан унинг физик катталикларини ўзгариши 1-жадвалда келтирилган. жадвал Баландлик h , км Темп е ратура t, 0 С Зичлик ρ, 10 -3 г/см 3 Босим Р, м б. 0,0 0,5 +15,0 +11,75 1,225 1,1672 1013,25 954,53 1,0 1,5 +8,5 +5,25 1,1117 1,0582 898,76 845,66 2,0 3,0 +1,99 -4,51 1,0066 9,094110 -1 794,98 701,25 4,0 5,0 -11,02 -17,52 8,1942 10 -1 7,3654 10 -1 616,56 540,45 8,0 10 -37,01 50,0 5,2591 10 -1 4,1357 10 -1 356,48 264,91 11 20 -56,49 -56,49 3,6485 10 -1 8,8870 10 -1 226,90 55,269 30 40 -42,80 -15,49 1,7901 10 -2 4,0003 10 -3 11,836 2,9586 50 60 +0,85 -19,75 1,0754 10 -3 3,3162 10 -4 8,4581 10 -1 2,4121 10 -1 70 80 -54,0 -88,15 9,2747 10 -5 2,0979 10 -5 5,8343 10 -2 1,1141 10 -2 90 100 -88,15 -63,93 3,4733 10 -6 5,3993 10 -7 1,8444 10 -3 3,2411 10 -4 200 +953,61 3,6109 10 -10 1,3633 10 -6 300 +1084,8 3,3531 10 -11 1,5939 10 -7

Бу газ тўлқин узунлиги 1,46 мкм гача нурларни яхши ўтказиб, тўлқин узунлиги катта бўлган нурларни ўтказмайди. Қуёш нурланишининг маълум қисмини ерга яхши ўтказиб, ерни исиши туфайли чиқадиган узун тўлқинлари атмосферадан ташқарига чиқармайди. Атмосфера кундуз куни Қуёш радиациясини Ерга томон бир оз заифлаштирилган ҳолда ўтказиб, ерни иситади. Кечаси эса ерни ортиқча совиб кетишига йўл қўймайди. Кечаси ер чиқарган инфрақизил нурларни атмосфера ютади ва яна Ерга томон йўналган инфрақизил нурланишни ҳосил қилади. Қуёшнинг уфқдан баландлиги ортиши билан Қуёш нурланишининг спектрал таркиби ҳам ўзгариб боаради. ер юзасига тушувчи Қуёш нурланишининг спектрал таркибининг нисбий қиймати 2-жадвал берилган. 2-жадвал Нурланиш Спектрал соҳадаги энергияни нг ф о издаг и қиймти, % Манбаи Ультрабинаф ша нурланиш Кўзга кўринувч и нурланиш Инфрақиз ил нурланиш Қуёшнинг уфққа нисбатан 0,5 0 баландликда бўлганида 0 28 72 Қуёшнинг уфққа нисбатан 30 0 баландликда бўлганида 3 44 53 Қуёш з е нитда бўлганда 4 46 50 Ҳово ранг осмон учун 10 65 25

Қуёшнинг зенит масофаси ортиши билан ер юзасига тушувчи инфрақизил нурларнинг миқдори ортади. Спектрнинг энергия бўйича тасдиқланиши   нурланиш коэффиценти ва    ютилиш коэффицентининг нисбатларидан аниқланади. Бу нисбат элементар ҳажм учун Кирхгоф қонунидан аниқлаши мумкин.         f ( , ). (1) Қуёш термодинамик мувозанатда бўлган ҳол учун (1) формуланинг кўриниши f , =    , , (2) ў тади, бу ерда    , - П лан к функцияси деб аталади.   1 1 1 1 2 , 2 5 1 5 2         ktc kthc l c l hc    . (3) Тўлиқ Қуёш нурланишининг тўлқин узунлигини аниқлаш учун, ҳамма соҳа бўйича интегралланиши керак, у ўз навбатида Стефан- Больцман қонунининг параметрлари орқали ифодаланади.   4эф      . (3 1 ) Агар 1 дан 2 гача тўлқин узунлиги оралиғида қуёшдан чиқаётган нурланишни ҳиссоблашда f   эгри чизиқли юзани 1 дан 2 гача бўлган қийматни ҳисоблаш керак. Математик нуқтаи назардан бу масала J      d f   2 1 , (2 1 ) шаклда ифодаланади. Бугер - Ламберт қонуни dl модда қалинлигидан J нурлар дастасининг интенсивлиги ўтаётган бўлсин. Нурлар интенсивлиги “элементар” і нурлар дасталарининг йиғиндисига тенг деб қарасак: ixdl dl   . (4)

Умумий ҳолда x параметр, муҳитнинг характеристикаси бўлиб lx x . Ҳамма даста учун      dll x J dJ 1    , (5) ёки      0 J J    d x e  , . (6) 1729 йилда француз физиги Пъер Бугер (6) тенглама, яъни ёруғликни сусайиш қонунини аниқлади. Баъзи адабиётларда Бугер-Ламберт ёки Бугер- Ламберт-Бер қонуни деб ҳам аталади. (6) тенглама муҳитнинг баъзи бир оптик характеристикасини аниқлаш учун ишлатилади.  , x катталикка сусайиш кўрсаткичи деб аталади, унинг катталиги    dll   ,    , (7) -муҳитнинг оптик қалинлиги. Демак, сусайиш кўрсаткичи оптик қалинликка тенг. Кўп ҳолларда l  кўрсаткични ҳисоблашда, бирлик узунлик бўйича хисобланмасдан, масса ёки модда ҳажми бўйича(бирлик юзага) ҳисобланади. Хусусий ҳолда”ўнли сусайиш коэффценти”дан ҳам фойдаланилади.      , 4343,0 , 10   х X  . (8) “Сусайиш кўрсаткичи” ва “оптик қалинлик”тушунчасидан фойдаланишда ер атмосферасини “ёруғликни сусайтирувчи муҳит деб қаралади. Оптик қалинлик атмосферадан тик йўналиши учун ишлатилади:    dh h o H h  0 , ,     , (9) ва z зенит масофаси учун:      dhh z z H h   0 , ,     . (10) Интеграллаш баландлик бўйича олинади, 0h кузатувчининг баландлиги, Н- атмосферанинг таш қ и чегараси.      o z z 1 1      , (11) катталикка атмосфера ёки ҳавонинг тик йўналишдаги массаси деб аталади. Агар атмосферани ясси параллел қатламлардан иборат деб қаралса ва рефракция ҳисобга олинса унда:

     sec z , (12) га тенг деб қараш мумкин, атмосферанинг массаси биринчи яқинлашишда фақат тўлқин узунликка боғлиқ бўлади. Ёруғлик нурини сусайтирувчи муҳитнинг яна бир асосий характеристикаси    тозалик коэффицентидир. У муҳитдан ўтган нурнинг, дастлабки нурга нисбатига тенг: (6) ва (7) формуладан:                0J J , (14) Бошқа зенит масофаси учун        t J t J     0 1   zM e e J    0 . (15) (5), (6), (15) тенгламалар фақат монохраматик нурлар учун ўринли. 1 ва 2 спектрал оралиқ учун (6) интергал қиймат орқали ёзамиз:              d e J dt J zM r    2 1 2 1 0 1     dz J zM       2 1 0 . (16) (16) ифодадан кўринадики муҳитнинг оптик қаллинлиги тўлқин узунлик ўзгариши билан экспоненциал қонун бўйича муҳитдаги нур сусайишига эга. Энди ҳаво очиқ бўлгандаги сочилган нурланиш қисқача тўхталиб ўтайлик. Сочилган Қуёш нурланиш интенсивлигини D ҳарфи билан белгилайлик. Ҳаво очиқ кунлари сочилган радиация интенсивлигининг қиймати унчалик катта бўлмайди. Ёзда Қуёш жуда баландда бўлганда y 0,1 мин cм кал 2 атрофида бўлади. Одатда ясси сиртга бир вақтда тушувчи тўғри Қуёш радиацияси ва сочилган Қуёш нурланиш йиғинди деб юритилади. Йиғинди Қуёш нурланиши интенсивлигини Q билан белгилайлик. У вақт D S D S Q      sinh 1 . (17) Йиғинди Қуёш нурланиш таркиби ҳам Қуёшнинг уфқдан баландлигига, атиосферанинг тиниқлигига, жойнинг географик кенглигига қараб ўзгаради. Асбобнинг тавсифи

Йиғинди ва сочилган нурланишини ўлчашда асосан Ю.Д.Янишевскийнинг пиранометри ишлатилади. Пиранометрнинг асосий қисми термобатареядан иборат бўлиб, термобатарея бир-бирига кетма-кет кавшарланган манганин ва константта плоскалардан иборат. Барча плоскалар горизонтал текисликда жойлаштирилиб, ёруғлик нурларини қабул қиладиган пластинка вазифасини бажаради. Термобатарияларни барча тоқ номерли ковшарларни сирти магнин билан оқ рангга бўялган. Пиранометрнинг нур тушадиган термобатариясининг қора ва оқ рангга бўялган катакчалари шахматлаштирилган кетма-кет алмаштирадиган қилиб ўрнатилган. Қуёш нурларини қабул қилувчи пластинка металл призмаларга ўрнатилиб, устини ярим шар шаклидаги маҳсус шишадан ясалган қопқоқ билан қопланади. Бу қопқоқча термобатареяни шамол, ёмғир ва қордан сақлайди. Ўлчаш вақтида термобатарянинг учларига маҳкамланган юмшоқ мис симлари ГСА-1 типидаги гаьлванометрга уланади. Нур тушувчи сиртга бир вақтда тўғри ва сочилган нурланиш тушади. Аммо оқ рангга бўйалган катакчалар ўзига тушувчи Қуёш нурланишининг 15 фоизини ютса, қора катакчалар эса Қуёш радиациясининг 98 фоизини ютади. Натижада оқ ва қора термокавшарларнинг темпратуралари бир-биридан фарқ қилади. Бу темп е ратуралар айирмаси нурни ўтадиган сиртга тушувчи нурланиш катталигига пропорционалдир. Термобатареяларда температуралар айирмасига прпорционал равишда термоток ҳосил бўлади. Термоток катталигини асбобга уланган гальванометр стрелкасининг оғишидан биламиз. Гальванометр стрелкасининг кўрсатишлари мин cм кал .2 да ифодалаш учун гальванометр стрелкаси кўрсатишини актинометр доимийси К га кўпайтирилади. К нинг қийматини актинометрик станцияларда текширилган актинометрдан олиш керак. Агар фақат пиранометр бўлса, у ҳолда шу пиранометр ва унга уланган гальванометр учун алмаштирувчи доимий К маълум бўлиши керак. Бунда К

нинг қиймати шу пиранометр ва гальв а нометргагина тегишли эканлигини унутмаслик керак. Пиранометр ва гальванометрдан биронтаси бошқаси билан алмаштирилса, у ҳолда К нинг қиймати ҳам ўзгаради. Ишни бажариш тартиби Ишни бошлашдан 30 минут олдин пиранометр ва текширилган актинометрни очиқ майдончага ўрнатилади. Сўнгра пиранометр оёқчаларини бураш билан термобатарияни аниқ текис ҳолга келтирилади. Ўлчаш ишларини бошлашдан олдин асбобларни очиқ майдончага ўрнатишдан мақсад улар температурасини атрофдаги ҳаво температураси билан бир хил бўлишига эришишдир. Ўлчаш ишлари қуйидаги тартибда олиб борилади. 1. Пиранометрни металл ғилоф билан ёпиб, гальв а нометр стрелкасининг шкаладаги нол ҳолати N 0 1 белгиланади. 2. Ғилоф олиб қўйилади ва экран билан пиранометрни тўғри нурланишдан тўсилади. Орадан 20 сек ўтгач гальванометр кўрсатиши аниқланади. Сўнгра ҳар 20 сек да гальванометр кўрсатишлари N 2 ва N 3 аниқланади. 3. Тўсувчи экранни олиб қўйиб, юқоридаги тартибда ўлчаб N 4, N 5, N 6 лар аниқланади(бу ҳолда йиғинди радиацияни ўлчанаётганини эсда тутинг). 4. Пиранометрни экран билан яна тўсиб қўйилади ва N 7, N 8, N 9 лар аниқланади. 5. Пиранометрни ғилофи билан ёпиб қўйиб, гальванометр стрелкасининг кейинги нол ҳолати 110  аниқланади. 6. Сочилган радиация интенсивлигини қуйдаги формула бўйича ҳисоблан ади: D =                 2 6 110 10 9 8 7 3 2 1 ,(18) бунда: к-актинометр доимийси,  - пиранометрга ўрнатилган гальванометр кўрсатишга киритилган тузатма . 7. Горизантал сиртга тушадиган йиғинди Қуёш нурланиш интенсивлигини қуйдагича ҳисобланади:

             2 3 110 10 6 5 4 К Q . (19) олинган натижалар қуйдаги жадвалга киритилади. 3- жадвал Вақт Ҳисоблаш Гальв а н о метрдан ҳисоб ланган қ иймат тартиби Нол ҳ олат Сочилган радиация Йи ғ инди радиация

Фойдаланилган адаби ё тлар : 1. Г.Я.Умаров, Р.Т.Раббимов и др. Использование низко- потенциаль ных солне ч ных установок. Изд-во «Фан» АнУзССР, 1976 2. П.Л.Михайлов. «Гелиотехника в школе» Изд-во «Укитувчи», Т. 1977 3. Бринкворт. «Солнечная энергия для человека» Изд-во «Энергия» 1985. 4. Б.Андерсон. Солнечная энергия М. Стройиздат, 1982 5. Х.Аргинбоев Гелиотехника ўқув қўлланма. Ўқитувчи Т., 1974 6. Вейенберг В.Б. Оптика в устоновках для использования Сольнечной Энергии М. Оборонгиз. 1959. 7. Изроэль Г.Б. Энергетика и ее будушее М. Энергия 1969. 8. Баум В.А. Использование Солнечной энергия. Сб.науч.трудов. № 1 М.1957

Похожие

Актинометр ёрдамида тўғри қуёш радиациясини ўлчаш

Қуёш радиациясини спектрал таркиби ва уни ўлчовчи асбоблар

Қўш кўприк ёрдамида кичик қаршиликларни ўлчаш

Релаксацион тебраниш ёрдамида катта қаршилик ва сиғимларни ўлчаш

Қуёш сув чучитгичларининг иссиқлик режимини ўрганиш