Релаксацион тебраниш ёрдамида катта қаршилик ва сиғимларни ўлчаш - Физика - Рефераты

Релаксацион тебраниш ёрдамида катта қаршилик ва сиғимларни ўлчаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

120.5 KB

Релаксацион тебраниш ёрдамида катта қаршилик ва си ғ имларни ўлчаш Режа : 1. Ишни бажариш тартиби. 2. Ўлчаш натижаларини ишлаш.

Керакли асбоблар : Катта қаршиликка эга резисторлар , МЕ -8, ёки МТХ -90 неон лампа , вольтметр , секундомер , доимий ток манбаи . Ишни бажаришдан мақсад 1- шаклда келтирилган ( Л ) неон лампада ҳосил бўладиган релаксацион автотебранишларни ўрганишдир . Схемадаги R 0 ва C 0 маълум , R1, R2, C1, C2 лар эса , номаълум резистор ва конденсаторлардир . Неон лампа биксима ( тлеюший ) разряднинг энг оддий икки электродли асбоби бўлиб , иккита металл электрод ( анод ва катод ) кавшарланган шиша балондан иборатдир . Баллон паст босимда неон гази билан тўлдирилган , шунинг учун иш пайтида лампанинг ичида қизғиш нурланиш юз беради . Тўғрилагичдан олинган кучланиш ( П ) потенциометр орқали текис ва равон ўзгартирилади ва ( АВ ) чиқишдаги кучланиш вольтметр билан ўлчанади . Айни шу кучланиш неон лампали релаксацион схемага берилади . Схема R қаршиликли резисторлардан ва С конденсаторларга параллел уланган ( Л ) неон лампадан иборат . Неон лампанинг асосий хусусияти шундаки электродлар орасида фақат U ё ва ундан ортиқ ёқилиш потенциали деб аталувчи маълум потенциаллар фарқи бўлгандагина у ток ўтказади ( ёнади ). » V C 0 C 1 C 2R 0 R 1 R 2 R C

1- шакл . Агар лампа электродларидаги кучланиш ёқилиш потенциалидан кичик бўлса , у ҳолда лампа орқали ток ўтмайди ва лампанинг ( Ri) ички қаршилиги чексиз катта бўлади . Агар потенциаллар фарқи ёқилиш потенциалидан катта бўлса , диэлектрик тешилиши юз беради , лампа орқали ток ўтади . Лампанинг ички қаршилиги эса кескин кичиклашади . Неон лампага берилган ва вольтметр билан ўлчанган потенциалини Uo билан (1- шаклдаги А ва В нуқталар ораси ), U ё ёқилиш потенциали , U ў ўчиш потенциали деб белгилаймиз . Релакцсацион тебраниш содир бўлиши учун Uo > U ё бўлиши керак . Занжир уланишда (1- шаклдан К калит ёпиқ ) (R ) резистор орқали ( С ) конденсатор зарядланади ва ундаги ( ва унга параллел бўлган неон лампа ) кучланиш аста – секин ўсади . Конденсатордаги ( неон лампадаги U) кучланиш U ё га эришса , лампа ёна бошлайди , яъни лампадан ток ўтади . Лампанинг ички қаршилиги кескин кичиклашади ва неон лампа орқали конденсаторни разряди содир бўлади . Агар конденсатордаги ( лампадаги ҳам ) потенциаллар фарқи U ў қийматигача пасайса , у ҳолда лампа ўчади , бу пайтда лампани қаршилиги кескин катталашади (R i ® ¥ ) Конденстаор янгидан зарядланади ва бутун цикл такрорланади . Шундай қилиб даврий равишда , маълум вақт оралиғида С конденсатордаги кучланишга боғлиқ равишда неон лампа ёниб ва

ўчиб туради . С >> С Л лампалигини назарда тутиб , Кирхгофнинг қоидасига биноан ARCBA ёпиқ контур учун : U ў =U c =U 0 (1) JR=q/C=U 0 (2) ни ёзамиз . Бошланғич шарт t =0 лигида Uc = U ў , яъни бошланғич моментда конденсатор U ў қийматигача зарядланган . Uc конденсатор қопламлари орасида кучланиш . Бошланғич шартни назарга олган ҳолда (2) тенгламанинг ечими қуйидагини беради : U c =U 0 -(U 0 -U c ) × e -t/RC (3) « К » калитни улаган пайтдан бошлаб , конденсатордаги кучланиш (3) қонунига биноан аста – секин ўсади . Конденсатордаги кучланиш ( неон лампани ёқилиш потенциалига эришган пайтда ( UcқU ё ) лампа ёнади , « С » конденсатор лампанинг (Ri) ички қаршилиги орқали разрядланади . « С » конденсатор Ri қаршилик орқали U c =U ё × е - t / R i C (4) қонунига биноан разрядланади . Бу ердаги Ri лампа ( ёқила бошлаган ) ёқилган пайтдаги неон лампани ички қаршилиги . Бундан кейин конденсатордаги кучланиш (3) қонунга биноан яна ўсади , кейин эса (4) қонунга биноан пасаяди .

Релаксацион тебранишлар даври ( Т ) – заряд йиғиш вақти t 1 яъни ноен лампани ўчиш пайтидан бошлаб , яна қайта ёқилишигача ( формула 3) ва конденсаторнинг разрядланиш вақтидан t 2 яъни лампанинг ёқилиш пайтида бошлаб , то ўчганигача бўлган вақтидан кейин лампанинг ёниши давоми ( формула 4) дан иброрат , яъни T=t 1 = t 2 (5) (3) ва (4) формуладан t 1 ва t 2 ларнинг топиб ва (5) га қўйиб , конденсаторнинг зарядланиш ва разрядланиш ( лампанинг ўчиш ва ёқилиш ) жараёнининг тўла даврини ҳосил қиламиз : T=RC          ё y i ё y U U U U R R U U U U 0 0 0 0 ln ln (6) Шуни қайд қилиш керакки , неон лампаларнинг ёқилиш пайтидаги ички қаршилиги бир неча минг Ом тартибида бўлади . Агар схемадаги R ни мегоОмларга яқин тартибда олган бўлсак , у ҳолда (6) тенгламанинг қавс ичидаги иккинчи ҳади 1 га қараганда анча кичик бўлади . Иккинчи ҳадни назарга олмасак , тўла даврни қуйидагича ёзилади : T=RC ln ё y U U U U   0 0 (6 а ) ln ё у U U U U   0 0 катталик берилганда неон лампа учун доимийдир . Демак , тўла давр R ва С га боғлиқ экан . Шундай қилиб , схемадаги R ва С лар қанча катта бўлса занжирда шунча кам ток

ўтади , конденсаторга ўшанча кам заряд тўпланади . Натижада конденсатор С резистор R орқали секин зарядланади ва секин разрядланади . Неон лампа бир марта ёниб ўчишига кетган вақт катта бўлади . Аксинча схемадаги R ва С лар кичик бўлса , ноен лампанинг бир марта ёниб ўчишига кетган вақт кичик бўлади . Конденсатор сиғими ( С 0 ) ва (R 0 ) қаршилик маълум деб фараз қилиб , (6 а ) формуладан Т даврни топамиз . Агар схемада С 0 конденсаторни қолдириб , резисторни R x га алмаштирсак , унда , бу ҳол учун тўла давр қуйидаги кўринишга эга бўлар эди . T 1 = R x C 0 ln ё y U U U U   0 0 (7) (7) ни (6 а ) га бўлиб R x = R 0 T T1 (8) ни ҳосил қиламиз . (8) формула ёрдамида резисторнинг номаълум (R x ) қаршилигини аниқлаш мумкин . Худди шунингдек конденсаторнинг номаълум С x сиғимини аниқлаш мумкин : C x қ C 0 T T2 (9) Неон лампанинг бир марта ёниб ўчиш вақтини аниқлаш қийин . Шунинг учун ҳар бир R x ва С x лар секундамер билан неон лампанинг 25 ёки 50 та ёниб ўчиш вақтини аниқлаб , (8) ва (9) формулаларга асосан R x ва С x номаълум катталиклар ҳисобланади , натижалар жадвалга ёзилади : 1- жадвал .

К улаш Т ( у ) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. R 0 C 0 R 0 C 1 R 0 C 2 R 1 C 0 R 1 C 1 R 1 C 2 R 2 C 0 R 2 C 1 R 2 C 2 t 1 t 2 t 3 t 4 t 5 t 6 t 7 t 8 t 9 (7) формулани жадвалга мувофиқ қуйидагича ёзиш мумкин . T 1 қ       n t1 қ R 0 C 0 ln ё y U U U U   0 0 T 2 қ       n t2 қ R 0 C 1 ln ё y U U U U   0 0 (10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . T 9 қ       n t9 қ R 2 C 2 ln ё y U U U U   0 0 Бу формулалардаги Т ( I ) лар неон лампанинг бир марта ёниб ўчишига кетган вақтидир . t i лар эса неон лампанинг n марта ёниб ўчишига кетган вақтидир . R x ва С x ларни аниқлшда қуйидаги j I j I t t T T  нисбатлар қатнашади . Шу сабабдан агарда n қ const бўлса неон лампанинг n марта ёниб ўчишига кетган вақтлар нисбатини , ёки даврларнинг нисбатини олиш мумкин .

Жадвалда келтирилган тажриба натижалари ва (10) формулаларга асосланиб R x лар ва С x ларни қўлда ва ЭҲМ да ҳисобланади . Агарда жадвалга риоя қилинадиган бўлса , қуйидаги формулалар ёрдамида ҳам ҳисоблашларни ўтказиш мумкин : R 1 (I) = R 0   ) ( 3 I T I T  R 2 (I)=R 0 ) ( )6 ( I T I T  (11) C 1 (I) = C 0 )2 3( )1 3(  ×  × I T I T C 2 ( I ) = C 0 )2 3( ) 3(  ×  I T I T (11) формулаларда I =1 ,2,3 қийматлари олинади . Шунда R 1 ,R 2 , C 1 ,C 2 ларнинг ҳар бирини учтадан қийматлари топилади . T i лар эса жадвалдаги T 1 ,T 2 ,.., Т 9 қийматларни олади . Топилган катталиклар нинг ўртача қийматлари ва ҳатоликлари ҳисобланади . ИШНИ БАЖАРИШ ТАРБТИБИ . 1. 1- шаклдаги схемани электр тармоғига улаш керак . К 1 ва K 2 калитлар ёрдамида шундай R ва С ларни улаш керакки , бундай ҳолатда неон лампанинг ёниб ўчиши тез - тез бўлсин . Ва бу ҳолатда схема 10 минут ишлаб турсин . 2. Схема ( неон лампа ) ишлаб тургандан кейин яна К 1 ва К 2 калитларни шундай улаш керакки , схемада R 0 ва С 0 лар улансин ва бунда неон лампанинг n- та ёниб ўчишига кетган вақтни t 1 билан белгилаймиз . Схемага R 0 ва С 1 лар улангандаги вақтни t 2

билан ва R 1 ва С 2 лар улангандаги неон лампанинг n- та ёниб ўчиш вақтини t 9 билан белгилаб , жадвални тўлғизамиз . 3. Иккинчи пунктдаги улашларни яна энг камида икки марта такрорлаб , жадвални тўлғизамиз . Кейин ҳар бир қатор t i – ларнинг ўртача (t i ўрт ) ларини топамиз . 4. Ҳисобланган t i ўрт ларга асосан (11) формулани ва (8) , (9) ларга асосан номаълум R x ва С x лар ва уларнинг ҳатоликларини ҳисоблаймиз . 5. Ўқитувчи рухасти билан олинган жадвалга асосан R x , С x ва уларнинг ҳатоликларини ЭҲМ да иловадаги L 71 дастур билан топилади ва қўлда ҳисобланганлар билан солиштирилади . Формулалар ва L 71 дастурга кирган физик катталиклар қуйидагича белгиланган : К - тажриба сони N- тебранишлар сони Ro, Со – маълум қаршилик , сиғим ( МОМ , МкФ ) R1,R2,C1,C2 – номаълум қаршиликлар , сиғимлар ( МОМ , МкФ ) Т (1)-N- та тебранишга кетган вақтлар ( сек ). ЎЛЧАШ НАТИЖАЛАРИНИ ИШЛАШ . С х нинг қиймати қуйидагича ёзилади : берилган a = 0,68 ишонч эхтимоллигига мувофиқ бўлган , бу ердаги ишонч интервали )1 ( ) ( )1 ( 2 , , 2 ,         n n c c t n n t С ix x n n i i n X a a 

формулага биноан аниқланади . Формуладаги t a , n Стьюдент коэффициенти , n эса улчашлар сони . Ўлчашларнинг нисбий хатолиги : 100×  Х Х С С % ҳам ҳисобланади . Худди шунингдек Rx нинг изланаётган қиймати ва унинг хатолиги топилади .

Похожие

Катта қаршиликларни ўлчаш

Катта ток ва кучланишларни ўлчаш

Йиғинди қуёш радиациясини пиранометр ёрдамида ўлчаш

Актинометр ёрдамида тўғри қуёш радиациясини ўлчаш

Қўш кўприк ёрдамида кичик қаршиликларни ўлчаш