Avogadro doimiysini aniqlash metodlari - Физика - Рефераты

Avogadro doimiysini aniqlash metodlari

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

322.5 KB

Avogadro doimiysini aniqlash metodlari Reja: 1. Barometrik formula; 2. Perren tajribasi.

Barometrik formula: Molekulalar sonining ulkan ekanligi har bir molekula harakatini alohida o`rganishni keraksiz qilib qo`yadi. Zarralar soni bunchalik katta bo`lganida ularning harakatini xarakterlovchi kattaliklarning o`rtacha qiymatlarinigina, masalan, ularning o`rtacha tezligi, o`rtacha energiyasi va shu kabilarni bilish bilan cheklanish mumkin ekan. Molekulyar sistemalarni o`rganishda biz shu usuldan foydalanamiz. Har qanday moddaning uch agregat holatidan eng soddasi gazsimon holatidir, chunki bu holda molekulalar orasidagi ta`sir qiluvchi kuchlar juda kichik bo`lib, ularni nazarga olmaslik mumkin. Shuning uchun ham molekulyar fizikani bayon qilish gazlarning xossalarini o`rganishdan boshlanadi. Bunda dastlab molekulalararo kuchlar juda kichikkina emas, hatto batamom yo`q deb faraz qilinadi. Sodda bo`lishi uchun molekulalarning o`lchamlarini ham nazarga olmaymiz, ya`ni ularni moddiy nuqtalar deb olamiz. Bunday qilinganda gaz molekulalarini mutlaqo erkin deb hisoblanishi kerak. Bu degan so`z, ular hech qanday kuch ta`siriga duch kelmagan barcha jismlar harakatlangani kabi to`g`ri chiziqli tekis harakat qiladi demakdir. Binobarin, har bir molekula o`zini idishda boshqa molekula yo`qdek tutadi. Garchi ma`qul sharoitlarda bu farazlar o`rinli bo`lib, bunday ideallashtirish bizni haqiqatdan unchalik uzoq olib ketmasa-da, kelgusida real gazlarni o`rganishda ulardan voz kechamiz. O`zaro ta`sirlashmaydigan moddiy nuqtalar to`plami singari xossalarga ega bo`lgan gaz ideal gaz deb ataladi. Ideal gazlarning kinetik nazariya (GKN) ni bayon qilish bizning birinchi vazifamiz bo`ladi.

Molekulyar harakatlar tamomila tartibsiz (xaotik) bo`ladi, u esa shunga olib keladiki, gazning zarralari idishning butun hajmi bo`ylab tekis taqsimlanadi va har bir hajm birligida o`rtacha birday sonda zarralar bo`ladi. Muvozanat holatida gazning bosimi va temperaturasi butun hajm bo`yicha birday bo`ladi. Biroq molekulalarga tashqi kuchlar ta`sir qilmagandagina shunday bo`ladi. Bunday tashqi kuchlar ta`sir qilganda molekulyar harakatlar gazlar tabiatini o`ziga xos o`zgartirib yuboradi. Masalan, og`irlik kuchi ta`sirida bo`lgan gaz (havo) ni ko`raylik. Agar molekulalarning issiqlik harakati bo`lmaganda edi, ularning hammasi og`irlik kuchi ta`sirida yerga «qulab» tushar va butun havo yer sirti yaqinida yupqa qatlam hosil qilib to`plangan bo`lar edi. Agar og`irlik kuchi mavjud bo`lmay, molekulyar harakat mavjud bo`lganda edi, molekulalar butun olam fazosi bo`ylab tarqalib ketgan bo`lar edi. Atmosfera - yerning havo qobig`i o`zining hozirgi tarzida ayni bir vaqtda molekulalarning issiqlik harakati (xaotik) va yerga tortishish kuchi borligi tufayli mavjuddir. Shu bilan birga atmosferada molekulalarning balandlik bo`yicha tugal aniq taqsimlanishi mavjud bo`ladi. Molekulalarning shunday taqsimlanishiga mos ravishda gaz bosimining balandlikka bog`liq holda o`zgarish qonuni qaror topadi, bu qonunni topish qiyin emas.

Bosimning balandlik ortishi bilan kamayib borishini ko`rsatuvchi (6-6) tenglama barometrik formula deb ataladi. Bu tenglamadan gazning bosimi balandlik ortishi bilan eksponensial qonunga muvofiq kamayib borishi ko`rinib turibdi. Bu qonundan yer sirtidan balandlikni aniqlash uchun foydalaniladi, buning uchun shu balandlikdagi bosim va dengiz sathi balandligidagi bosim o`lchanadi (albatta, dengiz sathidagi balandligidagi bosimni bir marta o`lchash yetarli). Tog` cho`qqilari, samolyotning uchish balandligini o`lchashga mo`ljallangan asboblar shkalalari bevosita metrlarda darajalangan maxsus barometrdan iborat bo`ladi. Bu maqsadlar uchun, biroq (6-6) tenglamada temperaturaga tuzatma kiritish kerak, chunki barometrik formulani chiqarishda biz temperaturani barcha

balandliklarda o`zgarmas bo`ladi deb faraz qildik, holbuki temperatura balandlik ortgan sari pasayib boradi. (6-6) barometrik formuladan foydalanib Bol`sman doimiysi k ni aniqlash mumkin, biroq temperatura tuzatmasi tufayli aniqlik uncha katta bo`lmaydi. Avval ko`rganimizdek, gazning bosimi hajm birligidagi molekulalar soniga proporsional (p = nkT) bo`lgani uchun (6-6) formula, shuningdek balandlik ortishi bilan molekula zichligining kamayish qonunini ham ifodalaydi: bu yerda n va n 0 - oralaridagi balandlik farqi x ga teng bo`lgan nuqtalardagi hajm birligidagi molekulalar soni. Bu formula, xuddi (6-7) formula singari, yerning atmosferasi cheksizlikkacha yoyilgan ekanini ko`rsatadi. Barometrik formula (6-6) va (6-7) ni chiqarishda biz og`irlik kuchi tezlanishi g ni o`zgarmas, ya`ni balandlikka bog`liq emas deb faraz qildik. SHunga asoslanib (11) tenglamani integrallayotganda g ni integral belgisidan tashqariga chiqardik. Bunday soddalashtirishni x ning nisbatan kichik qiymatlari (o`nlab kilometrlar chamasi) uchungina qabul qilish mumkin. Katta badandliklarda og`irlik kuchi tezlanishi yer sirtidan uzoqlashgan sari kamayishini nazargaolish kerak. Haqiqatan ham, butun olam tortishish qonunidan Yer markazidan r masofada og`irlik kuchining tezlanishi

ko`rinishga keladi. Bu yerda e A ko`rinishidagi eksponensial funksiyaning daraja ko`rsatkichi A juda katta ifoda bo`lganida yozilish formasidan foydalanilgan. Integrallash o`zgarmasi C ni x = 0 bo`lganda bosim p = p 0 bo`ladi degan shartdan topiladi. x va P ning bu qiymatlarini (11) formulaga qo`yib, quyidagi ifodani topamiz: Bu degan so`z, yerning (shuningdek boshqa planetalarning ham) atmosferasi cheksizlikkacha yoyilgan va gazning zichligi hech qayerda ham nolga teng bo`lmasligi kerak. Fizik jihatdan bunday bo`lishi mumkin emas, chunki molekulalar soni chekli, Koinot esa cheksiz. Shuning uchun yerning atmosferasi muvozanat holatida emas, degan xulosa qilishga to`g`ri keladi. Muvozanat holatida bo`lmasligi shundaki, atmosfera gazi uzluksiz olam fazosiga yoyilib ketadi. Biroq bu yer atmosferasining yo`qolib ketishiga olib kelmagan (va milliard yillar davomida olib kelmaydi), chunki havo zarralarining faqat juda kichik miqdorigina yerning atmosfera qobig`ini tashlab ketadi. Biroq bunday holat, masalan, Oyning atmosferasini yo`qotishga olib kelishi (qachonlardir Oy atmosferaga ega bo`lgan bo`lsa) mumkin edi (bu to`g`rida keyinroq batafsil to`xtalib o`tamiz).

Perren tajribasi: 14 formuladan Perren barometrik formulani tajribada tekshirish va Bol`sman doimiysini aniqlash (yoki xuddi shunday Avogadro sonini aniqlash) uchun foydalandi. Bunda Perren o`zining Broun harakatiga doir tajribalarida ko`rsatganidek, uncha katta bo`lmagan muallaq zarralarni juda katta o`lchamli o`zaro ta`sirlashmaydigan molekulalar deb qarash mumkin ekanligi faktidan foydalandi. Shuning uchun Broun zarrasiga o`xshash zarralar suyuqlikda muallaq bo`lib og`irlik kuchi ta`siriga duch kelsa, balandlik o`zgarishi bilan gaz molekulalari singari, ya`ni (6-14) qonunga muvofiq taqsimlanadi deyish mumkin. Perren bir-biriga aralashmaydigan ikki suyuqlikdan iborat emulsiya tayyorladi. Bu emulsiyada bir suyuqlik ikkinchisida muallaq bo`lgan mayda tomchilar hosil qiladi, bu tomchi zarralarining o`lchamlari deyarli bir xil va taxminan sharsimon shaklda. Vertikal o`rnatilgan va aniqlik darajasi juda kichik bo`lgan mikroskop yordamida muallaq zarralarning balandlik bo`yicha taqsimlanishi kuzatildi (6-2 -rasm). Buning uchun mikroskop emulsiyaning turli balandliklardagi (chuqurlikdagi) qatlamlariga fokuslandi. Mikroskopning ko`rish maydonida 0,001 mm dan qalin bo`lmagan qatlamdagi zarralargina ko`rindi va bu qatlamdan yuqorida yoki pastda bo`lgan zarralar mutlaqo ko`rinmasdi. Ko`rish maydonidagi zarralar soni uncha ko`p bo`lmay, ularni sanash mumkin edi. Bu son, ravshanki hajm birligidagi zarralar soni p ga proporsional bo`ladi. O`lchashlar ko`plab marta o`tkazildi va ularning o`rtachasi aniqlandi. Ba`zi tajriba seriyalarida sanalgan zarralarning umumiy soni ko`p minglarcha bo`ldi. Bu o`lchashlar haqiqatan ham zarralarkonsentratsiyasi (16) formula bilan ifodalangan eksponensial qonunga muvofiq o`zgarishini ko`rsatdi, bunda zarraning Arximed qonuniga muvofiq og`irlik yo`qotishi nazarga olingan.

nisbatdan Bol ` sman doimiysi k ni aniqlash mumkin bo ` ladi , buning uchun zarralarning massasi t , ularning zichligi P 0 , suyuqlik zichligi P va T temperaturani o ` lchash kerak . Suyuqlikning zichligi va temperaturasi umumiy ma`lum bo`lgan metodlar bilan o`lchanadi. Emulsiya zarralarining massasi va zichligini o`lchashgina, ularning o`lchamlari juda kichik (mikroskopik) bo`lgani uchun qiyinchilik tug`diradi. Zarralar moddasining zichligini Perren emulsiyaning massasini va hajmini o`lchash yo`li bilan aniqladi. Buning uchun dastlab ma`lum idish (piknometr)ni to`ldirgan suvning M o massasi tortish yo`li bilan aniqlandi. Bundan piknometrning hajmi M 0 / P aniqlandi (bu yerda д — suvning zichligi). So`ngra xuddi shu piknometrni to`ldirgan (suvdagi) emulsiyaning M 1 massasi aniqlandi. Shundan keyin emulsiyali piknometr pechga joylashtirildi va suyuqlik bug`lantirib yuborildi; piknometr qaytadan tortildi va buning natijasida emulsiyadagi zarralarning M 2 massasi

Perren tajribalaridan olingan k ning qiymati hozirgi vaqtda qabul qilingan qiymatidan birmuncha kichik. Keyinroq boshqa tadqiqotchilar shu metodning o`zi bilan k ning aniqroq qiymatini oldilar .

Adabiyotlar: 1. Abdullay е v A. H, Arg`inboy е v H.A, Abdullay е v H.U. Agrom е t е orologiya- T. O`zb е kiston Milliy Ensiklop е diyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2006-432 b. 2. Arg`inboy е v X.A. G е liot е xnikadan o`quv qo`llanma-T.: O`qituvchi, 1974-148 b 3. Babushkin L . N . Агроклиматическое описание Средние Азиию. T руды Ta шГУ-1964- вып. 236-с 5-185. 4. Babushkin L . N . Основы агрометеорологии в Узбекистане- Tashk е nt , SANIGMI - 2004-288 s . 5. Baratov P . O ` zb е kiston tabiiy g е ografiyasi - T .: O ` qituvchi , 1996- 264 b . 6. Boboxo ` jay еv I ., Uzoqov P . Tuproqshunoslik - T .: M е hnat , 1995-512 b . 7. Bulat V . L . “Оптические явления в природе”. M.: “Просвещение”, 1974-136 st. 8. Glazirin . G .Е, Chanish е va S . G , Chub V .Е “ O ` zb е kiston iqlimining qisqacha och е rki ” Toshkе nt , O ` OITGMI , 1999-31 b . 9. Gringof I . G , Popova V . V ., Strashniy V . N . Agrom е t е orologiya - L .: Gidrom е t е oizdat , 1987-310 s . 10. Guralnik I . I ., Dubinskiy G . P ., Larin V . V ., Mamikonova S . V . M е t е orologiya . Издание второе- L.: Gidrom е t е oizdat , 1982-440 s . 11. Guralnik I . I ., Mamikonova S . V ., Polkovnikov M . A . Сборник задач и упражнений по метеорологии. 2-е издание-L.: Gidrom е t е oizdat, 1968-224 s. 12. Guralnik I.I., Larin V.V., Mamikonova S.V. Сборник задач и упражнений по метеорологии . Издание третье -L.: Gidrom е t е oizdat;1983-192 s.

Похожие

Erkin tushish tezlanishini aniqlash metodlari

Gravitatsion doimiylikni aniqlash

Molekulalarning tezliklarini aniqlash

Og`irlik markazi. Parallel kuchlarning markazlarini aniqlash. Qattiq jismlarning og`irlik markazlarini aniqlash.

Issiqlik ta’limoti, termodinamika, modda tuzilishi haqidagi ta’limotlarning rivojlanishi