Erkin tushish tezlanishini aniqlash metodlari - Физика - Рефераты

Erkin tushish tezlanishini aniqlash metodlari

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Erkin tushish tezlanishini aniqlash metodlari Reja: 1. Erkin tushish tezlanishining Yerning o`rtacha zichligiga bog‘liqligi; 2. Yer sirtidan balandlik va chuqurlikka bog‘liqligi; 3. Erkin tushish tezlanishining joyning geografik kengligiga bog‘liqligi.

Erkin tushish tezlanishining Yerning o`rtacha zichligiga bog‘liqligi: Yer uch o`qli ellipsoid shaklida bo`lib, shar shakliga taxminan yaqin. Yer sharining har bir zarrasi uning markaziga tortilib turadi. Yerning ichki qismidagi qatlam ustidagi qatlamning og`irligidan ham eziladi. Shuning uchun Yer markaziga kirib borgan sari zichlik ortib boradi degan xulosa kelib chiqadi. Bundan tashqari og`irroq elementlar ichkariroqdan joy egallashi tabiiy. Yerning o`rtacha zichligi 5500 kg/m 3 bo`lib, Yerning yuza qatlamlari zichligi o`rtacha zichlikdan kichik va Yer markaziga yaqin qatlamlar zichligi o`rtacha zichlikdan katta bo`ladi. Yerning turli chuqurliklaridagi zichligini tekshirish ishlarini Dejendr boshlagan bo`lib, ko`p olimlar bu tekshirishlarni davom ettirgan. Urning o`rtacha zichligini uning massasi va radiusidan foydalanib aniqlash mumkin: Yerning o`rtacha radiusi - bu Yer ellipsoidining hajmiga teng bo`lgan sharning hajmidir. Yer sirtida erkin tushishi tezlanishining o`rtacha qiymati o`rtacha Yer radiusiga quyidagicha bog`langan: 2. Erkin tushish tezlanishining Yer sirtidan balandlik va chuqurlikka bog`liqligi: Kinematika bo`limidan ma`lumki, Yer sirtiga yaqin nuqtalarda erkin tushish tezlanishining o`rtacha qiymati ga teng. Buni birinchi bo`lib G. Galiley aniqlagan. Lekin Yer sirtidan ko`tarilib borgan sari erkin tashlangan jism dan kichik tezlanish bilan harakat boshlar ekan. Yerga yaqinlashgan sari erkin tushish tezlanishining qiymati oshib borib. Yerga urilishda 9,81 m 2 ga erishar ekan. Chunki ancha baland nuqtada turgan jism Yerga kuchsizroq tortiladida. Agar

Yer sirtida o`rtacha erkin tushish tezlanishi g 0 bo`lsa, Yer sirtidan h balandlikdagi erkin tushish tezlanishi quyidagicha aniqlanadi: Yerga chuqurlashib borgan sari erkin tushish tezlanishi qanday o`zgarib borishini ko`raylik. Yerning radiusini R deb, Yer markazidan r<R masofada joylashgan ixtiyoriy k nuqtaning tortilishini tekshiraylik. - k nuqta r radiusli ichki sferoid tomonidan va R -r qalinlikdagi tashqi shar qatlami tomonidan tortilib turadi. Hisoblashlar ko`rsatadiki, k nuqtaga tashqi shar qatlamining ayrim nuqtalari tomonidan ta`sir qiladigan kuchlar kompensatsiyalashib, faqat r radiusli ichki sferoidning ta`sirigina qoladi xolos. Ichki sferoidning massasi Yer shari massasidan kichik bo`lgani sababli k nuqta Yer sirtidagidan kamroq kuch bilan tortiladi. Shuning uchun Yerning ichki qismida erkin tushish tezlanishi dan kichik chiqadi. Agar Yer sharining zichligini bir jinsli desak, sfera ichidagi massa Bu holda k nuqtada birlik massaga ta`sir qiluvchi kuch o`sha nuqtadagi tezlanishni beradi: Demak, erkin tushish tezlanishi Yer sirtida maksimal bo`lib, chuqurlashib borgan sari chiziqli ravishda kamayib boradi va Yer markazida nolga teng bo`ladi. Biroq Yerning o`zagi og`ir metallardan (temir, nikel, kobalt ...) tashkil topgan bo`lib, uning o`rtacha zichligi 90000 kg/m 3 dan ortiq. Yer qobig`ining o`rtacha zichligi esa, 2500 kg/m 3 ga teng. Shuning uchun Yer ichiga chuqurlashib borganda dastlab 40 km ga yaqin chuqurlikda, ya`ni Yer qobig`i bilan ruda qatlami orasida

o`zining maksimal qiymatiga erishadi. So`ngra Yer markaziga yaqinlashgan sari erkin tushish tezlanishi chiziqli bog`lanishga qaraganda sekinroq kamayadi. 3. Erkin tushish tezlanishining Yerning geografik kengligiga bog`liqligi: Ko`pincha Yer sharini dumaloq deb ataymiz. Lekin Yer aniq shar shaklida bo`lmay, shar shakliga yaqin uch o`qli ellipsoiddan iborat ekan. Yerning sutkalik aylanma harakatida markazdan qochuvchi inersiya kuchi vujudga keladi va bu kuch Yer ekvatorida eng katta bo`ladi. Shuning uchun Yer radiusi ekvatorda eng katta, qutbda esa eng kichik bo`ladi. O`z navbatida erkin tushish tezlanishining qiymati ham ekvatorda eng kichik, qutbda esa eng katta bo`ladi. Ekvator va qutbdagi nuqtalardan Yer markazigacha masofalar taxminan 20 km ga farq qiladi. Bu nuqtalardagi tezlanishlar quyidagicha: Erkin tushish tezlanishining dengiz sathida va har xil kengliklardagi qiymatlarini aniqlash uchun 1930 yilda Xalqaro geodezik kongress tomonidan quyidagicha formula qabul qilindi: Bu formuladan foydalanib, erkin tushish tezlanishining dengiz sathidagi va har xil kengliklardagi qiymatlarini hisoblab topish mumkin.

Adabiyotlar: 1. Abdullay е v A. H, Arg`inboy е v H.A, Abdullay е v H.U. Agrom е t е orologiya- T. O`zb е kiston Milliy Ensiklop е diyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2006-432 b. 2. Arg`inboy е v X.A. G е liot е xnikadan o`quv qo`llanma-T.: O`qituvchi, 1974-148 b 3. Babushkin L . N . Агроклиматическое описание Средние Азиию. T руды Ta шГУ-1964- вып. 236-с 5-185. 4. Babushkin L . N . Основы агрометеорологии в Узбекистане- Tashk е nt , SANIGMI - 2004-288 s . 5. Baratov P . O ` zb е kiston tabiiy g е ografiyasi - T .: O ` qituvchi , 1996- 264 b . 6. Boboxo ` jay еv I ., Uzoqov P . Tuproqshunoslik - T .: M е hnat , 1995-512 b . 7. Bulat V . L . “Оптические явления в природе”. M.: “Просвещение”, 1974-136 st. 8. Glazirin . G .Е, Chanish е va S . G , Chub V .Е “ O ` zb е kiston iqlimining qisqacha och е rki ” Toshkе nt , O ` OITGMI , 1999-31 b . 9. Gringof I . G , Popova V . V ., Strashniy V . N . Agrom е t е orologiya - L .: Gidrom е t е oizdat , 1987-310 s . 10. Guralnik I . I ., Dubinskiy G . P ., Larin V . V ., Mamikonova S . V . M е t е orologiya . Издание второе- L.: Gidrom е t е oizdat , 1982-440 s . 11. Guralnik I . I ., Mamikonova S . V ., Polkovnikov M . A . Сборник задач и упражнений по метеорологии. 2-е издание-L.: Gidrom е t е oizdat, 1968-224 s. 12. Guralnik I.I., Larin V.V., Mamikonova S.V. Сборник задач и упражнений по метеорологии . Издание третье -L.: Gidrom е t е oizdat;1983-192 s.

Похожие

Avogadro doimiysini aniqlash metodlari

Erkin zaryad tashuvchilar

Tabiatda fundamental kuchlar

Gravitatsion doimiylikni aniqlash

Molekulalarning tezliklarini aniqlash