Қаттиқ жисмлар асосидаги лазерлар - Физика - Рефераты

Қаттиқ жисмлар асосидаги лазерлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

140.5 KB

Қаттиқ жисмлар асосидаги лазерлар Режа: 1. Неодимли шиша асосидаги лазерлар. 2. Неодимли гранат асосидаги лазерлар. 3. Яримўтказгичли лазерлар.

Қаттиқ жисмлар лазерларда электроактив киришма атомлари мавжуд бўлса, уларни ионлари энергетик сатҳларини ёруғлик (оптик) нурлари ёрдамида инверс тўлдириш ҳосил қилинади. Қаттиқ жисмларда ўтиш элементлари ва нодир ер атомлари киришма атомларининг тўлмаган ички электрон қобиқларининг бўлиши ва уларни энг сиртқи электрон қобиғи билан экранланган ҳолда бўлиши бу номларни инверс тўлдиришни осонлаштиради. Бундай лазерлар самарали ишлаши учун улар: - Катта кучайтириш коэффициентига эга бўлиши; - Оптик жихатдан бир жинсли; - Механик мустахкам ва иссиқликка чидамли; - Технологик ишловларга қулай; - Оптик нурлаштиришга мойил; - Катта ўлчамли актив қисмлар тайёрлаш имконига эга; - Иссиқлик ўтказувчанлиги юқори бўлиши керак. Бу талабларга жавоб берувчи актив элементлар сони чекланган бўлгани учун қаттиқ жисмли лазерлар турлари ҳам чекланган. Амалда кўпроқ рубин, ойна ва иттрий -амоминийли гранатдан ясалган лазерлар ишлатилади. 1- расм. Қаттиқ жисмли лазер актив қисм (1) разонатор (2), газ разрядли ёруғлик маънбаи (3), қайтаргичлар (4) ва лампани энергия манбаидан (5) иборат бўлади.

Аввал кўрилганидек, лампадан чиққан оптик нур киришма атомлар электронларини юқорироқ сатҳларга ўтказади ва инверс тўлдириш хосил бўлади. Бу схемада электр энергиясини когерант нурланишга айланиш жараёнида лампадан келаётган энергия лампани таъминловчи занжирда, газни разрядлашдаги актив атомларни ионлашдан фарқли энергияларни ютилишида, нурлашишсиз ўтишларда, резонатордаги йўқотилишларга ҳам сарфланади. Бу фойдасиз энергия системадан совитиш суюқлиги ёрдамида чиқарилиб юборилади. Кўпчилик қаттиқ жисмли лазерлар ~1.mc давомли импульсли режимда ишлайди ва бу режим генерацияни сиқилган (пичковый) режимли деб аталади. Ёруғлик I н интенсивлик билан узлуксиз тушиб турган бўлса ҳам атомларни ионланиши ярим электронларни юқори энергетик сатҳларга ўтиши ~1 мкс давомидаги ва ~10 интервалли импульслар кўринишидаги бироз кечувчи сигналлардан иборат бўлади. Бунинг сабаби генерация ва қўзғотиш жараёниларида лазерли актив қисмида катта миқдордаги иссиқлик ажралиши натижасида ишчи қисмни зичлиги ва синдириш кўрсаткичини ўзгариши юз беради. Бу ўзгариш резонатор хусусиятларини ўзгаришига ва шу асосида тебранишларни бўйлама моддасини ўзгаришига олиб келади. Буни яна бир сабаби ишчи қисмни температураси ўзгариши билан актив ионни флюоресиенция чизиқлари ҳолати ва кенглиги ҳам бўлиши мумкин.

2 -расм . Қаттиқ жисмли лазерларда генерация режимида ўз-ўзидан тебранишларни вужудга келиши. Лазер нурланишининг чўққи кўринишда бўлишга сабаб резонаторда электромагнит тўлқинларни релакцион - тебраниш режими генерацияланиши бўлиши мумкин, чунки энергетик ҳолатларни инверс тўлдириш ва бўшатиш маълум бир инерция билан юз беради. Лазерда мажбурий нурланишлар ҳосил бўлиши учун К 0 > K n бўлиши керак. Заррачаларни сатҳларга ўтиш қисми маълум қийматларга эга бўлгани учун бу шартни бажарилиши учун қўшимча вақт керак. Мажбурий ўтишлар частотаси юқоридаги сатҳни тўлдириш тезлигига тенг. К 0 > K n ва майдон интенсивлиги ортиб боради. Бу борада юқориги сатҳни инверс тўлдиришни камайиш тезлиги генорация тезлигидан катта бўлса ҳам ва кучайтириш коэффициенти К 0 камая бошлаган бўлса ҳам, майдон интенсивлиги I орта боради ва К 0 = K n да I энг катта қийматга эга бўлади. К 0 < K n да юқори сатҳни бўшаши давом етади ва I ни қиймати кичраяди. Қаттиқ жисмли лазерлар қувватини ошириш ва импульс вақтини қисқартириш учун модулланган асллик методи қўллашади. Резонаторга бошқариладиган ёруғлик синдиргичли калит қўйилади. Ташқи оптик нур қуввати лазерни юқориги сатҳини қўзғолинишига етарли бўлгунча тўсиб турилади. Калит очиқ ҳолга ўтганда бирданига катта миқдордаги

заррачалар мажбурий нурланишли ўтишда иштирок етиб қисқа муддатда (10 - 4 - 10 -5 с ) катта нурланиш энергияси ажралиб чиқади. Мисол учун, рубинли лазерни олиш мумкин. Рубин –бу алюмий ўрнига озроқ (0,05%) миқдорда хром Сr қўшилган Al 2 O 3 Cr рубинда уч карра ионлашган Сr 3-1 ҳолда бўлади. Уни энергетик ҳолатлари расмда кўрсатилган. 3 – расм. Рубинда генерация хосил бўлишини соддалаштирилган схемаси. Ёруғлик Сr электронларни F 1 ёки F 2 сатҳларига олиб ўтади. Бу электронлар 10 -7 / 10 -8 с давомида турғунроқ бўлган 2 Е сатҳга нурланишсиз, ўз- ўзидан 3мкс давомида ўтади. Бу сатҳ лазерни актив қисмини асосий сатҳи бўлиб, нурланиш ҳосил қилиш учун 2-1 мажбурий ўтишлар содир бўлиши керак. Бунинг учун – сатҳни ярмидан кўп қисмини қўзғолган, яъни F 1 ва F 2 ҳолатларига ўтказиш талаб қилинади. Рубинда С r ни қўзғотишни чегаравий энергияси 10 2 – 10 3 D гел (~50 D гел /см 3 ). Агар Сr ни мажбурий ўтиш кесими σ = 3*10 -20 cм 2 , ионлар зичлиги N 0 ≈ 10 18 cм -3 бўлса К≈σ N 2 ≈10 -2 см -1 бўлади. Мана шу параметрларга мос келувчи хромли рубин лазери қуввати ~3 D гел ни ташкил этади (импульс давомийлиги ~ 3 НС). Бу турдаги лазерларни

нурланиш энергиялари 100 D гел ва қуввти 10 кВт бўлади. Энг юқори ФИК ~1%. 4 – расм. Шишада неодим ионлари сатхларининг соддалаштирилган схемаси Бундай лазерларни ижобий томонлари: Кўзга кўринадиган тўлқин узунликларидаги нурланишлар ҳосил қилиш ва импульсларни етарлича частоталарда ҳосил қилиш. Салбий томонлари: Қўзғотиш (накачка) энергияси жуда катталиги ФИК кичиклиги, нурланиш энергиясини жуда чекланганлиги нурланишни ёмон тарқоқлиги генерацияни стациор шароитини ҳосил қилиш қийинчилиги, технологик муаммолар ва актив қисмни тайёрлашни иқтисодий ноқулайлиги. Неодимли шиша асосидаги лазерлар.

Бу турдаги лазерларда 4 сатҳ ишлайди. Неодим ионлари қўзғотувчи лампа нури таъсирида осонгина электроионларини юқорига сатҳга ўтказади. Бу сатҳда уларни яшаш вақти τ 0 ≈10 -7 -10 -11 с. Бунинг натижасида қўзғолган заррачалар нурланишсиз 4 F 3/2 сатҳга ўтади 10 -4 - 10 -3 с вақт давомида бу заррачалар пастки лазер сатҳи I 14/2 ўтади ва бу ўтишда λ=1,06 мкм ли лазер нурланиши ҳосил бўлади. Пастки лазер сатҳи асосий сатҳдан 2,2·10 3 см -1 га юқори бўлгани учун, унда заррачалар осонгина (τ 0 ≈10 -7 ·10 -8 с) асосий I 9/2 сатҳга ўтиб, I 11/2 ни бўшатади ва шу усулда лазер сатҳлари инверсиясини таъминлайди. Шишада рубинга нисбатан кўпроқ миқдорда неодим ионлари тўпланиши имкони бор (~10 20 10 21 см -3 ). Шунинг учун неодим атомларининг 5-10% қўзғотилганда (ионлашганда) кучайтириш коэффиценти ~1см -1 бўлиши мумкин. Шиша матрица асосидаги лазерларни яна бир устуворлиги – катта ўлчамли диаметри 5-10см узунлиги 2 м ли актив элементлар тайёрлаш мумкинлиги. Бу эса 4 катта энергияли нурланиш импульслари олиш имконини беради. Бу лазерлар нурланиш энергияси диапазони кенглиги (1/10 3 Dгел ) ва арзонлиги билан рубин асосида лазерлардан устувор. Неодимли гранат асосидаги лазерлар. Иттирий – алюминийли гранат (Y 3 Al 5 O 12 ) га киритилган неодим ионлари метостабил сатҳларда I~200-300 мкс ва флюоренция чизиғи жуда кичик (~1нм) бўлгани учун мажбурий ўтишлар қисми 3·10 -19 см 2 . Актив заррачалар зичлиги юқори (10 20 см -3 ) бўлгани учун -1-3см -1 га тенг юқори даражадаги кучайтириш коэффициенти ҳосил қилиш учун бир неча фоиз неодим атомларини қўзғотиш етарли бўлади, яъни тўлдириш (накачка) даражаси паст. Юқори даражали К 0 , паст миқдорда қўзғотиш энергияси ва иссиқлик хусусиятлари фақат импульсли, балки импульс даврий ва узлуксиз генерация режимларини амалга ошириш имкониятини беради. ИАГ лазерлари ҳажми чекланган бўлгани учун чиқиш энергияси ҳам чекланган. Нархи қиммат.

Яримўтказгичли лазерлар. Яримўтказгичли асосидаги лазерларда нурланиш электрон ва ковакларнинг рекомбинацияси туфайли юз беради. Бунинг учун яримўтказгич модда тақиқланган сохасида энергия сатҳлари ҳосил қилиш керак. Бу сатҳларни инверс тўлдириш учун қуйидаги усуллардан фойдаланилади. 1.ρ-n ўтишни тўғри йўналишда улаб ток ташувчиларни (киритиш) қилиш; 2. Яримўтказгични кучли когерент электронлар дастаси билан нурлантириш орқали қўзғотиш; 3. Ярим тўказгични кучли когерент электромагнит ёруғлик квантлари билан қўзғотиш ~ оптик дамлаш; 4. Кучли электр майдони эффектидан фойдаланиб кўплаб ток ташувчиларни (лавинный) қўзғотиш ёки туннел ўтиш ҳосил қилиш; Амалда кўпроқ инжекция усулидан фойдаланишади. ρ – n ўтишнинг бир соҳаси айниган бўлса тўғри йўналишда ток ўтказилганда инверс тўлдириш осонроқ бажарилади. Мажбурий рекомбинация бошланадиган энг кичик ток чегаравий ток I n дейилади. Р – n ўтишдан ток ўтганда ва у I n <I бўлса ёруғлик чиқиши кучаяди. Агар ёруғлик квантларини ρ – n ўтиш юзасидан бир неча марта ўтишиши таъминласа мажбурий рекомбинациялар сони ҳам ортади. Бунинг учун яримўтказгичнинг қарама – қарши қирралари силлиқланади. Бу ҳолда ёруғлик бир неча марта қайтиб, кейин ён қиррасидан чиқиб кетади. Инжецион лазерлар FaAs асосида тайёрлаганда n тип ҳосил қилиш учун Te, Se P – тип учун Zn,Cd га ўхшаш киришмалар диффузия усулида киритилади. n – соҳага тўғриламайдиган контакт сифатида молибдан пластика ишлатилади.

5 – расм. Яримўтказгичли инжекцион лазерни тузилиши. 1- молибден пластина, пастки электрод, 2-n -тип соҳа, 3-инверс тўлдирилган актив соҳа, 4-р-тип соҳа, 5-яримўтказгичнинг силлиқланган ён томонлари, 6-юқориги электрод, 7-нурланиш. Инверс тўлдиришни гетероўтишли лазерларда ҳосил қилиш қулайроқ. бу ҳолда p – n ўтишни база қисмини C g си кичикроқ ва ε ни каттароқ моддадан қилинади. База Р – соҳага инжекция қилинган ток ташувчи худди потенциал чуқурда қолгандек бўлади. 5 – расм. n ва р соҳаларининг диэлектрик сингдирувчанлиги ε фарқли бўлгани учун ёруғлик квантлари уларни ички деворлардан тўла қайтади, яъни база соҳа ёруғликни ўтказувчи канал бўлиб қолади. Шу сабабларга кўра инжекцион лазерлар (гетероўтиш асосидаги) самаралироқ ҳисобланади. Инжекцион лазерларни қўзғотувчи токни чегаравий энергияси актив соҳани температурали бўлса I n шунга кичик бўлади. Улар уй температурасида узлуксиз режмда ҳам ишлаши мумкин. I n >I I да нурланиш когерент ва интенсивликни ёруғлик тўлқини узунлигига боғланиши тор чўққисимон бўлади. Яримўтказгичли лазерларни нур дастаси кичик тарқалишга эга. Лекин, бу кўрсаткичи газли ва қаттиқ жисмли лазерларникидан анча кичик, чунки бу

ҳолда актив соҳа ўлчамлари нисбатан кичик. ФИК 70% гача газли ва қаттиқ жинсли лазерларда 0,01% га тенг.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Отахўжаев А.К., Жўраев Б.С. Молекуляр оптика. Самарқанд, Университет. 1992. 2. Волькенштейн М.В. Молекулярная оптика. М., Наука. 1958. 3. Фабелинский И.Л., Молекулярное рассеяние света. М. Наука. 1982. 4. Вебер А., Спектроскопия КРС в газах и жидкостях. М. Наука.1982. 5. Атахаджаев А.К., Тухватуллин Ф.Х. Спектралыное распределение интасивности в крыле линии рассеяния жидкостей и растворов. Ташкент, Фан. 1981. 6. Вкус М.Ф. Электрические и оптические свойства молекул и конденсированнх сред. Л.,1984. 7. Отажонов Ш. Молекуляр оптика. Тошкент, Университет. 1994. 8. Волькенштейн М.В., Строение и физические свойство молекул. М., Л., 1955.

Похожие

Қаттиқ жисмлар механикаси

Аморф каттик жисмлар

Қаттиқ жисм кинематикаси. Қаттиқ жисмнинг илгарилама ҳаракати

Бир нуқтаси маҳкамланган қаттиқ жисмнинг ҳаракати. Қаттиқ жисмнинг эркин ҳаракати

Қаттиқ жисмнинг текисликка параллел ҳаракати. Текисликка параллел ҳаракатдаги қаттиқ жисмнинг тенгламаси