Фиркаларга булинмасликка чакирув - Философия - Рефераты

Фиркаларга булинмасликка чакирув

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

136 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Фиркаларга булинмасликка чакирув. 2. Тинчликка рахна солувчилар 3. Динда ғулу (чуқур кетиш)нинг зарари 4. Турли фитналарга алданиб қолмаслик 5. Душман билан муомалада огоҳ бўлишнинг зарурлиги

www.arxiv.uz Ҳаммангиз Аллоҳнинг «арқони»ни (Қуръонини) маҳкам тутинг ва фирқаларга бўлинманг ҳамда ўзаро адоватда бўлган пайтларингизда дилларингизни (туташтириб) ошно қилиб қўйган Аллоҳнинг неъматини ёдда тутинг. Унинг неъмати туфайли биродарларга айландингиз. Дўзах ёқасида турганингизда, сизларни ундан қутқарди. Шояд ҳақ йўлни топгайсизлар, деб, Аллоҳ Ўз оятларини сизларга шундай баён қилади. Сизлардан яхшиликка даъват этадиган, амри маъруф ва наҳйи мункар ишларини олиб борадиган (бир) уммат бўлсин! Айнан улар (охиратда) нажот топувчилардир. Изоҳ: Бу ердаги «сизлардан» сўзидан араб тили қоидаси бўйича икки хил маъно олиш мумкин. Яъни сизлардан бир жамоат чиқиб, яхшиликка даъват қилиш, амри маъруф, наҳйи мун кар ишлари билан шуғуллансин, деб ҳам тушуниш мумкин. Бу тафсирга кўра, амри маъруф ва наҳйи мункар билан шуғулланиш фарзи кифоя саналиб, умматнинг ҳаммаси эмас, балки маълум бир қисми – уламолар шуғулланса, шунинг ўзи кифоя қилиб, бошқаларнинг зиммасидан бу вазифа соқит бўлади. Яна, Имом Бағавий (ваф. 516 ҳ. каби бу оятдан "Сизлар ҳам мангиз мазкур ишларни қиладиган уммат бўлингиз", деган маънони олиш ҳам жоиз. Муфассирларнинг аксарияти шу иккинчи тафсирни қўллаб-қувватлаганлар. Ҳанафий мазҳаби уламолари ҳам шу иккинчи тафсирга биноан, амри маъруф ва наҳйи мункар билан шуғулланишни фарзи айн, яъни ҳар бир мусулмон зиммасидаги фарздир, деб билганлар. Жумладан, Абу Мансур Моту ридий ҳазратлари ҳам «Таъвилоту аҳлис-сунна» номли тафсир китобларида "Моида" сурасининг 79-оятлари ва бир неча ҳадиси шарифлардан далил келтириб, амри маъруф, наҳйи мункар ишларини қилиш ҳар бир мусулмонга фарзи айн қилинган, деб таъкидлаганлар Ҳужжатлар келгандан кейин ҳам бўлиниб, ўзаро ихтилофга берилган кимсаларга ўхшамангиз! Ана ўшаларга улкан азоб бордир.

www.arxiv.uz Оли Имрон, 103-105 Сизларга васиятим шуки, саҳобаларимга, сўнг улардан кейингиларга эргашинглар. Ундан сўнг ёлғончилик кенг тарқалади. Ҳатто, одамлар сўралмаса ҳам қасам ичиб, ёлғон гувоҳликка ўтаверадилар. Огоҳ бўлгинки, қайси бир эркак бир (бегона) аёл билан хилватда бўлса, уларнинг учинчиси Шайтондир. Доимо кўпчилик билан бирга бўлинглар. Бўлиниб кетишдан сақланинглар. Шайтон ёлғиз одам билан биргадир. Икки кишидан эса узоқлашур. Кимки жаннатнинг ўртасига тушишни хоҳласа, жамоат билан бирга бўлсин. Кимки ўзининг яхши ишидан қувонса, ёмон ишидан хафа бўлса, демак, у ҳақиқий мўминдир. Ҳадис Аллоҳ таоло менинг умматимни нотўғри йўлга, залолатга жамламайди. Ҳадиси шариф Жамоат бўлмай якка ҳолда яшаш даври ўтиб кетди. Ҳадис Менга не бўладики, сизларни турли гуруҳларга бўлинган ҳолда кўрмоқдаман. Ҳадис Модомики, Қуръон Аллоҳ наздидан нозил бўлган экан, демак унда ихтилофлар бўлиши мумкин эмас. Ҳар хил фирқалардаги кишиларнинг Қур’он оятларини тушунишдаги ихтилофларга сабаб Қуръон эмас, балки уларнинг оятларни тушунмаслигидадир . Мотуридий Ихтилофларнинг асосий сабаби қўйидагилардир:

www.arxiv.uz 1 - инсон табиатининг лаззатли нарсаларга мойиллиги; 2 - муайян одатларга ўргангани; 3 - бир одамга тақлид қилиши; 4 - талабда қусурли бўлиши; 5 - ўз ақлига кўп суяниб, ҳикмати рубубияни унга кўра тушуниши. Мотуридий Аллоҳнинг қўли (қудрати) жамоат устидадир. Жавомиъул калим Жамоат (кўпчилик билан бир томонда бўлиш) саодатдир ва парокандалик (кўпчиликдан ажралиб қолиш) азобдир (бахтсизликдир). Жавомиъул калим Бирлашган ўзар, бирлашмаган тўзар. Халқ мақоли Бирлашган ёвни қайтарар. Халқ мақоли Бирлашган тоғни талқон қилар. Халқ мақоли Куч – бирликда, адолат – жамоатда Халқ мақоли Тинчликка рахна солувчилар Эй, одам фарзанди, бирор гуноҳ ишга қўл урмасдан бурун ҳамиша бўлгуси жазо ва азобларимни эсла. Ҳадиси қудсий Эй, одам фарзанди, бирор заиф инсонга зулм ва зўравонлик қилишга нафсинг сени чорласа, ундан бурун ҳамиша ўзингдан кўра қудратлироқ зот борлигини эсла. Ўша Зот сени ҳалиги заиф инсондан зўрроқ килиб қўйгани каби, хоҳласа уни ҳам сендан зўрроқ қилиб қўйиши мумкин. Ҳадиси қудсий

www.arxiv.uz Эй, бандаларим, бу дунёда зулм қилишни қўйинглар, шу сизларга охират азобидан енгилроқдир. Ҳадиси қудсий Огоҳ бўлингки, ҳар бир хиёнатчи қиёмат куни хиёнати миқдорида (танилиш учун) байроқ кўтариб юрур. Ҳадис Тинчлик ва хотиржамлик икки улуғ неъматдирки, бундан кўп одамлар маҳрумдирлар. Ҳадис Халқ соясидан фойдаланиб турган дарахтни кесиб юборган одамни Аллоҳ таоло дўзахга маҳкум этур. Ҳадис Кимки бизларга қарши тиғ кўтарса, у аҳли исломдан эмас. Ҳадис Жангу жадал аҳллари гоҳ шодлигу, гоҳ хафаликда бўладилар. Замахшарий Низо ва нифоқ мавжуд жойда нохушлик, қайғу ҳасрату фақирлик бўлур. Замахшарий Тандир Ҳикоя. Алишер Навоийнинг кекса қўшниси бўлар эди. У киши умр бўйи ишлаб, биргина том ёптириб олган экан, холос. Кунлардан бир кун қўшни

www.arxiv.uz Навоийнинг ҳузурига келибди-да: – Ҳазрат, ўзингизга аёнки, мен анча-мунча ёшга бориб қолдим. Бугун бўлмаса, эртага омонатни топширадиганга ўхшайман. Сизга айтадиган бир илтимосим бор, хўп десангиз, айтай,-дебди. – Бажонидил, – дебди шоир. – Илтимосим шулки, – сўзида давом этибди у, – мен бу дунёдан кўз юмган кун ўғлим кулбани сотадиган кўринади. Нима бўлса ҳам уни сотишга йўл қўймасангиз. Ахир “Ватан гадоси – кафан гадоси”, деб бекор айтишмаган. Мендан кейин ўғлимнинг бундай уйни тиклаб олишига ҳеч ҳам ишонмайман. Кулбасиз кўчаларда қолиб, нобуд бўлади. Отахон шундай дебди-да, кўзига жиққа ёш олибди. Навоий: – Айтганингиз бўлади, менга ишонинг, – деб юпатибди. Қўшни уйига келиб ўғлини ёнига чақирибди-да: – Болам, – дебди унга қараб, – мабодо куним битиб, қазо қилсам, уйни асло сота кўрма, кейин тиклай олмай ҳалок бўласан. Борди-ю, жудаям сотгинг келса, Навоий ҳазратларининг олдиларидан бир ўтиб, кейин бу ишга қўл ур. Ишончим комил, ҳазрат сенга тўғри йўл кўрсатадилар. Ота оламдан ўтибди. Ўғил уйни сотиш тараддудига тушиб қолибди. “Отам уйни сотадиган бўлсанг, Навоийнинг олдидан бир ўт, – деган эди, қани борай-чи, ҳазрат қандай йўл кўрсатаркин?” – дебди-да, шоирнинг ҳузурига келибди. Навоийга мақсадини айтибди. Шунда Навоий: – Яхши. Аммо тандиринг бироз эскироқ кўринади. Бузиб янгисини қур. Уйнинг нархи икки баробар ортади, – дебди. Ўғил уйига келиб, тандирига қараса, ҳақиқатан ҳам тандир жуда эски, бир томони қулаб тушган эмиш. “Навоий тўғри айтди, буни бузиб, яхшисини қурсам, уйнинг нархи икки баробар ошади”, – дебди – да, тандирни бузибди. Қўшни қишлоқда тандирчи бор экан, ўшаникига жўнабди. Тандирфурушдан тандир сотиб олибди-да, орқага қайтибди. Йўлда кетаётиб, ниҳоятда чарчабди. “Бир оз нафасимни ростлаб олай”, – деб бир дўнгликка ўлтирмоқчи бўлган экан, тандир ерга қаттиқроқ тегиб, синиб кетибди. Ўғил

www.arxiv.uz орқага қайтиб, ҳалиги устадан яна битта тандир сотиб олибди. Уйига етай деганда, уни ҳам синдириб қўйибди. Бир иложини қилиб, учинчи тандирни уйига олиб келибди-да, эскисининг ўрнига қура бошлабди. Устига кўп лой бостириб юборган экан, эрталаб туриб қараса, тандир тушиб ётган эмиш. Унинг жаҳли чиқиб: “Навоий нега мени бунчалик оворагарчиликка солиб қўйди”, – дебди-да, шоирникига йўл олибди. Навоий супада ўтириб олиб, шеър битиш билан банд экан. – Ҳазрат, – дебди у, - тандирни қуролмадим. Майли арзонроққа кетса ҳам, уйни тандирсиз сота бераман. – Ҳовлиқмай, сўзимни эшит, – дебди Навоий, – кўрдингми, биргина тандирни эплаб қуролмайсан, аммо уйни сотмоқчи бўласан. “Бели оғримаганнинг нон ейишини кўр”, деб бекорга айтишмаган. Уйни сотиб қўйиб, янгисини тиклай олмай, кўчаларда қолиб кетишни ўйламадингми? Бор, ҳунар ўрган, ишла, уй ҳам ёнда қолади, тирикчилик ҳам яхши ўтади. Навоийнинг доно сўзларига тан берган ўғил уйни сотмабди, бир ҳунарни ўрганиб, яхши кун кечира бошлабди. Қиссадан ҳисса: минг машаққатлар билан қурилган тинчлик биносини йўқ қилишга уринаётганлар ўзлари уни қайта тиклашга қодир бўла олармиканлар? Шу ҳақда ўйлаб кўрсалар тўғри йўлни топиб олган бўлар эдилар. Динда ғулу (чуқур кетиш)нинг зарари Аллоҳ ҳеч бир жонга тоқатидан ташқари нарсани таклиф этмайди. Унинг касб этгани (яхшилиги) – ўзига, ва орттиргани (ёмон амали) ҳам ўзигадир. «Эй, Раббимиз, агар унутсак ёки хато қилсак, бизни койима! Эй, Раббимиз, биздан илгари ўтганларнинг зиммасига ортган машаққатни бизнинг зиммамизга ортма! Эй, Раббимиз, тоқатимиз етмайдиган нарсани

www.arxiv.uz бизга юклаб ташлама! Бизларни афв эт ва кечир ҳамда бизларга раҳм қил! Сен бизнинг хожамизсан...» 71 ( 71 Ушбу оятда Аллоҳ таоло ўз бандаларига қандай дуо қилиш кераклигини ўргатади.) Бақара, 286 ...Ҳеч бир жонни тоқатидан ташқарисига таклиф (амр) қилмаймиз... Анъом, 152 Динда ҳаддан ташқари ғулу кетманглар. Чунки сизлардан илгари ўтган қавмлар динда ғулу кетганлари сабабли ҳалок бўлганлар. Ҳадис Яхшилик нафсинг таскин топиб, дилинг ором оладиган ишдир. Ёмонлик ёки гуноҳ эса унинг аксидир, гарчи муфтийлар фатво берсалар ҳам ўз қалбингизга қараб иш тутинг. Ҳадис Муфтийлар фатво берсалар ҳам, ўз виждонинг билан иш қил. Ҳадис Эй, Билол билгинки: «Кимки менинг вафотимдан кейин унутилиб кетган суннатимни қайта жорий қилса, унга амал қилувчиларга қанча савоб берилса, унга ҳам шунча савоб ёзилур. Бу уларнинг савоблари ҳисобига эмас. Яна кимки, Аллоҳ ҳам, Расули ҳам рози бўлмайдиган нотўғри бидъатни жорий қилса, унга амал қилувчиларга қанча гуноҳ ёзилса, унга ҳам шунча гуноҳ ёзилур. Бу уларнинг гуноҳлари ҳисобига эмас». Ҳадис Йўлнинг яхшиси унга эргашиладиганидир.

www.arxiv.uz Ҳадис Кимки Аллоҳ номидан қасамёд қилса, Аллоҳ уни ёлғончи қилади. Ҳадис Мўмин учун менинг наздимда одамларнинг ичида ҳавас қилса арзийдигани намозларда енгил ҳаракатли, намоздан насибадор, ибодати чиройли, бир ўзи ёлғиз қолганда ҳам ибодат қилувчи, одамлар ичида шуҳрат топмаган, тирикчилиги ўртача бўлиб, унга қаноат қиладиган ва вафоти ҳам барвақтроқ бўлиб, унинг орқасидан йиғлаб қолувчилари ва мероси ҳам оз бўлганидир. Ҳадис Сочи оқарган мусулмон мўйсафидни, Қуръонни ёд олиб, унинг маъноларига беҳуда чуқур кетмаган ва уни тарк ҳам қилмаган қориларни ва одил подшоҳни ҳурмат қилиш Аллоҳни улуғлаш билан баробардир. Ҳадис Бу дин жуда мустаҳкам диндир. Унда ўрта ҳол ва юмшоқлик билан бораверинглар! Ҳадис Мен ҳам бир инсонман. Мендан диний масалани сўрасанглар, сўзимни олинглар. Дунёвий ишларга келганда мен ҳам сизлар каби бир инсонман. Ҳадис Мен одамларнинг қалбларини очиб кириш ёки уларнинг қоринларини ёриб кўриш учун буюрилмаганман. Ҳадис

www.arxiv.uz Сизлар дунёвий ишларни мендан кўра яхшироқ билувчисизлар. Ҳадис Аллоҳ таоло сенга берган неъматларини ўзингга ҳам сарфлагин! Ҳадис Жоҳилият давридаги ичган қасамларингизга вафо қилинглар. Ислом дини қасамнинг кучини зиёда қилди. Аммо исломда янгидан қасам жорий қилманглар. Ҳадис Сизларга ибодатнинг енгилроғи ва бажарилиши ҳам осонроғидан хабар берсам, у хомушлик ва хушхулқликдир. Ҳадис Эй, одамлар! Сизлар ибодатда ўзларингизга кўп қийинчиликларни олманглар. Сизлар чарчайсизлар, аммо Аллоҳ таоло зинҳор чарчамайди. Ҳадис Имконият ва тоқатларингга яраша амалда бўлинглар. Сизлар чарчайсизлар, лекин Аллоҳ таоло зинҳор чарчамайди. Ҳадис Ибодатнинг яхшиси енгилроғидир. Ҳадис Сизларнинг яхшиларингиз дунё ишини деб охират ишини, охиратни деб дунё ишини тарк қилмайдиган ва одамларга малоллигини туширмайдиганларидир. Ҳадис

www.arxiv.uz Кечалари бедорлик билан ибодат қилгани ва кундузлари рўзадор юргани билан бошқа номақбул ишлардан сақланмаса, бедорлик, очлик ва ташналикдан бошқа насибани қўлга кирита олмайди. Ҳадис Расулуллоҳ Абу Ҳурайрага қараб: «Мени кунора зиёрат қилгин, шунда ўртамиздаги муҳаббат зиёда бўлади» деганлар. Ҳадис Тарки дунё қилиш қалбни ва баданни тинчлантиради. Дунёга рағбат ва муҳаббат қўйиш эса ғам-ташвишни кўпайтиради. Ишсизлик инсонни тошбағир қилади. Ҳадис Тўғри бўлиб, бир-бирларингиз билан ўзаро яқинлашиб, ушбу хушхабарни эшитиб олинглар: «Ҳеч бирларингизни бу дунёдаги қилган амаллар жаннатга олиб киролмайди. Хатто мени ҳам. Балки Аллоҳ таолонинг ўз раҳмат ва мағфирати билангина охират неъматларига эришурмиз». Ҳадис Билганларингизни бошқаларга ҳам билдиринглар. Динни осон қилиб кўрсатинглар, қийин қилиб юборманглар. Одамларни суюнтирадиган гаплардан гапиринглар, уларни турли таҳдидлар билан қўрқитиб бездириб қўйманглар. ғазабингиз хуруж қилса сукут сақланглар! Ҳадис Ҳар бир ишда ўртаҳоллик лозим. Ҳатто динда ҳам бирор киши ортиқча зоҳидлик қилса, охири ўзи мағлуб бўлади. Ҳадис

www.arxiv.uz Одамларнинг ўз масжидлари билан фахрланиб юришлари қиёмат аломатларидандир. Ҳадис Наҳйи қил, ҳар неки мункар бўлса, Ҳар не янгли ғ ки муяссар бўлса 72 . ( Изоҳ: Аллоҳ буюрган яхши амалларни бажармоқ, инкор қилинган ҳар бир ишдан ўзни узоқ тутмоқ) Бобур Кўп вақтда зиёдалик, ортиқлик зиён келтиради. Масалан, бир қўлда олтита бармоқ бўлса бу ортиқлик бўлмай, камчилик (нуқсон) ҳисобланади. Замахшарий Сув йўллари ирмоқлари билан бўлгани каби шариатнинг тўғри қонун- қоидалари пайғамбар алайҳиссалом таълимотлари биландир. Замахшарий Турли фитналарга алданиб қолмаслик Эй, мўминлар, агар сизларга бир фосиқ кимса хабар келтирса, сизлар (ҳақиқий аҳволни) билмаган ҳолингизда бирор қавмга азият етказиб қўйиб, (кейин) қилган ишларингизга пушаймон бўлмасликларингиз учун (у хабарни) аниқлаб (текшириб) кўрингизлар! Ҳужурот, 6 Бирор кишидан: «Одамлар тамоман бузилиб кетди», деган гапни эшитсангиз, билингки, ўша одамнинг ўзи кўпроқ бузилгандир. Ҳадис

www.arxiv.uz Бирор киши бор айбингни айтиб сени ҳақоратласа, сен уни бор айби билан ҳам ҳақоратлама. Шунда бунинг савоби сенга, гуноҳи унга бўлур. Ҳадис Мендан ривоят қилинган бирор ҳадисни эшитганларингизда дилларингизга таниш, баданларингизга таъсир қиладиган ва ақлларингизга сиғадиган бўлса, демак у менинг айтган ҳадисимдир. Аммо эшитган ҳадисларингиз бунинг акси бўлса, демак, у менинг айтган ҳадисим эмас. Ҳадис Қачонки мусулмонлар ўртасида фитна-фасод кучайса, ёғочдан қилич қилиб ол! 73 ( 73 . . . . . . . .) Ҳадис Аҳмоқдан узоқлашинг. Ҳадис Дунё ям-яшил ва гўзалдир. Аллоҳ таоло унга эга қилиб қўйиб, сўнг сизларни кузатувчи ва нима иш қилишларингни кўриб турувчидир. Ҳадис Аллоҳ таоло умматларимни залолат устида бирлаштирмайди. Аллоҳ кўпчиликка ёрдам беради. Кимки кўпчиликдан ажралса, дўзахга йўл олган бўлади. Ҳадис Бахтли одам фитна-фасодлардан четлаб юрувчи ва мусибатга сабр қилувчи кишидир. Ҳадис

www.arxiv.uz Умматларим ҳеч қачон залолат устида бирлашмайдилар. Қачонки одамлар ўртасида ихтилофни сезсаларинг, кўпчилик томонга ўтиб олинглар. Ҳадис Аллоҳдан яхши гумонда бўлиш унга яхши ибодат қилиш билан тенгдир. Ҳадис Қалб-доимо ўзгариб туриши сабабли қалб деб аталган. Гўёки у саҳродаги бир шохчага илиниб қолиб, гоҳ у ёққа, гоҳ бу ёққа ағдарилаётган барг кабидир. Ҳадис Динларингиздан биринчи бўлиб йўқотадиган нарса омонатдорликдир. Ҳадис Кўчада ўтиришдан сақланинглар! Агар кўчада ўтирсангиз кўчанинг ҳаққини адо этинглар! Яъни кўзларингизни номаҳрамга ташламасдан, бировларга азият бермасдан, саломга алик олиб, амри маъруф ва наҳйи мункар қилиб ўтиринглар. Ҳадис Гумондан сақланинглар! Зеро, у ёлғон гапдан иборат. Бир- бирларингизни текшириб жосуслик қилманглар. Мол-дунё учун мусобақа қилманглар. Ўрталарингда ҳасад, адоват ва аразлаш бўлмасин. Аллоҳнинг ўзаро биродар бандалари бўлинглар. Биров қўйган совчи устига, то улар ўзаро битишгунча ёки тарк қилишгунча, совчи юборманглар. Ҳадис

www.arxiv.uz Ўз айбини тузатиш билан овора бўлиб, одамлардаги айбларни қидирмайдиган, ортиқча молу дунёсидан сарф қиладиган, ортиқча сўзлашдан сақланадиган ва суннатга амал қилиб, бидъатларга ўтиб кетмаган кишилар қандай яхши! Ҳадис Ҳар бир мусулмон кишига садақа қилиш вожибдир. Агар садақага нарса тополмаса қўли билан ишлаб ўзига ва садақага нарса топсин. Унга ҳам қурби етмаса, муҳтожларга ёрдам берсин. Уни ҳам қилолмаса, одамларни яхши амалларга буюрсин. Уни ҳам қилолмаса, ёмонликлардан сақлансин, шу билан ҳам садақа қилганнинг савобини топаверади. Ҳадис Ҳақиқий мўмин таъна қилувчи, лаънат айтувчи, ҳақоратловчи ёки лақма бўлмайди. Ҳадис Одамлар билан муроса-ю мадорада бўлиш ҳам садақа ҳисобланур. Ҳадис Ўзи билимсиз бўлатуриб турли низо ва муҳокама ишларида қатнашиб юрадиган одам то бу ишидан қайтмагунча Аллоҳнинг ғазабида бўлур. Ҳадис Жанг ҳийладир (душманни алдаб, доғда қолдиришдир). Жавомиъул калим Тоғнинг энг тепасига (чўққисига) чиққан киши ундан йиқилишдан ғоят кўп огоҳ бўлмоғи лозим. Замахшарий

www.arxiv.uz Агар сенга биродаринг хиёнат қилса, унга яқинлашишдан ўзингни тий, унинг макру хийласидан ўзингни муҳофаза этишга ҳаракат қил. Замахшарий Низо қилиш ҳақида сенга фатво берсалар-да, тажрибадан ўтиб синалган киши билан низо, баҳс ва мунозара қилишдан сақлан. Замахшарий Қанча одамлар-у қавмлар борки, сизга гўё ип каби эшилиб мулозамат қиладилар, лекин улар пайт пойлаб, фасод чиқаришга ишлатиладилар, ғафлатга тушиб шундайларга сира алданманглар. Замахшарий Душманники бу даҳр забардаст қилур, Нахват майидин бир неча кун маст қилур. Ғ ам емаки, еткурса бошини кўкка, Охир яна ер киби они паст қилур. Бобур Тарк қилма одобу суннатлар, Ҳар не миқдорки, тарк этсанг агар. Онча нуқсон санга бўл ғ ай воқиъ, Қилма ғ айсен амалингни зоиъ. Бобур Душман не демас, тушга не кирмас 76 . ( 76 Бобур Кобулни олганидан кейин Кобул вилоятини яқинларига тақсим қилиб беради. Тақсимотда андижонликларга кўпрок иззат икром келтирганлигидан навкарлар орасида ғ ийбат сўзлар ҳам тарқалган эди. Бу мақол шу муносабат билан келтирилади. )

www.arxiv.uz Бобур Инонма ғ ил дўстинг ғ а, сомон тиқар пўстинг ғ а 77 . ( 77 Изоҳ: Султон Аҳмад Танбал фитна йўли билан Қамбар Алини Хўжанддан Ахсига чақириб, алдаб банд қилиб, унинг вилоятларига юриш қилади. Бу мақол шу муносабат билан айтилган) Бобур Ғ офил бўлма давлатта, ўзни солма меҳнатта, Тангри берур албатта, давлат иста, ҳиммат тут! Хуш турур висоли ёр, анда бўлмаса дайёр 78 , 78 Дайёр-яшовчи Бўлса васл беағёр 79 давлату саодат тут! 79 Ғайрнинг кўплиги. Бобур Душман билан муомалада огоҳ бўлишнинг зарурлиги Мунофиқлик белгиси учтадир: ёлғон сўзлаш, ваъдасининг устидан чиқмаслик ва омонатга хиёнат қилиш. Ҳадис Кишилар ичида Аллоҳ таолога ёқимсизроғи – ашаддий душманлик қилувчи одам. Ҳадис Дўстингизни енгилроқ севингки, бир кун у душман бўлиб қолиши ҳам мумкин. Душманингизга ҳам енгилроқ адоват қилингки, бир кун у дўст бўлиб қолиши мумкин. Ҳадис

www.arxiv.uz Ёв томонидан бирор киши ўз жонига омонлик сўраб келса, уни ўлдирмангиз. Ҳадис Эй, Парвардигор! Мен Сендан қарздорбўлиш, душманга мағлуб бўлиш ва ғанимлар масхарасидан паноҳ тилайман. Ҳадис Уруш ҳийла ва макрдан иборатдир. Ҳадис Беш хил зарарли жониворларни (ҳамма жойда) ўлдириш мумкин: илон, ола қарға, сичқон, қопағон ит, калхат. Ҳадис Агар ёмон йўлдошга эришсанг, унинг оғуси билан заҳарланасан, яхшиси унинг душманлари жумласидан бўл, шунда унинг оғуси-ю заҳматидан қутуласан. Замахшарий Ўзингни сахий, мард ва ҳиммати билан кўрсатиб, аслида хору зор, ҳақир ва қадри тубан бўлган одамлардан қўрқ, токи бир кун ўзларининг хасисликлари бирла онгсизликдан мард одамни тузоқларига туширгайлар. Замахшарий Дўстлар фикридин ва душманлар макридин бепарволиғ жоиз эрмас ва бу иш надоматдин ўзга натижа бермас. Навоий Мевага мағз ўлса бўлур пўст ҳам, Кимсага ҳам душман эрур дўст ҳам.

www.arxiv.uz Навоий Итдин кийикка ва мушукдин кабутарга шафқат маҳолдир. Навоий Кучинг етар экан, оловни шу он ўчир. Агар аланга олса, жаҳонни куйдиради. Душманни ўқ билан уришга қодир экансан, Унинг камон керишига йўл қўйма! 81 ( 81 Изоҳ: Бобурнинг хон дадаси ҳузурида Тошкентдалик вақтида Шайбонийхонга қ арши қатьий кураш олиб боришга қарор қилганлигига келтирилган форс тилидаги рубоий) Бобур Шаҳар дарвозасини ёпиб бўлади-ю, душман оғзини ёпиб бўлмайди 82 . ( 82 Изоҳ: Бобур Кобулни қўлга киритгач, Кобул вилоятини ўз яқинлари, кўпрок андижонликларга бўлиб берган эди. Бу ҳол навкарлар орасида ғ ийбат гапларнинг тарқалишига сабаб бўлди. Бобур мазкур мақолни шу аснода келтиради ) Бобур Душмандан яширганингни дўстингга ҳам айтма, зеро дўстликнинг абадийлигига кафиллик йўқ. Абул Фараж Нуқсонингни дўстдан сўраб юрма, у айтмайди. Яхшиси душманларинг нима дейишини бил. Саъдий Яхшига яхши бўл, ёмонга ёмон, Гулга гул бўлгину тиканга тикан. Саъдий Ғ аним сўзига кириш – хатолик, аммо унга тескари иш тутмоқ учун уни тингламоқ даркор. Бу чинакам ҳақ йўлдир.

www.arxiv.uz Саъдий Ғ анимнинг ёлғонига, лаганбардорнинг ширин суханига учма; биринчиси айёрлик тўрини ташлаган, иккинчиси эса ёвуз жиғилдонини очиб турибди. Саъдий Душманга аламинг сўзлама асло, Қувониб демасин: «Алҳамдулилло!» Саъдий Бепарволик минг турли ситамларнинг сабабчисидир. Жомий Бирор киши гапирган пайтида у ёқ-бу ёққа қараб қўйса, демак шу гап омонатдир. Ҳадис Бировга сир айтиб, сақла дегандан, Дил сирин ҳеч кимга айтмаган маъқул. Ариқ тошиб кетса боғлаб бўлмайди, Сувни энг бошидан қайтарган маъқул. Бекитиқча сўзни айтиб бўлмайди, Ҳар мажлисда айтиб, қайтиб бўлмайди. Саъдий

www.arxiv.uz Номлар кўрсаткичи : Абу Али ибн Сино (тахминан 980–1037) – ўрта аср Шарқининг энциклопедист олими. Абу Шукур – Х асрнинг форс-тожик шоири. Абул Фараж (897 – 967) – араб шоири ва олими. Ал-Хоризий (1054 – 1128) – араб олими, шоир. Анварий, Авҳадиддин (туғилган йили номаълум – 1191) – тожик шоири. Аттор, Фаридиддин Муҳаммад ибн Иброҳим (1119 – 1234) – форс- тожик шоири. Бобур, Захириддин Муҳаммад (1483 – 1530) – ўзбек ёзувчиси, давлат арбоби, саркардаси. Гулханий, Муҳаммад Шариф (XVIII асрнинг охири – XIX асрнинг боши) – ўзбек ва тожик шоири. Жомий, Абдурахмон Нуриддин ибн Аҳмад (1414 – 1492) – тожик шоири ва олими. Кошифий, Ҳусайн Воиз (тахм. 1442/46-1505) – Марказий Осиёдан чиққан Навоий билан ижодий ҳамкорлик қилган, воизлик саньати намояндаси ва назариётчиси, мутафаккир, илоҳиётчи олим. Мирза Шафий (Вазех) (1796 – 1852) – озарбайжон шоири. Мотуридий , Абу Мансур ( тахм. 870-944) М утакаллим, сунний эътиқодидаги икки йирик калом мактабининг бири бўлмиш Мотуридийа мактабининг асосчиси. Навоий, Алишер (1441 – 1501) – ўзбек шоири, олим ва давлат арбоби. Насафий , Азизиддин ( туғ. йили номаълум – 1263 й.) – шоир, тасаввуф фалсафасининг йирик вакили. Шайх Кубро таълимоти ва Муҳйиддин ибн Арабий тариқатини ўзаро боғла ган кубравия машойихларидан бири Низомий, Илес Юсуф ўғли (тах. 1141 – тах. 1203) – озарбайжон халқпарвар шоири.

www.arxiv.uz Охундов, Мирза Фатали (1812 – 1878) – озарбайжон ёзувчиси ва жамоат арбоби. Рудакий, Абулҳасан (туғ. йили номаълум – 941) – форс-тожик шоири. Румий, Жалолиддин (1207 – 1273) – форс-тожик шоири. Саъдий, Муслиҳиддин 1203 ва 1210 й. ораси – 1292) – форс ва тожик шоири. Хисрав, Носир (1004 – тахминан 1073 йиллар) – форс-тожик шоири ва файласуфи. Ғазолий, Абу Ҳомид Муҳаммад (1057-1111) йирик мусулмон мутафаккири

Похожие

Фиркаларга булинмасликка чакирув

XIX (19) аср охири XX (20) аср бошларида Марказий Осиёда ижтимоий-фалсафий фикрлар ривожи

Онг фалсафаси

Санъатнинг маънавият тизимидаги ўрни

Диэлектриклар электр майдонида