Узгармас ток машиналарида якор реакцияси якор реакциясини хисоблаш - Энергетика - Рефераты

Узгармас ток машиналарида якор реакцияси якор реакциясини хисоблаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.6484375 KB

Узгармас ток машиналарида якор реакцияси якор реакциясини хисоблаш Режа: 1. Узгармас ток машиналарида якор реакцияси 2. Якор реакциясини хисоблаш. 3. Коллектор пластиналари орасидаги кучланиш. 4. Узгармас ток машиналарида коммутация жараёни, унинг турлари, коммутация жараёнини яхшилаш

Узгармас ток машиналарида якор реакцияси Биз ўтган мавзуларда якор чулғами орқали ток оқмаган яъни салт ишлаш режими учун ўзгармас ток машинасининг ҳаво бўшлиғидаги магнит майдонни (39,а-расм) кўриб ўтган эдик. Агар якор чулғами истеoмолчига уланган бўлса, у ҳолда бу чулғам орқали электр токи оқиб ўтади ва ўзининг магнит майдонини ҳосил қилади. Машинанинг чўткалари геометрик нейтрал чизиғида ўрнатилган бўлса, якор чулғамининг магнит майдон куч чизиқлари қутб ўзакларининг ўқига кўндаланг йўналган бўлади (39,б-расм). Электр машинанинг валидаги электромагнит момент қўзғатиш ва якор чулғамлари ҳосил қилган магнит майдонларнинг ўзаро та o сири натижасида ҳосил бўлади. Демак, якор ва қўзғатиш чулғамлари ўзгармас ток машинасининг умумий майдонини ҳосил қилишар экан. 39-расм. Қўзғатиш чулғамининг (а) ва якорнинг (б) магнит майдонлари

Якор чулғами ҳосил қилган магнит майдон қўзғатиш чулғами ҳосил килган магнит майдонни кўринишини ва катталигини сезиларли даражада ўзгартиради, бу ҳолга ўзгармас ток машинасининг якор реакцияси деб аталади. Юқорида айтганимиздек, чўткалар коллектор юзасида геометрик нейтрал чизиғида ўрнатилган бўлса, якор реакциясининг майдон куч чизиқлари қутб ўқига кўндаланг йўналган бўлади, шунинг учун бундай ҳолга якорнинг кўндаланг реакцияси деб аталади. Якорнинг кўндаланг реакцияси қутб ўзагининг биринчи ярмида асосий магнит майдонни кучайтирса (41-расм) иккинчи ярмида кучсизлантиради. Якорнинг кўндаланг реакцияси таoсирида машинанинг якор юзасидаги индукция нолга В=0 тенг бўлган нуқталардан ўтган 41-расм. Бўйлама якор реакциясининг магнит40-расм. Чўткалари геометрик нейтрал чизиғида ўрнатилган

геометрик нейтрал чизиғи  бурчакка бурилади, бу чизиққа машинанинг физик нейтрал чизиғи деб аталади (40-расм). Узгармас ток машинасининг генератор режимида геометрик нейтрал чизиғи якорнинг айланиш йўналиши бўйича, двигател режимида эса, қарама- қарши томонга бурилади. Якорнинг кўндаланг реакцияси қутб ўзаги тагида жойлашган ўтказ-гичларнинг бир қисмида бир томонга йўналган электр юритувчи кучни ҳосил қилса, иккинчи қисмида бошқа томонга йўналган электр юритувчи кучни индукциялайди, бу электр юритувчи кучларнинг йиғиндиси доим нолга тенг. Агар электр чўткалар геометрик нейтрал чизиғидан 90° га бурилган бўлса (41-расм), у ҳолда якор чулғами ҳосил қилган магнит майдон куч чизиғлари қутб ўзагининг ўқига параллел йўналади. Шунинг учун якорнинг бундай реакциясига бўйлама якор реакцияси деб аталади. Якор чулғамининг ҳосил қилган магнит майдони якор чулғамидаги токнинг йўналишига асосан, асосий магнит оқимга магнитловчи ва магнитсизлантирувчи таoсир кўрсатиши мумкин. Якор чулғами ҳосил қилган майдонларнинг ўзаро таoсири натижасида электромагнит момент ҳосил бўлмайди ва чўткаларда индукцияланган электр юритувчи куч ҳам нолга тенг. Кўпинча электр чўткалар геометрик нейтрал чизиғида ўрнатилади, лекин баoзи ҳолларда чўткалар аниқ шу чизиқга ўрнатилмаслиги яoни, бу чизиқдан ма o лум бурчакка бурилиши ҳам мумкин. У ҳолда якор реакциясини бўйлама ва кўндаланг ташкил этувчиларга бўлиб ўрганилади. Якор реакциясини ҳисоблаш Якор реакциясини ҳисоблашни соддалаштириш мақсадида қуйидаги шартларни қабул киламиз: 1. Якорнинг магнит ўзагини ташқи юзасида пазлар йўқ; 2. Якор чулғамининг ўтказгичлари якор юзасида бир хил тарқалган; Якор реакциясини ҳисоблаш учун ҳам магнит ўзакни ҳисоблашда қўлланилган тўла ток қонунидан фойдаланамиз.∮ Hdl = Σi

бу ерда: Н - майдон кучланганлиги; Σi - участкалардаги токлар; dl - участка узунлиги. Бу масалани ечишда машинанинг магнит занжирини тўйинишини ҳисобга олмаймиз. Магнит занжири тўйинмаган машиналарда якорнинг кўндаланг реакцияси қутб ўзаги остидаги магнит майдонининг катталигига таoсир кўрсатмасдан фақат формасига таoсир кўрсатади. Тўйинган магнит системали ўзгармас ток машиналарида якор реакцияси қутб ўзагининг бир қисмида магнит майдонни кучайтириб бошқа қисмида кучсизлантиради. Якор реакциясининг ҳаво бўшлиғидаги асосий магнит майдонга та o сирини 42-расмдан кўришимиз мумкин. Ъаво бўшлиғидаги қўзғатиш магнит майдонини тарқалишини 1-эгри чизиқ ва 2-эгри чизиқ якор реакциясининг майдон индукциясини ҳаво бўшлиғидаги тарқалишини характерлайди. Тўйинмаган магнит системали ўзгармас ток машиналарининг ҳаво бўшлиғидаги магнит майдонларининг йиғиндиси бўлиб, хисобланган умумий майдоннинг ўзгариш характерини аниқловчи 3-эгри чизиқни 1 ва 2- эгри чизиқларнинг ҳар бир нуқтадаги ординаталарини қўшиб ҳосил қиламиз. Машинанинг магнит ўзагини тўйинишини ҳисобга олинганда умумий майдон пунктир билан белгиланган 4-эгри узилган чизиқ кўринишида ўзгаради. Шунинг учун тўйинган магнит системали ўзгармас ток машиналарда кўндаланг якор реакцияси қутб ўзакларининг магнит майдонини бир оз камайтиради, я o ни асосий магнит оқимга магнитсизлантирувчи та o сир кўрсатади дейилади. Баъзи ҳолларда қуввати 30-40 кВт гача ва ундан катта қувватли машиналарда якор реакцияси 42-расм. Машинанинг ҳаво бўшлиғидаги магнит майдонини кўндаланг якор реакцияси та o сирида ўзгариши

таoсирида қутб ўзаги остидаги магнит майдоннинг йўналиши карама-қарши томонга ўзгариши мумкин. Номинал қуввати 50 кВт дан катта электр машиналарда майдоннинг йўналишини ўзгармаслигини таoминлаш учун асосий қутб ўзагининг икки чеккаларидаги ҳаво бўшлиғи катталаштирилади. Якор реакциясини ҳисоблаш учун жуда кўп усуллар тавсия қилинган бўлиб, булардан Кас p янов В.Т. ва Петров Г.Н лар тавсия қилган юзаларни тенглаштириш усуллари кенг қўлланилади. Коллектор пластиналари орасидаги кучланиш Якор реакцияси баoзи шароитларда электр машинанинг ички жараёнларини бузилишига олиб келади. Булардан асосийси якор реакцияси таoсирида машинанинг коллектор пластиналари орасидаги кучланишни ортиб кетиши ҳисобланади. Якор реакцияси кучли таoсир этмаган машиналарда коллектор пластиналари орасидаги ўртача кучланиш 18  22 В дан ортиб кетмаслиги керак. Якор реакцияси таoсирида ҳаво бўшлиғидаги магнит майдон қутб ўзагининг бир қисмида ортиб кетади ва коллектор пластиналари орасидаги кучланиш ҳам катталашади (Ukmak ≤30 ÷50 B) Uкмах =2рU н К ⋅Вδмах αδВδ бу ерда: В  мах - энг катта индукция; В  - ҳаво бўшлиғидаги магнит майдон индукцияси; U н - номинал кучланиш; К - коллектор пластиналарининг сони; 2р - қутблар сони; вδ - қутб ўзагининг эни; αδ= вδ τ - қутб бўлинмасининг коэффициенти. Магнит майдон формасини ўзгармаслигини ва коллектор пластиналари орасидаги кучланишни белгиланган чегарадан ортиб кетмаслигини таoминлаш учун ўзгармас ток машиналарида компенсацияловчи чулғамлар қўлланилади. Компенсацияловчи чулғамлар ҳосил қилган магнит майдон ёрдамида якор реакциясини тўлиқ компенсациялаш мумкин. Компенсацияловчи чулғам электр машинанинг асосий қутб ўзакларини ҳаво бўшлиғига яқин қисмида фрезаланиб, тайёрланган

пазларга жойлаштирилади. Компенсацияловчи чулғам секциялари бир-бири билан кетма-кет уланади. Якор реакцияси якор токи таoсирида ҳосил бўлганлиги сабабли уни компенсациялаш мақсадида қўлланилаётган компенсацияловчи чулғам чўткалар ёрдамида якор чулғамига кетма-кет уланади. Узгармас ток машиналарида коммутация жараёни, унинг турлари, коммутация жараёнини яхшилаш Узгармас ток машиналирда коммутация жараёни Узгармас ток машиналарининг якор чулғамидаги секцияларнинг бир параллел тармоқдан иккинчи параллел тармоққа ўтиши ва ундан оқаётган токнинг йўналишини ўзгаришига коммутация жараёни деб аталади. Коммутация жараёнида секциялар чўткалар орқали қисқа туташтирилади. Қисқа туташтирилган секциялардаги якор токи чўткалар ёрдамида ташқи занжирга узатилади ёки қабул қилинади. Узгармас ток машинасининг коллектори билан чўтка орасида бўлиб ўтадиган ҳодисалар коммутация жараёнига ва машинанинг ишига катта таoсир кўрсатади. Умуман коммутация жараёни яхши ўтаётган ўзгармас ток машиналарининг чўткаси билан коллектори орасида кучсиз учқун бўлиши мумкин. Чунки кучли учқунлар чўтка ва коллектор юзаларини бузади ва электр машинасининг узоқ муддат ишлашини таoминламайди. Электр машинлардаги учқунланиш сабабларини электромагнит ва механик сабабларларга бўлиш мумкин. Электромагнит сабаблар, электр машиналарнинг ичидаги электромагнит жараёнлар билан боғлик. Механик сабабларга коллектор юзасини нотекислиги, чўткани коллектор юзасига мослаб текисланмаганлиги, коллекторни тебраниши ва ҳоказолар киради. Коллектор ва чўтка орасидаги учқунланишни қуйидаги 5 классга булиш мумкин: 1) 1; 2) 11 4; 3) 11 2; 4) 2; 5) 3;

Узгармас ток электр машиналарининг ҳамма иш режимларида бу класслардан коллектор ва чўткалар орасида 1 ; 11 4; 11 2; класслардаги учқунланишларни бўлиши рухсат этилади. Қолган классларда эса қисқа муддатли ишлашга рухсат берилади. Коммутация жараёни турлари Якор чулғамининг секциясини чўтка ёрдамида қисқа туташтирилиб турган вақтга коммутация даври деб аталади. Оддий сиртмоқсимон чулғамли ўзгармас ток машиналарида коммутация даври (43-расм): Tk=вч Vk ; бу ерда: вч - чўтканинг эни; V k - коллекторнинг айланма тезлиги. Мураккаб сиртмоқсимон чулғамларда m та оддий сиртмоқсимон чулғам бўлганлиги сабабли коммутация даврини аниқлашда оддий сиртмоқсимон чулғамларнинг сонини ҳисобга олиш керак. Оддий сиртмоқсимон чулғамлардаги коммутация жараёнини ўрганиш учун коммутация жараёнида иштирок этаётган занжир учун Кирхгофнинг иккинчи қонунини қўллаб коммутация тенгламасини ёзамиз: ir c+ i1(rn+ rч1)− i2(rn+rч2)= Σe (10-25) бу ердан i= rч2− rч1 rc+2rП+rч2+rч1 ia+ ∑ e rc+2rП+rч2+rч1 (10-26) бу ерда i− коммутацияланаётган секциядаги ток; i1ва i2 -лар секцияни коллекторга уловчи ўтказгичлардаги ва коллектордаги токлар; Σe - коммутация жараёнида иштирок этаётган секцияда индукцияланган ўзиндукция электр юритувчи кучларининг йиғиндиси; rc,rn,rч1,rч2 - секцияни, "петушок"ни биринчи ва иккинчи чўткаларнинг актив қаршиликлари.

Коммутация жараёни коммутация ток i,i1,i2 ларининг вақт бўйича ўзгариши билан характерланади. Коммутацияланаётган секцияни rn,rc қаршиликлари жуда кичик бўлганликлари сабабли уларни ўзгармас деб ҳисоблаш мумкин, лекин чўткаларнинг актив қаршиликлари rч1,rч2 лар коммутация токининг катталигига ва ҳарактерига боғлик равишда жуда мураккаб қонуният асосида ўзгарадилар. Коммутация токининг ўзгариш характерига асосан тезлашган ва секинлашган коммутация жараёни бўлиши мумкин. Секинлашган коммутация жараёнида чўтка ва коллектор орасида учқун жуда кучсиз бўлади. Умуман амалда ўзгармас ток машиналарини ишлаб чиқаришда оз-моз тез-лашган коммутация жараёни бўлиб ўтиши-ни таoминловчи тадби-рлар ўтказилади. Коммутация жараёни учун тузилган (10-26) тенгламани ечиб, комму-тация токининг катта- лигини аниқлашимиз мумкин. Коммутация то-ки иккита ташкил этув-чидан иборат бўлиб, биринчиси коммутация токининг асосий ташкил этувчиси бўлиб, юклама токига боғлиқ, иккинчи ташкил этувчиси эса, қўшимча ташкил этувчи деб ҳисобланади ва коммутацияланаётган секциянинг электр занжирини актив қаршилигига ва электр юритувчи кучларини йиғиндисига боғлиқ. Коммутация токининг қўшимча ташкил этувчисини катталиги коммутация жараёнининг ҳарактерига жуда кучли таoсир кўрсатади, шунинг учун ўзгармас ток машинасини ишлаб чиқаришда бу ташкил этувчини умуман йўқотиш ёки камайтириш тадбирларини бажариш лозим. Коммутация жараёнини яхшилаш усуллари Коммутация жараёнини яхшилаш учун энг аввало коллектор ва чўтка аппаратини холатини яхшилаш зарур, яoни коллектор ва чўтка орасидаги b ч b k 1 2 m=1 43-расм. Коммутация даврини аниқлаш

учқунланишнинг механик са-бабларини таoсирини пасайтириш керак. Қуйида биз коммутация жараёнини яхшилашнинг электромагнит шароитларини кўриб чиқамиз. Бунинг учун: 1) қўшимча қутблар ёрдамида коммутацияловчи электр юритувчи кучни ҳосил қилиш; 2) реактив электр юритувчи кучни камайтириш; 3) коммутация жараёнида иштирок этаётган секциянинг электр занжирини актив қаршилигини кўпайтириш каби тадбирларни бажариш зарур. Хозирги ишлаб чиқарилаётган ўзгармас ток машиналарида қўшимча қутблар ёрдамида коммутацияловчи магнит оқимини ҳосил қилиш коммутация жараёнини яхшилашнинг асосий усули бўлиб ҳисобланади. Қўшимча қутблар иккита асосий қутб ўзагининг ўртасида ярмога болтлар ёрдамида маҳкамланади. Қўшимча қутб чулғамининг магнитловчи кучи Fыы якор реакциясининг магнит майдонига қарама-қарши йўналган бўлиб, уни тўлиқ компенсациялайди ва коммутацияловчи магнит майдонни ҳосил қилади. Бундай майдонни ҳосил қилиш учун қўшимча қутб чулғамлари бир - бири билан кетма-кет уланиб якор чулғами билан ҳам электр чўтка ёрдамида кетма-кет уланади. Қўшимча қутб ўзаклари тўйинмаган режимда ишлашга ҳисобланади, шунинг учун электр машина номинал юклама билан ишлаганда қўшимча қутб ўзаги остидаги ҳаво бўшлиғида магнит майдон индукцияси 0.8-1.0 Тл дан катта бўлмайди. Узгармас ток машинасининг ярмосини ўта тўйинишдан сақлаш мақсадида асосий қутб ўзагидаги магнит майдон индукцияси 1,3 Тл дан ортмаслиги керак. Қўшимча қутб магнит ўзаклари яхлит пўлатдан ёки пўлат тунукалардан тайёрланади. Қўшимча қутб ўзакларининг чулғамларини сочилиш магнит оқимини камайтириш учун уни якор чулғамига яқин жойлаштирилади. Катта қувватли ўзгармас ток машиналарида қўшимча қутб ўзаклари остидаги ҳаво бўшлиғи иккига бўлиниб, қўшимча қутб магнит ўзаги билан ярмо ўртасига магнит оқимини ўтказмайдиган прокладка қўйилади. Номинал қуввати Рн > 0,3 кВт бўлган барча ўзгармас ток

машиналарида қўшимча қутблар ўрнатилиши мумкин. Кўпинча қўшимча қутблар сони асосий қутблар сонига тенг бўлади, қуввати 2 - 2,5 кВт гача бўлган машиналарда асосий қутблар сонидан икки марта оз бўлиши ҳам мумкин. Агар ўзгармас ток машинасида компенсацияловчи чулғам бўлмаса, қўшимча қутб чулғами якор реакциясини ҳам компенсациялашга ҳисобланади. Юқорида айтиб ўтганимиздек коммутация жараёни яхши ўтиши учун реактив электр юритувчи куч нолга тенг бўлиши керак. Бунинг учун қўшимча қутб ҳосил қилган коммутацияловчи магнит майдон етарли бўлиши керак. Коммутация жараёнини яхшилаш учун реактив электр юритувчи кучни камайтиришда якор чулғамларида қўлланиладиган биринчи тартибли мувозанатлаштирувчи ўтказгичларнинг ҳам таoсири катта бўлади. Агар якорда паз бўлмасдан, чулғам якорнинг магнит ўзагини ташқи қисмига маҳкамланган бўлса, у ҳолда сочилиш магнит оқими кучсизланиб реактив электр юритувчи куч камаяди. Коммутация жараёнида коммутацияланаётган секция занжирининг актив қаршилигини кўпайтириш учун фақат секциянинг боши ва охири уланаётган коллекторнинг "петушок" қисмини қаршилиги катта материалдан тайёрлаш керак. Бироқ бунда машинанинг фойдали иш коэффициенти пасаяди. Яхши тавсифли чўткаларни танлаш ҳам коммутация жараёнини яхшилашда энг яхши усул бўлиб ҳисобланади. Коммутация жараёни қийин шароитда ўтувчи электр машиналарида катта ўтиш қаршиликга эга мис- графитли электр чўткаларни қўллаш яхши самара беради, лекин қувватни электрик исрофлари ортади. Вол p т-ампер тавсифи тез кўтарилувчан чўткаларни қўллаш коммутация жараёнини сезиларли яхшилайди. Тез ўзгарувчан характердаги юкламаларда ишловчи ўзгармас ток машиналарда ва ўзгармас ток электровозларида коммутация жараёни жуда оғир ўтади. Бундай ҳолда асосий қутб чулғамларини актив қаршилик ёрдамида шунтлаб қўйилади. Тез ўзгарувчан юкламали ўзгармас ток машиналарини коммутация жараёнига компенсацияловчи чулғамни ҳам таoсири анча катта. Ута

юкланган ўзгармас ток машиналарида сочилиш магнит оқими кучайиб кетганида қўшимча қутбнинг магнит оқими коммутация жараёнини етарлича яхшилай олмайди. Бу ҳолда ҳам компенсацияловчи чулғамнинг ижобий таoсири катта бўлади.

Адабиётлар: 1.Вольдек А. И. "Электрические машин Москва Энергия, 1974. 27-32 бетлар 2.Камолов Н. К.Усмонов, Ш. Ю. «Электромеханика» фанидан дарслик 6.10 бетлар 3.Иброхимов У. " Электр машиналари", "Укитувчи", 1982 йил 4.Касаткин В.А. "Электрические машины"," Высша школа", "Киев", 1982 год.

Похожие

Узгармас ток машиналарининг якор чулгамлари электр юритувчи кучи якор чулгамларини танлаш

Узгармас ток машиналарини генераторларининг классификацияси

Ток ва кучланиш трансформаторлари

Узгармас ток двигателларининг момент ток кучланиш ва тезлик тенгламалари

Узгармас ток машиналарининг махсус турлари