Termodinamikaning birinchi qonuni. Gazlarning issiqlik sig’imi. Ichki energiyasi. Entalpiya va entropiya. - Энергетика - Рефераты

Termodinamikaning birinchi qonuni. Gazlarning issiqlik sig’imi. Ichki energiyasi. Entalpiya va entropiya.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

155.5 KB

Termodinamikaning birinchi qonuni. Gazlarning issiqlik sig’imi. Ichki energiyasi. Entalpiya va entropiya. Reja: 1 Gazlarning issiqlik sig’imi 2 Gazlar aralashmasining issiqlik sig’imi 3 Sistemaning ichki energiyasi 4 Entalpiya va Entropiya 5 Termodinamikaning birinchi qonuni

Gazlarning issiqlik sig’imi Massasi bir xil bo’lgan ikkita turli moddani bir xil temperaturagacha qizdirish uchun turli miqdorda issiqlik sarflash kerak bo’ladi. Masalan, suvni qizdirish uchun xuddi shu miqdordagi temirni o’sha temperaturaga qadar qizdirishga ketadigan issiqlikka qaraganda taxminan to’qqiz marta ko’p issiqlik sarflashga to’g’ri keladi. Demak, har qanday jismning faqat shu jismga xos issiqlik sig’imi bo’ladi. Jismning temperaturasini bir gradusga o’zgartirish uchun zarur bo’lgan issiqlik miqdori jismning issiqlik sig’imi deyiladi. Gazlar uchun issiqlik sig’imi deb 1kg,1m3,yoki 1 kmol gazni temperaturasini 1 grad.ga oshirish uchun sarf bo’ladigan issiqlik miqdoriga aytiladi. Ular orasidagi boglanish quyidagicha ifodalanadi (1) Issiqlik sig’imi temperaturaga bog’liq. Bir atomli gazlar uchun C=a+bt Ikki va ko’p atomli gazlar uchun C=a+bt+lt2/2 Kichik temperaturalar oralig’ida o’rtacha va haqiqiy issiqlik sig’imi tushunchalari mavjud. O’rtacha issiqlik sig’imi quyidagicha aniqlanadi (2) Haqiqiy issiqlik sig’imi,jismga cheksiz kichik issiqlik miqdori dq va jismning temperaturasi dT qiymatga ortgan bo’lsa, quyidagicha aniqlanadi C=dq/dT ( 3 ) Gazlarning issiqlik sig’imi termodinamik jarayonlarning kechish shart sharoitlariga bog’liq. Issiqlik texnikasida o’zgarmas hajmda (v=const) va o’zgarmas bosimda (p=const) ,boradigan jarayonlar katta ahamiyatga ega.

Jarayon o’zgarmas hajmda borganda issiqlik sig’imi izoxoroviy deyiladi va bilan belgilanadi, o’zgarmas bosimda borganda esa izobaraviy deyiladi va bilan belgilanadi. Gaz izoxoroviy isitilganda uning hajmi kengaymaydi. Binobarin, u tashki kuchlarga qarshi ish bajarmaydi. Gaz izobaraviy isitilganda kengayib, porshenga ta‘sir etuvchi tashqi kuchni yengib o’tadi, ya‘ni ish bajaradi. Demak bir gazning o’zini bir xil sharoitda bir xil temperaturagacha qizdirilganda izobaraviy jarayonda izoxoroviy jarayondagiga qaraganda ko’p issiqlik sarflash kerak bo’ladi. Issiqlik sig’imi har xil jarayonlarda quyidagicha ifodalanadi: С pm - Р -const bo’lganda o’rtacha massaviy issiqlik sig’imi, - С vm - V-sonst bo’lganda o’rtacha massaviy issiqlik sig’imi, C 1 pm - R-const , bo’lganda o’rtacha hxajmiy issiqlik sig’imi, С 1 vm - V-sonst bo’lganda o’rtacha hajmiy issiqlik sig’imi, C pm -r-const bo’lganda o’rtacha molyar issiqlik sig’imi С vm -V-const bo’lganda o’rtacha molyar issiqlik sig’imi Molyar issiqlik sig’imi gazning atomlar soniga qarab quyidagicha o’zgaradi(2.1 - jadval) Gazning atomlar soni Bir atomli gazlar uchun 12.6 20,9 Ikkiatomli gazlar uchun 20,9 29,2 Uch va undan ortiq atomligazlar uchun 29,2 37,5 Bosim o’zgarmas bo’lgandagi issiqlik sig’imini h ajm o’zgarmas bo’lgandagi issiqlik sig’imiga nisbati adiabata ko’rsatgichi deyiladi va quyidagicha aniqlanadi ( 3 ) O’rtacha issiqlik sig’imini hisoblash uchun, temperaturalar intervali berilganda, shu temperaturalardagi moddaning issiqlik sig’imi maxsus jadvallardan olinganda, quyidagi formuladan foydalaniladi

( 4 ) 2.Gazlar aralashmasining issiqlik sigimi. Issiqlik texnikasidagi hisoblashlarda gazlar aralashmasining issiqlik sig’imini aniqlashga to’g’ri keladi .1kg gazlar aralashmasini qizdirishga ketadigan issiqlik aralashmadagi ayrim komponentlarni qizdirishga sarflanganligi sababli aralashmaning issiqlik sig’imi aralashmani tashkil qiluvchi komponentlarning issiqlik sig’imlari bilan ularning massaviy yoki hajmiy ulushlari ko’paytmasining yig’indisiga teng. Agar aralashmaning tarkibi gazning massasi bo’yicha berilgan bo’lsa, u holda aralashmaning issiqlik sig’imi ushbu tenglikdan aniqlanadi. ( 6 ) bu yerda с 1 , с 2 , с n -aralashma komponentlarining massaviy issiqlik sig’imi, g 1 , g 2 , g n -aralashma komponentlarining massaviy ulushi. Agar aralashmaning tarkibi hajmiy ulushlarda berilgan bo’lsa, u holda aralashmaning hajmiy issiqlik sig’imini quyidagi formuladan hisoblab topiladi (2. 7 ) bu yerda r - aralashma komponentining hajmiy ulushi.

2.3.Sistemaning ichki energiyasi Molekulalarning mikroskopik issiqlik harakatining kinetik energiyasi bilan ularning o’zaro ta‘sir etish potentsial energiyasi jismning ichki energiyasi deyiladi. Molekulalar harakatining kinetik energiyasi temperatura T ga bog’liq.Molekulalarning o’zaro ta‘sir potentsial energiyasi hajm V ga bog’liq. Shunga asosan ( 2.8 ) ekanligini ani q laymiz. 1kg gazning ichki energiyasi solishtirma ichki energiya deyiladi va quyidagicha aniqlanadi: u=U/m, дж/кг ( 9 ) Gazning 1-2 holatlari uchun ( 10 ) Aylanma qaytar jarayon uchun bo’ladi. tenglamani differentsiallasak ( 11 ) Faqat mavjud (real) gazning ichki energiyasi temperatura va hajmga bog’liq. Ideal gaz uchun esa, molekulalar orasidagi tortishish kuchi bo’lmagani uchun,gazning ichki energiyasi faqat temperaturaga bog’liq bo’ladi,hajmga esa bog’liq bo’lmaydi. Shuning uchun Bundan kelib chiqadi

yoki bu yerda ui- sistemaning alohida qismlarini ichki energiyasi. Agar tsilindrda porshen ostida turgan gaz kengaysa,uning hajmi kattalashadi (dv). Bunda gaz porshenni siljitib, mexanikaviy ish bajaradi. Bunday ish musbat hisoblanadi.Gaz siqilganda(dv) ish gaz ustida tashqi muhit tomonidan bajariladi. Bu ish manfiy hisoblanadi. Termodinamikaviy sistema bajargan mexanikaviy ishni hisoblab topish uchun P=const bo’lganda boshlang’ich holati P,V,T bo’lgan muvozanatda bo’lgan sistemani qarab chiqamiz.Sistemaga Q issiqlik keltiramiz (4.2-rasm), u gazning muvozanat holatini buzadi. Gaz issiqlik ta‘sirida kengayib, P kuchni yengib o’tadi va porshenga R kuch bilan bosim berib uni o’ngga x-masofaga siljitadi,bunda gaz ish bajaradi. 2.2-rasm.Gazni izobaraviy kengayish ishi Gazning nuqta 2 dagi holati P2,V 2,va T parametrlar bilan aniqlanadi. Mexanikadan ma‘lumki, ish kuchning yulga ko’paytmasiga teng.Bizning misolimizda gazning R kuch ta‘sirida bajargan ishi L shu kuchning yul x-ga ko’paytmasiga teng: L = R.x (14 ) Gaz porshenni chapdan o’ngga siljitishi uchun ketgan kuch R gaz bosimi P ning porshenning yuzasi F ga ko’paytmasiga teng: R = P.F ( 15 ) bu yerda P = P1 = P2 =const

( 2,14) formulaga (2,15) formuladan R ning qiymatini qo’ysak L = P.F.x ( 16 ) Lekin porshen yuzasi F ning yul x ga k o ’paytmasi tsilindrning porshen boshlang’ich va oxirgi h olatlari orasidagi hajmidir: ( 17 ) (2,17) formulaga tsilindrning hajmi`ni qo’yib, gazning kengayganda bajargan ishining qiymatini aniqlaymiz: yo ki ( 18 ) Formuladan ko’rinib turibdiki, gazning h ajmi o’zgarganida ish bajariladi, bu ish gaz bosimining uning h ajmi o’ z garishiga ko’aytmasiga teng. PV diagrammada P =const bo’ l ganda jarayo n ni borish chizig’ i 1-2 abstsissalar o ’qga parallel bo’ladi.To’g’ri to’rtburchak 1234 ning yuzi PV-diagrammada gazning kengayish ishini ko’rsatadi. Hajm o’zgarishi bilan bosim ham o’zgaradigan termodinamik jarayonda (3.3-rasm) gazning kengayishida bajargan ishi quyidagicha aniqlanadi: dL = PdV ( 19 ) m kg gazning 1-2 jaraenda bajargan to’la ishi elementar ishlarning yig’indisi bilan aniqlanadi.Bu yig’indi boshlang’ich hajm dan oxirgi hajm gacha chegarada olingan muayyan integralga teng: ( 20 ) kengayish ishini 1kg gazga taalluqli desak, dl=pdv ( 21 ) yo к i ( 22 )

Termodinamikaviy jarayonda issiqlik miqdori sistemaga keltirilgan yoki sistemadan olib ketilgan issiqlik energiyasining o’lchovi hisblanadi. 2.4.Entalpiya va entropiya Entalpiya texnikaviy termodinamikaning eng muhim funktsiyalaridan biri hisoblanadi.Termodinamikada va issiqlik texnikasida hisoblashlarda ko’pincha sistemaning ichki energiyasi va bosimni hajmga ko’paytmasini yig’indisi ishlatiladi va bu kattalik entalpiya deb ataladi . (2 3 ) jaormulaga kiruvchi kattaliklar gaz holatini xarakterlovchi kattaliklar bo ’ lgani uchun entalpiya ham gaz holatini xarakterlovchi kattalikdir . Bundan entalpiyani o ’ zgarishi jarayonning kechish xarakteriga bog ’ liq emas va faqat jarayonning boshlang ’ ich va oxirgi holatlarining o ’ zgarishi bilan xarakterlanadi degan xulosa kelib chiqadi , ya‘ni (2 4 ) Agar entalpiyani aniqlovchi (2.10) formulani differentsiallasak (2 5 ) bu formula termodinamikaning birinchi qonunini formulasini boshqacha ko’rinishidir. Agar ish jismining holatini o’zgarish jarayoni p=const bo’lganda kechsa, () tenglikdan dh=dq hosil bo’ladi. Ushbu jarayon uchun ekanligini hisobga olib dh=cdT ni hosil qilamiz. Bu tenglik har qanday termodinamik jarayon uchun o’rinlidir. Agar t=0 bo’lsa entalpiyaning qiymati ham nolga teng bo’ladi. Entropiya. Termodinamik hisoblashlarni osonlashtirish maqsadida entropiya tushunchasi kiritilgan va quyidagicha aniqlanadi (26 ) bu yerda

T - termodinamik temperatura, S - entropiya. Ish jismi 1kg bo’lganda ( 27 ) b o’ ladi va bu solishtirma entropiya deb ataladi. Entropiyaning o’zgarishi Termodinamikaning birinchi qonunini tenglamasidan ( 28 ) Bu tenglamani ikkala qismini T ga bo’lsak Klapeyron tenglamasiga ko’ra PV = RT ( 29 ) (2.28)ni (2.29) ga qo’yib ( 30 ) hosil qilamiz. dq/t=ds ekanlini e‘tiborga olib,integrallasak, ( 31 ) Entropiya ham solishtirma issiqlik sig’imi kabi J.(kg.grad) lprda o’lchanadi. 2.5.Termodinamikaning birinchi qonuni Termodinamikaning birinchi qonuni energiyaning saqlanish qonunining xususiy holidir. Sistemaga keltirilgan barcha issiqlik sistema ichki energiyasining o’zgarishiga va tashqi ish bajarishga sarflanadi:

( 32 ) bu yerda Q- sistemaga keltirilgan issiqlik U1- jarayonning boshlanishidagi sistemaning ichki energiyasi, U2- jarayonning oxiridagi sistemaning ichki energiyasi, L- sistema bajargan ish. Agar birinchi qonunni formulasini differentsial shaklda ifodalasak va gaz bajargan ishni 1kg gaz uchun taalluqli desak,u holda (3.15) tenglama quyidagi ko’rinishga keladi: dq = du + dl ( 33 ) (3.13) va (3.16) tengliklardan dq = du + Pdv ( 34 ) hosil bo’ladi. Agar PV = RT , va s = dq/dTdan foydalansak ( 35 ) bundan V=const bo’lganda pdq/dT=0 ekanligini e‘tiborga olsak, с =du/dt ёки du = c dT ( 36 ) ekanligini aniqlaymiz. Agar,P = const bo’lganda ekanligini e‘tiborga olib va Klapeyron tenglamasidan foydalanib PV = RT differentsiallasaк PdV = RdT , bundan ( 37 ) (3.20) va (3.21) tengliklardan foydalanib quyidagi, bosimi o’zgarmas jarayondag i issiqlik sig’imi bilan, hajmi o’zgarmas jarayondagi issiqlik sig’imi orasidagi bog’lanishni aniqlaymiz:

( 38 ) Bu formula Mayer formulasi deyiladi. 3.5. Entropiyaning o’zgarishi. Termodinamikaning birinchi qonunini tenglamasidan dq = c dT + PdV ( 39 ) Bu tenglamani ikkala qismini T ga bo’lsak (4 0 ) Klapeyron tenglamasiga ko’ra ( 41 ) (3.25) ni (3.24) ga qo’yib hosil qilamiz. ( 42 ) dq/t=dsekanligini e‘tiborga olib,integrallasak, ( 43 ) Entropiya ham solishtirma issiqlik sig’imi kabi J/(kg.grad) larda o’lchanadi. 3.6. Entalpiyaning o’zgarishi. Termodinamikaning birinchi qonunini tenglamasidan dq = du + PdV ( 44 ) (3.28) ni integrallasak

( 45 ) bo’lgani uchun ( 46 ) yoki i = u + PV bo’lgani uchun dq = di - VdP ( 47 ) Bu ifoda termodinamikaning birinchi qonunini boshqacha ko’rinishidir. P = const bo’lganda VdP = 0 bo’ladi. SHunda dq = di yoki dq = i2- i1 ya‘ni ( 48 ) Bundan o’zgarmas bosimdagi jarayonda beriladigan issiqlik miqdorini entalpiyalarini ayirmasi sifatida topish mumkin degan xulosa kelib chiqadi

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Draganov B.X., Kuznetsov A.V. Teplotexnika i primenenie teplot v selskom xozyaystve. M.: Agropromizdat. 1990 2. Nurmatov M.V. va bosh. Issiqlik texnikasi. T.: O’qituvchi, 1998. 256 b. 3. Iskandarov Z.S. Issiqlik texnikasi asoslari. T. Mehnat, 2003. 188 b. 4. Nashokin V.V. Texnicheskaya termodinamika i teploperedacha. M.: Vsshaya shkola. 1980 5. Zaharov A.A. Primenenie teplot v selskom xozyaystve. M.: Agroproimzdat. 1985 6. Mixeev Mi A., Mixeeva I.M. Osnov teploperedachi. - M.: Energiya, 1977.

Похожие

Issiqlik texnikasi fanining vazifasi va maqsadi. Termodinamikani asosiy tushunchalari

Elektr zanjirlar nazariyasiga oid tushuncha va qonuniyatlar

Elektrostatik maydon energiyasi

Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem)

Moslamalardan gazlarning oqib chiqish qonunlari